Bariery w zarządzaniu tradycyjnymi przedsiębiorstwami rolnymi

Anna Walaszczyk*1
Bariery w zarządzaniu tradycyjnymi
przedsiębiorstwami rolnymi
Wstęp
Od połowy XX wieku mamy do czynienia z postępującą globalizacją gospodarki. Globalizacja jest bardzo złożonym i szerokim procesem obejmującym
nie tylko sferę ekonomiczną i społeczną, lecz także kulturową oraz polityczną.
Proces globalizacji gospodarki światowej ma charakter obiektywny. Oznacza
to, że nie ma swobody wyboru, czy w nim uczestniczyć, czy też nie. Nie jest to
zjawisko nowe, ale wchodzi w nowy jakościowo, inny etap. o bardzo wielu jego
aspektach jeszcze nie wiemy [A. Wysokińska - Senkus, 2006]. Proces, o którym
mowa, ma także swoje odzwierciedlenie w odniesieniu do gospodarstw rolnych,
jako pierwotnych ogniw łańcucha żywnościowego, decydujących o jakości finalnych produktów spożywczych. Globalizacja to ośmiornica, której międzynarodowe macki dotykają praktycznie wszystkich obszarów działania państwa
[W.R. Griffin,1998] a wśród tych obszarów coraz większą rolę zaczynają odgrywać aspekty zarządzania w gospodarstwach rolnych.
Życie codzienne lokalnych społeczności, jest w coraz większym stopniu
warunkowane przez wydarzenia globalne. Globalną współzależność trafnie oddaje określenie „what happens there matters here” (co się dzieje tam, ma znaczenie tutaj). Podobnie jest w gospodarce. Procesy globalizacji wnoszą do niej
nowe elementy i zmieniają istniejące w niej współzależności. Tworzy się jej
nowa jakość, która wymaga nowego zarządzania - zarządzania w warunkach
globalizacji [J. Penc, 2003]. Istotnym aspektem zarządzania w warunkach globalizacji, jest umiejętność zarządzania ryzykiem. w polskim agrobiznesie, a w
szczególności w rolnictwie, problematyka ryzyka i zarządzania nim, jest jeszcze
mało rozpowszechniona, w przeciwieństwie do innych dziedzin gospodarki, na
przykład bankowości czy przemysłu, gdzie zarządzanie ryzykiem jest dobrze
rozpoznane i powszechnie stosowane [M. Jerzak, 2009] Uwzględniając specyfikę działalności w obszarze rolnictwa, wyróżnić można:
- ryzyko przyrodnicze - zmienne warunki klimatyczne i biologiczne, warunki
glebowe, choroby roślin i zwierząt, szkodniki, zagrożenie suszą lub nadmiernymi opadami, sezonowość produkcji, rozmieszczenie przestrzenne,
itp.,
- ryzyko technologiczne - wprowadzanie nowych odmian roślin, typów zwierząt, nowych technologii produkcji roślinnej i zwierzęcej, a także sposobu
żywienia zwierząt i rodzaju stosowanych pasz,
* Dr inż., Katedra Zarządzania Produkcją i Logistyki, Wydział Organizacji i Zarządzania, Politechnika Łódzka, [email protected]
502
Anna Walaszczyk
ryzyko organizacyjne - wiąże się z planowaniem, kontrolowaniem, organizowaniem produkcji rolniczej, zmianami organizacji, zarządu
i kierownictwa, organizacji czasu pracy oraz ich powiązaniem
z otoczeniem,
- ryzyko ekonomiczne – ryzyko rynkowe (ryzyko płynności obrotu towarowego, rozumiane jako możliwość nie znalezienia kontrahenta dla zawarcia
transakcji w odpowiednim czasie), ryzyko kontrpartnera (dotyczy niebezpieczeństwa odmowy lub braku możliwości wykonania kontraktu przez zobowiązanego), ryzyko cenowe (wynika z nieprzewidywalności przyszłych
ruchów cenowych, a w szczególności niekorzystnej zmiany ceny towaru na
rynku).
Można domniemywać, że bariery związane z zarządzaniem ryzykiem
w gospodarstwach rolnych, są głównymi barierami w zarządzaniu tradycyjnymi
gospodarstwami rolnymi, jednak na pewno nie jedynymi, gdyż zarządzanie
ryzkiem stanowi tylko jedną z wielu dziedzin zarządzania, obok na przykład
zarządzania jakością, zarządzania zasobami, zarządzania środowiskiem czy
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Biorąc po uwagę mentalność
polskich rolników i ich generalny opór przed zmianami, kwestia identyfikacji
barier w zarządzaniu gospodarstwami, jest kluczowa do tego, aby wiedzieć
w jakich obszarach działalności rolnicy upatrują największe problemy i móc
podjąć właściwe kroki, ze strony władz lokalnych czy państwowych, aby te
problemy zminimalizować lub zlikwidować. Rozwój polskiego rolnictwa ma
przyszłość, ale funkcjonująca w nim od pewnego czasu stagnacja powoduje, że
ten sektor gospodarki bardzo wolno się rozwija – należy zadać sobie pytanie
dlaczego tak się dzieje.
Celem artykułu jest przedstawienie barier w zarządzaniu tradycyjnymi
przedsiębiorstwami rolnymi. Tradycyjne gospodarstwo rolne, definiowane jest
na cel badań jako gospodarstwo funkcjonujące w sposób konwencjonalny, niewyspecjalizowany i nie zrzeszony, w którym prowadzi się działalność zarówno
uprawową jak i hodowlaną a prowadzona działalność jest podstawowym
i jedynym źródłem utrzymania członków gospodarstwa. Artykuł oparty jest na
wynikach badań własnych przeprowadzonych na przełomie 2010 i 2011 roku
w województwie łódzkim.
-
1. Charakterystyka badania
Badanie przeprowadzone zostało na terenie województwa łódzkiego
z uwzględnieniem wszystkich 21 powiatów. Do powiatów, w których zrealizowane zostało badanie, zalicza się powiat radomszczański, pajęczański, bełchatowski, wieluński, łaski, wieruszowski, sieradzki, piotrkowski, tomaszowski,
łódzki-wschodni, pabianicki, zgierski, brzeziński, poddębicki, zduńsko-wolski,
łęczycki, opoczyński, rawski, kutnowski, łowicki, skierniewicki.
Badania wykonane zostały w okresie listopad 2010 – marzec 2011r.
i dotyczyły bieżącej w tym okresie, sytuacji gospodarstw rolnych w zakresie
poddawanych badaniu aspektów.
Bariery w zarządzaniu tradycyjnymi przedsiębiorstwami rolnymi
503
W celu przeprowadzenia badania, opierano się na następujących wykazach
badanej populacji:
- ostatnie wyniki spisu powszechnego, opublikowane przez Główny Urząd
Statystyczny, uzupełnione informacjami z urzędów administracyjnych
(Urzędy Gmin, Urzędy Powiatowe, Urząd Marszałkowski w Łodzi, Urząd
Wojewódzki w Łodzi);
- dane Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi na podstawie Biuletynu Informacji Publicznej.
Bazując na zasadach nielosowego doboru próby, jej liczebność ustalono
w oparciu o następujące założenia:
przyjmuje się, że liczebność populacji generalnej, którą stanowią indywidualne gospodarstwa rolne województwa łódzkiego, których jedynym źródłem
utrzymania jest dochód z prowadzonej działalności rolniczej wynosi ok. 100
tys.; liczebność populacji generalnej jest w tym przypadku liczbą szacowaną,
gdyż w jej obszarze mamy do czynienia z dużą zmiennością i brakiem możliwości dotarcia do danych aktualniejszych niż te z ostatniego Spisu Powszechnego; szacunek liczebności zbiorowości generalnej oparty jest na przewidywaniach Głównego Urzędu Statystycznego z uwzględnieniem fluktuacji w branży
rolniczej oraz na danych urzędów administracyjnych; wart podkreślenia jest
fakt, że liczebność populacji generalnej, obejmuje tylko te podmioty gospodarcze, które zajmują się produkcją rolniczą i działalność ta stanowi główne źródło
ich utrzymania;
obszarem badania objęto województwo łódzkie, w skład którego wchodzi
21 powiatów oraz 159 gmin;
badanie przeprowadzono w 10 wybranych gospodarstwach indywidualnych każdego powiatu województwa łódzkiego, uwzględniając zróżnicowanie
w obszarze gmin danego powiatu;
wyboru gospodarstw rolnych do badania, dokonano na podstawie konsultacji z przedstawicielami urzędu powiatowego oraz urzędów gmin, na terenie
których wykonywano badanie;
W oparciu o ustalone założenia określono, że wielkość próby badawczej
wynosi 210 indywidualnych gospodarstw rolnych. Dane zostały zebrane na
podstawie wywiadu bezpośredniego z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu.
W celu znalezienia istotnych zależności wynikających z założonych hipotez badania i spełnienia założeń statystycznych, przyjęto inny niż podczas zbieranego materiału badawczego, podział obszarowy województwa łódzkiego.
Wyniki badania pod względem podziału geograficznego, przedstawiono
w ujęciu podregionów a nie powiatów województwa łódzkiego. Do podregionów województwa łódzkiego zalicza się podregion łódzki, sieradzki, skierniewicki, piotrkowski.
Spośród szeregu metod statystycznych służących do opracowywania wyników badania, wykorzystano miary opisowe i miary zależności – współczyn-
504
Anna Walaszczyk
nik kontyngencji oraz współczynnik R Spearmana, a także metody weryfikacji
hipotez w tym test chi-kwadrat.
2. Wyniki badania
W Tablicy 1, przedstawiono charakterystykę dotyczącą poszczególnych
podregionów województwa łódzkiego w zależności od cech obejmujących:
- czas funkcjonowania gospodarstwa rolnego,
- liczbę hektarów będącą w posiadaniu gospodarstwa rolnego,
- wielkość stada w hodowlanym gospodarstwie rolnym,
- wiek prowadzących wspólne gospodarstwo rolne rolników.
Tablica 1. Charakterystyki podregionów
CECHA
podregion
skierniesieradzki
wicki
piotrkowski
łódzki
29,7
28,3
26,5
28,7
28,3
50,0
40,0
50,0
70,0
210,0
1,0
4,0
6,0
1,0
1,0
110,0
80,0
80,0
110,0
110,0
22,3
14,8
16,8
19,0
3,2
mediana
24,0
27,0
20,0
22,0
23,0
dominanta
35,0
20,0
20,0
20,0
20,0
średnia
14,4
14,3
16,4
14,9
14,9
liczebność
17,0
24,0
14,0
18,0
73,0
minimum
2,0
2,0
5,0
6,0
2,0
maximum
49,0
49,0
30,0
22,0
49,0
odch.stand.
13,1
13,4
9,1
4,5
3,9
mediana
10,0
12,0
16,0
16,5
14,0
dominanta
15,0
2,0
16,0
17,0
16,0
średnia
60,3
27,6
4097,2
1379,3
1573,5
liczebność
36,0
18,0
37,0
57,0
148,0
minimum
4,0
4,0
4,0
4,0
4,0
maximum
180,0
100,0
140000,0
56000,0
140000,0
odch.stand.
56,0
27,0
47,0
43,1
12,2
mediana
30,0
18,5
30,0
30,0
30,0
dominanta
20,0
30,0
15,0
30,0
30,0
wiek rolników średnia
[lata]
liczebność
38,4
37,5
37,1
40,6
38,6
50,0
40,0
50,0
70,0
210,0
średnia
liczebność
czas
minimum
funkcjonowamaximum
nia
[lata]
odch.stand.
liczba
hektarów
wielkość
stada
[sztuki]
województwo
Bariery w zarządzaniu tradycyjnymi przedsiębiorstwami rolnymi
505
minimum
26,0
25,0
25,0
26,0
25,0
maximum
57,0
57,0
53,0
80,0
80,0
odch.stand.
8,1
7,1
6,7
9,8
1,3
mediana
40,0
38,0
39,0
40,0
39,5
dominanta
40,0
40,0
40,0
40,0
40,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań własnych.
Z zaprezentowanych w Tablicy 1 danych wynika, iż średni czas funkcjonowania indywidualnych gospodarstw rolnych w poszczególnych podregionach
województwa łódzkiego, wynosi około 30 lat i taka też jest średnia czasu funkcjonowania gospodarstw w całym województwie łódzkim. Maksymalny czas
funkcjonowania gospodarstwa rolnego to 110 lat a minimalny 1 rok. Gospodarstwa funkcjonujące 20 lat występowały w badaniach najczęściej. Cecha jaką
jest czas funkcjonowania gospodarstw rolnych, jest porównywalna w poszczególnych czterech podregionach i nie występują istotne różnice międzyobszarowe.
W odniesieniu do liczby hektarów, które mają w swoim posiadaniu poddane badaniom indywidualne gospodarstwa rolne, to średnia wielkość gospodarstw wynosi od 14ha do 16ha w poszczególnych podregionach. Średnia liczba
hektarów będąca w posiadaniu gospodarstw rolnych w województwie, to około
15ha. Maksimum w zakresie tej cechy wynosi 49ha a minimum 2ha. Najczęściej występujące gospodarstwa mają powierzchnię 16ha. Zauważalna
w ramach tej cechy różnica między badanymi podregionami, dotyczy około
ośmiokrotnie mniejszych, pod względem ilości posiadanych hektarów, gospodarstw w podregionie łódzkim w stosunku do pozostałych trzech podregionów.
Biorąc pod uwagę rolników zajmujących się chowem lub hodowlą zwierząt, to średnia wielkość stada wynosi od 60,3 do 4097,2 sztuk zwierząt. Średnia w województwie to 1573,5 sztuk zwierząt. Faktyczna średnia wielkość stada
wynosi jednak około 30 sztuk zwierząt. Wielkość ta jest zawyżona w przedstawionych wynikach badania, ze względu na branie pod uwagę w zakresie tej
cechy rodzaju produkcji jakim jest hodowla drobiu. Stada drobiu charakteryzują
się bardzo dużymi liczebnościami w porównaniu do stad bydła, owiec czy trzody chlewnej. Różnica między badanymi podregionami w ramach tej cechy, dotyczy występowania w podregionie łódzkim mniejszych gospodarstw, których
podstawą działalności jest chów i/lub hodowla zwierząt.
Średni wiek rolników prowadzących wspólne gospodarstwo rolne, to około 39 lat, zarówno w wymiarze całego województwa jak i poszczególnych regionów. Maksimum w zakresie tej cechy wynosi 80 lat a minimum 25 lat.
Czterdzieści lat to najczęściej występujący średni wiek, wśród prowadzących
gospodarstwo rolne rolników, niezależnie od położenia gospodarstwa
w województwie łódzkim.
W Tablicy 2 przedstawiono udział poszczególnych branż rolniczych
z podziałem na podregiony w województwie łódzkim. Wiodącą branżą wśród
506
Anna Walaszczyk
poddanych badaniu prowadzących gospodarstwa rolne rolników jest mleczarstwo, stanowiące od 27,5% do 42,9% udziału w poszczególnych podregionach.
Wysoki wskaźnik procentowy, jeśli chodzi o udział w branży gospodarstw rolnych województwa łódzkiego, charakteryzuje także chów trzody. Najmniejszy
procent stanowią gospodarstwa drobiarskie – około 3,5% w całym województwie.
Tablica 2. Branża gospodarstw rolnych
BRANŻA
mleczarstwo
% kolumny
chów bydła
% kolumny
chów trzody
% kolumny
warzywnictwo
% kolumny
drobiarstwo
% kolumny
uprawa
% kolumny
razem
piotrkowski
16
32,00%
6
12,00%
14
28,00%
6
12,00%
0
0,00%
8
16,00%
50
podregion
łódzki
skierniewicki
11
14
27,50%
28,00%
2
8
5,00%
16,00%
3
11
7,50%
22,00%
15
7
37,50%
14,00%
0
2
0,00%
4,00%
9
8
22,50%
16,00%
40
50
sieradzki razem
30
71
42,86%
5
21
7,14%
19
47
27,14%
8
36
11,43%
2
4
2,86%
6
31
8,57%
70
210
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań własnych.
W Tablicy 3 przedstawiono wyniki badania związane z pozyskiwaniem
przez rolników informacji dotyczących nowych trendów w zarządzaniu gospodarstwem rolnym.
Tablica 3. Pozyskiwanie informacji dotyczących trendów w zarządzaniu2
podregion
piotrkowski
łódzki
skierniewicki sieradzki
programy
8
1
6
13
telewizyjne
% kolumny
20,00%
3,23%
15,00%
22,81%
czasopisma branżowe
9
15
10
13
% kolumny
22,50%
48,39%
25,00%
22,81%
rozmowy
17
5
13
25
z rolnikami
% kolumny
42,50%
16,13%
32,50%
43,86%
2
razem
28
47
60
Weryfikacja hipotez – Tablica 3.:
H0 - formy pozyskiwania informacji dotyczących trendów w zarządzaniu nie zależą od poszczególnych podregionów.
H1 - formy pozyskiwania informacji dotyczących trendów w zarządzaniu zależą od poszczególnych podregionów.
Bariery w zarządzaniu tradycyjnymi przedsiębiorstwami rolnymi
imprezy rolnicze
% kolumny
razem
chi-kwadrat (χ2)
współczynnik
kontyngencji
6
15,00%
40
wartość
22,33843
10
32,26%
31
11
27,50%
40
6
10,53%
57
507
33
168
poziom istotności
p=0,00787
0,3425809
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań własnych
Z analizy statystycznej wynika, że poziom p<0,05 - należy odrzucić hipotezę H0. z prawdopodobieństwem 1-p czyli 99,2% można stwierdzić, że formy
pozyskiwania informacji dotyczących trendów w zarządzaniu zależą od poszczególnych podregionów. Siła tej zależności zmierzona współczynnikiem
kontyngencji wynosi 0,3 w podregionie piotrkowski, skierniewickim oraz sieradzkim, największym uznaniem cieszą się rozmowy z innymi rolnikami – odpowiednio: 42,5%, 32,5%, 43,9% w podregionie łódzkim, największa liczba
rolników, informacje o nowych trendach w zarządzaniu czerpie z czasopism
branżowych – 48,4% w odniesieniu do całego województwa łódzkiego, najwięcej rolników informacje o nowych metodach i tendencjach dotyczących zarządzania gospodarstwem rolnym, zdobywa na podstawie rozmów z innymi rolnikami. Sytuacja taka wynika prawdopodobnie z faktu braku czasu na oglądanie
programów telewizyjnych, braku dostępu do czasopism branżowych, braku
czasu i pieniędzy na uczestniczenie w imprezach rolniczych.
W Tablicy 4, przy wykorzystaniu współczynnika R Spearmana, przedstawiono ujęcie zależności pomiędzy badanymi zmiennymi takimi jak: czas funkcjonowania gospodarstwa, wiek rolników, wielkość gospodarstwa, liczba osób
z wykształceniem rolniczym w gospodarstwie, lokalizacja gospodarstwa w celu
określenia kierunku tych zależności a badanymi barierami funkcjonowania gospodarstw. Wyszczególnione w Tablicy 4 zmienne wraz z przyporządkowanymi
do nich barierami, reprezentują te zależności, dla których poziom istotności
p<0,05.
Tablica 4. Zależności - bariery - R Spearmana
liczebność
Spearman
N
R
Brak dostępu do wykwalifikowanych jednostek doradczych
czas funkcjonowania gospodarstwa
210
-0,149273
wiek rolników
210
0,328177
Opór/brak chęci do działania ze strony współ-gospodarujących
liczba osób z wykształceniem rolniczym
185
0,260296
wiek rolników
210
0,221042
Niewystarczające środki finansowe
liczba osób z wykształceniem rolniczym
185
0,160459
p-poziom
0,030588
0,000001
0,000346
0,001264
0,029121
508
Anna Walaszczyk
wiek rolników
210
0,155565
Brak pomocy ze strony władz lokalnych
wiek rolników
210
0,140940
Brak odpowiedniej wiedzy na temat metod i technik zarządzania
czas funkcjonowania gospodarstwa
210
-0,246977
wiek rolników
210
0,233978
Brak wykształcenia
czas funkcjonowania gospodarstwa
210
-0,289275
liczba osób z wykształceniem rolniczym
185
0,233379
0,024156
0,041308
0,000302
0,000631
0,000021
0,001388
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań własnych.
W Tablicy 5, przedstawiono odsetek rolników z ogólnej liczebności 210
badanych indywidualnych gospodarstw rolnych, przypisany poszczególnej randze (mała, średnia, duża, nie (brak)) bariery, przy założeniu, że:
- bariera mała – bariera istnieje, ale nie stanowi progu nie do pokonania; bez
pomocy zewnętrznej jest możliwość jej usunięcia; nie wymaga angażowania wielu zasobów;
- bariera średnia – bariera jest znacząca i może stanowić próg nie do pokonania; wymaga umiejętnego angażowania zasobów,
- bariera duża – bariera bardzo znacząca; istnieje duża obawa, że nie ma
możliwości jej pokonania; usunięcie lub minimalizacja bariery wiąże się
z maksymalnym wykorzystaniem posiadanych zasobów.
Tablica 5. Bariery w zarządzaniu tradycyjnymi gospodarstwami rolnymi
Brak dostępu do wykwalifikowanych jednostek doradczych:
mała
średnia
duża
nie
Opór/brak chęci do działania ze strony współ-gospodarujących:
mała
średnia
duża
nie
Niewystarczające środki finansowe:
mała
średnia
duża
nie
Brak pomocy ze strony władz lokalnych:
mała
średnia
duża
nie
Brak odpowiedniej wiedzy na temat metod i technik zarządzania:
mała
12,4
17,6
53,8
16,2
24,3
22,8
8,6
44,3
0
20,5
77,6
1,9
11,9
24,3
34,3
29,5
11,4
Bariery w zarządzaniu tradycyjnymi przedsiębiorstwami rolnymi
509
średnia
duża
nie
21,4
54,8
12,4
mała
średnia
duża
nie
21,4
27,1
5,2
46,3
Brak wykształcenia:
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań własnych.
Na podstawie danych przedstawionych w Tablicy 5, można przeprowadzić
następujące wnioskowanie:
- brak dostępu do wykwalifikowanych jednostek doradczych jest dla większości - 53,8% badanych, dużą barierą w zarządzaniu gospodarstwem,
- opór/brak chęci do działania ze strony współ-gospodarujących dla większości - 44,3% rolników, nie jest barierą w zarządzaniu gospodarstwem,
- niewystarczające środki finansowe dla większości - 77,6% badanych, są
dużą barierą w zarządzaniu gospodarstwem,
- brak pomocy ze strony władz lokalnych jest dla 34,3% badanych, dużą barierą w zarządzaniu, ale dla 29,5% rolników, brak takiej pomocy nie stanowi bariery,
- brak odpowiedniej wiedzy na temat metod i technik zarządzania, jest dla
większości - 54,8% badanych, dużą barierą w zarządzaniu gospodarstwem,
- brak wykształcenia dla większości - 46,3% rolników, nie jest barierą
w zarządzaniu.
Z przeprowadzonego badania wynika, że najbardziej znaczącymi dla rolników barierami w zarządzaniu gospodarstwami rolnymi, są niewystarczające
środki finansowe do inwestowania w nowe rozwiązania wspomagające procesy
zarządzania oraz brak dostępu do wykwalifikowanych jednostek doradczych
w zakresie zarządzania. Problem braku dostępu do jednostek doradczych, jest
zauważany przez rolników w kontekście także znaczącej dla nich bariery, jaką
jest brak odpowiedniej wiedzy na temat metod i technik zarządzania.
Zakończenie
Barier w zarządzaniu tradycyjnymi gospodarstwami rolnymi jest wiele
i wynikają one przede wszystkim z odmiennej specyfiki zarządzania podmiotami gospodarczymi, jakim są tradycyjne gospodarstwa rolne. Przy realizacji
przedstawionych wyników badania, brano pod uwagę podstawowe bariery mogące się pojawić w procesach zarządzania w wybranych podmiotach gospodarczych. Przy badaniu barier zarządzania, pod uwagę zostały wzięte wszystkie
funkcje zarządzania w odniesieniu do wszystkich zasobów, rozumianych jako
zasoby ludzkie, rzeczowe, finansowe i wiedzy. Należy podkreślić fakt, że bariery w zarządzaniu gospodarstwami rolnymi, są różne w zależności od rodzaju
i formy w jakiej gospodarstwo funkcjonuje. w artykule przedstawiono wyniki
badania w odniesieniu do gospodarstw, jakimi są indywidualne, tradycyjne go-
510
Anna Walaszczyk
spodarstwa rolne. Inaczej sytuacja kształtuje się w odniesieniu do Grup Producentów rolnych, czy też gospodarstw wyspecjalizowanych, a także gospodarstw
prowadzących produkcję ekologiczną, co może stanowić przedmiot odniesienia
w kolejnych opracowaniach.
Literatura
1. Griffin W.R. (1998), Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa.
2. Jerzak M (2009). Zarządzanie ryzykiem jako czynnik stabilizacji dochodów
i poprawy konkurencyjności w rolnictwie, Roczniki Naukowe Uniwersytetu
Przyrodniczego w Poznaniu, Tom X, Zeszyt 3.
3. Penc J. (2003), Zarządzanie w warunkach globalizacji, Difin, Warszawa.
4. Wysokińska - Senkus A. (2006), Ewolucja standaryzacji i zarządzania jakością w sektorze gospodarki żywnościowej na świecie a proces globalizacji,
Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu – CCCLXXVII, Poznań.
Streszczenie
W artykule przedstawiono wyniki badania w zakresie barier w zarządzaniu tradycyjnymi gospodarstwami rolnymi. Zwrócono jednocześnie uwagę na fakt, że bariery
w zarządzaniu gospodarstwami rolnymi, mogą się różnić w zależności od rodzaju
i formy funkcjonowania rolniczych podmiotów gospodarczych. Badanie przeprowadzono na próbie 210 gospodarstw indywidualnych o tradycyjnym systemie gospodarowania
w województwie łódzkim w podziale na jego podregiony. Przedstawiono także informacje ogólne o poddanych badaniu gospodarstwach rolnych z uwzględnieniem ich
wielkości, czasu funkcjonowania, wieku rolników, a także branży w której funkcjonuje
gospodarstwo. Wyodrębniono sześć kluczowych barier, stojących według badanych
rolników na przeszkodzie do efektywnej realizacji procesów zarządzania. Wśród barier
tych, o zróżnicowanych poziomie ważności, znajduje się brak dostępu do wykwalifikowanych jednostek doradczych, opór/brak chęci do działania ze strony współgospodarujących, niewystarczające środki finansowe, brak pomocy ze strony władz
lokalnych, brak odpowiedniej wiedzy na temat metod i technik zarządzania, a także
brak wykształcenia.
Słowa kluczowe
rolnictwo, gospodarstwo rolne, bariera, zarządzanie
Barriers in the management of traditional agricultural enterprises
(Summary)
The article presents the results of research on barriers in the management of traditional farms. At the same time attention was paid to the fact that the barriers in the management of farms, may vary depending on the type and forms of agricultural businesses.
The study was conducted on a sample of 210 farms with traditional management system
in the Lodz region broken down into its sub-regions. It also provides general information about to be inspected farms in terms of their size, time of operation, age of
farmers and the industry in which the farm operates. There are six key barriers faced by
farmers surveyed in the way of effective implementation of management processes.
Among these barriers, with varying levels of validity, there is a lack of access to skilled
Bariery w zarządzaniu tradycyjnymi przedsiębiorstwami rolnymi
511
units of counseling, resistance / lack of willingness to act on the part of cooperating
insufficient funding, lack of support from local authorities, lack of adequate knowledge
of management methods and techniques and lack of education.
Key words
agriculture, farm, barrier, management