zalozenia_do_projektu_ustawy (Rozmiar pliku: 265.27 KB)

ZAŁOŻENIA DO PROJEKTU USTAWY
O FUNKCJACH KONSULÓW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
I. ZAŁOŻENIA OGÓLNE
Konieczność zmiany obowiązującej ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach
konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity Dz.U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823,
z późn. zm.) była podnoszona przez Rządowe Centrum Legislacyjne, Radę Legislacyjną oraz
Rzecznika Praw Obywatelskich.
Najistotniejszym uzasadnieniem celowości uchwalenia nowej ustawy o funkcjach
konsulów jest fakt, iż obowiązujący akt prawny nie odpowiada standardom wyznaczonym
przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którymi regulowanie praw obywateli
wymaga normy ustawowej. Ustawa z 1984 r. nie spełnia tych wymogów, gdyż nie zawiera
przepisów o trybie postępowania przed konsulem.
Ustawa wymaga też dostosowania do prawa wspólnotowego, ze szczególnym
uwzględnieniem postanowień art. 20 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską,
stanowiącego, że w określonych warunkach konsul ma obowiązek chronić prawa obywateli
nie tylko swojego kraju, ale i innych państw członkowskich. Przetworzenia w ustawie
wymagają także zasady zawarte w Karcie Dobrych Praktyk w zakresie opieki konsularnej
oraz Wspólnotowego Kodeksu Wizowego.
Niezbędne jest ponadto wprowadzenie do ustawy zmian prawa polskiego w zakresie
obrotu prawnego, zasad wjazdu i pobytu cudzoziemców, obywatelstwa polskiego, prawa
o aktach stanu cywilnego, Karty Polaka, dokumentów paszportowych, wiz, małego ruchu
granicznego oraz prawa wyborczego. Odzwierciedlenia w zapisach ustawy o funkcjach
konsulów wymagają także zmiany w organizacji służby dyplomatyczno-konsularnej,
wynikające z ustawy o służbie cywilnej oraz ustawy o służbie zagranicznej.
II. PRZEPISY OGÓLNE
1. Proponuje się pozostawienie dotychczasowej, ugruntowanej w przepisach prawa
międzynarodowego jak i krajowego, definicji konsula, jako kierownika konsulatu
generalnego, konsulatu, wicekonsulatu i agencji konsularnej, jak również wydziału
konsularnego przedstawicielstwa dyplomatycznego.
Definicja konsula powinna przewidywać również następujący zapis:
• W przedstawicielstwie dyplomatycznym, w którym nie ustanowiono wydziału konsularnego
konsulem jest wyznaczony przez dyrektora generalnego służby zagranicznej członek
personelu dyplomatycznego-konsularnego, który złożył egzamin konsularny i został
upoważniony do wykonywania funkcji konsularnych oraz innych czynności określonych
w niniejszej ustawie i notyfikowany w tym charakterze władzom państwa przyjmującego.
Proponuje się pozostawienie dotychczasowego zapisu stanowiącego, że konsul
wykonuje funkcje osobiście lub upoważnia do ich wykonania innych pracowników
posiadających stopnie służbowe konsularne lub dyplomatyczne.
Z uwagi na występowanie w licznych przepisach pojęcia „urząd konsularny”, termin
ten wymaga zdefiniowania przez określenie, że jest nim konsulat generalny, konsulat,
wicekonsulat, agencja konsularna, wydział konsularny przedstawicielstwa dyplomatycznego,
a także przedstawicielstwo dyplomatyczne, w którym nie ustanowiono wydziału
konsularnego (w związku z obecnie obowiązującym art. 3 ustawy z dnia 13 lutego 1984 r.
o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej).
2. Tryb powoływania konsulów określony zostanie w nowelizacji ustawy z dnia 27
lipca 2001 r. o służbie zagranicznej (Dz.U. z 2001 r. Nr 128, poz. 1403, z późn. zm.).
3. W odniesieniu do konsulów honorowych zakłada się zachowanie dotychczasowych,
ugruntowanych praktyką, rozwiązań, poprzez określenie, że:
-
minister właściwy do spraw zagranicznych powołuje na czas określony honorowych
konsulów
generalnych,
konsulów
honorowych,
wicekonsulów
honorowych
lub
honorowych agentów konsularnych do wykonywania niektórych funkcji konsulów,
2
-
na honorowego konsula generalnego, konsula honorowego, wicekonsula honorowego lub
honorowego agenta konsularnego może być powołany posiadający pełną zdolność do
czynności prawnych obywatel polski zamieszkały w państwie przyjmującym, obywatel
państwa przyjmującego lub państwa trzeciego, posiadający wysoki autorytet, cieszący się
zaufaniem
oraz
dający
rękojmię
wykonywania
funkcji
zgodnie
z
interesami
Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli,
-
okręg konsularny, zakres funkcji i czynności honorowego konsula generalnego, konsula
honorowego, wicekonsula honorowego lub honorowego agenta konsularnego określa
minister właściwy do spraw zagranicznych w akcie powołania,
-
okręg konsularny, zakres funkcji honorowego konsula generalnego, konsula honorowego,
wicekonsula honorowego lub honorowego agenta konsularnego, określony w akcie
powołania, może być zmieniany, za jego zgodą, przez ministra właściwego do spraw
zagranicznych,
-
w zakresie wykonywanych funkcji i czynności, honorowy konsul generalny, konsul
honorowy, wicekonsul honorowy lub honorowy agent konsularny podlega kierownikowi
przedstawicielstwa dyplomatycznego,
-
bezpośredni nadzór nad działalnością honorowego konsula generalnego, konsula
honorowego, wicekonsula honorowego lub honorowego agenta konsularnego sprawuje
właściwy terytorialnie konsul.
Zakłada się, że minister właściwy do spraw zagranicznych określi, w drodze
rozporządzenia, szczegółowy tryb powoływania i odwoływania honorowych konsulów
generalnych, konsulów honorowych, wicekonsulów honorowych lub honorowych agentów
konsularnych oraz zasady wykonywania przez nich funkcji, w tym zakres wykonywanych
funkcji i czynności oraz sposób współdziałania z właściwymi urzędami konsularnymi, sposób
ponoszenia kosztów sprawowania funkcji, a także przypadki, w których przestają oni
wykonywać swoje funkcje.
4. Przewiduje się zachowanie w nowej ustawie dotychczasowych uregulowań kwestii
wykonywania przez przedstawiciela państwa trzeciego funkcji konsula na rzecz
Rzeczypospolitej Polskiej lub przez przedstawiciela polskiego funkcji na rzecz państwa
trzeciego.
3
5. Zakłada się, tak jak w dotychczasowej regulacji, ograniczenie ram działania konsula
do jego okręgu konsularnego, poprzez określenie, że:
-
konsul wykonuje funkcje w okręgu konsularnym obejmującym terytorium państwa
przyjmującego lub jego część,
-
konsul może wykonywać funkcje poza okręgiem konsularnym wyłącznie na podstawie
decyzji ministra właściwego do spraw zagranicznych i za zgodą państwa przyjmującego.
6. Przewiduje się zachowanie w nowej ustawie dotychczasowych zasad podległości:
-
konsul podlega służbowo ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych,
-
bezpośredni nadzór nad działalnością konsula sprawuje kierownik przedstawicielstwa
dyplomatycznego,
-
organizację urzędów konsularnych oraz prawa i obowiązki pracowników tych urzędów
określają przepisy dotyczące funkcjonowania służby zagranicznej i inne przepisy
szczególne.
7. Proponuje się też zachować przepis określający, że ilekroć w ustawie jest mowa
o obywatelach polskich, to z wyłączeniem przepisów
artykułów wymienionych
w dotychczasowym art. 9, odnosi się to odpowiednio do osób prawnych, instytucji i innych
polskich jednostek organizacyjnych.
III. ZAKRES FUNKCJI KONSULÓW
1. Na wstępie przewiduje się określenie, że konsul wykonuje funkcje w granicach
dozwolonych przez prawo międzynarodowe i prawo państwa przyjmującego, zgodnie
z prawem obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej oraz z postanowieniami
ratyfikowanych
umów
międzynarodowych
zawartych
przez
Rzeczpospolitą
Polską
z państwem przyjmującym, bądź których stronami są oba te państwa. Ponadto konsul przy
wykonywaniu swych funkcji uwzględnia zwyczaje i praktykę międzynarodową.
4
Coraz częstsze ostatnio przypadki zagrożenia życia i zdrowia obywateli polskich za
granicą, w sytuacjach nadzwyczajnych (klęski żywiołowe, działania zbrojne, ataki
terrorystyczne, porwania) i związane z tym oczekiwania podejmowania
działań przez
konsulów, nakazują wprowadzenie w zapisie ustawowym generalnych zastrzeżeń, że konsul
może odmówić wykonywania funkcji w sytuacjach mogących stanowić istotne zagrożenie dla
jego życia lub zdrowia oraz życia lub zdrowia współpracujących z nim osób. Konsul odmówi
też pomocy, gdy jej zakres ma obejmować czynności dotyczące bieżących spraw życia
codziennego.
Zakres
wykonywanych
funkcji
należy
dostosować
do
wymogów
prawa
wspólnotowego, a w szczególności do postanowień art. 20 Traktatu ustanawiającego
Wspólnotę Europejską, zgodnie z którym: „Każdy obywatel Unii korzysta na terytorium
państwa trzeciego, gdzie Państwo Członkowskie, którego jest obywatelem nie ma swojego
przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw
Członkowskich, na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa. Państwa
Członkowskie ustanawiają między sobą niezbędne reguły oraz podejmują rokowania
międzynarodowe wymagane do zapewnienia tej ochrony.” Podobne postanowienie zawiera
Decyzja Nr 95/553/WE, której przepis art. 1 stanowi, że: „Każdy obywatel Unii Europejskiej
jest uprawniony do ochrony konsularnej ze strony przedstawicielstwa dyplomatycznego lub
konsularnego któregokolwiek z Państw Członkowskich, jeśli w miejscu jego pobytu jego
własne Państwo Członkowskie lub inne stale je reprezentujące państwo nie ma dostępnego
stałego przedstawicielstwa lub dostępnego konsula honorowego, właściwego dla takich
spraw.”
W związku z powyższym, w ustawie przewiduje się zapis, określający, że konsul
zapewnia ochronę konsularną, na takich samych warunkach jak obywatelom polskim,
również obywatelom innych państw członkowskich Unii Europejskiej, jeżeli państwo,
którego są obywatelami nie ma swego przedstawicielstwa na terytorium państwa
przyjmującego.
Konsul może również zapewnić, za zgodą ministra właściwego do spraw
zagranicznych, ochronę konsularną cudzoziemcom, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej
Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą oraz którym udzielono azylu
w Rzeczypospolitej Polskiej (ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r., Nr 189,
poz. 1472).
5
2. Przewiduje się, że katalog podstawowych funkcji konsula powinien obejmować:
-
ochronę praw i interesów Rzeczypospolitej Polskiej oraz opiekę nad obywatelami
polskimi,
- działanie na rzecz rozwijania przyjaznych stosunków oraz współpracy między
Rzecząpospolitą Polską a państwem przyjmującym,
- czuwanie, w zakresie właściwości, nad wykonywaniem umów międzynarodowych
obowiązujących między Rzecząpospolitą Polską a państwem przyjmującym,
- działanie na rzecz umacniania więzi między Polonią i Polakami zamieszkałymi za granicą
a Rzecząpospolitą Polską,
- realizowanie zadań z zakresu dyplomacji publicznej, w szczególności przedstawianie
organom państwa przyjmującego i opinii publicznej tego państwa kierunków polityki
zagranicznej i wewnętrznej Rzeczypospolitej Polskiej oraz rozwoju jej gospodarki, nauki
i kultury,
- działanie na rzecz rozwijania i pogłębiania współpracy gospodarczej i naukowotechnicznej oraz kulturalnej między Rzecząpospolitą Polską a państwem przyjmującym,
w szczególności ułatwianie nawiązywania kontaktów oraz wykonywania umów między
odpowiednimi organami i instytucjami obu państw,
- zapoznawanie się z problematyką państwa przyjmującego, w szczególności ze stanem jego
gospodarki, nauki i kultury oraz z ustawodawstwem tego państwa i umowami
zawieranymi przez nie z państwami trzecimi, jak również udzielanie odpowiednich
informacji
w
tym
zakresie
właściwym
organom
Rzeczypospolitej
Polskiej
i zainteresowanym obywatelom polskim.
3. Postuluje się wzmocnienie zakresu pomocy konsularnej poprzez określenie, że:
- konsul wspiera obywateli polskich w realizacji praw przysługujących im zgodnie
z prawem państwa przyjmującego oraz prawem i zwyczajami międzynarodowymi,
-
konsul z urzędu wszczyna postępowanie w razie stwierdzenia, że obywatele polscy
traktowani są przez władze państwa przyjmującego w sposób naruszający obowiązujące
w tym państwie przepisy regulujące prawa i obowiązki osób nie będących obywatelami
tego państwa.
4. Zakres pomocy prawnej należy uregulować poprzez wskazanie, że:
6
-
konsul, o ile nie zabrania tego prawo państwa przyjmującego, z urzędu podejmuje przed
sądami lub innymi władzami tego państwa czynności niezbędne dla ochrony praw
i interesów obywateli polskich, jeżeli z powodu nieobecności lub innej ważnej przyczyny
nie mogą oni w odpowiednim czasie bronić swoich praw i interesów ani nie ustanowili
pełnomocników. O podjęciu tych czynności konsul zawiadamia niezwłocznie osobę
zainteresowaną,
-
konsul, jeżeli przemawiają za tym względy społeczne lub uwarunkowania lokalne
związane z ustrojem lub ustawodawstwem państwa przyjmującego, w szczególności
w sprawach, w których na gruncie prawa miejscowego i umów międzynarodowych nie
istnieje na danym obszarze możliwość skorzystania z prawa do obrony, może za zgodą
ministra właściwego do spraw zagranicznych i na podstawie udzielonego przez stronę lub
zainteresowanego pełnomocnictwa, zastępować lub zapewniać zastępstwo obywateli
polskich przed sądami i innymi organami państwa przyjmującego w celu ochrony praw
i interesów reprezentowanych osób, o ile nie zabrania tego prawo państwa przyjmującego,
-
przyjęcie pełnomocnictwa konsul może uzależnić od dostarczenia przez stronę lub
zainteresowanego dokumentów oraz wskazania innych dowodów i okoliczności
potwierdzających istnienie wymagających ochrony praw i interesów obywatela polskiego,
a ponadto od złożenia na piśmie zobowiązania do pokrycia poniesionych kosztów.
5. Należy zachować w niezmienionej postaci zapisy obowiązującej ustawy, odnoszące
się do opieki nad zatrzymanymi, aresztowanymi lub pozbawionymi wolności, poprzez
określenie, że konsul czuwa, aby obywatele polscy zatrzymani, aresztowani lub w inny
sposób pozbawieni wolności w państwie przyjmującym mieli zapewnioną ochronę prawną
i traktowanie zgodne z prawem tego państwa oraz z prawem i zwyczajami
międzynarodowymi. W szczególności może podejmować następujące działania:
-
zwracać się do sądów i innych organów państwa przyjmującego o udzielenie informacji
o przyczynach zatrzymania, aresztowania lub pozbawienia wolności w inny sposób,
a zwłaszcza o zarzutach stawianych tym obywatelom,
-
odwiedzać tych obywateli oraz porozumiewać się z nimi w inny sposób,
-
na wniosek obywatela ułatwiać mu porozumiewanie się z rodziną i innymi osobami
bliskimi.
7
6. W odniesieniu do kwestii ustanawiania opieki bądź kurateli, przewiduje się
określenie, że konsul podejmuje czynności polegające na ochronie, w granicach ustalonych
przez prawo państwa przyjmującego, interesów małoletnich i innych osób nie posiadających
pełnej zdolności do czynności prawnych, a w szczególności zmierzające do ustanowienia,
w wypadkach przewidzianych w ustawodawstwie polskim, opieki nad obywatelami polskimi
bądź kurateli dla nich lub nad ich mieniem pozostającym bez opieki. W tym celu może
w szczególności proponować sądom lub innym właściwym organom Rzeczypospolitej
Polskiej bądź państwa przyjmującego odpowiednie osoby na opiekunów lub kuratorów.
7. Zakłada się uregulowanie zakresu funkcji konsula w odniesieniu do spadków
zagranicznych,
poprzez
stwierdzenie,
że
konsul
wykonuje
czynności
dotyczące
zabezpieczenia i realizacji spadków lub innych należności przysługujących Skarbowi
Państwa. Za zgodą ministra właściwego do spraw zagranicznych, konsul może wykonywać
czynności, o których mowa wyżej, również na rzecz polskich instytucji wyższej użyteczności,
pod warunkiem uzyskania od tych instytucji pełnomocnictwa oraz dostarczenia przez nie
niezbędnych dokumentów i złożenia na piśmie zobowiązania do pokrycia poniesionych
kosztów.
8. Sposób uregulowania w obowiązującej dotychczas ustawie kwestii pomocy
finansowej udzielanej przez konsulów, spotyka się z krytyką obywateli, podnoszących
nierówne traktowanie obywateli polskich w zależności od miejsca ich zamieszkania. Zgodnie
z obowiązującymi przepisami możliwość udzielania zapomóg ograniczona jest bowiem
wyłącznie do Polaków mieszkających stale za granicą. Uznając konieczność zachowania jak
najdalej idącej dyscypliny w wydatkowaniu środków publicznych, proponuje się zmianę tego
stanu, poprzez uregulowanie tej kwestii w sposób następujący:
-
konsul, w uzasadnionych przypadkach, może udzielić obywatelowi polskiemu
przebywającemu czasowo w okręgu konsularnym pomocy finansowej na pokrycie
niezbędnych wydatków umożliwiających mu powrót do Rzeczypospolitej Polskiej albo do
kraju zamieszkania.
-
udzielenie pomocy, o której mowa powyżej, może być uzależnione od złożenia poręczenia
majątkowego lub zobowiązania zwrotu całości lub części otrzymanej kwoty pieniędzy
w terminie określonym w decyzji o przyznaniu pomocy finansowej,
8
-
niespłacone w terminie zobowiązania, o których mowa powyżej, podlegają egzekucji
w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
-
w szczególnie uzasadnionych przypadkach konsul może udzielać zapomóg znajdującym
się w niedostatku lub w wyjątkowo trudnej sytuacji osobistej i finansowej obywatelom
polskim lub osobom pochodzenia polskiego przebywającym lub zamieszkałym w okręgu
konsularnym. Zapomogi mogą być udzielane pod warunkiem, że wskazane w tym
przepisie osoby nie mają możliwości uzyskania wystarczającej pomocy materialnej
z innych źródeł,
-
minister właściwy do spraw zagranicznych określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe
zasady udzielania pomocy finansowej oraz tryb postępowania przy jej udzielaniu, w tym
tryb przyjmowania i rozpatrywania wniosków, sposób zabezpieczania spłaty udzielanej
pomocy finansowej innej niż zapomoga, sposoby odraczania terminów spłaty udzielonej
pomocy, rozkładania jej na raty oraz umarzania należności, a także wzory wniosków
dotyczących udzielenia pomocy finansowej,
-
w sprawach umarzania i udzielania ulg w spłacie pomocy finansowej udzielonej przez
konsula stosuje się przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa
(Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
9. Zakłada się określenie, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach, konsul
przyjmuje do depozytu dokumenty, środki płatnicze oraz przedmioty wartościowe, jeżeli jest
to niezbędne do ochrony praw i interesów obywateli polskich.
10. W sprawie wykonywania przez konsula rekwizycji sądowych i administracyjnych
proponuje się zapisanie, że na wniosek sądu lub innego właściwego organu Rzeczypospolitej
Polskiej konsul:
- doręcza pisma i inne dokumenty,
- przesłuchuje strony, podejrzanych, świadków i biegłych,
- przekazuje do wykonania sądom i innym organom państwa przyjmującego wnioski
o udzielenie pomocy prawnej,
-
doręcza też obywatelom polskim pisma i dokumenty inne niż określone wyżej.
Wymienione czynności konsul wykonuje, stosując odpowiednio właściwe przepisy
prawa polskiego, jeżeli odbiorca pisma lub innego dokumentu albo osoba, która ma być
9
przesłuchana, jest obywatelem polskim i zgadza się dobrowolnie przyjąć pismo lub inny
dokument albo złożyć zeznanie, wyjaśnienie lub opinię.
Należy ponadto zastrzec, że czynności te konsul wykonuje, jeżeli umowy
międzynarodowe, których Rzeczpospolita Polska jest stroną nie stanowią inaczej oraz kiedy
doręczenie pisma lub dokumentu nie byłoby możliwe bez pośrednictwa konsula.
11. Przewiduje się, że konsul wykonuje czynności notarialne, a w szczególności:
- sporządza i poświadcza wypisy, odpisy, wyciągi i kopie dokumentów,
- poświadcza własnoręczność podpisów i znaków ręcznych na dokumentach,
-
poświadcza datę okazania dokumentów, pozostawania osoby przy życiu lub w określonym
miejscu oraz stawiennictwo lub niestawiennictwo osoby,
- przyjmuje oświadczenia.
Czynności, o których mowa wyżej, konsul wykonuje na wniosek obywateli polskich lub
właściwych organów Rzeczypospolitej Polskiej. Konsul może wykonywać czynności,
o których mowa wyżej, również na wniosek jakiejkolwiek osoby, jeżeli mają one wywrzeć
skutek prawny na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach oraz pod warunkiem uzyskania od
ministra właściwego do spraw sprawiedliwości pisemnego upoważnienia wydanego na
wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych konsul może sporządzić akt notarialny.
Przewiduje się zastrzeżenie, że konsul nie może sporządzić aktu poświadczenia
dziedziczenia.
Do czynności konsula, o których mowa wyżej stosuje się odpowiednio przepisy
ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jednolity: Dz.U. z 2008 r., Nr 189,
poz. 1158, z późn. zm.). Czynności te mają taką samą moc jak czynności wykonane przez
notariusza w Rzeczypospolitej Polskiej.
12. Lawinowy wzrost kontaktów zagranicznych obywateli polskich uniemożliwia
utrzymanie dotychczasowego zapisu funkcji konsula w zakresie tłumaczenia dokumentów,
który interpretowany jest przez obywateli w sposób obligatoryjny dla konsula.
Sformułowanie tego przepisu powinno zakładać, że konsul może sporządzić i poświadczyć
tłumaczenie dokumentów z języka polskiego na język urzędowy państwa przyjmującego lub,
jeżeli w państwie przyjmującym jest kilka języków urzędowych, na jeden z tych języków
i z tego języka lub z tych języków urzędowych na język polski, jak również, że konsul może
10
poświadczyć tłumaczenia wypisów, odpisów, wyciągów i kopii powszechnie występujących
dokumentów urzędowych sporządzonych w języku urzędowym lub w jednym z języków
urzędowych państwa przyjmującego. Konsul może również wykonywać powyższe czynności,
jeżeli dokumenty są sporządzone w innych powszechnie używanych w państwie
przyjmującym językach niż język urzędowy tego państwa. Wymienione czynności konsula
mają
taką
samą
moc
jak
czynności
wykonane
przez
tłumacza
przysięgłego
w Rzeczypospolitej Polskiej (zgodnie z ustawą z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie
tłumacza przysięgłego (Dz.U. Nr 273, poz. 2702, z późn. zm.).
W przypadku innych dokumentów, konsul obowiązany jest przedstawić listę dostępnych
tłumaczy uprawnionych zgodnie z prawem państwa przyjmującego do dokonywania
oficjalnie uznawanych tłumaczeń.
13. Przystąpienie Polski do konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych
dokumentów urzędowych, sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz.U. z 2005r.
Nr 112, poz. 938) powinno znaleźć swoje odzwierciedlenie w zapisie funkcji legalizacyjnych
konsula, poprzez sformułowanie, że konsul legalizuje dokumenty urzędowe, sporządzone lub
uwierzytelnione w państwie przyjmującym bądź w Rzeczypospolitej Polskiej, o ile
postanowienia umów międzynarodowych, które obowiązują między Rzecząpospolitą Polską
a państwem przyjmującym nie stanowią inaczej.
14. Konsul wykonuje czynności konsularne na podstawie upoważnienia ministra
właściwego do spraw zagranicznych, a w stosunku do czynności notarialnych oraz czynności
sporządzania i poświadczania tłumaczeń - upoważnienia ministra właściwego do spraw
zagranicznych wydanego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw sprawiedliwości.
15. Opis funkcji dotyczących wydawanych przez konsula dokumentów w zakresie
problematyki ruchu osobowego winien być dostosowany do postanowień:
-
Ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych (Dz.U. Nr 143, poz. 1027
z późn. zm.),
-
Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694
z późn. zm.)
oraz przepisów prawa wspólnotowego:
11
-
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 810/2009 z dnia 13 lipca 2009
r. ustanawiajacego Wspólnotowy Kodeks Wizowy (kodeks wizowy),
-
Decyzji Rady z dnia 25 czerwca 1996 r. w sprawie ustanowienia tymczasowego
dokumentu podróży (96/409/WPZiB),
-
Rozporządzenia (WE) Nr 1931/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia
2006 r. ustanawiającego przepisy dotyczące małego ruchu granicznego na zewnętrznych
granicach lądowych państw członkowskich i zmieniającego postanowienia Konwencji
z Schengen.
W związku z powyższym zakłada się, że konsul w szczególności:
-
wydaje lub odmawia wydania obywatelom polskim dokumentów paszportowych oraz je
unieważnia,
-
wydaje decyzje o wydaniu, odmowie wydania, unieważnieniu lub o cofnięciu ważności
wizy,
-
wydaje zastępcze dokumenty podróży obywatelom innych państw oraz wydaje decyzje
o wydaniu, odmowie wydania, unieważnieniu lub o cofnięciu ważności wiz
uprawniających do wjazdu do innych państw,
-
wydaje lub odmawiania wydania dokumentu zezwalającego na przekraczanie granicy
w ramach małego ruchu granicznego,
-
wydaje tymczasowe dokumenty podróży,
-
przyjmuje od cudzoziemców przebywających w okręgu konsularnym wnioski o udzielenie
zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
W zapisie ustawowym należy zastrzec, że tryb i zakres wykonywania przez konsula
czynności, o których mowa wyżej określają odrębne przepisy.
16. Wydawanie przez konsula zaświadczeń następuje, gdy jest to przewidziane
w przepisach prawa polskiego lub gdy osoba ubiega się o zaświadczenie ze względu na swój
interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego.
17. W ustawie należy wymienić funkcje w sprawach obywatelstwa polskiego
i repatriacji, określone w ustawie z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst
jednolity: Dz.U. z 2000 r. Nr 28, poz.353 z późn. zm.) oraz w ustawie z dnia 9 listopada 2000
r. o repatriacji (Dz.U. z 2004 r. Nr 53 poz.532 z poźn. zm.), poprzez określenie, że konsul:
- wydaje decyzje o przyjęciu oświadczenia w sprawie wyboru i odzyskania obywatelstwa
polskiego,
12
- wydaje decyzje w sprawie uznania za osobę pochodzenia polskiego w rozumieniu ustawy
z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji,
- przyjmuje od osób zamieszkałych w okręgu konsularnym wnioski o nadanie przez
Prezydenta RP obywatelstwa polskiego oraz wnioski o wyrażenie przez Prezydenta RP
zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.
18. Zakłada się określenie w ustawie wykonywania przez konsula dyspozycji
zawartych w ustawie z dnia 7 września 2007 r. – o Karcie Polaka (Dz.U. Nr 180, poz. 1280,
z późn. zm.):
-
prowadzenie postępowania w sprawie przyznania Karty Polaka,
-
wydawanie decyzji o przyznaniu, odmowie przyznania oraz unieważnieniu Karty Polaka,
- wydawanie Karty Polaka,
- przedłużanie ważności Karty Polaka.
19.
Funkcje
dotyczące
stanu
cywilnego
wymagają
zapisania
zgodnie
z postanowieniami ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U.
z 2004 r., Nr 161, poz. 1688 z późn. zm), poprzez określenie, że w trybie i w zakresie ww.
Prawa, konsul:
- przyjmuje oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński oraz o nazwisku małżonków
i ich dzieci, jeżeli osoby zawierające małżeństwo są obywatelami polskimi,
- wydaje obywatelom polskim zaświadczenia o zdolności prawnej do zawarcia małżeństwa
za granicą,
- pośredniczy w zgłoszeniu we właściwym urzędzie stanu cywilnego w Rzeczypospolitej
Polskiej faktu urodzenia, zgonu i zawarcia związku małżeńskiego za granicą,
- przekazuje właściwym urzędom stanu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej protokoły
o urodzeniach i zgonach, które nastąpiły na polskich statkach morskich i powietrznych
oraz na okrętach wojennych i wojskowych statkach powietrznych,
- przyjmuje oświadczenia o uznaniu ojcostwa,
- przyjmuje od obywatela polskiego zawierającego małżeństwo za granicą oświadczenie
o nazwisku noszonym po zawarciu małżeństwa.
Powyższe z zastrzeżeniem, o ile nie sprzeciwia się temu prawo państwa
przyjmującego.
13
20.
Przewiduje się, że konsul wykonuje funkcje w odniesieniu do statków
podnoszących polską banderę oraz ich załóg, pasażerów i ładunków, a w szczególności:
1) kontroluje, czy statek jest uprawniony do podnoszenia bandery polskiej, oraz wystawia
statkowi, który otrzymał polską przynależność, tymczasowe świadectwo polskiej
przynależności statku (świadectwo o banderze),
2) przeprowadza inspekcje statku lub występuje z wnioskiem do organu administracji
państwa, w którego porcie przebywa statek, o przeprowadzenie inspekcji lub przeglądów
statku związanych z przedłużeniem ważności międzynarodowych świadectw,
3) przedłuża termin ważności dokumentów bezpieczeństwa statku i dokumentów dotyczących
ochrony środowiska morskiego,
4) wydaje statkom o polskiej przynależności dokumenty przewidziane w odrębnych
przepisach oraz przedłuża termin ich ważności,
5) wystawia książeczki żeglarskie,
6) w razie uszkodzenia lub innego wypadku morskiego statku udziela pomocy
w organizowaniu akcji ratowniczej oraz podejmuje czynności niezbędne dla zapewnienia
bezpieczeństwa uratowanych osób, jak również zabezpieczenia ich mienia oraz ładunku
i mienia statku, a także interesów armatora polskiego,
7) przyjmuje protesty morskie oraz przesłuchuje kapitana i innych członków załogi, a także
pasażerów na okoliczność wypadku morskiego,
8) uczestniczy przy wszelkich czynnościach podejmowanych na statku przez władze państwa
przyjmującego związanych z zatrzymaniem, aresztowaniem lub pozbawieniem wolności
w inny sposób członka załogi statku względnie pasażera albo zajęcia mienia znajdującego
się na statku,
9) zapewnia opiekę i pomoc prawną członkom załogi statku w razie ich zatrzymania,
aresztowania lub pozbawienia wolności w inny sposób, a także przy rozpatrywaniu przez
sądy i organy administracyjne państwa przyjmującego spraw dotyczących tych osób,
10) udziela pomocy członkom załogi statku pozostałym na lądzie z powodu choroby lub
z innych przyczyn oraz umożliwia im powrót do Rzeczypospolitej Polskiej,
11) podejmuje interwencje w razie dyskryminowania przez władze państwa przyjmującego
statku lub członków jego załogi.
O czynnościach, o których mowa powyżej w pkt 1 konsul powiadamia właściwą izbę
morską, a w przypadku czynności, o których mowa w pkt 2 i 3, polską instytucję
klasyfikacyjną i urząd morski właściwy dla portu macierzystego statku.
14
Szczegółowy zakres funkcji, o których mowa powyżej, określają odrębne przepisy
21. Przewiduje się wprowadzenie do ustawy, zapisu o funkcjach konsula w zakresie
prawa wyborczego, poprzez określenie, że konsul wykonuje czynności związane
z przeprowadzeniem na terenie okręgu konsularnego wyborów do Sejmu i Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej, Parlamentu Europejskiego oraz wyborów na urząd Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej i referendów zgodnie z przepisami odpowiednich ordynacji
wyborczych i ustaw.
22. Zakłada się umożliwienie konsulowi prowadzenia rejestrów spraw oraz
pobierania, przetwarzania i przechowywania danych osobowych, w tym danych
biometrycznych, poprzez sformułowanie, że konsul prowadzi, w szczególności w formie
zapisu elektronicznego, rejestry spraw, rejestry czynności konsularnych, jak również inne
rejestry określone odrębnymi przepisami.
23. Przewiduje się, że za wykonane czynności konsularne konsul pobiera opłaty,
których wysokość i zasady pobierania, określi w drodze rozporządzenia minister właściwy
do spraw zagranicznych. Minister określi też, w drodze rozporządzenia, zasady udzielania ulg
i zwolnień, a także zwrotu wydatków poniesionych w związku z wykonaniem czynności
konsularnych, w tym składniki opłat i wysokość kosztów wykonywania czynności
konsularnych oraz rodzaje czynności podlegających opłacie.
Ustawa będzie przewidywać, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach, konsul,
za zgodą ministra właściwego do spraw zagranicznych, może dokonać korekty opłat
konsularnych, jeżeli przemawia za tym specyfika warunków istniejących w okręgu
konsularnym.
24. W celu umożliwienia wykonywania przez konsula innych funkcji, przewiduje się
zapis:
-
poza funkcjami wymienionymi w ustawie, konsul może wykonywać, powierzone mu
przez ministra właściwego do spraw zagranicznych, inne funkcje, przewidziane przez
prawo i zwyczaje międzynarodowe, których nie zakazują ustawy i inne przepisy państwa
przyjmującego lub którym państwo to nie sprzeciwia się, lub też które są przewidziane
15
w umowach międzynarodowych obowiązujących między Rzecząpospolitą Polską
a państwem przyjmującym,
-
konsul odmówi wykonania czynności, która byłaby sprzeczna z prawem lub z zasadami
współżycia społecznego.
IV. POSTĘPOWANIE PRZED KONSULEM
Charakterystyka obowiązującego stanu prawnego i propozycje zmian.
W obowiązującym stanie prawnym postępowanie przed konsulem RP dotyczy trzech
płaszczyzn działania, do których należą:
a) działania konsula podejmowane w charakterze orzekającego organu administracyjnego wszędzie tam, gdzie konsul w sprawach indywidualnych wydaje decyzje administracyjne;
b) czynności „pozajurysdykcyjne”, do których należą czynności notarialne (przykładowo:
sporządzanie i poświadczanie wypisów, odpisów, wyciągów i kopii dokumentów,
poświadczanie własnoręczności podpisów i znaków ręcznych na dokumentach,
poświadczanie daty okazania dokumentów, pozostawania osoby przy życiu lub
w określonym miejscu oraz stawiennictwa lub niestawiennictwa osoby, przyjmowanie
oświadczeń, czy też
sporządzanie aktów notarialnych), czynności legalizacyjne,
dokonywanie przesłuchań stron, podejrzanych, świadków i biegłych, działanie konsula
jako urzędnika stanu cywilnego (na przykład udzielanie ślubów), tłumacza przysięgłego
(sporządzanie i poświadczanie tłumaczeń), przesyłanie pism rekwizycyjnych sądów,
doręczanie innych pism i dokumentów, czy też wydawanie zaświadczeń;
c) udzielanie przez konsula pomocy finansowej.
W zakresie występowania przez konsula w charakterze organu administracyjnego
wydającego w indywidualnych sprawach decyzje administracyjne należy zaznaczyć, że
konsul RP wydaje obecnie następujące decyzje administracyjne:
-
decyzje o unieważnieniu dokumentu paszportowego oraz decyzje o odmowie wydania
dokumentu paszportowego, wydawane na podstawie ustawy z dnia 13 lipca 2006 r.
o dokumentach paszportowych (Dz.U. Nr 143, poz. 1027 z późn. zm.),
-
decyzje o odmowie wydania tymczasowego polskiego dokumentu podróży dla
cudzoziemca oraz decyzje o wydaniu, odmowie wydania lub cofnięciu zezwolenia na
16
przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego, wydawane na podstawie
ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r., Nr
234, poz. 1694, z późn. zm.),
-
decyzje w sprawach określonych w art. 6 ust. 3, art. 10 i 11 ustawy z dnia 15 lutego 1962
r. o obywatelstwie polskim (tekst jednolity Dz.U. z 2000 r., Nr 28, poz. 353 z późn. zm),
-
decyzje w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia wydawane na podstawie ustawy
z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r., Nr 53, poz. 532
z późn. zm.),
-
decyzje o przyznaniu, odmowie przyznania i unieważnieniu Karty Polaka wydawane na
podstawie ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz.U. Nr 180, poz. 1280
z późn. zm.),
-
decyzje o udzieleniu pomocy finansowej na pokrycie kosztów powrotu do RP (przepisy
wskazane w dalszej części opracowania),
-
decyzje w sprawie wydania, bądź odmowy wydania wizy, które rządzą się swoistym
reżimem (por. np. ustawę z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, tekst jednolity
Dz.U. z 2006 r., Nr 234, poz. 1694 z późn. zm. lub ustawę z dnia 14 lipca 2006 r.
o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego
terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin,
Dz.U. Nr 144, poz. 1043 z późn. zm.).
Przepisy właściwych ustaw często regulują tryb postępowania w sprawach, w których
konsul wydaje decyzje administracyjne. Jeżeli jest to przewidziane, wskazują również organy
wyższego stopnia (np. w przypadku decyzji w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia
jest to minister właściwy do spraw wewnętrznych, podobnie w odniesieniu do decyzji
o unieważnieniu i odmowie wydania dokumentu paszportowego; w przypadku decyzji
o odmowie przyznania Karty Polaka i o unieważnieniu Karty Polaka jest to Rada do Spraw
Polaków na Wschodzie). Omawiając problematykę postępowania przed konsulem RP, należy
mieć również na uwadze, że postępowanie to może prowadzić do wydania własnej decyzji
konsula, której efektem będzie dokonanie jednej lub większej ilości czynności konsularnych,
albo odmową ich dokonania; ale również może prowadzić do przekazania sprawy do decyzji
organom administracji publicznej lub samorządowej w kraju, jeśli sprawa należy do ich
kompetencji.
17
Odnośnie czynności „pozajurysdykcyjnych” konsula RP należy zauważyć, że zarówno
tryb i zakres wykonywania czynności konsularnych, w których konsul nie występuje w roli
orzekającego organu administracyjnego określają właściwe dla tych czynności przepisy, jak
ma to np. miejsce w przypadku ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst
jednolity Dz.U. z 2008 r., Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.), czy ustawy z dnia 29 września
1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r., Nr 161, poz.1688
z późn. zm.). Ponadto dochodzą do tego jeszcze przepisy kodeksów postępowania cywilnego
i karnego (przykładowo regulujące czynności przesłuchiwania podejrzanych, świadków
i biegłych), czy też inne przepisy szczególne regulujące pozostałe czynności wykonywane
przez konsula RP.
Szczegółowy tryb postępowania przy udzielaniu przez konsula RP pomocy finansowej
uregulowany jest w rozporządzeniu Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 28 sierpnia 2002 r.
w sprawie udzielania przez konsula Rzeczypospolitej Polskiej pomocy finansowej oraz trybu
postępowania przy jej udzielaniu (Dz.U. Nr 151, poz. 1262).
Problematykę postępowania przed konsulem regulowało zarządzenie Ministra Spraw
Zagranicznych z dnia 4 listopada 1985 r. w sprawie szczegółowego postępowania przed
konsulem (M.P. Nr 35, poz. 233), które zostało utrzymane w mocy przez art. 78 w związku
z art. 25 pkt 5 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień
ustawowych do wydawania aktów normatywnych oraz o zmianie niektórych ustaw.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych podejmowało w latach ubiegłych inicjatywę w celu
zastąpienia tego aktu rozporządzeniem, jednakże z uwagi na bezsprzeczne zaliczenie kwestii
w zakresie praw i obowiązków obywateli do materii ustawowej wydanie takiego
rozporządzenia byłoby niezgodne z konstytucyjnym porządkiem prawnym. Nie ulega przy
tym wątpliwości, że ranga tego aktu prawnego nie odpowiada obowiązującym standardom
konstytucyjnym. Ponadto warto zauważyć, że zarządzenie to wydaje się być niedoskonałą,
mocno okrojoną kalką przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania
administracyjnego (tekst jednolity Dz.U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.).
Obecnie, zgodnie z brzmieniem art. 3 § 2 pkt 4 Kpa, przepisów Kodeksu nie stosuje się
(za wyjątkiem przepisów działu VIII Kpa, czyli postępowania w sprawie skarg i wniosków)
do postępowania w sprawach należących do właściwości polskich przedstawicielstw
dyplomatycznych i urzędów konsularnych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
18
Biorąc jednak pod uwagę fakt, że istotną częścią działalności konsularnej jest występowanie
w charakterze organu administracji wydającego w indywidualnych sprawach decyzje
administracyjne oraz wychodząc naprzeciw wymaganiom prawa Unii Europejskiej (np.
zgodnie z regulacjami przyjętymi w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
Nr 810/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. ustanawiającym Wspólnotowy Kodeks Wizowy (Dz.Urz.
UE L 243 z 15.09.2009) każda decyzja o odmowie wydania wizy jednolitej, z dniem wejścia
w życie odnośnych przepisów, tj. od dnia 5 kwietnia 2011 roku, będzie podlegać procedurze
odwoławczej), proponuje się pełne dopuszczenie do stosowania w postępowaniu przed
konsulem przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego; zastrzegając jednak, że
niektóre zagadnienia, jak na przykład doręczenia, czy terminy załatwiania spraw byłyby
w ustawie o funkcjach konsulów RP uregulowane odmiennie, stanowiąc swoiste lex specialis
do Kodeksu postępowania administracyjnego. Konieczność ww. modyfikacji odpowiednich
przepisów Kpa w postępowaniu przed konsulem wynika ze specyfiki pracy konsularnej
(działanie na pograniczu różnych systemów prawnych, konieczność stosowania się do zasad
przyjętych w stosunkach prawnych między Rzeczypospolitą Polską a państwem
przyjmującym, odległość od kraju macierzystego, a co za tym idzie, wydłużony czas
przesyłania dokumentów, czy też korespondencji).
Zakres zmiany przepisów merytorycznych i upoważniających. Proponuje się dodanie
w treści ustawy odrębnego rozdziału poświęconego postępowaniu przed konsulem
Rzeczypospolitej Polskiej, w którym jako naczelna zasada występowałaby formuła, że konsul
działa na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego z zastrzeżeniem
przepisów szczególnych (tj. należy zastrzec, że zasady i tryb postępowania w należących do
właściwości konsula czynnościach innych niż występowanie w charakterze orzekającego
organu administracyjnego – przykładowo wspomniane wyżej wykonywanie czynności
notarialnych, legalizacyjnych, przekładów, doręczeń, przesłuchań, działania jako urzędnika
stanu cywilnego - określają właściwe dla tych czynności przepisy szczególne) oraz przepisów
ustawy (o funkcjach konsulów RP).
Wprowadzenie do przepisów ustawy zaproponowanego wyżej zapisu spowoduje
konieczność zmiany przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, tj. art. 3 § 2
pkt 4 Kpa, poprzez skreślenie tego przepisu, art. 3 § 4 kpa, poprzez skreślenie cyfry 2
(odnoszącej się do § 2), oraz skreślenie § 5 w art. 3.
19
Poddanie się reżimowi procedury zawartej w Kodeksie postępowania administracyjnego
pociągnie za sobą automatyczne wprowadzenie dwuinstancyjności postępowania we
wszystkich sprawach indywidualnych rozstrzyganych przez konsula w drodze decyzji
administracyjnych. Decyzje te, po wyczerpaniu toku instancji będą podlegać zaskarżeniu do
sądów administracyjnych.
Wprowadzenie powyższej zasady implikowałaby konieczność zmiany następujących
przepisów:
-
art. 5 pkt 4 i 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (Dz.U. z 2002 r., Nr 153 poz. 1270, z późn. zm.),
-
art. 36 ust. 5 i 6
oraz art. 24 h) ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r.
o cudzoziemcach (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r., Nr 234, poz. 1694, z późn. zm.).
Proponuje się, aby w ustawie określić, że - z zastrzeżeniem przepisów szczególnych –
organem odwoławczym od decyzji administracyjnych konsula jest odpowiedni minister,
właściwy przedmiotowo dla rodzaju prowadzonego postępowania.
Proponuje
się,
aby
odmiennie
w
stosunku
do
Kodeksu
postępowania
administracyjnego uregulować następujące kwestie:
1) zasady obligatoryjnego wszczęcia postępowania z urzędu gdy wymaga tego ochrona
praw i interesów Rzeczypospolitej Polskiej oraz w przypadku dyskryminacji
obywatela polskiego:
W przypadku wszczęcia przez konsula postępowania z urzędu (zmiana wobec art. art. 61
Kpa) proponuje się następujący zapis:
• Konsul wszczyna postępowanie z urzędu w celu ochrony praw i interesów
Rzeczypospolitej Polskiej i obywateli polskich oraz w wypadku, gdy uzyska od władz
państwa przyjmującego informację o zdarzeniu, które wymaga podjęcia odpowiednich
czynności konsularnych.
2) przekazywania spraw wniesionych przed konsula RP według właściwości do innych
organów w kraju bądź za granicą:
20
Proponuje się rozwinąć art. 64 i 65 Kpa w następujący sposób:
• Konsul z urzędu przestrzega swojej właściwości rzeczowej i miejscowej.
• Wniosek o wszczęcie postępowania, który został złożony w urzędzie konsularnym
miejscowo niewłaściwym, konsul niezwłocznie przekazuje konsulowi właściwemu,
zawiadamiając o tym równocześnie wnioskodawcę.
• Jeżeli problematyka poruszona w piśmie należy do właściwości przedstawicielstwa
dyplomatycznego lub do innego przedstawicielstwa Rzeczypospolitej Polskiej w państwie
przyjmującym,
konsul
przekazuje
to
pismo
właściwemu
przedstawicielstwu,
zawiadamiając o tym zainteresowanego.
3) kwestię wezwań:
Proponuje się następujący zapis (zmiana wobec art. 56 § 1 Kpa, który przewiduje zwrot
kosztów podróży i innych należności związanych z osobistym stawiennictwem strony
w urzędzie):
• W przypadkach, w których konieczne jest osobiste stawiennictwo osoby w urzędzie
konsularnym, w wezwaniu należy poinformować ją, że nie zwraca się kosztów podróży
i innych należności związanych z osobistym stawiennictwem w urzędzie, chyba że
postępowanie zostało wszczęte z urzędu albo gdy osoba została bez swojej winy błędnie
wezwana do stawienia się. Wezwanie nie może zawierać zagrożenia środkami przymusu.
4) w kwestii języka używanego w korespondencji urzędowej konsula, zakłada
się
wprowadzenie lex specialis w stosunku do art. 4 ustawy z dnia 7 października 1999
r. o języku polskim (Dz. U. Nr 90, poz. 999 z późn. zm.), poprzez określenie, że:
• Konsul prowadzi korespondencję z obywatelami polskimi, niezależnie od miejsca ich
zamieszkania, w języku polskim, a z obywatelami, osobami prawnymi i instytucjami
państwa przyjmującego – w języku urzędowym tego państwa lub w innym języku
powszechnie znanym w państwie przyjmującym; jednakże na pisma i listy napisane do
konsula w języku polskim udziela odpowiedzi w tym języku
21
oraz, że:
• Jeżeli obywatel polski nie zna języka polskiego lub zna go w stopniu niewystarczającym do
zrozumienia treści korespondencji, konsul, na żądanie obywatela, prowadzi z nim
korespondencję w języku obcym, wskazanym wyżej.
Przy czym, w sprawie języka używanego przy dokonywaniu czynności prawnych przed
konsulem należałoby również zastrzec, że:
• Jeżeli osoba dokonująca czynności prawnej zgodnie z prawem polskim nie zna języka
polskiego lub języka urzędowego państwa przyjmującego, może jej skutecznie dokonać
przy udziale tłumacza przysięgłego.
5) terminy i doręczenia:
Szczególna sytuacja konsula wynikająca z uzależnienia jego działań od pracy organów
zagranicznych, czy dostosowania możliwości przesyłania z zagranicy korespondencji do
kalendarza funkcjonowania poczty dyplomatycznej (np. konieczność przesłania obszernych
akt sprawy niezbędnych w postępowaniu odwoławczym) wymaga modyfikacji postanowień
Kodeksu postępowania administracyjnego, w odniesieniu do terminów. Zakłada się, że :
• Konsul załatwia sprawy bez zbędnej zwłoki.
• Niezwłocznie powinny być załatwiane sprawy, które mogą być rozpatrzone w oparciu
o dowody przedstawione przez stronę łącznie z żądaniem wszczęcia postępowania lub
w oparciu o fakty i dowody powszechnie znane albo znane konsulowi z urzędu, bądź
możliwe do ustalenia na podstawie danych, którymi konsul rozporządza.
• Załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie
później niż w ciągu 30 dni, a sprawy szczególnie skomplikowanej - nie później niż w ciągu
60 dni od dnia wszczęcia postępowania.
Natomiast termin załatwienia sprawy przez organ odwoławczy powinien wydłużyć się do 60
dni (zmiana wobec przepisu art. 35 § 3 Kpa, który przewiduje 1 miesiąc na załatwienie
sprawy w postępowaniu odwoławczym), poprzez ustanowienie następującego zapisu:
22
• Załatwienie sprawy w postępowaniu odwoławczym powinno nastąpić w ciągu 60 dni od
dnia otrzymania odwołania.
Należy również zastrzec, że:
• Do terminów określonych w przepisach poprzedzających nie wlicza się terminów
przewidzianych w przepisach prawa dla dokonania określonych czynności, okresów
zawieszenia postępowania oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo
z przyczyn niezależnych od konsula.
• Jeżeli, w celu załatwienia sprawy, niezbędne jest skorzystanie z poczty dyplomatycznej,
terminy określone w przepisach poprzedzających, ulegają stosownemu wydłużeniu o czas
przesyłania akt i dokumentów tą pocztą.
• Jeżeli koniec terminu załatwienia sprawy przypada na dzień wolny od pracy, za ostatni
dzień terminu uważa się najbliższy następny dzień powszedni, przy czym za dni wolne od
pracy uważa się dni ustawowo wolne od pracy zgodnie z prawem polskim oraz dni wolne
od pracy obowiązujące w okręgu konsularnym zgodnie z ustawodawstwem państwa
przyjmującego.
• Jeżeli przepis prawa uzależnia wydanie decyzji od zajęcia stanowiska przez inny organ
krajowy lub zagraniczny (wyrażenia opinii lub zgody albo wyrażenia stanowiska w innej
formie), konsul wydaje
decyzję
po zajęciu stanowiska przez ten organ. Terminy
załatwienia sprawy ulegają wówczas stosownemu przedłużeniu odpowiednio do
przedłużenia terminu zajęcia stanowiska przez inny organ. Konsul, zwracając się do
innego organu o zajęcie stanowiska, zawiadamia o tym stronę.
Przykładowo: termin przekazania opinii w sprawie zgody na wydanie wizy jednolitej może
być przedłużony o 5 dni, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach do 80 dni - art. 39 ust.
5 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach.
• W postępowaniu odwoławczym, konsul, który wydał decyzję, obowiązany jest przesłać
odwołanie wraz z aktami sprawy organowi odwoławczemu w terminie 14 dni od dnia,
w którym otrzymał odwołanie, jeżeli w tym terminie nie wydał nowej decyzji, w której
uchylił lub zmienił zaskarżoną decyzję;
(zmiana wobec przepisu art. 133 Kpa, który przewiduje 7 dni na przesłanie organowi
odwoławczemu odwołania wraz z aktami sprawy)
23
Ponadto w kwestii terminów proponuje się następujące pozostałe zmiany w stosunku do
przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego:
• Jeżeli podanie nie czyni zadość wymaganiom ustalonym w przepisach prawa, konsul
wzywa wnoszącego do usunięcia braków w terminie 14 dni z pouczeniem, że ich nie
usunięcie spowoduje pozostawienie podania bez rozpoznania.
(zmiana wobec przepisu art. 64 § 2 Kpa, który przewiduje 7 dni na usunięcie braków
w podaniu)
Terminy udzielania informacji konsularnej również powinny zostać odpowiednio
wydłużone, przynajmniej do 14 dni. Proponuje się następujący zapis w ustawie:
• Informacja w sprawach z zakresu najczęściej spotykanych czynności i funkcji
konsularnych powinna być udzielana niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 14
dni od dnia złożenia wniosku o udzielenie informacji.
W kwestii terminów wydawania zaświadczeń proponuje się następujący zapis (odmienny
w stosunku do art. 217 § 3 Kpa, który przewiduje 7-dniowy termin na wydawanie
zaświadczeń):
• Zaświadczenia konsul powinien wydawać bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż
w terminie 14 dni. W przypadkach, w których przed wydaniem zaświadczenia niezbędne
jest
przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, termin, określony wyżej, ulega
przedłużeniu do czasu zakończenia postępowania wyjaśniającego, o czym informuje się
stronę .
W kwestii terminów załatwiania skarg proponuje się następujący zapis (odmienny
w stosunku do art. 237 § 1 Kpa, który przewiduje maksymalnie 1-miesięczny termin ):
• Skargi na zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez konsula lub przez
podległych mu pracowników, naruszenie praworządności lub interesów skarżących,
a także przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw, załatwia się bez zbędnej zwłoki,
nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia otrzymania skargi. Załatwienie skargi
24
w sprawie szczególnie skomplikowanej powinno nastąpić nie później niż w ciągu 60 dni od
dnia otrzymania skargi.
Ponadto, mając na uwadze niejednokrotnie występującą przy rozpatrywaniu skarg
konieczność zasięgnięcia opinii konsula lub złożenia przez niego niezbędnych wyjaśnień lub
przekazania niezbędnych dokumentów za pomocą poczty dyplomatycznej, proponuje się
rozwinąć powyższy zapis o następujące sformułowanie:
• Jeżeli rozpatrzenie skargi wymaga zasięgnięcia opinii konsula lub złożenia przez niego
niezbędnych wyjaśnień lub przekazania niezbędnych dokumentów za pomocą poczty
dyplomatycznej, terminy o których mowa wyżej, mogą zostać wydłużone o kolejne 30 dni.
Organem właściwym do rozpatrywania skarg, określonych wyżej, jest minister właściwy
do spraw zagranicznych.
Sposób dokonywania doręczeń przewiduje się uregulować (odmiennie w stosunku do art.
39 Kpa), określając, że:
• Konsul doręcza pisma i inne dokumenty osobiście, przez pracownika urzędu
konsularnego, drogą pocztową, w formie dokumentu elektronicznego albo w inny sposób
prawnie przyjęty w państwie przyjmującym.
•
Jeżeli z doręczeniem pisma lub innego dokumentu wiąże się skutek prawny lub przepisy
szczególne wymagają doręczenia pisma za pokwitowaniem odbioru, konsul doręcza pisma
drogą pocztową - listem poleconym za potwierdzeniem odbioru lub równoważną przesyłką
lub w inny sposób pozwalający uzyskanie potwierdzenia odbioru lub sprawdzenie, czy
przesyłka została doręczona do adresata pisma lub innego dokumentu.
Powyższy zapis podyktowany jest specyfiką funkcjonowania miejscowych urzędów
pocztowych w niektórych państwach przyjmujących (np. w
Wielkiej Brytanii nie ma
zwrotnego poświadczenia odbioru, można tylko elektronicznie sprawdzić przez Internet czy
przesyłka została doręczona).
Zakłada się, że w postępowaniu przed konsulem, do sposobów obliczania terminów
oraz instytucji przywrócenia terminu w razie jego uchybienia stosuje się właściwe
przepisy (tj. przepisy art. 57-60 Kpa) Kodeksu postępowania administracyjnego,
z zastrzeżeniem że „jeżeli koniec terminu przypada na dzień wolny od pracy, za ostatni dzień
terminu uważa się najbliższy następny dzień powszedni, przy czym za dni wolne od pracy
25
uważa się dni ustawowo wolne od pracy zgodnie z prawem polskim oraz dni wolne od pracy
obowiązujące w okręgu konsularnym zgodnie z ustawodawstwem państwa przyjmującego”.
Powyższy zapis uwzględnia fakt, że w danym okręgu konsularnym mogą obowiązywać inne,
niż w Polsce, dni wolne od pracy.
Postępowanie w sprawach przekazywanych do decyzji organów administracji publicznej
w kraju
Jako uzupełnienie uregulowań Kodeksu postępowania administracyjnego, proponuje się
wprowadzić do ustawy następujące zapisy:
• Konsul przesyła sprawę organom administracji publicznej w kraju, najbliższą pocztą
dyplomatyczną lub przesyłką pocztową, w zależności od rodzaju sprawy i zgodnie
z obowiązującymi w Rzeczypospolitej Polskiej przepisami. Konsul, jeżeli zezwala na to
rodzaj sprawy, może występować do organów administracji publicznej w kraju również
przy użyciu innych środków łączności będących w dyspozycji polskich przedstawicielstw
dyplomatycznych i urzędów konsularnych.
• Konsul doręcza dokumenty nadesłane do urzędu konsularnego przez organy administracji
publicznej w kraju, w odpowiedzi na wnioski obywateli polskich i cudzoziemców,
skierowane bezpośrednio do tych organów. Dokumenty te powinny być doręczone
zainteresowanym w terminie nie przekraczającym 14 dni, licząc od dnia ich otrzymania
przez konsula. Jeżeli doręczane dokumenty podlegają opłatom, termin, o którym mowa
wyżej, liczy się od dnia otrzymania przez konsula opłat konsularnych oraz wszystkich
należności z tytułu poniesionych wydatków w związku z wykonywaną czynnością.
Czynności konsula w zakresie wydobywania dokumentów w państwie przyjmującym
Jako uzupełnienie uregulowań Kodeksu postępowania administracyjnego, proponuje się
wprowadzić do ustawy następujące zapisy:
• Konsul, na wniosek obywatela polskiego, występuje, jeżeli zezwalają na to przepisy
państwa przyjmującego, do sądów i innych organów tego państwa o przeprowadzenie
poszukiwań archiwalnych albo wydanie odpisów, wypisów, wyciągów lub zaświadczeń
26
z materiałów archiwalnych lub dokumentów urzędowych i pośredniczy w ich przekazaniu
wnioskodawcy. Jeżeli z wydobyciem dokumentów związane jest poniesienie dodatkowych
kosztów i opłat, w tym należności z tytułu opłat ustalonych przez organy państwa
przyjmującego oraz opłat konsularnych, konsul informuje o tym stronę. W uzasadnionych
przypadkach konsul może uzależnić wykonanie czynności, o której mowa wyżej, od
uprzedniego złożenia przez stronę zabezpieczenia pokrycia tych kosztów.
V. TERMIN WEJŚCIA W ŻYCIE USTAWY I ZMIAN INNYCH PRZEPISÓW
ORAZ WPŁYW NA STOSUNKI POWSTAŁE POD DZIAŁANIEM
DOTYCHCZASOWYCH PRZEPISÓW
Proponuje się, aby zmiany weszły w życie z zachowaniem przynajmniej 6 miesięcznego
vacatio legis oraz z zastrzeżeniem, że nie dotyczy spraw będących w toku - wszczętych, lecz
nie zakończonych w dniu jej wejścia w życie, do których należy stosować dotychczasowe
przepisy.
VI. OCENA SKUTKÓW FINANSOWYCH REGULACJI
Nie przewiduje się, by wejście ustawy w życie spowodowało dodatkowe wydatki dla
podmiotów sektora finansów publicznych w postaci zwiększenia wydatków, bądź
zmniejszenia dochodów ponad wielkości wynikające z obowiązujących przepisów prawnych.
27