Akcja AB na Kielecczyźnie

Akcja AB na Kielecczyźnie
Hitlerowski program budowy „Tysiącletniej Rzeszy” wymagał opanowania
wielkiego obszaru, który zamierzano zdobyć na Wschodzie, najbardziej wydajnym kierunku
ekspansji w dziejach Niemiec. W pewnym stopniu zamiary hitlerowców pokrywały się z
silnym w Niemczech dążeniem do odzyskania utraconych na rzecz Polski ziem po pierwszej
wojnie światowej, co uważano za wielką krzywdę dziejową. Według zamiaru hitlerowców
zdobyte tereny miały być stopniowo zasiedlane przez Niemców, zaś podbite narody zniknąć.
Aby móc podbitych szybko i skutecznie ujarzmić, a potem eksterminować, należało najpierw
obezwładnić naród polski przez zlikwidowanie elit-warstw przywódczych, do których
zaliczali
Niemcy klasy posiadające, prawników, lekarzy, nauczycieli, oficerów,
duchowieństwo, a nadto wszystkie osoby aktywnie społecznie i politycznie w okresie II RP.
Uderzenie w polskie elity odbywało się stopniowo. Pierwsza eksterminacja
„polskich warstw kierowniczych” pod nazwą „ Interlligenzaktion” przeprowadzona została na
ziemiach II RP wcielonych do III Rzeszy na przełomie 1939 i 1940 r. Ofiarą jej podło około
40 tysięcy Polaków. Na mniejszą skalę , ale bardzo podobne działania skierowane przeciwko
polskim elitom miały miejsce w tym czasie w Generalnym Gubernatorstwie. Wystarczy
wspomnieć „ Sonderaktion Krakau” z 6 XI 1939 r., czy aresztowania 9 XI 1939 r. w Lublinie.
W Kielcach ofiarą podobnych represji padł ostatni przedwojenny Prezydent Miasta Stefan
Artwiński. Najbardziej znana akcja na kielecczyźnie to akcja „Skarżysko” przeprowadzona
między 29 stycznia a 16 lutego 1940 r. pod dowództwem SS Haptstmfuherera Paula Fuscha.
Działania Gestapo i policji skierowane było przeciwko podziemnej organizacji „Orzeł Biały”.
Stały się przy tym pretekstem do wymordowania miejscowego aktywu społecznego
działającego przed II wojną światową, wymuszając zeznania biciem i wymyślnymi torturami.
Podobnie potraktowali hitlerowcy mieszkańców wiosek, położonych na terenie powiatów
kieleckiego, koneckiego i przysuskiego, a które to tereny stały się miejscem działania
Wydzielonego Oddziału Wojska Polskiego pod dowództwem majora Henryka Dobrzańskiego
„Hubala”. Analiza działań policji niemieckiej dowodzi, iż tak surowe represje miały na celu
zniszczenie w zalążku prób zbrojnego oporu na tyłach niemieckich w perspektywie
nieuchronnej kampanii niemiecko – francuskiej.
Wystawa „Akcja AB na Kielecczyźnie” przedstawia zaplanowaną i
przeprowadzoną przez niemieckiego okupanta wiosną i latem 1940 r. zagładę polskiej
inteligencji, która przeszła do historii pod nazwą nadzwyczajnej akcji pacyfikacyjnej
Ausserordentliche Befriedungsaktion – w skrócie AB. Pod pojęciem Kielecczyzny
rozumiemy część dystryktu radomskiego ograniczoną widłami rzek Wisły i Pilicy.
Organizatorem i nadzorującym wykonanie akcji AB był generalny gubernator Hans Frank. Co
warto podkreślić kroki podjęte przez Franka nie były li tylko jego własnymi działaniami, ale
realizacją zamierzeń najwyższych przedstawicieli III Rzeszy Niemieckiej, a zwłaszcza Adolfa
Hitlera, którego wypowiedzi nie przedstawiały złudzeń co do losu przedstawicieli polskiej
inteligencji.
Akcja AB zaczęła się od posiedzenia „Rady Obrony GG” odbytego w
Warszawie 2 III 1940 r. w Pałacu Bruhla z udziałem m.in. Hansa Franka, dowódcy Policji
Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (Sicherhetspolizei und des Sicherheitsdienst) Bruno
Steckenbacha oraz gubernatorów poszczególnych dystryktów GG. Potem nastąpiła praca
operacyjna. Gestapo celem ustalenia list imiennych osób przeznaczonych do aresztowania,
zaś od 30 III 1940 r. rozpoczęły się aresztowania i rozstrzeliwania. Zagłada polskich elit
osiągnęła swój punkt kulminacyjny w czerwcu 1940 r. Decydujące okazały się wytyczne
podczas spotkania policyjnego poświęconego całokształtowi spraw bezpieczeństwa w GG w
Krakowie 30 V 1940 r. Niemałe znaczenie dla eksterminacji polskich elit późną wiosną 1940
r. miała kampania niemiecko – francuska oraz zainteresowanie światowej opinii publicznej
militarną klęską Francji. W tym kontekście Akcja AB stała się również pacyfikacją GG jako
potencjalnego zarzewia dywersji w momencie ataku na Francję. Rozstrzelanych zostało około
6,5 tysiąca Polaków, a kolejne kilka tysięcy wywieziono do obozów koncentracyjnych ze
wskazówką, że mają stamtąd nie wrócić.
W tym miejscu należy wspomnieć, że między październikiem 1939 r., a
marcem 1940 r. doszło do kilku wspólnych spotkań niemiecko – sowieckich, których
oficjalny temat stanowiła kwestia przesiedleń ludności. Być może podczas jednego z takich
spotkań 7 XII 1939 r. odbyła się w Zakopanym konferencja Gestapo i NKWD w celu
wspólnej eksterminacji polskich elit. Faktem jest, że podobna do niemieckiej Akcji AB,
sowiecka akcja znana powszechnie jako Zbrodnia Katyńska była zaskakująco zbieżna w
czasie.
Na Kielecczyźnie aresztowanych w ramach Akcji AB przetrzymywano
głównie w więzieniach w Kielcach i Radomiu, ale także w Sandomierzu, Pińczowie,
Końskich, Ostrowcu, Skarżysku oraz Częstochowie, Piotrkowie Trybunalskim i Tomaszowie
Mazowieckim, położonych w granicach dystryktu radomskiego. Pierwsze ofiary
rozstrzeliwano na Firleju pod Radomiem, który w latach 1940-1944 stał się jednym z
największych miejsc kaźni w GG. Ponadto jednorazowe egzekucje przeprowadzono w
Kielcach 12 VI 1940 r. na zboczu góry Pierścienicy (na Stadionie); Górach Wysokich koło
Sandomierza 17 VI 1940 r. oraz 29 VI1940 r. w lasku Brzask koło Skarżyska. W tym dniu
Niemcy zamordowali 760 osób z różnych stron Kielecczyzny zwożonych do Skarżyska i
więzionych w szkołach nr 1 i 2. Była to największa egzekucja spośród wszystkich
przeprowadzonych w ramach Akcji AB w Generalnym Gubernatorstwie. Łącznie w czasie
Akcji AB na Kielecczyźnie zostało zamordowanych co najmniej 1300 osób.
Nie wszystkie osoby represjonowane w czasie Akcji AB były rozstrzeliwane.
Część ofiar osadzano w obozach koncentracyjnych. Z dystryktu radomskiego wywieziono
670 osób z których przeżyło 38. Sporządzona przez kieleckie Gestapo i zachowana do dziś
lista osób przeznaczonych do wywózki do obozów koncentracyjnych jest najlepszym
dowodem przeciw komu była kierowana Akcja AB. Trzon grupy stanowiła szeroko
rozumiana inteligencja, a także klasy materialnie niezależne.
Wystawa „Akcja AB na Kielecczyźnie” przygotowana została w oparciu o
dokumentację fotograficzną oraz materiały archiwalne zgromadzone w Instytucie Pamięci
Narodowej, Muzeum Orła Białego w Skarżysku – Kamiennej, Archiwum Państwowym w
Kielcach, Muzeum Historii Kielc oraz Zgromadzeniu Ojców Misjonarzy Oblatów na Świętym
Krzyżu. Niezwykle cenne okazały się zbiory osób prywatnych.
sędzia Andrzej Jankowski, dr Tomasz Domański
( Fragment wstępu do katalogu wystawy Akcja AB na Kielecczyźnie IPN Kielce 2009r )