1 Przedmiot: Postępowanie karne, rok akadem. 2016/2017

Przedmiot: Postępowanie karne, rok akadem. 2016/2017
Postępowania szczególne
1/ Uwagi ogólne
Postępowania szczególne zawarte w kodeksie postępowania karnego wyróżnione zostały na
tle postępowania zwyczajnego, które ma charakter modelowy w polskim systemie
karnoprocesowym.
W konstrukcji postępowań szczególnych możemy wyróżnić:
1. postępowania o charakterze redukcyjno-eliminacyjnym
2. postępowania o charakterze poszerzającym.
Polski kodeks postępowania karnego przewiduje tylko postępowania o charakterze
redukcyjnym, tj. takie które upraszczają przebieg procesu karnego przez redukcję niektórych
czynności koniecznych w trybie zwykłym, bądź ich odformalizowanie.
Ustawa z dnia 27 września 2013 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. 2013, poz. 1247 ze zm.) wyeliminował z katalogu
postępowań szczególnych postępowanie uproszczone (w całości uchylony został rozdział 51
k.p.k.), co doprowadziło do modernizacji systemu modelu postępowania szczególnego,
poprzez przyjęcie struktury jednopoziomowej, tzn. w kwestiach nie uregulowanych w
przepisach dotyczących postępowania szczególnego stosuje się przepisy regulujące
postepowanie zwyczajne. W uprzednio obowiązującym stanie prawnym wśród postępowań
szczególnych wyróżniano postępowania:
1. postępowania szczególne 1st. -
tzn. postępowanie uproszczone, w braku regulacji
określonej kwestii prawnej przez przepisy dotyczące postępowania uproszczonego, należało
stosować przepisy dotyczące postępowania zwyczajnego,
2. postępowania szczególne 2 st. – tzn. postępowanie nakazowe, postępowanie
prywatnoskargowe i postępowanie przyspieszone - przy braku regulacji określonej kwestii
prawnej poprzez przepisy wskazanego postępowania szczególnego, należało stosować
przepisy postępowania uproszczonego, a dopiero brak uregulowania kwestii poprzez przepisy
postępowania
uproszczonego
pozwalał
na
zastosowanie
przepisów
regulujących
postępowanie zwyczajne. Dlatego też wskazane w niniejszym punkcie postępowania
szczególne określano mianem „postępowań szczególnych drugiego stopnia”.
1
Uchylenie trybu uproszczonego poprzez wskazaną powyżej ustawę stanowiło konsekwencję
wzmocnienia zasady kontradyktoryjności w procesie karnym. Tryb uproszczony przewidywał
prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżyciela publicznego, co nie mogło mieć miejsca
w postępowaniu kontradyktoryjnym w formie, jaką założyły zmiany z ustawy z września
2013 roku z uwagi na ograniczenie inicjatywy dowodowej sądu.
Ustawa z dnia 11 marca 2016 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. 2016, poz. 437) odstępując od modelu kontradyktoryjnego,
nie reaktywowała postępowania uproszczonego, ale nawiązując do obowiązujących przed
wejściem w życie ustawy z dnia 27 września 2013 roku rozwiązań, w trybie zwyczajnym
pozwoliła na prowadzenie rozprawy bez udziału oskarżyciela publicznego jeżeli
postępowanie przygotowawcze prowadzone było w formie dochodzenia, a sąd lub
przewodniczący nie uznał obecności oskarżyciela publicznego za obowiązkową (art. 46 § 2
k.p.k.)
2/ Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego (rozdział 52 k.p.k.)
1/ W sprawach z oskarżenia prywatnego stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym, z
zachowaniem przepisów regulujących postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego
(art. 485 k.p.k.);
2/ Zakres przedmiotowy:
- postępowanie z oskarżenia prywatnego prowadzone jest w sprawach ściganych z oskarżenia
prywatnego, określenie trybu ścigania przestępstwa wskazują normy kodeksu karnego,
- przestępstwa ścigane z trybie prywatnoskargowym posiadają specyficzny, dwustopniowy
okres przedawnienia (art. 101 § 2 k.k.):
a/ termin subiektywny: karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z
upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa;
b/ termin ogólny: nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia;
3/ Strony postępowania prywatnoskargowego:
1/ oskarżony, korzysta z pomocy obrońcy;
2/ oskarżyciel prywatny (art. 59 § 1 k.p.k.):
2
- pokrzywdzony (def. pokrzywdzonego formułuje art. 49 k.p.k.), może ustanowić
pełnomocnika;
- w razie śmierci oskarżyciela prywatnego w zawitym terminie 3 miesięcy w jego prawa
mogą wstąpić osoby mu najbliższe lub pozostające na utrzymaniu na utrzymaniu zmarłego
pokrzywdzonego (art. 61 k.p.k.) – strona nowa;
- w razie śmierci pokrzywdzonego przed wniesieniem skargi prywatnej, skarga może zostać
wniesiona przez osoby najbliższe zmarłemu pokrzywdzonemu lub pozostające na jego
utrzymaniu (art. 52 § 1 k.p.k.) – strona zastępcza;
4/ Ingerencja prokuratora (art. 60 § 1-4 k.p.k.):
- w sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna
postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego jeżeli wymaga tego interes
społeczny (ustawa nie definiuje pojęcia „interesu społecznego);
- wstąpienie lub wszczęcie przez prokuratora postępowania w sprawie o przestępstwo ścigane
z oskarżenia prywatnego skutkuje tym, że postępowanie to toczy się wówczas z urzędu
- pokrzywdzony może występuje w postępowaniu objętym ingerencją prokuratora w
charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego;
-
rezygnacja
przez
prokuratora
z
ingerencji
prowadzi
do
powrotu
do
trybu
prywatnoskargowego, a pokrzywdzony ponownie uzyskuje status oskarżyciela prywatnego;
Postępowanie prywatnoskargowe inicjuje skarga oskarżyciela prywatnego wnoszona do sądu
właściwego do rozpoznania sprawy. Tryb prywatnoskargowy nie obejmuje postępowania
przygotowawczego.
5/ Wymogi aktu oskarżenia w postępowaniu w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia
prywatnego (akt oskarżenia uproszczony – art. 387 k.p.k.):
- oznaczenie osoby oskarżonego;
- określnie zarzuconego oskarżonemu czynu;
- wskazanie dowodów na których opiera się oskarżenia;
- w razie potrzeby na polecenie sądu Policja dokonuje określone przez sąd czynności
dowodowe, stosując odpowiednio przepisy dotyczące dochodzenia w niezbędnym zakresie
(art. 488 § 2 k.p.k., art. 308 k.p.k.);
6/ Skarga pokrzywdzonego przekazana przez Policję do sadu właściwego do rozpoznania
3
- na żądanie pokrzywdzonego Policja przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby
zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do właściwego sądu (art. 488 § 1 k.p.k.);
- po przesłaniu przez Policję skargi do sądu, sąd wzywa oskarżyciela prywatnego do
uzupełnienia braków formalnych skargi (odpis, opłata);
7/ oskarżenie wzajemne (art. 497 § 1 k.p.k.):
- do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej oskarżony może wnieść
przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia,
- warunki oskarżenia wzajemnego: podmiotowy i przedmiotowy zakres zarzutów
1/ oskarżenie wzajemne obejmuje czyn ścigany z oskarżenia prywatnego;
2/ czyn objęty oskarżeniem wzajemnym pozostaje w związku z czynem stanowiącym
podstawę faktyczną oskarżenia;
3/ oskarżyciel prywatny jest osobą pełnoletnią
4/ oskarżenie wzajemne jest niedopuszczalne jeżeli prokurator wszczął postępowanie albo
przyłączył się do już prowadzonego postępowania (art. 498 § 2 k.p.k.);
8/ Procedowanie
• posiedzenie pojednawcze (art. 491 – 494 k.p.k.):
- rozprawę główną poprzedza postępowanie pojednawcze;
- posiedzenie prowadzi sędzia lub referendarz sądowy;
- nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika, jeżeli
został ustanowiony uważa się za odstąpienie od oskarżenia, co skutkuje umorzeniem
postępowania;
- nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżonego powoduje przekazanie sprawy na
rozprawę;
- prowadzący posiedzenie wzywa strony do pojednania;
- z przebiegu posiedzenia sporządza się protokół, w którym w szczególności odnotować
należy stanowisko stron co do propozycji pojednania oraz wyniki przeprowadzonego
posiedzenia pojednawczego;
- w razie pojednania protokół podpisuję strony;
- w protokole zamieszcza się treść ugody o ile została między stronami zawarta, przedmiot
ugody mogą stanowić również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem;
- pojednanie stron prowadzi do umorzenia postępowania, w braku woli pojednania
prowadzący posiedzenie pojednawcze kieruje sprawę na rozprawę;
4
- w toku posiedzenia pojednawczego lub w wyniku mediacji dopuszczalne jest pojednanie
obejmujące również inne sprawy z oskarżenia prywatnego toczące się między tymi stronami;
- na wniosek lub za zgodą stron sąd może zamiast posiedzenia pojednawczego wyznaczyć
termin dla przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, odpowiednio stosuje się art. 23a
k.p.k.;
• rozprawa główna
- postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego umarza się w razie odstąpienia od
oskarżenia przez oskarżyciela prywatnego przed otwarciem przewodu sądowego na rozprawie
głównej (art. 496 § 1 k.p.k.);
- odstąpienie od oskarżenia przez oskarżyciela prywatnego i umorzenie postepowania po
otwarciu przewodu sądowego może nastąpić tylko za zgoda oskarżonego (art. 496 § 2 k.p.k.);
- jeżeli po wniesieniu oskarżenia wzajemnego, prokurator przyłączy się do jednej ze stron
postępowania, oskarżenie przeciwne wyłącza się do odrębnego rozpoznania (art. 498 § 2
k.p.k.);
- w razie objęcia przez prokuratora obu oskarżeń wzajemnych postępowanie toczy się z
urzędu, a oskarżeni korzystają w odpowiednim zakresie również z uprawnień oskarżyciela
posiłkowego (art. 498 § 3 k.p.k.);
- wniesienie oskarżenia wzajemnego eliminuje możliwość przesłuchania oskarżycieli
prywatnych w charakterze świadków;
- odstąpienie przez jednego z oskarżycieli wzajemnych od oskarżenia powoduje umorzenie
postępowania tylko w części dotyczącej wniesionego przez odstępującego oskarżenia (art.
497 § 2 k.p.k.);
Od wydanego w postępowaniu w sprawie z oskarżenia prywatnego wyroku strony mogą w
nieść apelację zgodnie z ogólnymi zasadami zaskarżania orzeczeń sądu I instancji.
3/ Postępowanie nakazowe (rozdział 53 k.p.k.)
1/ W postpowaniu nakazowym stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu
zwyczajnym, w kwestiach które nie zostały uregulowane przez przepisy określające
postępowanie zwyczajne (art. 500 § 2 k.p.k.).
2/ Przesłanki postępowania nakazowego (art. 500 § 1 k.p.k.):
5
- postępowanie przygotowawcze prowadzone było w formie dochodzenia;
- na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego można przyjąć, że prowadzenie
rozprawy nie jest konieczne;
- zachodzi możliwość orzeczenia kary ograniczenia wolności lub kary grzywny;
- okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości;
3/ Przesłanki wyłączające możliwość przyjęcia trybu nakazowego:
- czyn stanowiący podstawę faktyczną postępowania ścigany jest z oskarżenia prywatnego;
- zachodzą przesłanki obrony obligatoryjnej określone w art. 79 § 1 k.p.k.;
W postępowaniu nakazowym sąd wydaje wyrok nakazowy.
4/ Wyrok nakazowy powinien zawierać (art. 504 § 1 k.p.k.)
- oznaczenie sądu i sędziego, który go wydał;
- datę wydania wyroku;
- imię i nazwisko oraz inne dane określające oskarżonego;
- dokładne określenie czynu przypisanego przez sąd oskarżonemu, ze wskazaniem
zastosowanych przepisów podstawy karnej;
- wymiar kary i inne wymagane rozstrzygnięcia:
a/ wyrokiem nakazowym można orzec karę ograniczenia wolności, grzywnę w wysokości do
200 stawek dziennych albo do 200.000 zł;
b/ obok kary można orzec środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny;
c/ sąd może poprzestać na orzeczeniu środka karnego, przepadku lub środka
kompensacyjnego jeżeli zachodzą warunki orzeczenia tylko tego środka;
5/ Procedowanie:
1/ wyrok nakazowy sąd wydaje po przeprowadzeniu posiedzenia
2/ stron nie zawiadamia się o terminie posiedzenia
3/ odpis wyroku nakazowego doręcza się oskarżycielowi publicznemu, a oskarżonemu i jego
obrońcy wraz z odpisem aktu oskarżenia i pouczeniem o sposobie i terminie jego zaskarżenia
(art. 505 k.p.k.);
Środkiem zaskarżenia wyroku nakazowego jest wyłączne sprzeciw (art. 506 § 1 k.p.k.).
6
Od wyrok nakazowy od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto staje się
prawomocny (art. 507 k.p.k.).
6/ Warunki wniesienia sprzeciwu (środek odwoławczy)
- uprawnieni: strony
- termin: 7 dni od daty doręczenia wyroku nakazowego
- skutki: utrata mocy wyroku nakazowego (skutek kasatoryjny), przekazanie sprawy do
rozpoznania na zasadach ogólnych;
- sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku
nakazowego, który utracił moc (art. 506 § 6 k.p.k.);
- do czasu otwarcia przewodu sądowego na rozprawie głównej sprzeciw może zostać
cofnięty, co uprawomocnia wyrok nakazowy (art. 506 § 5 k.p.k.);
3/ Postępowanie przyspieszone (rozdział 54a k.p.k.)
• W postępowaniu przyspieszonym stosuje się przepisy o postepowaniu zwyczajnym, w
kwestiach, które nie zostały uregulowane przez przepisy dotyczące postępowania
przyspieszonego (art. 517a. k.p.k.).
• Postępowanie przyspieszone toczy się w trybie publicznoskargowym także w sprawach o
przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli miały charakter chuligański (art. 517b. §
2 k.p.k.).
1/ Przesłanki postępowania przyspieszonego (art. 517b. § 1 k.p.k.):
- postępowanie przygotowawcze jest prowadzone w formie dochodzenia;
- sprawca został ujęty na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem
zatrzymany;
- sprawca w ciągi 48 godzin został doprowadzony przez policję i przekazany do sądu wraz z
wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym;
- można odstąpić od przymusowego doprowadzenia ujętego sprawcy do sądu, jeżeli zostanie
mu zapewniony udział we wszystkich czynnościach sądowych, w których ma on prawo
uczestniczyć, w szczególności sprawca będzie mógł złożyć wyjaśnienia przy użyciu urządzeń
technicznych,
umożliwiających
przeprowadzenie
tych
czynności
na
odległość
z
jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (art. 517b. § 2a. k.p.k. rozprawa
odmiejscowiona);
7
- w przypadku prowadzenia tzw. rozprawy odmiejscowionej, w miejscu przebywania sprawy
przy podejmowanych na odległość czynnościach procesowych bierze udział referendarz
sądowy lub asystent sędziego zatrudniony w sądzie, w którego okręgu sprawca przebywa oraz
obrońca w razie jego ustanowienia (art. 517b. § 2b. i 2c. k.p.k.);
- można odstąpić od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy ujętego w
warunkach pozwalających na wszczęcie postępowania przyspieszonego, jeżeli sprawca
zostanie zobowiązany do stawiennictwa ze skutkiem wezwania przed sądem w okresie
nieprzekraczającym 72 godziny od chwili zatrzymania albo przekazania sprawcy w ręce
Policji;
2/ Przebieg dochodzenia (art. 517c. k.p.k.):
a/ obligatoryjne czynności dochodzenia: przesłuchanie osoby podejrzanej w charakterze
podejrzanego wraz z wręczeniem pisemnego pouczenia o przysługujących podejrzanemu
uprawnieniach (art. 517c. § 2 k.p.k.);
b/ zabezpieczenie dowodów w niezbędnym zakresie;
3/ Wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym (wniosek o rozpoznanie
sprawy):
- surogat aktu oskarżenia
- sporządzany przez Policję
- w razie woli skorzystania przez sprawcę z instytucji skazania bez przeprowadzania
rozprawy o jakiej mowa w art. 335 § 1 lub 2 k.p.k. Policja przekazuje wniosek o rozpoznanie
sprawy prokuratorowi do zatwierdzenia, prokurator może odmówić zatwierdzenia wniosku,
może też podjąć decyzję co do dalszego toku sprawy, zatwierdzając wniosek o rozpoznanie
sprawy prokurator może złożyć wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy lub do
wniosku o rozpoznanie sprawy dołączyć wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy
(art. 335 § 1 lub 2 k.p.k.)
- prezes sądu odpis wniosku o rozpoznanie sprawy doręcza oskarżonemu i jego obrońcy;
- sąd niezwłocznie przystępuje do rozpoznania sprawy (art. 517e. § 3 k.p.k.).
4/ Rozprawa (art. 517ea. § 1 k.p.k., art. 517f., art. 517g. k.p.k.):
- rozprawa jest prowadzona w sposób ustny,
- niestawiennictwo oskarżyciela publicznego nie tamuje toku rozprawy ani posiedzenia (art.
517a. § 2 k.p.k.);
8
- w przypadku rozprawy odmiejscowionej oskarżony znajduje się w miejscu, z którego
możliwy jest bezpośredni przekaz obrazu i dźwięku, w razie gdy pisma oskarżonego lub jego
obrońcy nie mogły zostać doręczone do sądu, przewodniczący zarządza ich odczytanie;
- łączny czas zarządzonych przerw w rozprawie nie może przekroczyć 14 dni;
- w razie zarządzenia przerwy sąd rozstrzyga w przedmiocie zastosowania środka
zapobiegawczego;
- jeżeli sąd stwierdzi brak możliwości rozpoznania sprawy przy zachowaniu terminu przerw
określonych w postępowaniu przyspieszonym, rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w trybie
zwyczajnym;
- brak przesłanek do prowadzenia postępowania w trybie przyspieszonym skutkuje
przekazaniem
przez
sąd
sprawy
prokuratorowi
do
prowadzenia
postępowania
przygotowawczego, sąd rozstrzyga o stosowaniu środka zapobiegawczego;
5/ Sposób i forma zaskarżenia wyroku sądu wydanego w postępowaniu przyspieszonym (art.
517h. k.p.k.):
- wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku może być zgłoszony ustnie na rozprawie po
ogłoszeniu wyroku lub w zawitym terminie 3 dni po doręczeniu wyroku;
- sąd sporządza uzasadnienie w terminie 3 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie
uzasadnienia
- termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem.
9