Przedmowa - Książki medyczne

Przedmowa
Drodzy Czytelnicy!
Z nieukrywanym zadowoleniem podjęłam się napisania kilku słów
Przedmowy do „Przewodnika krok po kroku” pod redakcją Aleksandry
Mączyńskiej wydawanego przez Wydawnictwo Medyczne α-medica press,
która jest opisem strategii WHO dotyczącej higieny rąk w placówkach
medycznych. Wydawnictwo Medyczne α-medica press ma na swoim koncie
wiele pozycji dotyczących higieny szpitalnej, problemów zakażeń i ich
leczenia oraz zapobiegania, w tym pierwszej polskiej monografii „Zakażenia
szpitalne”, która została wydana w roku 1999 pod redakcją prof. J. Jeljaszewicza i moim. Nie bez powodu na okładce tej książki znalazły się
schematyczne ryciny przedstawiające mycie rąk!
Problem zakażeń szpitalnych towarzyszył mi przez całe życie zawodowe,
bo już rozprawa habilitacyjna poświęcona była metodom identyfikacji
wewnątrzgatunkowej szczepów, co było wykorzystywane do poszukiwania
źródeł i dróg szerzenia się zakażeń w szpitalach. Zaraz po stworzeniu
Zakładu Mikrobiologii Klinicznej (w 1979 roku) w nowym i największym
szpitalu pediatrycznym w Polsce, postanowiłam natychmiast przybliżyć
problem zakażeń szpitalnych całemu zatrudnionemu wówczas personelowi
różnego szczebla.
Głównym działaniem były wówczas szkolenia prowadzone w poszczególnych oddziałach, dotyczące głównie zakażeń szpitalnych, ich etiologii,
transmisji drobnoustrojów ze szczególnym zwróceniem uwagi na rolę mycia
i dezynfekcji rąk, jako podstawowej metody ograniczenia zakażeń. Wprowadzona została też okołozabiegowa profilaktyka antybiotykowa odrębna dla
każdego oddziału, zgodnie z jego specyfiką. Wdrożono też bierną, a później
czynną rejestrację zakażeń; powołano pielęgniarkę epidemiologiczną
(początkowo funkcję pełniła przełożona pielęgniarek), a następnie Zespół
ds. Zapobiegania i Kontroli Zakażeń Szpitalnych. Już w latach 80-tych
wprowadziliśmy spotkania oddziałowe, na których omawiano charakterystykę epidemiologiczną oddziału z lekoopornością drobnoustrojów odpowie7
Higiena rąk w placówkach medycznych – Przewodnik krok po kroku
dzialnych za zakażenia. Koniec lat 90-tych to okres czynnej rejestracji
zakażeń zaproponowanej przez Polskie Towarzystwo Zakażeń Szpitalnych
i wreszcie wiek XXI to dodatkowo rejestracja patogenów alarmowych
i intensywne oddziałowe szkolenia z emisją filmów oraz dystrybucją oddziałową plakatów dotyczących higieny rąk zgodnie z obowiązującymi standardami. W środowisku personelu medycznego – nie tylko w naszym szpitalu,
ale i w Polsce – dzięki licznym publikacjom i opracowaniom pojawiła się
powszechna świadomość, że ręce są głównym wektorem przenoszenia
szczepów szpitalnych.
Od czasu opracowania wytycznych przez WHO (2009) w szpitalu
wdrażano sukcesywnie zaproponowane metody dezynfekcji i mycia rąk.
W roku 2013 CMJ (Centrum Monitorowania Jakości) prowadziło szeroką
akcję szkoleń w całym kraju, czego efektem było przystąpienie wielu
szpitali do Programu WHO/HHCEP. Udział w Programie WHO zgłosił
także nasz szpital, a podsumowanie osiągnięć z tego zakresu zaprezentowano 26 marca br. w IP-CZD na Warszawskim Forum Epidemiologicznym,
w którym brali udział przedstawiciele wielu szpitali Mazowsza i Warszawy.
Swoje wyniki prezentowały 3 warszawskie szpitale: Szpital Dzieciątka
Jezus, Szpital SPS im. Prof. W. Orłowskiego, a także nasz Instytut,
w którym przeszkolono ponad 1 400 pracowników medycznych oraz przeprowadzono 110 bezpośrednich obserwacji 5 sytuacji higieny rąk.
Wydanie niniejszego opracowania: „Higiena rąk w placówkach medycznych – Przewodnik krok po kroku” pod redakcją Aleksandry Mączyńskiej,
które przedstawia strategię WHO oraz praktyczne aspekty jej wprowadzania, pozwoli uczestnikom programu, a także szpitalom, które w dalszym
ciągu konfrontują się z problemem higieny rąk wdrożyć program niemal
natychmiast. Przewodnik zawiera precyzyjne wskazówki, co należy zrobić,
aby poprawić higienę rąk w placówkach ochrony zdrowia. W opracowaniu
znajdzie także Czytelnik opis wdrożenia programu i jego efekty w jednym
z polskich szpitali, a także metody pomocnicze jak pozytywne wsparcie
w procesie wdrażania procedury higieny rąk w szpitalu. Myślę, że osoby
tworzące grupy pozytywnego wsparcia mogą spełniać także nieocenioną
rolę w rozwiązywaniu innych złożonych problemów medycznych.
Wielu lekarzy ma już świadomość, że antybiotyki nie rozwiązują problemu leczenia zakażeń szpitalnych. O tym, że lekooporność jest zjawiskiem
globalnym wiemy już od wielu lat. Wiek XXI uważany jest za erę poantybiotykową, ponieważ niektóre bakterie potrafią obronić się przed każdym
8
Przedmowa
dostępnym w terapii antybiotykiem, a w najbliższej przyszłości nie widać
perspektywy wprowadzenia nowych leków. Zatem naszym niekwestionowanym obowiązkiem w opiece nad powierzonym nam chorym jest takie
postępowanie, które ma nie dopuścić do zakażenia. Najskuteczniejszą
metodą ograniczenia szerzenia się szczepów lekoopornych, a tym samym
zakażeń, jest higiena rąk.
Przeczytanie „Przewodnika”, który stanowi polskie opracowanie
wytycznych WHO, zalecam wszystkim pracownikom służby zdrowia, niezależnie od stanowiska i kwalifikacji zawodowych. Myślę, że tak proste
przedstawienie problemu i kolejnych etapów prowadzących do jego rozwiązania będzie służyło także menadżerom szpitali nie będących lekarzami,
którzy zrozumieją, że tak „modne oszczędności” w służbie zdrowia muszą
być rozsądne, a wydatki związane z higieną szpitalną staną się priorytetem
pozwalającym na istotne zmniejszenie liczby zakażeń szpitalnych.
prof. dr hab. Danuta Dzierżanowska
Warszawa, w kwietniu 2015 r.
9
Słowo wstępne
Temat higieny rąk od zawsze był obecny w medycynie. Już w XIX wieku
Semmelweis mawiał: „lekarze są dżentelmenami, a ręce dżentelmenów są
czyste”. Można powiedzieć, że był on pierwszym audytorem, ponieważ
stawał często obok zlewu, obserwował i krytykował każdego, kto zapomniał umyć ręce.
Wiele lat później konieczność poprawy bezpieczeństwa chorych w placówkach medycznych skłoniła ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia
(WHO) do stworzenia i rozpowszechnienia wielomodułowego programu
Clean Care is Safer Care, pozwalającego na usystematyzowanie działań
wpływających na efektywną poprawę przestrzegania higieny rąk. Do dnia
12 czerwca 2014 roku swoje uczestnictwo w programie zgłosiło 17 254
szpitali i instytucji medycznych w 171 krajach. W krajach, takich jak:
Kanada, Anglia, Walia, Irlandia, Irlandia Północna, Australia czy Szkocja,
wprowadzono narodowe programy mające na celu poprawę higieny rąk
w placówkach medycznych w oparciu o metodologię WHO, a wdrożenie
strategii jest tam obowiązkowe we wszystkich szpitalach państwowych.
W Irlandii w 2005 roku zostały wydane wytyczne: Guidelines for Hand
Hygiene in Irish Health Care Settings, uznające higienę rąk za standard
jakości opieki nad pacjentem w placówkach ochrony zdrowia. Przewodnik
zaleca, żeby we wszystkich placówkach ochrony zdrowia przeprowadzano
audyty: zużycia produktów używanych do mycia i dezynfekcji rąk, oceny
infrastruktury oddziału oraz obserwacji przestrzegania higieny rąk.
W 2009 roku na podstawie wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia
wydano dokument opisujący procedury przeprowadzania audytu bezpośredniej obserwacji przestrzegania higieny rąk i zalecono przeprowadzanie
audytów dwa razy w roku na oddziałach bardzo wysokiego i wysokiego
ryzyka oraz raz w roku na oddziałach średniego ryzyka. Obowiązkiem
wszystkich szpitali państwowych jest przekazywanie wyników audytów do
dyrekcji placówki medycznej i do Health Protection Surveillance Centre
(HPSC). Zalecano także wprowadzenie planu poprawy, jeśli przestrzeganie
higieny rąk jest mniejsze niż 75%.
11
Higiena rąk w placówkach medycznych – Przewodnik krok po kroku
Z własnego doświadczenia wiem, że warto poświęcić czas na wprowadzenie strategii WHO i wiem, że także w Polsce jest wiele osób „pozytywnie
zakręconych”, które podchodzą do tematu higieny rąk z pasją i zaangażowaniem, tak jak w Regionalnym Szpitalu Specjalistycznym w Grudziądzu.
Długo zastanawiałam się nad formułą tej książki. Chciałam się z Wami
podzielić nie tylko dostępnymi faktami, ale przede wszystkim swoimi
własnymi doświadczeniami i spostrzeżeniami.
Bardzo chciałam podziękować wszystkim Współautorom, a szczególnie
profesorowi Didierowi Pittetowi i profesorowi Michaelowi Gardamowi,
którzy wzbogacili tą publikację o opis własnych, ciekawych doświadczeń.
Dziękuję także wszystkim, którzy wnieśli swoje cenne uwagi, spostrzeżenia
i opinie.
Aleksandra Mączyńska
www.profilaktyka-zakazen.pl
Galway, w marcu 2015 r.
12