Instytucje gospodarki rynkowej

Instytucje gospodarki rynkowej
Blok 7 i 8
Kognitywno-instytucjonalna teoria
rozwoju gospodarczego
Douglassa Northa
D. Northa etapy rozumowania o
czynnikach warunkujących rozwój
1. Odejście od tradycyjnego ujęcia
skoncentrowanego na pracy i kapitale.
2. Eksponowanie roli instytucji.
3. Koncentracja na procesach kształtowania
mentalności i ideologiach.
4. Teoria poznania i uczenia się  koncepcja
rozwoju umysłu jako źródła zróżnicowania
rozwoju gospodarczego.
Wpływ kultury na jednostkę
KULTURA
INSTYTUCJE
JEDNOSTKA
Holizm vs. Indywidualizm
Instytucje a koncepcja racjonalności
Ujęcie dychotomiczne
Racjonalny człowiek
maks. użyteczność
Człowiek zdeterminowany
zwyczajami, rutyną, normami
czyli instytucjami
Spojrzenie na instytucje jako element kształtowania
racjonalności…
Godzi koncepcje neoklasyczną z instytucjonalną,
indywidualizm z holizmem
Koncepcja racjonalności ograniczonej
lub (inaczej) adaptacyjnej
Elementy podejmowania decyzji
(w świecie permanentnej niepewności)
Racjonalne
myślenie
Koszty zbierania
informacji i zaw. umów
DECYZJA
Ograniczone
możliwości
umysłu
Korzyści z
zachowań opartych na
zwyczaju, rutynie, normach
Koncepcja racjonalności ograniczonej lub
(inaczej) adaptacyjnej
1. Działamy w warunkach entropii.
2. Niedostateczny dostęp do informacji lub zbyt wysokie
koszty ich zdobycia
3. Staramy się być racjonalni.
4. Umysł ludzki jest ustrojowo ograniczony (może objąć tylko
wąski krąg rzeczywistości społecznej).
Instytucje są społecznymi instrumentami służącymi do
pobudzania i wzmacniania racjonalności jednostki
[V. Smith]
Ludzkie zdolności poznawcze nie opierają się wyłącznie na
samym rozumowaniu, ale są kształtowane przez społeczne
interakcje z innymi [Hodgson, 2004]
Model racjonalności dualnej
[Redmond, 2004]
DWA SPOSOBY RACJONALNEGO MYŚLENIA
i DZIAŁANIA OPARTE NA:
1. PLANOWANIU
(nierutynowa)
Kalkulacja
Cel – Środki
2. NAKAZACH
Odwołanie się do zwyczajów
norm, obyczajów, prawa i
tradycji
Wybór między
wartościami
Jednostki płynnie przechodzą między 1 i 2 w zależności od wymagań
swoich i środowiska
Indywidualizm instytucjonalny
• INDYWIDUALIZM INSTYTUCJONALNY – oznacza
uznanie ogromnego wpływu instytucji na wybory
jednostek, ale podkreśla jednocześnie, że
jednostka może dokonywać wyborów wbrew
instytucjom. Jest to droga do zmiany społecznej.
• Jest kontynuacją indywidualizmu, gdyż
ostatecznie to jednostka jest czynnikiem
sprawczym (rozwiązywanie problemów ma
zawsze miejsce w ludzkim mózgu).
Jakie są czynniki rozwoju gospodarczego?
TRADYCYJNE
INSTYTUCJONALNE
Innowacje techniczne
(???)
Złożony proces ewolucji
społecznej, którego istotą są:
Proces uczenia się i
rozwoju ludzkiego umysłu
(Inwestowanie w zdobywanie wiedzy)
Usprawnienie koordynacji i
współpracy ludzi
Kluczowy: system bodźców ekonomicznych
oparty na wolnościowych i własnościowych
prawach jednostek
Efektywność alokacyjna a efektywność
adaptacyjna
• EFEKTYWNOŚĆ ALOKACYJNA – (koncepcja
statyczna) zakładająca stałe podłoże
instytucjonalne. Kluczem do ciągłości
pomyślnego wzrostu jest elastyczna matryca
instytucjonalna, która dostosowuje się do
zmian technologicznych, demograficznych, jak
i do szoków w systemie społecznym.
[North, 1993]
Efektywność alokacyjna a efektywność
adaptacyjna
• EFEKTYWNOŚĆ ADAPTACYJNA – (związana z
regułami kształtującymi sposób rozwoju
gospodarki w czasie) gotowość społeczeństwa
do: zdobywania wiedzy i uczenia się,
innowacji, podejmowania ryzyka i twórczej
działalności, jak i rozwiązywania problemów i
usuwania zatorów, które społeczeństwo
napotyka w toku rozwoju. [North, 1980]
• Ujawnia się w długiej perspektywie jako zdolność do
gromadzenia wiedzy, tworzenia form współpracy i postaw
kreatywności sprzyjających wzrostowi dobrobytu.
Równowaga instytucjonalna
• Występuje wówczas, gdy przy określonej sile
przetargowej graczy, działających w określonym
systemie reguł wymiany, nikt nie widzi korzyści w
poświęcaniu zasobów na zasadniczą zmianę
warunków społ. wymiany.
• Bodźce do zmiany instytucji:
- Wystąpienie nowych wyobrażeń dot. nowych okazji i
możliwości wynikających z egzogenicznych zmian.
- Zmiany cen relatywnych.
… plus: Rachunek kosztów i korzyści zmiany reguł.
Czynniki rozstrzygające o kierunku przystosowań
instytucjonalnych
• Jaki rodzaj działań faworyzuje matryca
instytucjonalna (jaka jest struktura i udział
bodźców motywacyjnych)?
REDYSTRYBUCYJNE
Jak skutecznie przejmować
bogactwo od innych?
PRODUKCYJNE
Jak zwiększyć umiejętności i
wiedzę?
Instytucje efektywne i nieefektywne w
gospodarce
Dlaczego efektywne instytucje (pobudzające
zmiany technologiczne, akumulację, mobilność
kapitału, doskonalenie kapitału ludzkiego oraz
ułatwiające kooperację są ….
…. w historii ludzkości zjawiskiem wyjątkowym?
Wiedza jednostki a skumulowana
wiedza świata
Wiedza jednostki
„0”
Wiedza świata
∞
Wiedza jednostki a entropia rzeczywistości
społecznej, politycznej, gospodarczej…
??
? ? ?....
Mentalność jednostki i proces poznania
jako źródło instytucji i instytucjonalnej zmiany
• … podstawy ustrojów społecznych są
budowane na przekonaniach ludzi, którym
tylko w części można przypisać rygor
logicznego myślenia …
• U podstaw ludzkich wyborów nie leży tylko
racjonalność, ale modele mentalne (beliefs,
mental models).
Człowiek a rzeczywistość
• Nikt nie zna „rzeczywistości” systemu polit.ekonom. Ludzie tworzą własne wyobrażenia tej
„rzeczywistości”, czyli zarówno pozytywny model
systemu (jak jest), jak i normatywny (jak być
powinno).
• Racjonalność nie jest uniwersalną cechą
ludzkiego myślenia i działania, oderwaną od
instytucjonalnego otoczenia, ale jest wynikiem
nieustannego zmagania się ludzi z niepewnością
środowiska przyrodniczego i społecznego.
Ewolucja człowieka a cywilizacja
2,5 mln 2 mln
200 tys.
10 tys.
0
Homo Homo
habilis erectus
Homo
sapiens
Rewolucja
neolityczna
Podział pracy a niepewność środowiska
przyrodniczego i społecznego
Entropia
środowiska
przyrodniczego
Czas, podział pracy
Entropia
środowiska
społecznego
Czas, podział pracy
Mentalne przesłanki rozwoju
DZIEDZICTWO
MÓZG
ZMYSŁY
ROZUM
KULTUROWE
Dziedzictwo kulturowe jest filtrem, przez który przechodzą informacje. W
konsekwencji myślenia nie cechuje idealna racjonalność. Twory ludzkiego
umysłu są mieszaniną przekonań „racjonalnych” i „nieracjonalnych”.
Ewolucja człowieka a instytucje
Zasadniczym hamulcem rozwoju są trudności związane z
przechodzeniem od instytucji ukształtowanych w społ.
pierwotnych służących do niwelowania niepewności
pochodzącej ze środowiska przyrodniczego do instytucji, które
pozwalają redukować wynikającą ze środowiska społecznego.
SPOŁECZEŃSTWO
GŁÓWNE
ŹRÓDŁO
ENTROPII
PRZEKONANIA
RELACJE
PIERWOTNE
ŚRODOWISKO
PRZYRODNICZE
KOLEKTYWISTYCZNE
Oparte na silnych
związkach
osobistych
WSPÓŁCZESNE
ŚRODOWISKO
SPOŁECZNE
INDYWIDUALISTYCZNE
Oparte na
normach
formalnych
Kultura – kluczem do zrozumienia wpływu
przeszłości na teraźniejszość i przyszłość
• Zbiorowa wiedza – to doświadczenia z
przeszłości, które zawarte są w naszym języku,
instytucjach, technologii i sposobach
działania. To jest transmisja w czasie naszej
zakumulowanej wiedzy [Hayek, 1960]
• To kultura dostarcza klucza do path
dependance – tj. wpływu przeszłości na
teraźniejszość i przyszłość [North, 1994]
Struktura artefaktualna umysłu
LUDZKIE WYBORY = DZIEDZICTWO KULTUROWE +
STRUKTURA ARTEFAKTUALNA UMYSŁU (SAU)
„Sprzyjająca SAU” – dzięki niej jednostki i społeczeństwa
mogą pomyślnie rozwiązywać dylematy i problemy
stwarzane przez nowe doświadczenia.
… im bogatsza SAU tym bardziej prawdopodobne, że
pomyślnie stawimy czoła nowym problemom…
Efektywność adaptacyjna zależy od SAU. Tworzenie SAU
jest zasadniczym celem polityki [North, 2005]
Wnioski
• Kultura jest ważnym czynnikiem decydującym
o pomyślności lub niepowodzeniu w tworzeniu
dobrobytu.
• Dziedzictwo kulturowe w postaci: zaufania
społecznego, wartości społecznych, kapitału
społecznego, itd. ma duży wpływ na
gospodarkę
Kultura czy polityka?
Co ważniejsze dla gospodarki?
POLITYKA jest zakorzeniona w świecie wartości
(KULTURY), a interesy politycznych frakcji są również
formułowane i postrzegane przez pryzmat wartości.
WARTOŚCI (materialne i niematerialne) leżą u podstaw
polityki i są wykorzystywane jako jej elementy.
WŁADZA – ma wpływ na proces edukacji i dostęp do
informacji, a tym samym kształtowanie MODELI
MENTALNYCH
Kultura czy polityka?
Co ważniejsze dla gospodarki?
MODELE MENTALNE (subiektywne obrazy świata) –
prowadzą do konfliktów politycznych, uniemożliwiają
pokojowe współdziałanie i koncentrację na
powiększaniu dobrobytu. Zagraża to nie tylko
materialnym warunkom życia, ale także przetrwaniu
ludzkości.
DZIEDZICTWO KULTUROWE – może zwiększać lub
zmniejszać możliwości ekonomicznego rozwoju.
Badania związków między kulturą a skłonnością do
oszczędzania, stopniem zaufania, preferencjami
politycznymi, akceptacją redystrybucji, itp.
System polityczny a gospodarka
• Aby zrozumieć gospodarkę danego kraju najpierw należy
zrozumieć jego system polityczny [North].
• Dlaczego?
- Systemy polityczne ustalają formalne reguły gry,
- Reguły formalne uzupełniają nieformalne (władza może
na nie wpływać)
- Władza ustala system sankcji
• Czy władza pracuje na dobrobyt ekonomiczny całości
społeczeństwa, czy są faworyzowane pewne grupy
interesów, czy może istnieje matryca „Panowie –
Niewolnicy”
Czynniki inercji zmian politycznych
1. Nieergodyczność świata  ograniczone
możliwości wykorzystania doświadczeń z
przeszłości + niewiadoma przyszłość (???)
2. W danym momencie istnieje tylko możliwość
zmian instytucji formalnych (nieformalne
funkcjonują nadal  mogą się zmienić w
dłuższej perspektywie.
3. Reguły i mechanizmy nieformalne są domeną
polityki