SKRÓT

SKRÓT
Niniejsza praca jest poświęcona analizie habitu zakonnego w polskich klasztorach
żeńskich w epoce przedrozbiorowej. Obejmuje obszerne, studium historyczne umożliwiające
krytyczne spojrzenie na rozwój jego form z uwzględnieniem zmian możliwych do
uchwycenia. Analizę rozpoczyna nakreślenie kontekstu historycznego i religijnego, w którym
kształtował się zwyczaj noszenia specjalnego ubioru przez tych, którzy podjęli życie
ascetyczne rozumiane jako wybór Boga.
Rozwój stroju zakonnego w omawianym okresie obejmuje dwa zasadnicze etapy.
Pierwszy to okres początków od II do VIII wieku, w którym pojawia się tendencja do
pokreślenia ubiorem odmienności prowadzonego życia, wybór form tego ubioru i nadanie mu
symbolicznych znaczeń. Poszukiwanie kształtu habitu dokonywało się głównie w obrębie
repertuaru odzieży powszechnie noszonej. Podłożem tych zjawisk było życie pustelnicze, a
momentem przełomowym powstanie wspólnot kierujących się przyjętymi przez nie
przepisami. Reguły zakonne - św. Pachomiusza (+346), św. Bazylego (+379), św. Augustyna
(+430), Jana Kasjana (+435) to pierwsze dokumentami, które w znaczeniu prawnym określały
funkcję odzieży zakonnej, zwyczaje, które towarzyszyły jej używaniu, ilość i znaczenie
symboliczne. Momentem granicznym było pojawienie się reguły św. Benedykta (+550) i
rozwój benedyktyńskiej idei życia zakonnego. Prezentacja form odzieżowych z obszaru mody
świeckiej, które weszły na stałe do repertuaru zakonnego, stała się próbą rekonstrukcji
pierwotnego ubioru zakonnego funkcjonującego na tym etapie rozwoju monastycyzmu.
Drugi etap jest związany z rozwojem życia monastycznego w Europie, chrystianizacją
Polski i fundacjami zakonnymi – benedyktynek, cysterek, klarysek, augustianek, duchaczek,
norbertanek,
dominikanek.
Habit
zakonnych
staje
się
znakiem
identyfikacyjnym,
usankcjonowanym przepisami kościelnymi. Jego szczegółowy kształt był określany w oparciu
o własne ustawy zakonu. Analiza strojów zakonnych, dokonana w obrębie poszczególnych
rodzin zakonnych, wykazuje ścisły związek z rozwojem mody (głównie kobiecej) w zasadzie
do XII wieku. Stopniowo pojawiały się elementy wspólne dla obu obszarów: kukulla, welon,
czepiec, podwika, rańtuch, wykazujące wyraźne podobieństwo w kształcie i sposobie
noszenia. Różnicę stanowił materiał, kolor, surowość formy. Nakrycie głowy mniszki było
elementem najczęściej podlegającym pewnym zmianom w poszczególnych rodzinach
zakonnych i zostało potwierdzone materiałem ikonograficznym i źródłowym (głównie
pochodzącym z okresu potrydenckiego). Sam habit był raczej formą stabilną.
Habit jako strój został przyjęty także przez grupy kobiet tworzących wspólnoty nie
będące formalnie klasztorami – beginki i tercjarki. Zakony żeńskie mające swój początek
poza granicami Polski, fundowane na naszych ziemiach: wizytki, karmelitanki, szarytki,
benedyktynki sakramentki przywiozły własne wzorce strojów, których rygorystycznie
przestrzegały. Znalazły one swoje udokumentowanie w postaci miniaturowych modeli i
zestawu szablonów odzieżowych. Także i w tym przypadku stroje te wykazują analogię do
mody kobiecej funkcjonującej na terenach, na których się kształtowały.
Habit zakonny posiadał wielość znaczeń symbolicznych, zarówno jako całość stroju,
jak i w odniesieniu do jego części składowych. Była to głównie symbolika chrzcielna,
nupcjalna, eschatologiczna, apotropaiczna. Habit był rozumiany jako tunica sacra
zapewniająca zbawienie, szata świadectwa contemptu mundi, jako znak sequella Christi,
interpretowana w znaczeniu pasyjnym, wreszcie jako uczestnictwo w nowości życia dziecka
Bożego. Podane znaczenia symboliczne mają swoje odniesienia w tekstach źródłowych o
charakterze ascetyczno – teologicznym oraz przedstawieniach ikonograficznych w formie
obrazów dewocyjnych zamieszczonych w pracy.
Na zakończenie dołączono informacje odnoszące się do zwyczajów życia codziennego
w klasztorze związane z funkcjonowaniem habitu, a także zestaw tkanin używanych w
polskich klasztorach do jego sporządzania.