Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w Pile w latach

Szymała-Kasowska/M-M.
Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w Pile w latach 1999-2007
KOMUNIKATY
MESSAGES
543
Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w Pile
w latach 1999-2007
Quality of water designed for consumption by the population of Pila between 1999-2007
MARIA-MAGDALENA SZYMAŁA-KASOWSKA
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Pile
Wprowadzenie. Jednym z priorytetów w Polsce i Unii Europejskiej jest
zapewnienie mieszkańcom dobrej jakości wody przeznaczonej do spożycia
przez ludzi. Sprawę tę normalizuje Dyrektywa Unii Europejskiej Nr 98/83/
EC oraz przepisy polskie, w tym rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia
29.03.2007 roku w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez
ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417).
Cel pracy. Ocena zastosowania kompleksowych rozwiązań w odniesieniu
podniesienia jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
Materiał i metoda. Dokonano analizy wyników badania próbek wody
pobieranych na terenie miasta Piły na przestrzeni lat 1999-2007.
Wyniki. W latach 1999-2005 kwestionowano jakość wody przeznaczonej
do spożycia przez ludzi w zakresie parametrów fizyko-chemicznych. Od
2006 roku – po zmianie źródła pozyskiwania wody, która jest w całości
uzdatniana – mieszkańcy miasta Piły otrzymują wodę zdatną do spożycia
przez ludzi spełniającą wymogi obowiązujących aktów normatywnych.
Wnioski. Jedynie zastosowanie kompleksowych rozwiązań w odniesieniu do
jakości wody przynosi oczekiwane efekty. W przypadku miasta Piły był to
odwiert nowych studni wraz z budową nowej stacji uzdatniania wody, które
zapewniły mieszkańcom dobrej jakości wodę przeznaczoną do spożycia.
Słowa kluczowe: woda przeznaczona do spożycia przez ludzi, jakość wody,
spożycie wody
Introduction. One of the priorities in Poland and in the European Union is to
assure good quality water for human consumption. This matter is regulated
by The Directive of European Union No. 98/83/EC and the Polish law,
including the decree of the Minister of Health of 29.03.2007, concerning
the quality of water for human consumption (Dz. U. Nr 61, 417).
Research objective. The assessment of the application of complex solutions
in order to improve the quality of water for human consumption.
Materials and method. The analysis of water samples collected in the
city of Pila between 1999-2007.
Results. Between 1999 and 2005 the quality of water for human
consumption was questionable, regarding the physical and chemical
parameters. Since 2006, after the change of water supply sources, all
water has been treated and the citizens of Pila receive water suitable
for consumption, with the parameters conformable with the latest
legislation.
Conclusions. Only the complex solutions in improving the water quality
can bring the expected results. In the case of the city of Pila, the method
was the bore-hole of new deep-wells together with building of a new water
treatment plant which provides the city inhabitants with good quality
consumption water.
Key words: water for human consumption, quality of water, consumption
of water
© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(4): 543-546
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Mgr Maria-Magdalena Szymała-Kasowska
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
al. Wojska Polskiego 43, 64-920 Piła
tel. (0-67) 98-79, e-mail: [email protected]
Nadesłano: 22.10.2008
Zakwalifikowano do druku: 28.12.2008
Wprowadzenie
Woda, jako substancja użytkowa, może mieć wiele
zastosowań. Najważniejsza jest woda przeznaczona
do spożycia przez ludzi. Znaczne ilości wody zużywa
przemysł i rolnictwo. Ponad miliard ludzi na świecie
nie ma bezpośredniego dostępu do wody spełniającej
wymogi wody przeznaczonej do spożycia [1]. Każdego
dnia choroby wynikające z niedostatku czystej wody
powodują śmierć wielu tysięcy ludzi, głównie dzieci
[2].
Do połowy 2005 roku miasto Piła zaopatrywane
było w wodę z 13 studni pozostających w ciągłej eksploatacji; pozyskiwano wodę z warstw trzecio- i czwar-
torzędowych. Woda ze studni czwartorzędowych
uzdatniana była w dwóch stacjach uzdatniania wody,
pozyskiwana z warstw trzeciorzędowych wprowadzana była bezpośrednio do sieci wodociągowej w różnych
punktach miasta (bez uzdatniania), co powodowało
występowanie zjawiska wtórnego utleniania i sedymentacji związków żelaza, zwłaszcza w porze nocnej,
na skutek minimalnego zużycia wody. Efektem tej
sytuacji – w przypadkach okresowego wyłączenia
odcinków rurociągu z eksploatacji, zaniku napięcia
elektrycznego zasilającego pompy, uderzeń hydraulicznych, gwałtownych, maksymalnych odbiorów
wody – były rzuty osadów, co było szczególnie uciąż-
544
liwe dla mieszkańców i powodowało częste wnoszenie
skarg na jakość wody, głównie z uwagi na przekroczenie dopuszczalnych parametrów manganu, żelaza
i mętności, które powodowały, że jakość wody nie była
akceptowalna dla mieszkańców.
Jedynym sposobem doprowadzenia jakości wody
do obowiązujących parametrów była zmiana źródła
zaopatrzenia w wodę i jej uzdatnianie. Taką decyzję
podjęły Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Pile,
które – przy wsparciu finansowym z funduszu ISPA
– zrealizowały inwestycję polegającą na budowie nowej
stacji uzdatniania wody, kanału wód przelewowo-spustowych i magistrali wodociągowej oraz dwóch rurociągów. Budowa trwała w latach 2003-2005. W nocy
z 4 na 5 maja 2005 r. zmieniono źródło zaopatrzenia
mieszkańców w wodę przeznaczoną do spożycia [3].
Podstawowym celem projektu było zabezpieczenie aktualnych i przyszłych potrzeb wodnych mieszkańców
miasta Piły – zarówno pod względem ilościowym i jakościowym; co ma znaczenie dla utrzymania wzrostu
społeczno-gospodarczego miasta.
Cel pracy
Ocena zastosowania kompleksowych rozwiązań
w odniesieniu podniesienia jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
Materiał i metoda
Analizą objęto wyniki badania poziomu manganu, żelaza i mętności w próbkach wody pobieranych
na terenie miasta Piły w latach 1999-2007. Badania
przeprowadzane były w laboratorium Powiatowej
Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Pile, które
w 2005 r. uzyskało akredytację Polskiego Centrum
Akredytacyjnego
Wyniki badań i ich omówienie
1. Punkt monitoringowy przy ul. Chopina (do
2005 r. Stacja Uzdatniania Wody)
Punkt poboru próbek zlokalizowany w Stacji
Uzdatniania Wody uzdatniającej wodę z 3 studni.
Stosowane procesy przynosiły pożądany efekt w latach
poprzedzających 2001 r., kiedy obowiązywały wyższe
wartości ocenianych parametrów. Wprowadzone
w 2001 r. nowe zdecydowanie mniejsze dopuszczalne
wartości parametrów manganu, żelaza i mętności, bez
okresu dostosowawczego spowodowało, że mętność
podawanej wody przekraczała ilość dopuszczalną
w latach 2001-2004 – średnio rocznie od 7% do 25%
normy. Wobec braku przekroczeń manganu i żelaza
należy domniemywać, że woda zawierała związki
humusowe. W następnym roku po przełączeniu na
nowe źródło zaopatrzenia w wodę, to jest od 2006 r.,
Probl Hig Epidemiol 2008, 89(4): 543-546
stwierdzono przekroczenie ilości manganu; średnio
roczna ilość manganu w pobranych próbkach wynosiła 0,09 mg/l – norma przekroczona o 80%; dopiero
w 2007 r. jakość wody spełniała wymogi zawarte
w rozporządzeniu Ministra Zdrowia.
2. Punkt monitoringowy przy ul. Królowej
Jadwigi (do 2005 r. mała Stacja Uzdatniania
Wody)
Druga – mniejsza Stacja Uzdatniania Wody – zlokalizowana w drugiej części miasta podawała wodę
dobrej jakości do 2000 r. W 2001 r. obniżeniu ulega
ilość stwierdzanego żelaza, natomiast wzrosła ilość
manganu, po wprowadzeniu działań korygujących
redukując jeden parametr wzrastała ilość drugiego parametru, co powodowało znaczny wzrost mętności, aż
do średnio rocznie do 2,75 NTU w 2003 r., a w 2004 r.
średnio rocznie nawet do 5 NTU, co przekraczało dopuszczalną normę aż 5 razy; natomiast przekroczenie
dopuszczalnej ilości manganu wynosiło 120% (0,11
mg/l). Przełączenie na nowe źródło zaopatrzenia
spowodowało, że od 2006 r. woda spełnia wymagania
rozporządzenia i badane parametry uległy stabilizacji.
3. Punkt monitoringowy w Szkole Podstawowej
przy ul. Brzozowej
Woda spełniała wymagania do 2000 r. Od 2001 r.
obserwowano zdecydowane pogorszenie w zakresie
ilości stwierdzanego żelaza w pobranych próbkach,
co powodowało zwiększenie mętności wody; największe wartości stwierdzane w 2002 r. – średnio
rocznie 6,59 NTU, co przekraczało dopuszczalną ilość
o 559%. W kolejnych latach obserwuje się powolny
proces redukcji ilości żelaza, aż do uzyskania ilości
zgodnej z określoną w rozporządzeniu, zmniejszaniu
ulega mętności wody. Mimo, iż w 2005 r. ilość żelaza
i manganu była zgodna z normą, mętność nadal przekraczała dopuszczalną ilość średnio rocznie o 95%.
Po zmianie źródła zaopatrzenia w wodę – od 2006 r.
dostarczana woda spełnia wymogi obowiązującego
rozporządzenia i jej jakość jest ustabilizowana.
4. Punkt monitoringowy w Szkole Podstawowej
Nr 4 przy ul. Grabowej
Do 2001 r. woda spełniała wymogi rozporządzenia, po czym nastąpiło jej pogorszenie; wzrastała
ilość stwierdzanego w badanych próbkach żelaza,
którego ilość przekraczała dopuszczoną nowym rozporządzeniem wartość o 80% i też była wyższa niż
w latach poprzednich, jednak nie przyczyniała się
do wzrostu mętności wody; choć od 2001 r. wartość
2,67 NTU była kwestionowana, bowiem przekraczała
dopuszczalną normę o 167%. Zwiększona ilość żelaza,
która rośnie w 2002 r. do 1,01 mg/l (norma przekro-
Szymała-Kasowska M-M. Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w Pile w latach 1999-2007
czona o 405%) powodowała zwiększoną mętność,
aż do poziomu średnio rocznego, który przekraczał
normę o 1000%. Sytuację zaistniałą w 2002 r. należy powiązać ze znacznym wzrostem temperatury
powietrza (ekstremalnie ciepły maj i sierpień 2002 r.
[4]), co spowodowało zwiększone zużycie wody przez
mieszkańców miasta. W kolejnych latach obserwuje
się niewielką, ale sukcesywną poprawę jakości wody.
Należy zauważyć, iż chociaż ilości żelaza i manganu
spełniały wymogi rozporządzenia w 2005 r., to mętność przekraczała normę o 40%. Po zmianie źródła
zaopatrzenia w wodę – od 2006 r. – dostarczana woda
spełnia wymogi obowiązującego rozporządzenia; poziom mętności w 2006 r. był poniżej progu określonego
rozporządzeniem Ministra Zdrowia; w 2007 r. uległ
dalszemu obniżeniu. Jakość wody ustabilizowała się.
5. Punkt monitoringowy w Szkole Podstawowej
Nr 5 przy Al. Niepodległości
Jakość wody w tej części miasta od lat była bardzo
zła; wszystkie oceniane parametry znacznie przekraczały normę określoną rozporządzeniem Ministra
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 31.05.1977 r.
W 2000 r. uzyskano niewielką poprawę w zakresie
ilości manganu wykrywanego w badanych próbkach
wody oraz poziomu mętności (z 8,19 NTU w 1999 r.
do 5,89 NTU w 2000 r. przy normie 5 NTU), ale
w następnych latach i ten parametr uległ pogorszeniu.
Średnio roczne ilości analizowanych parametrów
wahały się w poszczególnych latach; największe
średnioroczne przekroczenia notowano: manganu
w 2004 r. – przekroczenie o 140% normy, żelaza
w 2003 r. o 100% i mętności w 2003 r. o 360% normy.
W 2005 r. zaobserwowano zdecydowaną poprawę
jakości dostarczanej wody, jednak poziom manganu
nadal przekraczał dopuszczalną normę o 20%. Od
2006 r. dostarczana woda spełnia wymogi obowiązującego rozporządzenia; w 2007 r. następuje dalsze
obniżenie poziomu mętności, jakość wody w tym
punkcie stabilizuje się.
6. Punkt monitoringowy w Szkole Podstawowej
Nr 6 przy ul. Żeromskiego
Część miasta, której mieszkańcy otrzymywali
wodę z przekroczoną ilością żelaza, co powodowało
znaczną mętność wody przekraczającą dopuszczalną
ilość. W 2002 r. nastąpiło zdecydowane pogorszenie
jakości wody, co należy powiązać ze znacznym wzrostem temperatury powietrza (ekstremalnie ciepły maj
i sierpień 2002 r. [4]). Średnio roczna ilość żelaza
stwierdzanego w tym punkcie monitoringowym – to
1,45 mg/l, co stanowi 725% normy i mętność 11,8
NTU, stanowi 1180% normy. Jest to osiedle mieszkaniowe położone w górnej części miasta; mieszkańcy
nie tylko skarżą się na wodę złej jakości, ale przede
545
wszystkim na brak wody. W budynkach 5-kondygnacyjnych w godzinach szczytowego poboru wody
występował brak wody na górnych piętrach. W mieście
obowiązywał zakaz podlewania ogrodów prywatnych
i mycia samochodów w godzinach 6ºº-23ºº. W 2003 r.
nastąpiła niewielka poprawa jakości wody, co należy
wiązać jedynie z niższymi temperaturami powietrza
i mniejszym zapotrzebowaniem na wodę, a nie z poprawą jakości. W 2004 r. jakość wody uległa ponownemu
pogorszeniu i parametry osiągnęły wartości takie jak
w 2002 r.; tą sytuację można powiązać z działaniami,
które podjęły Miejskie Wodociągi i Kanalizacja prowadząc proces mechanicznego czyszczenia kolejnych
odcinków sieci. Działania te spowodowały częstsze
wyłączenia poszczególnych odcinków, woda częściej
zmieniała kierunek przepływu zrywając osady. Po
przełączeniu na nowe źródło zaopatrzenia, od 2006
r. dostarczana woda spełnia wymogi obowiązującego
rozporządzenia Ministra Zdrowia.
7. Punkt monitoringowy w Szkole Podstawowej
Nr 7 przy Al. Wojska Polskiego
Drugi punkt monitoringowy zlokalizowany z drugiej strony Osiedla Górnego. W pobieranych próbkach
wody stwierdzano systematycznie przekroczenia
dopuszczalnych ilości żelaza, które powodowały przekroczenie mętności wody. Od 1999 r. obserwowano
systematyczne pogarszanie jakości wody, wzrastała
ilość żelaza stwierdzanego w badanych próbkach
osiągając maksymalną ilość w 2003 r. przekraczając
dopuszczalną ilość średniorocznie ponad 5-krotnie,
jednocześnie poziom mętności wzrastał do 10,29
NTU, co stanowiło 1029% normy. Od 2004 r. z chwilą
rozpoczęcia czyszczenia sieci wodociągowej jakość
wody ulegała niewielkiej poprawie; w 2005 r. uzyskano
zdecydowaną poprawę w stosunku do lat poprzednich,
mimo iż ilość żelaza przekraczała dopuszczalną ilość
(średnio roczny wynik to 0,31 mg/l); spadała też
mętność wody – przekroczenie normy o 160%. Po
przełączeniu na nowe źródło zaopatrzenia w wodę
jakość wody sukcesywnie ulegała poprawie, poziom
stwierdzanego w pobranych próbkach wody manganu
i żelaza jest poniżej normy, ale poziom mętności nadal
przekraczał normę o 34%. Dopiero w 2007 roku nastąpiła zdecydowana poprawa jakości wody i wszystkie
parametry spełniają wymogi obowiązującego rozporządzenia Ministra Zdrowia.
8. Punkt monitoringowy w Szkole Podstawowej
Nr 11 przy ul. Śniadeckich
Podawana woda spełniała określone wymogi do
2001 r. Od 2002 r. nastąpiło pogorszenie analizowanych parametrów (manganu i mętności), by w 2003 r.
osiągnąć maksymalne wskazania w badanych próbkach. Stwierdzano średnioroczne przekroczenie man-
546
ganu 5,6 razy (0,28 mg/l), żelaza 1,5 raza (0,32 mg/l)
oraz mętności 4,25 razy (4,25 NTU). W 2004 r. nastąpiła niewielka poprawa jakości wody, jednak dopiero
przełączenie na nowe źródło zaopatrzenia w wodę
przyniosło zdecydowaną poprawę już w 2005 r. Występuje jedynie niewielkie przekroczenie mętności.
Tempo uzyskanej poprawy jakości wody związane jest
z faktem, że jest to punkt zlokalizowany na terenie
jednego z najnowszych osiedli mieszkaniowych, które
wyposażone jest w nową sieć przesyłową; wcześniej
było zaopatrywane w wodę z mniejszej stacji uzdatniania wody. Należy domniemywać, że biofilm i osady
w sieciach przesyłowych są nieduże. Obecnie osiedle
to jest zaopatrywane w wodę magistralą bezpośrednio
z nowej Stacji Uzdatniania Wody. Od 2006 r. woda
spełnia wymogi rozporządzenia Ministra Zdrowia.
9. Punkt monitoringowy w Szkole Podstawowej
Nr 12 przy ul. Lelewela
Nagłe pogorszenie jakości wody obserwowano od
2000 r., wzrastała ilość żelaza z 0,09 średnio rocznie
w 1999 r. do 0,43 w 2000 r. (wartość ta spełniała
wymogi obowiązującego wówczas rozporządzenia)
oraz analogicznie wzrost mętności wody z 1 do 4,67.
Ten poziom analizowanych parametrów utrzymywał
się również w 2001 r., ale w związku ze zmianą norm
określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia woda
była warunkowo dopuszczona do spożycia. W 2002 r.
nastąpiło dalsze pogorszenie jakości wody: wzrastała
ilość manganu (dotychczas niekwestionowana) do
0,09 mg/l, ilość żelaza średnio rocznie do 0,62 mg/l
i mętność osiągała poziom 7 NTU. Jak przy ocenie poprzednich punktów monitoringowych należy sytuację
tą wiązać z deficytem wody z powodu upalnego lata.
Od 2003 r. obserwowano sukcesywną poprawę jakości
wody w zakresie ilości stwierdzanego manganu i żelaza, z wyjątkiem mętności, która w 2004 r. wzrosła
średnio rocznie do 8 NTU. Po przełączeniu na nowe
źródło zaopatrzenia w wodę od 2006 r. analizowane
parametry spełniają wymogi obowiązującego rozporządzenia.
10. Punkt monitoringowy na Giełdzie
Towarowej przy ul. Wawelskiej
W punkcie tym woda nie spełniała wymogów
w zakresie ilości występującego żelaza, co powodowało
Probl Hig Epidemiol 2008, 89(4): 543-546
nadmierną mętność wody – w 1999 r. średniorocznie
6,33 NTU. W kolejnych latach obserwowano niewielkie zmiany wysokości analizowanych parametrów.
W 2003 r., kiedy to w dwóch poprzednich latach
redukowano ilość występującego żelaza, zaobserwowano również spadek ilości mętności do 3,57 NTU
średniorocznie. W 2004 r. nastąpiło zmniejszenie
się ilości manganu z 0,17 mg/l w 2003 do 0,07 mg/l,
wzrosła natomiast ilość żelaza z 0,43 mg/l w 2003 r.
do 0,6 mg/l i jednocześnie wzrosła mętność do 7,75
NTU średnio rocznie, co przekraczało normę aż
o 675%. Punkt monitoringowy został zlokalizowany
w tej okolicy, z uwagi na spożywczą giełdę towarową
i zakłady produkcyjno-rzemieślnicze między innymi
produkujących artykuły spożywcze. W roku przełączenia na nowe źródło zaopatrzenia zaobserwowano
zdecydowaną poprawę jakości wody; ilość występującego manganu przekraczała dopuszczalną normę tylko
o 20%; ilość żelaza była poniżej dopuszczalnej normy
– stwierdzano średnio rocznie 0,19 mg/l, pozostawała
zawyżona mętność, która przekraczała normę o 80%.
Od 2006 r. jakość wody w tym punkcie monitoringowym jest ustabilizowana i analizowane parametry
spełniają wymogi rozporządzenia.
Wnioski
1. Zwiększona zawartość żelaza powodowała wzrost
mętności wody; natomiast zwiększona ilość manganu w wodzie nie powoduje tak radykalnego
wzrostu mętności, jedynie podwyższoną jego
wartość.
2. Redukcja manganu i żelaza nie powoduje natychmiastowej redukcji poziomu mętności; proces ten
trwa zdecydowanie dłużej, nawet do 12 miesięcy.
3. Dokonana analiza jakości wody podawanej przez
pilski wodociąg na przestrzeni 9 lat udowodniła,
że jedynie kompleksowa inwestycja polegająca na
odwiercie studni, wybudowaniu stacji uzdatniania oraz magistrali przesyłowych pozwoliła na
uzyskanie wody przeznaczonej do spożycia przez
ludzi spełniającej wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia, które jest spójne
z dyrektywami Unii Europejskiej i Światowej
Organizacji Zdrowia, co winno mieć pozytywny
wpływ na zdrowie mieszkańców Piły.
Piśmiennictwo / References
1. ***Międzynarodowy Rok Warunków Sanitarnych. www.
unic.un.org.pl
2. ***Woda podstawą życia! www.woda.ssng.info
3. ***Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
z dnia 31.05.1977 r. w sprawie warunków, jakim powinna
odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze (Dz.
U. Nr 18, poz. 72).
4. ***Wodociąg dla miasta Piły z ujęcia wody w Dobrzycy wraz
ze stacją uzdatniania wody. http://www.panorama-miast.
com.pl/82/html/mwikpila.htm
5. Starkel L, Kundzewicz ZW. Konsekwencje zmian klimatu
dla zagospodarowania przestrzennego kraju. Nauka 1/2008:
85-101.