Chazarowie w Konstantynopolu

Dr hab. Jarosław Dudek, prof. UZ
Chazarowie w Konstantynopolu
Zarówno autorzy źródeł hebrajsko-chazarskich (korespondencja Chasdaja bez Szapruta z
chazarskim królem Józefem, Anonim z Cambridge) jak i bizantyńskich (Teofanes Wyznawca,
Mikołaj Mistyk) solidarnie informują, że z zachodniej Chazarii do Konstantynopola docierano
drogą morską w VII–X w. Sprzyjało temu, w miarę upływu czasu coraz większe znaczenie
basenu czarnomorskiego jako gospodarczego zaplecza bizantyńskiej stolicy. Pośród
przybyszów chazarskich można wyodrębnić następujące grupy:
W pierwszej kolejności dostrzegane są osoby zaliczane do elity władzy w Cesarstwie
i Chazarii. Należy tu odnieść się do wiarygodności przekazu na temat obecności w
Konstantynopolu kagana Bäzira Jilbarsa (grec. Ibuzera Gliabana) po restauracji rządów
Justyniana w 705 r. Wątpliwości rodzi status monarchy chazarskiego, w świetle późniejszych
świadectw autorów muzułmańskich traktowanego w kategoriach władcy sakralnego
izolowanego przez otoczenie przed poddanymi oraz cudzoziemcami. Żadnych zastrzeżeń nie
budzi fakt pobytu w bizantyńskiej stolicy dwóch chazarskich księżniczek. Pierwsza z nich to
siostra rzeczonego Bäzira Jilbarsa, która poślubiła wcześniej Justyniana II, natomiast druga
znana pod rodzimym imieniem Čičăk była córką kagana Virkhora panującego
prawdopodobnie w czwartej dekadzie VIII w. i przybyła do Konstantynopola jako narzeczona
przyszłego cesarza Konstantyna V (740–775).
Obie Chazarki przyjęły wraz z chrztem
również nowe imiona – Teodory i Ireny.
Anonimowe, aczkolwiek widoczne grupy Chazarów tworzyli członkowie poselstw
docierających do cesarskiego miasta zapewne już od VIII w. Potwierdzone informacje na
temat ich obecności w Konstantynopolu przekazują anonimowy autor żywotu św.
Konstantyna-Cyryla jak również patriarcha Mikołaj Mistyk. Zapewne znacznie dłużej
przebywali w bizantyńskiej stolicy najemni żołnierze, których obecność w gwardii cesarskiej
potwierdzają autorzy z X w. Ci ostatni Chazarowie zapewne musieli uprzednio przyjąć
chrzest zanim przystano na ich służbę w elitarnej formacji. Chrystianizację zachodniej części
Chazarii potwierdza obecność w Konstantynopolu duchownych związanych z tym krajem.
Przykładem może być postać świętego Łazarza, znanego malarza oraz niezłomnego obrońcy
ortodoksji w czasach drugiego ikonoklazmu. Nawet takie późniejsze wydarzenia jak najazdy
Rusów i tureckich koczowników pod koniec X w. nie przerwały więzi chazarskobizantyńskich. Potwierdza to utrzymywanie terminu Chazaria dla określenia północnozachodnich wybrzeży Morza Czarnego w późniejszych wiekach.