1 IX w ogonku za maską w LOPP na Pierackiego z rana nie

Po c z ąt k i obrony prawobr z e ż nej Wa r s z aw y (3 – 8 w r z e ś n i a 19 3 9 r.)
dował się w Modlinie i płk Sosabowski wydał rozkaz, by reszta taboru wraz ze znajdującymi
się na miejscu oficerami i żołnierzami z przydziałem do 21 WPP starała się natychmiast dołączyć do pułku. Na skutek powyższego wraz z ppor. rez. Józefem Winiowskim, późniejszym
adiutantem II baonu i trzecim podporucznikiem rezerwy, którego nazwiska już sobie nie
przypominam, ewakuowanym z Urzędu Celnego na Pradze autem, uzbrojeni w rkm i granaty ręczne udaliśmy się do Modlina. Szosa Warszawa – Modlin była już ostrzeliwana przez
artylerię niemiecką i oddziały dywersantów niemieckich w okolicach Kazunia.
W nocy z 9 na 10 IX zameldowaliśmy się we trójkę płk. Sosabowskiemu. Otrzymałem
przydział do II baonu i zameldowałem się u dowódcy II baonu mjr. [Wiesława]
Radziszewskiego116, po tym u dowódcy 6 kompanii por. [Stanisława] Skierskiego117, otrzymując przydział dowódcy III plutonu.
10 IX o godz. 2.00 w nocy pułk wyruszył z Modlina w kierunku Jabłonny. Pod Jabłonną
o godz. 10.00 rano nastąpił morderczy nalot 3 bombowców niemieckich, zadając bardzo
poważne straty pułkowi, zwłaszcza 5 i 6 kompanii II baonu oraz reszcie taboru pułkowego.
Pułk nie mógł posuwać się we dnie i zmieniwszy kierunek poszedł nocą przez Rembertów,
bokiem na m. Zielonka.
Oryginał, rękopis; IPMS, sygn. B.I.95.A
26.
Mjr w st. spocz. Stanisław Thun. Dziennik z obrony Warszawy we wrześniu
1939 r. – zapiski dotyczące organizacji batalionu oraz pierwszych dni obrony
Pragi
1 IX w ogonku za maską w LOPP na Pierackiego z rana nie wiedziano jeszcze o wojnie.
Alarm lotniczy połączony z ostrym strzelaniem przyjęto za ćwiczenia opl. Dopiero wiadomość
przez radio wyprowadziła z błędu. Nigdy tej wojny nie przypuszczałem ani nie wyczuwałem. Czekając wezwania do wojska – gdyż PKU oświadczyła, że ochotników nie przyjmują
– z przykrością dowiaduję się, że ten i ów już w mundurze – a ja muszę siedzieć. Prowadzę
sekretariat PTWK118. Zaczynają się naloty. W pierwszym dniu prędkie bitwy powietrzne –
np. na placu Unii Lubelskiej. Ludzie różnie się zachowują: boją się, lekceważą, modlą się lub
brawurują. To jest tak długo, dopóki są piękne walki i mało bomb na miasto. Z chwilą jednak,
gdy skutki bombardowania są coraz silniejsze, troska i lęk pokrywają wszystkie twarze.
116 W oryginale – Radzikowskiego.
117 Ciężko ranny podczas nalotu niemieckiego na 21 pp w rejonie Jabłonny.
118 Polskie Towarzystwo Wydawców Książek.
123
Obrona P ragi 1939
w dokumentach i wspomnieniach
Wszyscy stają się poważni – to ogólny nastrój i obraz: Ale też wszyscy jak jeden są tej
samej myśli – wojna jest święta. Mija parę dni i pierwsze straty terenu są okrutnym ciosem
dla naszej ambicji. Jednak nadzieja odegrania się w najbliższym czasie żyje.
Aż nagle, w nocy z 5 na 6 IX, dyżurni nocni w Laskach budzą mnie, że podobno Niemcy
przerwali front pod Płońskiem i zbliżają się do Warszawy. Przy księżycu, drogą maszerują
siostry zakładowe z łopatami na Wawrzyszew celem kopania rowów przeciwczołgowych,
odmawiając głośno litanię. Zakopujemy z Jurkiem żywność, broń, mundury.
7 IX po południu [z] kierownikiem szkoły ppor. rez. [Zygmuntem] Sokołowskim119 odjeżdżamy bryczką. Odwozi nas Piewek przez Żoliborz. Piękne przedmieście opustoszało, barykady
z wagonów i lokomobil, które stoją pod parą, by zamknąć ostatnie przejścia. Co chwila naloty
bombowe wstrzymują i tak już słaby ruch. Po ciemku docieramy do Komendy Miasta, gdzie dostajemy przydział do Cytadeli. Tam po zameldowaniu się dostaję baon ppłk. Sikorskiego (ze szkoły Gimnazjum w Poznaniu). Batalion liczy 150 ludzi. Oficerów i podoficerów dobieram sobie z
zebranych. Janek Wilczyński – są już znajomi. W Cytadeli niesłychany tłok i brud. Fasujemy…
Telefonem przez kpt. Z. pożegnałem Lidkę. Co chwila alarmy lotnicze, które wstrzymują wszystkie prace. To znowu alarm czołgowy – bramy zamykać i barykadować. Kpt.
[Zygmunt] Rosiński120, kpt. Kiedrzyński121 i szereg znajomych z GKW i akwizycji. Kpt.
Lipiński122. Znajdujemy się razem – młodzi i starzy, którzy już nie przypuszczali, że jeszcze będą wojować, wszystkie stany, zawody, ożywieni wszyscy jednym – chcemy się bić.
Nareszcie mój baon wychodzi z Cytadeli 9 IX i zajmuje odcinek most kolejowy Żoliborz
– dworzec Gdański. Jest trzecia linia obrony, ale dobre i to. Kwaterujemy w szkole vis à vis
przepustu kolejowego na Żoliborz. Uciekinierzy z Łodzi opowiadają swe przeżycia – naloty, czołgi. Przez patrole wyłapujemy uciekających żołnierzy i wcielamy do swego baonu.
Niestety 2 kompania z ppor. Bielawskim i [Bohdanem] Komar-Gackim odchodzą na osłonę Palmir, by więcej nie wrócić – zostały później wcielone do baonu wartowniczego. Ruch
uciekinierów na wiadukcie Żoliborz trwa dzień i noc znaczny. Robi to przykre wrażenie.
Ppłk [Władysław] Winiarski123 radzi umocnić się w forcie. Stałe walki z lotnikami o most
kolejowy. Robimy przygotowania – gdy przychodzi rozkaz przerzucenia nas na Pragę.
Przechodzimy nocą. Wrażenie wprost niesamowite, ten marsz wymarłą autostradą i łuny pożarów przyglądające się w Wiśle. Zajmujemy odcinek Kawęczyńska – Mińska. Na
Kawęczyńskiej olbrzymie spustoszenia, całe bloki spalone i zniszczone, leje od bomb na
jezdni. Jednak śródmieście Warszawy prawie nic nie ucierpiało, gdy porównać to z Pragą.
Ciemność, utrudniona orientacja, bliskość nieprzyjaciela powiększają niesamowitą grozę. Auto wpada do leja po bombie. Kompanie gubią się i odnajdują w ciemnych ulicach.
Gdzieniegdzie pali się niepewnym płomieniem opuszczona kamienica z powyrywanymi
oknami. Stanowiska zajmujemy prowizoryczne, do świtu odkładając nawiązanie łączności
z sąsiadami i zajęcie dogodnych stanowisk.
119 Ppor. rez. Zygmunt Sokołowski, ps. Zetes, później organizator konspiracji ZWZ-AK na terenie Rejonu VIII Obwodu
„Obroża”, w Powstaniu Warszawskim dowódca 1 kompanii wystawionego przez Rejon batalionu por. Janusza Langnera
(ps. Janusz).
120 Później dowódca batalionu „Cytadela”.
121 Możliwe, że chodzi o rtm. rez. Antoniego Biedrzyńskiego, kwatermistrza 336 pp.
122 Prawdopodobnie kpt. Franciszek Lipiński, oficer placu na Cytadeli.
123 Ppłk dypl. Władysław Winiarski, później kwatermistrz Dowództwa Obrony Warszawy.
124
Po c z ąt k i obrony prawobr z e ż nej Wa r s z aw y (3 – 8 w r z e ś n i a 19 3 9 r.)
Mamy pełne stany kompanii bojowych, poza tym w Szkole w parku Traugutta została
7 kompania nieetatowa, która ma służyć jako uzupełnienie (z ppor. Senderem) po jej wyekwipowaniu. Ciężkie karabiny maszynowe są jednak mieszane – stare Maximy i porządne polskie. Mało amunicji ppanc. Żadnego działka. Odcinek za dnia okazuje się bardzo
trudny. Wysokie nasypy kolejowe bez osłony, skupisko torów Dworca Wschodniego oraz
kompleks budynków PZInż. stanowiący prawdziwy labirynt, trudny do zorientowania się.
13, 14, 15, 16 mijają na ustalaniu pozycji, umacnianiu się, walce z lotnikami, którzy biją
szczególnie po torach wysokich nasypów bombami i z ckm. Powoli lotników zamienia artyleria. Jednak właściwie daleko jesteśmy od nieprzyjaciela, gdyż ciężka artyleria bije z odległości 15–20 km. Nasze patrole na 3 km nie spotykają nikogo. Jednak 16 km nawiązujemy
już łączność ogniową z nieprzyjacielem.
Oryginał, rękopis; zbiory Barbary Thun
27.
Por. Marian Liśkiewicz, dowódca 1 kompanii strzeleckiej 40 pułku piechoty
(5 Dywizja Piechoty). Fragment relacji o udziale w obronie mostów na Wiśle od
strony praskiej
Po wyładowaniu w Mińsku Mazowieckim baon nasz, przebijając się przez kolumny
cofającego się wojska i ludności cywilnej, osiągnął rejon Saskiej Kępy chyba 9 IX i tu rozlokował się na Rondzie Waszyngtona. Tam, okopując się przed działalnością lotnictwa i artylerii niemieckiej, przebyliśmy kilka godzin, po czym nastąpiło rozczłonowanie batalionu,
jak następuje:
a. Pierwsza kompania ul. Ratuszowa włącznie ul. Ząbkowska wyłącznie przedni skraj
pozycji, skrzyżowanie ulic Ratuszowej z Targową, Wileńskiej, Inżynierskiej, tory Dworca
Wileńskiego, mp. dowódcy kompanii – budynek DOKP Warszawa;
b. druga kompania ul. Ząbkowska włącznie;
c. trzecia – kompanii rejon Ronda Waszyngtona.
Rozgraniczenia poszczególnych kompanii ulegały zmianom, a przebiegu skraju obrony
poszczególnych kompanii nie znam w szczegółach, więc ich nie podaję, mp. dowódcy baonu było stałe i mieściło się na ulicy Floriańskiej 10.
Z odpraw u dowódcy baonu pamiętam, że baon nasz podporządkowany został dowódcy obrony Pragi gen. J. Zulaufowi. Stanowił on rzeczywiście odwód dowódcy obrony Pragi,
ale główne zadanie to ostateczna obrona mostów: Kierbedzia, Poniatowskiego i mostu kolejowego, w przypadku złamania pierwszej linii obrony Pragi. W celu wykonania tego zadania, baon zorganizował obronę w głąb, a ostatnie jego pozycje znajdowały się na przyczółkach wymienionych wyżej mostów.
Kopia, maszynopis; CBW, zb. spec., akc. rps. 5/88
125