Szczegółowe informacje o spotkaniu

Ewakuacja, likwidacja i wyzwolenie Konzentrationslager Auschwitz
Dorota Pająk, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Bielsku-Białej
Z okazji 70. rocznicy wyzwolenia niemieckiego Obozu Koncentracyjnego i Zagłady AuschwitzBirkenau w Oświęcimiu, która przypadła 27 stycznia br. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w BielskuBiałej zorganizowała prelekcję Ewakuacja, likwidacja i wyzwolenie Konzentrationslager Auschwitz dla
młodzieży szkół bielskich. Spotkanie z historykiem z Biura Edukacji Publicznej IPN w Katowicach odbyło się
18 lutego. W rocznicę wyzwolenia obozu obchodziliśmy również Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach
Holocaustu, celem uczczenia pamięci ofiar pochodzenia żydowskiego, pomordowanych w czasie II wojny
światowej, a 17 stycznia - w wigilię Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan - Dzień Judaizmu, święto
w polskim kościele katolickim ustanowione w 1997 r. mające na celu utrwalanie więzi i dialogu
międzykulturowego.
Paweł Zawisza, historyk z Biura Edukacji Publicznej IPN w Katowicach przybliżył historię zakładania
obozów koncentracyjnych i obozów zagłady na terenie okupowanej Europy i Polski. W największych
obozach koncentracyjnych w Polsce – w Oświęcimiu i Brzezince (Auschwitz-Birkenau), Sztutowie (Stutthof),
Majdanku, Treblince, Rogoźnicy (Gross–Rosen) – najliczniejszą grupę więźniów stanowili Polacy i Żydzi. Były
obóz koncentracyjny i zagłady Auschwitz-Birkenau jest symbolem okrucieństwa, terroru, ludobójstwa
i Holocaustu, jest jednym z największych cmentarzy nie tylko w Europie, ale i na świecie. Obóz Auschwitz
utworzony został w czerwcu 1940 r. w dawnych koszarach wojska polskiego na przedmieściach Oświęcimia,
miasta należącego wówczas do III Rzeszy. Systematycznie rozbudowywany w rezultacie obejmował trzy
części: obóz macierzysty - Auschwitz I, Birkenau - Auschwitz II, Monowitz - Auschwitz III - obóz pracy
przymusowej w fabryce Buna-Werke koncernu IG Farben oraz kilkadziesiąt podobozów. Auschwitz
początkowo miał być obozem koncentracyjnym i obozem pracy, w niedługim czasie stał się jednak obozem
zagłady. W 1941 r. w sąsiedztwie obozu, w Brzezince (Birkenau), na terenach wysiedlonych wsi, zaczęto
budowę obozu Birkenau przeznaczonego początkowo dla jeńców wojennych. Przekształcony w 1942 r.
w filię KL Auschwitz stał się ośrodkiem masowej zagłady Żydów. W okresie działania obozu zginęło ok. 1,1
mln Żydów z całej Europy, wielu Polaków, Czechów, Francuzów, Rosjan, Białorusinów, Niemców, Cyganów
(Romów) i obywateli wielu innych narodowości. Po przywiezieniu do obozu, od razu na rampie wyładowczej
dokonywano selekcji więźniów. Kobiety i dzieci oddzielano od mężczyzn, zdrowi i silni byli kierowani do
obozu jako siła robocza, pozostałych mordowano w komorach gazowych preparatem o nazwie Cyklon B.
Zwłoki palono w krematoriach i przeznaczonych do tego celu dołach paleniskowych. Do pracy przy obsłudze
urządzeń masowej zagłady byli zmuszani więźniowie, najczęściej Żydzi - grupy tzw. Sonderkommando, które
zajmowały się też przeszukiwaniem pozostawionej przez ofiary odzieży w celu znalezienia kosztowności,
obcinaniem włosów, usuwaniem złotych zębów.
Przedmioty należące do ofiar, przed wywiezieniem do Rzeszy, były sortowane i gromadzone
w barakach na terenie Auschwitz II-Birkenau zwanych Kanadą. Włosy ofiar sprzedawano do niemieckich
fabryk, gdzie były wykorzystywane w produkcjach tekstylnych, np. do szycia garniturów, produkcji
włosianki.
Na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau możemy zobaczyć dziesiątki tysięcy
przedmiotów pozostałych po więźniach: buty, walizy, okulary, protezy, naczynia, tałesy, przedmioty
odnalezione w walizkach, tysiące listów, fotografie i 3 tony włosów kobiecych, których SS nie zdążyło
wywieźć do Rzeszy likwidując obóz w pośpiechu. Po wyzwoleniu odnaleziono również 2 tys. prac
plastycznych wykonanych nielegalnie przez więźniów. Zachowały się również prace wykonywane
na zlecenie SS. Odnaleziono też wiele książeczek pisanych dla dzieci. Rzeczy te stanowią nie tylko żywą
prawdę o Auschwitz, ale są symbolem pamięci o tych, którzy odeszli.
Uczestnicy spotkania
W Muzealnych dokumentach znajdują się akty zgonu, które były sporządzane po egzekucjach. Jako
przyczynę zgonu podawano najczęściej np. zawał serca, zapalenie płuc. Po milionie Żydów nie pozostał
żaden ślad. Prowadzeni prosto do komory gazowej, nie byli ewidencjonowani.
Obozowe gestapo z Auschwitz, uciekając przed zbliżającą się Armią Czerwoną, niszczyło całą
dokumentację i inne dowody zbrodni: likwidowano doły z ludzkimi prochami, wysadzano krematoria.
Podpalono również tzw. Kanadę – kompleks baraków z mieniem pozostałym po ofiarach eksterminacji.
Większość więźniów ewakuowano i prowadzono do Rzeszy w tzw. „marszach śmierci”. Marsze odbywały się
na 63-kilometrowej trasie z Oświęcimia do Wodzisławia Śląskiego, skąd więźniów ładowano do otwartych
wagonów węglowych i transportowano w głąb Rzeszy w kierunku Moraw i Austrii do obozów
koncentracyjnych m.in. Mauthausen-Gusen. Podczas tych marszów, w wyniku mrozu, wycieńczenia oraz
egzekucji zginęło około 15 tysięcy więźniów. W momencie wkroczenia Armii Czerwonej do Auschwitz, na
terenie obozu żołnierze radzieccy znaleźli ok. 7 tysięcy chorych i skrajnie wyczerpanych więźniów i około
600 zwłok więźniów zastrzelonych przez esesmanów w trakcie wycofywania się z Auschwitz. Żołnierze
sowieccy i ochotnicy PCK organizowali pomoc i zakładali szpitale dla skrajnie wyczerpanych i chorych
więźniów. 14 czerwca 1947 r. na terenie byłego obozu powstało Państwowe Muzeum Auschwitz –Birkenau.