Dostosowania polskiego przemysłu spożywczego do warunków Unii

ROCZNIKI
NAUKPRZEMYS£U
ROLNICZYCH,
SERIA G, T. 96,DO
z. 1,
2009
DOSTOSOWANIA
POLSKIEGO
SPO¯YWCZEGO
WARUNKÓW
UE
7
DOSTOSOWANIA POLSKIEGO PRZEMYS£U SPO¯YWCZEGO
DO WARUNKÓW UNII EUROPEJSKIEJ1
Roman Urban
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnoœciowej – Pañstwowy Instytut Badawczy
w Warszawie
Dyrektor: prof. dr hab. Andrzej Kowalski
S³owa kluczowe: przemys³ spo¿ywczy, integracja z UE, rynek krajowy, eksport, produkcja, inwestycje, struktura firm, wyniki finansowe
Key words: food industry, European integration, domestic market, export, production,
investments, structure of companies, financial results
S y n o p s i s. Procesy dostosowawcze przemys³u spo¿ywczego do gospodarki rynkowej
dobrze przygotowa³y ten sektor do funkcjonowania na wspólnym rynku europejskim.
Po wejœciu Polski do UE nast¹pi³o przyspieszenie rozwoju produkcji i sprzeda¿y wyrobów przemys³u spo¿ywczego. By³ to efekt wzrostu dochodów ludnoœci i rozwoju krajowego rynku ¿ywnoœci oraz bardzo wysokiego tempa wzrostu eksportu produktów rolnospo¿ywczych. Du¿a by³a aktywnoœæ inwestycyjna producentów ¿ywnoœci, do czego przyczyni³o siê wsparcie funduszami UE. Nast¹pi³a radykalna poprawa wyników i stanu
finansowego przedsiêbiorstw tego sektora. Nie spe³ni³y siê obawy o masowej upad³oœci
firm krajowych i zagro¿eniu importem ¿ywnoœci z rozwiniêtych krajów UE.
WSTÊP
O stanie dostosowania przemys³u spo¿ywczego do funkcjonowania na wspólnym rynku europejskim zadecydowa³y przemiany tego sektora do dzia³ania w systemie gospodarki
rynkowej, jakie dokona³y siê w latach 1988-2003. Z punktu widzenia potrzeb integracji
szczególnie wa¿ne by³y nastêpuj¹ce przemiany przetwórstwa rolno-spo¿ywczego2 :
– gruntowna zmiana struktur w³asnoœciowych,
– powstanie zró¿nicowanej i p³ynnej struktury podmiotowej, sprzyjaj¹cej konkurencji
i umo¿liwiaj¹cej odtworzenie rynkowych mechanizmów regulacji,
– przebudowa struktur produkcyjnych skutkuj¹ca rozwojem oferty towarowej ¿ywnoœci,
bogactwem asortymentowym i wzrostem wartoœci dodanej do produktów rolnictwa,
1
2
Artyku³ ten jest wynikiem analiz prowadzonych w IERiG¯-PIB w Programie Wieloletnim
2005-2009 pt. „Ekonomiczne i spo³eczne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki ¿ywnoœciowej po wst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej” w zadaniu „Ocena stanu polskiej gospodarki ¿ywnoœciowej po wejœciu Polski do UE”.
Szerzej problem ten omówiono w monografii „Przemiany przemys³u spo¿ywczego w latach
1988-2003” (red. R. Urban). IERIG¯. Studia i Monografie, z. 121, Warszawa 2004.
8
R. URBAN
–
–
postêp w efektywnoœci produkcji mierzonej wydajnoœci¹ pracy i zu¿yciem energii,
przyspieszenie modernizacji potencja³u wytwórczego sektora, restrukturyzacja przedsiêbiorstw, dop³yw know-how w sferze zarz¹dzania, organizacji, marketingu, systemów
jakoœci itp.
W przemianach tych istotn¹ rolê odegra³y du¿e inwestycje zagraniczne i szybka prywatyzacja przedsiêbiorstw pañstwowych, które w³¹czy³y sektor w procesy globalizacji. Efektem
przemian by³o ukszta³towanie siê grupy du¿ych i œrednich przedsiêbiorstw, stanowi¹cych
trzon poszczególnych sektorów, które pod wzglêdem struktury zasobów, standardu jakoœciowego i sposobu dzia³ania nie ró¿ni³y siê istotnie od podobnych firm w krajach starej UE. W
przeddzieñ integracji w wiêkszoœci dzia³ów produkcji ¿ywnoœci polskie firmy przemys³u spo¿ywczego mia³y wyraŸne przewagi cenowo-kosztowe nad producentami ¿ywnoœci z krajów
UE. Przemiany te mia³y trwa³y charakter i tworzy³y dobre perspektywy dla dalszego rozwoju
polskiego przemys³u spo¿ywczego oraz dla zwiêkszania roli eksportu w tym rozwoju.
ROZWÓJ PRZEMYS£U SPO¯YWCZEGO PO WEJŒCIU DO UNII EUROPEJSKIEJ
Polski przemys³ spo¿ywczy dobrze wykorzysta³ przewagi, jakie osi¹gn¹³ w wyniku
wczeœniejszych przekszta³ceñ. Po wejœciu Polski do UE wyst¹pi³o o¿ywienie produkcyjne
w tym sektorze, którego sprzeda¿ od 2003 roku zwiêksza³a siê w tempie 6-7% rocznie. To
o¿ywienie mia³o trwa³e podstawy, gdy¿:
– pod wp³ywem wzrostu dochodów rozwija³ siê krajowy rynek ¿ywnoœci i napojów,
– rozwija siê równie¿ orientacja eksportowa przedsiêbiorstw, co wyra¿a siê wzrostem
udzia³u eksportu w sprzeda¿y sektora (do 22% w 2007 roku).
Skala przyspieszenia rozwoju przemys³u spo¿ywczego by³a du¿a. Po kilkuletnim okresie
stagnacji (w latach 2000-2002) tempo wzrostu produkcji tego sektora od 2003 roku wynosi³o
œrednio 6,4% rocznie, a wartoœæ produkcji sprzedanej (w cenach sta³ych) w 2007 roku by³a o
ponad 40% wy¿sza ni¿ w 1999 roku i o 36,5% wy¿sza ni¿ w 2002 roku. Istotne jest tak¿e to, ¿e w
ocenianym okresie przyrost produkcji przemys³u spo¿ywczego by³ ponad dwukrotnie wy¿szy
ni¿ spo¿ycia krajowego czy te¿ produkcji towarowej rolnictwa (rys. 1). W latach 1999-2007
wartoœæ produkcji przemys³u spo¿ywczego zwiêkszy³a siê o 43%, a spo¿ycia ¿ywnoœci, napojów i wyrobów tytoniowych oraz towarowej produkcji rolnictwa o ok. 17,5%. Natomiast w
okresie integrowania z UE (w latach 2002-2007) wskaŸniki te wynosi³y odpowiednio 36,5 i 13,5%.
Ró¿nice wskaŸników wzrostu przemys³u spo¿ywczego, popytu krajowego i towarowej
produkcji rolnictwa wynikaj¹ g³ównie z rosn¹cego udzia³u tego przemys³u w zaopatrzeniu
rynku krajowego i w zagospodarowaniu produkcji rolnictwa, a tak¿e ze sta³ego wzrostu
stopnia przetworzenia ¿ywnoœci. Najszybciej i systematycznie rozwija siê wtórne przetwórstwo ¿ywnoœci, którego wartoœæ w 2007 roku by³a o ok. 60% wy¿sza ni¿ w 1999 roku
i o 42,5% wy¿sza ni¿ w 2002 roku (rys. 2). W tym okresie wysoki by³ tak¿e wzrost pierwotnego przetwórstwa produktów rolnictwa, którego wartoœæ by³a o 40% wy¿sza ni¿ w koñcu lat
dziewiêædziesi¹tych i o 24% przekroczy³a poziom z 2002 roku. Spowolnienie tego przetwórstwa nast¹pi³o dopiero po niskich zbiorach 2006 i 2007 roku. Po wejœciu do UE notujemy
wyraŸne przyspieszenie rozwoju produkcji u¿ywek (napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych). Od czterech lat wzrost tej produkcji jest podobny jak ca³ego przemys³u spo¿ywczego. Najwolniej, zarówno po przyst¹pieniu do UE, jak i w latach wczeœniejszych,
rozwija siê produkcja standardowych produktów spo¿ywczych (przetwórstwo w³aœciwe).
DOSTOSOWANIA POLSKIEGO PRZEMYS£U SPO¯YWCZEGO DO WARUNKÓW UE
9
SU] HP\VáVSR \ZF] \%
SU] HP\VáVSR \ZF] \$
VSR \FLH \ZQR FLQDSRMyZL
Z\UREyZW\WRQLRZ\FK$
SURGXNFMDWRZDURZDUROQLFWZD$
FHQ\]E\WX%
Rysunek 1. Zmiany wartoœci produkcji przemys³u spo¿ywczego (dotyczy wszystkich firm, ³¹cznie z
ma³ymi i mikro) na tle zmian spo¿ycia i produkcji towarowej rolnictwa [%],
A – w stosunku do 1999 roku, B – w stosunku do roku poprzedniego
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS.
O du¿ej roli eksportu w przyspieszeniu rozwoju polskiego przemys³u spo¿ywczego
œwiadcz¹ dwa porównania (tab. 1), a mianowicie w latach 2002-2007:
– udzia³ eksportu w produkcji sprzedanej przemys³u spo¿ywczego zwiêkszy³ siê ponad
dwukrotnie z 10,5 do 21,5%,
– prawie 50% przyrostu produkcji przemys³u spo¿ywczego zosta³o ulokowane na zagranicznych rynkach zbytu.
To ostatnie zjawisko oznacza, ¿e bez przyspieszenia w eksporcie ¿ywnoœci i napojów
tempo wzrostu produkcji przemys³u spo¿ywczego by³oby dwukrotnie mniejsze od osi¹gniêtego w latach 2003-2007. Wynios³oby ono nie ponad 6%, lecz zaledwie oko³o 3% rocznie.
Oceniaj¹c rozwój produkcji g³ównych wyrobów przemys³u spo¿ywczego mo¿na stwierdziæ, ¿e w ostatnich piêciu latach wysok¹ tendencjê wzrostow¹ mia³y:
– przerób rzepaku, produkcja spirytusu i s³odu (w przetwórstwie pierwotnym),
– produkcja prawie wszystkich g³ównych wyrobów przetwórstwa wtórnego, w tym szczególnie: przetworów rybnych, napojów bezalkoholowych, wyrobów cukierniczych, ³¹cznie
SU]HWZyUVWZRZWyUQH
SU]HWZyUVWZRSLHUZRWQH
SURGXNFMDX \ZHN
SU]HUyEZáD FLZ\SURGXNFMD \ZQR FLVWDQGDUGRZHM
Rysunek 2. Dynamika rozwoju g³ównych kierunków przetwórstwa rolno-spo¿ywczego
(przyrost w % w stosunku do 1999 roku)
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie niepublikowanych danych GUS.
10
R. URBAN
Tabela 1. Porównanie wartoœci produkcji przemys³u spo¿ywczego z wartoœci¹ eksportu
(w cenach bie¿¹cych)
Wyszczególnienie
Wielkoœci w roku
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008a
Wartoœæ sprzeda¿y dzia³u [mln z³]:
– produkcji
¿ywnoœci
89 174 97 047 95 281 101 674 113 470 119 956 126 435 141 790 149 000
– wyrobów
tytoniowych 3 718 2 990 3 199 3 349
3 285 3 582 3 119
4 216
4 000
Eksport
produktów
przemys³u
spo¿ywczego
[mln z³]
9 752 10 445 10 991 14 359
Eksport
w%
wartoœci
produkcji
sprzedanej
10,50
10,45
11,16
13,67
19 290 23 267 27 800
16,52
18,83
21,46
31 573
32 718
21,63
21,38
wstêpny szacunek w³asny
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS i IERiG¯- PIB.
a
–
–
z czekoladowymi, przypraw, sosów i bulionów, pasz przemys³owych i karmy dla zwierz¹t
domowych, ¿ywnoœci preparowanej, klusek i ciast oraz serów i deserów mlecznych,
w grupie u¿ywek: produkcja piwa, papierosów i napojów spirytusowych,
w grupie ¿ywnoœci standardowej tylko produkcja warzyw mro¿onych, kasz i p³atków,
œmietany, t³uszczów topionych i ryb.
INWESTYCJE I STRUKTURY PODMIOTOWE
Od 2003 roku utrzymuje siê wysoki poziom
inwestowania (tab. 2), którego skutkiem by³ nie
tylko kilkukrotny wzrost liczby zak³adów uprawnionych do handlu na wspólnym rynku europejskim, lecz tak¿e dalsza znacz¹ca poprawa stanu
technicznego i technologicznego zak³adów przetwórczych. Pod tym wzglêdem polski przemys³
spo¿ywczy, a szczególnie liderzy tego sektora,
nale¿¹ do czo³ówki europejskiej.
W przemyœle spo¿ywczym trwa o¿ywienie inwestycyjne wywo³ane przez integracjê z Uni¹ Europejsk¹. W 2007 roku wartoœæ inwestycji w przedsiêbiorstwach objêtych sprawozdawczoœci¹ finansow¹ wynios³a 6867 mln z³, a w ca³ym przemyœle
spo¿ywczym ich wartoœæ mo¿na szacowaæ na ok.
Tabela 2. Inwestycje w przemyœle
spo¿ywczym
Lata
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Inwestycje w przemyœle spo¿ywczym
[mln z³]
w cenach
bie¿¹cych
w cenach
sta³ych
z 2003 r.
4
4
5
6
6
7
7
4
4
5
6
5
6
6
710
750
708
757
190
149
206
Udzia³
wydatków
na cele
budowlane
[%]
820
865
708
595
990
815
765
ród³o: dane GUS i obliczenia w³asne.
31,6
26,0
29,9
33,4
30,2
30,2
30,8
DOSTOSOWANIA POLSKIEGO PRZEMYS£U SPO¯YWCZEGO DO WARUNKÓW UE
11
7,2 mld z³. Jest to poziom nieco wy¿szy ni¿ w 2006 roku i a¿ o ponad 40% ni¿ przed wejœciem
do Unii Europejskiej.
O¿ywienie inwestycyjne w przemyœle spo¿ywczym w okresie integrowania z UE by³o
zwi¹zane z koniecznoœci¹ dostosowania zak³adów do standardów unijnych. Dlatego najwiêksze by³o one w sektorach wra¿liwych, tj. w przetwórstwie produktów pochodzenia zwierzêcego. Liczba zak³adów przetwórczych spe³niaj¹cych standardy unijne zwiêkszy³a siê:
– 15 razy w sektorze miêsnym,
– 6 razy w mleczarskim i drobiarskim,
– 4 razy w rybnym.
To o¿ywienie inwestycyjne by³o tak¿e wynikiem wsparcia inwestycji przemys³u spo¿ywczego funduszami unijnymi. Wsparcie to wynios³o 10% wartoœci inwestycji ca³ego
przemys³u spo¿ywczego i 21,1% inwestycji sektorów wra¿liwych. Oznacza³o to objêcie
programami wsparcia ok. 50% projektów inwestycyjnych sektorów wra¿liwych oraz prawie
1/4 projektów ca³ego przemys³u spo¿ywczego.
Nie spe³ni³y siê obawy o masowej upad³oœci firm krajowych. Równoczeœnie ujawni³y
siê tendencje do koncentracji produkcji, czego wyrazem jest zmniejszenie liczby firm ma³ych
i mikro oraz wzmocnienie pozycji rynkowej du¿ych firm i grup kapita³owych.
Wejœcie do UE nie wyTabela 3. Liczba firm produkuj¹cych ¿ywnoœæ i napoje
wo³a³o ¿adnych gwa³townych zmian struktury pod- Kategoria
Liczba w roku
miotowej przetwórstwa
2000
2003
2006
spo¿ywczego. W bie¿¹cej
349
270
292
dekadzie nastêpuje dalszy Firmy du¿e (> 250 pracowników)
Firmy œrednie (50- 249 pracowników)
1 399 1 255
1 282
powolny spadek liczby Firmy ma³e (10- 49 pracowników)
5 269 5 426
4 826
czynnych zak³adów, g³ów- Razem przemys³owe
7 017
6 951
6 400
14 960 12 565 11 862
nie ma³ych i mikro (tab. 3). Mikrofirmy (do 9 pracowników)
21 977 19 516 18 262
Ten proces rozpocz¹³ siê ju¿ £¹cznie
w latach dziewiêædziesi¹- ród³o: niepublikowane dane GUS.
tych i by³ kontynuowany
zarówno bezpoœrednio przed wejœciem do UE, jak i po akcesji. Nowym zjawiskiem jest
odwrócenie wczeœniejszej tendencji do os³abiania pozycji du¿ych przedsiêbiorstw. Po roku
2003 obserwuje siê bowiem zwiêkszanie udzia³u takich przedsiêbiorstw w produkcji i zatrudnieniu ca³ego sektora, g³ównie kosztem firm ma³ych i mikro (rys. 3). Jest to sygna³ powrotu
tendencji do koncentracji produkcji przemys³u spo¿ywczego.
Powszechnym zjawiskiem by³o i jest zmniejszenie liczby mikrofirm. W latach 2000-2006
ich liczebnoœæ zmniejszy³a siê o 21%, a w latach 2003-2006 o 6%. Mimo tego spadku, udzia³
mikrofirm w obrotach sektora utrzymuje siê prawie na niezmienionym poziomie (ok. 9%). Te
podmioty sektora najwiêksz¹ rolê odgrywaj¹ w piekarnictwie i w przetwórstwie miêsa czerwonego. W tych dwóch sektorach dzia³a ³¹cznie ponad 5 tys. mikrofirm, co stanowi prawie
po³owê wszystkich czynnych mikrofirm. Du¿o takich firm dzia³a tak¿e w sektorze m³ynarskim
i owocowo-warzywnym, a tak¿e produkcji lodów i napojów bezalkoholowych, pieczywa cukierniczego, makaronów oraz w produkcji innych s³odyczy i koncentratów spo¿ywczych.
Ma³e firmy przemys³owe i mikrofirmy nie odgrywaj¹ wiêkszej roli w produkcji cukru, olejów,
przetworów ziemniaczanych, soków pitnych oraz w wiêkszoœci bran¿ wytwarzaj¹cych u¿ywki.
Innym zjawiskiem godnym podkreœlenia jest znacz¹cy wzrost liczby i udzia³u w produkcji du¿ych firm przemys³owych w takich sektorach, jak: przetwórstwo miêsa (czerwone-
12
R. URBAN
**
**
**
**
**
ILUP\PDáH
**
**
**
**
**
**
*
ILUP\PLNUR
ILUP\ UHGQLH
**
ILUP\GX H
DSURGXNFMDVSU]HGDQDZFHQDFKED]RZ\FK
EOLF]EDSUDFXM F\FK
Rysunek 3. Struktura producentów ¿ywnoœci i napojów [%]
ród³o: obliczenia w³asne na podstawie danych GUS.
go i bia³ego) i ryb oraz w piekarnictwie. W innych dzia³ach produkcji ¿ywnoœci i u¿ywek
nastêpowa³ systematyczny spadek liczby du¿ych firm, ale przy równoczesnym istotnym
wzroœcie wartoœci produkcji.
STAN EKONOMICZNO-FINANSOWY PRZEDSIÊBIORSTW
Po wejœciu do UE nast¹pi³a znacz¹ca poprawa wyników i stanu ekonomiczno-finansowego przedsiêbiorstw przemys³u spo¿ywczego. Wzros³y zyski sektora (prawie trzykrotnie),
rentownoœæ jest bezpieczna i konkurencyjna w porównaniu z innymi zastosowaniami kapita³u, poprawi³a siê p³ynnoœæ bie¿¹ca, a zad³u¿enie firm jest relatywnie niskie.
O skali poprawy tych wyników œwiadczy to, ¿e w 2007 roku (tab. 4):
– wartoœæ obrotów w cenach bie¿¹cych by³a o 16,5% wy¿sza ni¿ w 2006 roku i o 51,5%
wy¿sza ni¿ w 2003 roku,
– wynik netto (zysk) przedsiêbiorstw zwiêkszy³ siê o 27% i by³ wy¿szy ponad czterokrotnie lub wiêcej ni¿ w 2003 roku,
– kapita³ w³asny firm by³ prawie o 50% wy¿szy ni¿ w 2003 roku i o 14% przekroczy³ poziom
z 2006 roku,
– wartoœæ œrodków w³asnych w obrocie by³a o 15% wy¿sza ni¿ w 2006 roku i ponad
dwukrotnie wiêksza ni¿ przed wejœciem do UE.
Poprawê tych g³ównych mierników stanu ekonomiczno-finansowego przemys³u spo¿ywczego osi¹gniêto przy niewielkich zmianach zatrudnienia i nieznacznym wzroœcie wartoœci zad³u¿enia d³ugoterminowego. Zjawiska te oznaczaj¹, ¿e istotn¹ cech¹ ostatnich lat
jest szybko rosn¹ca wydajnoœæ pracy oraz niewielkie obni¿anie relatywnego poziomu zad³u¿enia d³ugoterminowego, mierzonego relacj¹ wartoœci tego zad³u¿enia do wartoœci kapita³u w³asnego (z 0,14 w 2003 roku do 0,13 w 2007 roku).
Inna by³a skala zmian g³ównych wskaŸników finansowych przedsiêbiorstw. Ich du¿¹
poprawê osi¹gniêto g³ównie w pierwszym roku po wejœciu do UE, a w latach nastêpnych by³y
one wzglêdnie stabilne ze s³ab¹ tendencj¹ wzrostow¹ (tab. 5). W 2004 roku wzglêdny poziom
13
DOSTOSOWANIA POLSKIEGO PRZEMYS£U SPO¯YWCZEGO DO WARUNKÓW UE
Tabela 4. Wyniki ekonomiczno- finansowe przedsiêbiorstw przemys³u spo¿ywczego
Wyszczególnienie
Wielkoœci w roku
Produkcja sprzedana w cenach
bazowych [mld z³]
Zatrudnienie [tys. osób]
Zysk netto [mld z³]
K apita³ w³asny [mld z³]
Œrodki w³asne w obrocie [mld z³]
Zad³u¿enie d³ugoterminowe [mld z³]
N ak³ady inwestycyjne [mld z³]
2002
2003
2004
2005
2006
2007
82,6
325,3
1, 9
28,4
4,8
3,6
3,9
88,1
321,3
1,6
30,1
5,1
4,2
4,9
104,0
321,2
4,6
33,2
6,5
5,0
6,7
107,1
324,8
4,4
36,4
8,0
5,1
5,9
114,5
328,9
5,1
39,3
9,4
5,6
6,5
133,5
337,9
6,5
44,8
10 , 8
5,8
6,9
ród³o: niepublikowane dane GUS opracowane na podstawie sprawozdañ finansowych sk³adanych
przez ok. 3000 przedsiêbiorstw przemys³u spo¿ywczego.
Tabela 5. WskaŸniki finansowe przemys³u spo¿ywczego
Wyszczególnienie
WskaŸnik rentownoœci [%] przychodów netto:
– zysk brutto
– zysk netto
– przychody gotówkia
– nadwy¿ka operacyjnab
Wielkoœci w roku
2002
2003
2004
2005
2006
2007
3,03
1,99
5,47
8,87
2,58
1,56
5,11
8,47
4,77
3,87
7,18
9,59
4,41
3,54
7,05
9,25
4,76
3,86
7,19
9,26
5,25
4,25
7,28
9,63
RO E, tj. zysk netto w % kapita³u w³asnego
6,77
5,31
13,99
11,99
12,87
14,45
K oszty finansowe w % przychodów netto
2,36
2,34
1,50
1,33
1,17
1,36
WskaŸnik p³ynnoœci
1,19
1,19
1,22
1,27
1,30
1,30
Udzia³ kapita³u w³asnego w finansowaniu
maj¹tku obrotowego [%]
16,1
15,8
17,9
21,3
22,9
22,9
74,4
79,0
78,9
83,3
78,4
85,8
79,4
89,3
83,8
90,1
Udzia³ przedsiêbiorstwc osi¹gaj¹cych zyski netto [%]:
– w ogólnej liczbie firm
– w przychodach przemys³u
72,1
78,3
a
– zysk netto + amortyzacja; b – zysk brutto + amortyzacja + koszty finansowe;
du¿ych i œrednich producentów ¿ywnoœci i napojów
ród³o: obliczenia IERiG¯- PIB na podstawie niepublikowanych danych GUS.
c
– dotyczy
zysków (brutto i netto) zwiêkszy³ siê dwukrotnie, a w kolejnych latach ustabilizowa³ siê on na
wysokim i bezpiecznym poziomie. W 2007 roku wskaŸniki rentownoœci zwiêkszy³y siê œrednio
o 1/10. Firmy zwiêkszy³y zdolnoœæ generowania gotówki (z nieco ponad 5% przychodów do
ponad 7%). Niewielki przyrost nadwy¿ki operacyjnej (przychodów nad kosztami) wskazuje,
¿e g³ównym Ÿród³em poprawy wyników finansowych przedsiêbiorstw by³o zmniejszenie obci¹¿eñ zwi¹zanych z op³at¹ za korzystanie z kapita³u obcego (tzw. kosztów finansowych),
a tak¿e obci¹¿eñ z tytu³u podatku dochodowego. Œrednie obci¹¿enie zysku brutto tym podatkiem zmniejszy³o siê z 40% w 2003 roku do ok. 20% w latach 2005-2007.
14
R. URBAN
Niezwykle istotnym efektem poprawy wyników finansowych przemys³u spo¿ywczego
jest to, ¿e wskaŸnik ROE, wyra¿aj¹cy stopê zysku z kapita³u w³asnego anga¿owanego
w dzia³alnoœæ tego przemys³u, poprawi³ siê z ok. 6% w latach 2001-2003 do ponad 14%
w 2007 roku. Jest to stopa zysku ponad dwukrotnie wy¿sza od oprocentowania lokat bankowych czy te¿ obligacji pañstwowych, a wiêc konkurencyjna z innymi zastosowaniami
kapita³u i zapewniaj¹ca premiê za ryzyko inwestowania w produkcjê ¿ywnoœci i napojów.
Poprawa wyników finansowych i stanu ekonomicznego firm przemys³u spo¿ywczego
by³a zjawiskiem powszechnym, obejmuj¹cym wszystkie g³ówne kierunki przetwórstwa
i bran¿e tego przemys³u (tab. 6). Równoczeœnie nast¹pi³o zmniejszenie bran¿owych rozpiêtoœci podstawowych wskaŸników rentownoœci i stanu ekonomicznego przedsiêbiorstw. W
2007 roku wszystkie bran¿e by³y rentowne, a rozpiêtoœæ miêdzy skrajnymi wskaŸnikami
rentownoœci wynosi³a 13,5 punktów procentowych (wobec 18,1 p.p. w 2003 roku).
Tabela 6. Wybrane wskaŸniki finansowe i stan finansowy bran¿ przemys³u spo¿ywczegoa
Bran¿e
RO E (zysk netto
w % kapita³u
w³asnego)
Miêso
Miêso drobiowe
Mleko
Ryby
Zbo¿a
Cukier
O woce i warzywa
Ziemniaki
O lej
Pasze
Pieczywo
Wyroby cukiernicze
K oncentraty spo¿ywczeb
Napoje bezalkoholowe
Spirytus
Piwo i s³ód
Wino
Wyroby tytoniowe
Produkcja ¿ywnoœci, napojów i wyrobów tytoniowych
Bie¿¹ca p³ynnoœæ
finansowa
2003
2007
2003
2007
5,14
6,42
5,44
4,56
7,70
- 20,43
3,79
3,27
8,54
14,60
4,80
7,40
12,01
11,36
4,06
13 , 3 2
- 2,10
3,82
5,31
12,89
12,81
16,24
12 , 3 4
16,27
3,58
9,32
6,35
6,37
13,06
22,35
14,34
21,59
13,43
16,18
36,56
6,90
10 , 8 5
14,45
1,03
1,03
1,29
1,21
1, 0 7
1,07
1,23
1,43
1,30
1,47
0,96
1, 3 3
1,74
1,21
1,37
0,67
1, 0 6
1,42
1,19
1,05
1,14
1, 4 1
1, 2 8
1,17
1,99
1,32
3,75
1,29
1,90
1, 2 7
1, 4 9
1,43
1,38
1, 2 9
0,66
1,49
0,95
1, 3 0
– dotyczy firm zatrudniaj¹cych wiêcej ni¿ 9 pracowników, b – ³¹cznie z przetwórstwem kawy i herbaty
ród³o: obliczenia w³asne na podstawie danych GUS o wynikach finansowych przedsiêbiorstw zatrudniaj¹cych ponad 9 osób.
a
WNIOSKI I KONKLUZJE
Cztery lata funkcjonowania na wspólnym rynku europejskim wskazuj¹, ¿e polski przemys³ spo¿ywczy jest konkurencyjny na tym rynku, posiada atrakcyjn¹ dla odbiorców ofertê towarow¹ i jest zdolny do rozwoju przetwórstwa i produkcji ¿ywoœci tak¿e z surowców
nie wytwarzanych przez polskie rolnictwo.
Przemys³ spo¿ywczy jest czynnikiem stabilizuj¹cym rynek i ceny ¿ywnoœci, a wp³yw
tego czynnika jest tym wiêkszy, im wy¿szy jest stopieñ przetwórstwa ¿ywnoœci, gdy¿ zmiany cen na poziomie przetwórcy i konsumenta s¹ mniejsze ni¿ cen p³aconych rolnikom.
DOSTOSOWANIA POLSKIEGO PRZEMYS£U SPO¯YWCZEGO DO WARUNKÓW UE
15
Przemys³ spo¿ywczy jest beneficjentem integracji z UE. Wysokie by³o tempo wzrostu
produkcji tego przemys³u. Wysoki jest poziom inwestowania oraz bezpieczna i stabilna
sytuacja ekonomiczno-finansowa przetwórstwa. Nie by³o gwa³townych zmian struktury
podmiotowej przemys³u. Stan jego dostosowañ do integracji by³ lepszy ni¿ oczekiwano.
LITERATURA
Dro¿d¿ J. 2008: Analiza ekonomiczno-finansowa przemys³u spo¿ywczego w latach 2003-2007. Studia i Monografie, IERiG¯-PIB, z. 139.
£opaciuk W. 2008: Ogólna ocena handlu zagranicznego produktami rolno-spo¿ywczymi. [W:] Handel
zagraniczny produktami rolno-spo¿ywczymi. Stan i perspektywy. Analizy Rynkowe, nr 28, s. 512. IERiG¯-PIB, ARR, MRiRW.
Szczepaniak I. (red.) 2008: Ocena rozwoju konkurencyjnoœci polskich producentów ¿ywnoœci po
integracji z Uni¹ Europejsk¹. Seria Program Wieloletni 2005-2009, nr 99. IERiG¯-PIB, Warszawa.
Œwietlik K. 2008: Ogólne tendencje w rozwoju popytu na ¿ywnoœæ. [W:] Popyt na ¿ywnoœæ. Stan i
perspektywy. Analizy Rynkowe, nr 9, s. 7-18. IERiG¯-PIB, ARR, MRiRW.
Urban R. (red.) 2004: Przemiany przemys³u spo¿ywczego w latach 1988-2003. 2004: Studia i Monografie, z. 121. IERIG¯.
Urban R. (red.) 2007:Stan polskiej gospodarki ¿ywnoœciowej po przyst¹pieniu do Unii Europejskiej.
Seria Program Wieloletni 2005-2009, nr 69. IERiG¯-PIB, Warszawa.
Urban R. 2008: Polski rynek ¿ywnoœci i napojów. Przemys³ Spo¿ywczy, nr 8, s. 26-30.
Urban R., Dro¿d¿ J., Staszczak A. 2008: Wp³yw integracji z Uni¹ Europejsk¹ na polski przemys³
spo¿ywczy. [W:] Wp³yw integracji z Uni¹ Europejsk¹ na polsk¹ gospodarkê ¿ywnoœciow¹
(red. R. Urban). Seria Program Wieloletni 2005-2009, nr 90, s. 83-115. IERiG¯-PIB, Warszawa.
Roman Urban
ADJUSTMENT OF POLISH FOOD INDUSTRY TO THE EUROPEAN UNION
REQUIREMENTS
Summary
Due to adjustment processes to the market economy Polish food industry was very well prepared to
operate at the Single European Market. After the accession to the EU the production of food products as
well as their sale have accelerated. It resulted from a rise in personal incomes, development of domestic food
market and from high growth rate of agri-food exports. Polish food producers showed intensive investment
activities, which reflected the support out of the EU funds. Finally there was a distinct improvement
financial results and economic performance of the sector. The previous threats concerning mass bankruptcies of the domestic companies and a peaking up agri-food imports from the EU turned false.
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. Roman Urban
Instytut Ekonomiki Rolnictwa
i Gospodarki ¯ywnoœciowej
Pañstwowy Instytut Badawczy
ul. Œwiêtokrzyska 20
00-002 Warszawa
tel. (0 22) 505 44 46
e-mail: [email protected]