Nowe stanowisko buławnika czerwonego Cephalanthera

Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (1): 91–95, 2008.
MACIEJ SZCZYGIELSKI1, PIOTR ROJEK2
Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział Warszawa
08-110 Siedlce, ul. 10 Lutego 22
e-mail: [email protected]
1
Katedra Fitopatologii Leśnej, Wydział Leśny
Akademia Rolnicza im. Hugona Kołłątaja
31–425 Kraków, al. 29 Listopada 46
e-mail: [email protected]
2
Nowe stanowisko buławnika czerwonego
Cephalanthera rubra (L.) Rich.
w Puszczy Augustowskiej
Buławnik czerwony Cephalanthera rubra reprezentuje w
Polsce element łącznikowy śródziemnomorsko-środkowoeuropejski. Został zamieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze
Roślin jako gatunek zagrożony wyginięciem (kategoria EN)
(Hereźniak, Bernacki 2001). Występuje głównie w ciepłolubnych buczynach storczykowych, świetlistych dąbrowach, rzadziej w grądach. Populacje buławnika są z reguły niewielkie –
najczęściej liczą od kilku do kilkunastu osobników (Hereźniak,
Bernacki 2001).
Do tej pory odnaleziono w Polsce około 300 stanowisk tego
gatunku, jednak w ostatnich latach potwierdzona została tylko
połowa z nich (Hereźniak, Bernacki 2001). Na Suwalszczyźnie
jest to gatunek bardzo rzadki; najbliższe znane stanowiska zlokalizowane są w Dolinie Biebrzy (Werpachowski 2000) oraz
Puszczy Białowieskiej (Sokołowski 1995). Historyczne już
dziś stanowisko podawano z Puszczy Knyszyńskiej (Ejsmond
1887).
91
M. Szczygielski i P. Rojek
50
1
2
3
Ryc. 1. Występowanie buławnika czerwonego w Polsce (zasięg
potwierdzony po 1980 r.; Hereźniak, Bernacki 2001): 1 – pojedyncze
stanowiska, 2 – obszary licznego występowania, 3 – nowe stanowisko.
Fig. 1 The occurrence of Cephalanthera rubra in Poland (distribution
confirmed after 1980; Hereźniak, Bernacki 2001): 1 – single localities,
2 – areas of numerous occurrence, 3 – new locality.
Nowe stanowisko buławnika czerwonego odkryto w lipcu 2004
w rezerwacie Kukle w Puszczy Augustowskiej (Nadleśnictwo
Pomorze, leśnictwo Budwieć, oddział 853a; kwadrat ATPOL
GB12). Jest to najbardziej na północny-wschód wysunięte
miejsce występowania tego gatunku w Polsce (ryc. 1). Buławnik
rośnie w borealnej świerczynie niżowej Querco-Piceetum, na
skraju terasy zalewowej rzeki Marychy. Typologicznie jest to
siedlisko lasu mieszanego wilgotnego (LMw). Drzewostan jest
dość zwarty, w górnym piętrze dominuje świerk pospolity Picea
abies z olszą czarną Alnus glutinosa i brzozą omszoną Betula
pubescens. Warstwa krzewów jest słabo zwarta, zajmuje ok.
92
Nowe stanowisko buławnika czerwonego
Ryc. 2 Buławnik czerwony na stanowisku w Puszczy Augustowskiej
(29.VII 2004 r.; fot. M. Szczygielski).
Fig. 2 Cephalanthera rubra at new locality in the Puszcza Augustowska
Forest (29 July 2004, photo by M. Szczygielski).
93
M. Szczygielski i P. Rojek
30% powierzchni płatu i tworzą ją: świerk, kruszyna pospolita
Frangula alnus, leszczyna pospolita Corylus avellana oraz jałowiec pospolity Juniperus communis. W runie o pokryciu ok.
70% licznie występuje konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, borówka czernica
Vaccinium myrtillus, widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum i szczawik zajęczy Oxalis acetosella. Ponadto w niewielkim udziale występują: kuklik pospolity Geum urbanum, gorysz
błotny Peucedanum palustre, gruszyczka jednostronna Orthilia
secunda, siódmaczek leśny Trientalis europaea, czartawa drobna Circaea alpina i czworolist pospolity Paris quadrifolia.
Na stanowisku występowały 3 osobniki buławnika, w tym
2 kwitnące (ryc. 2). Kondycja tej populacji była niezadowalająca,
wątłe osobniki wykształciły zaledwie po jednym kwiecie. Trudno
jest jednoznacznie ustalić genezę tego stanowiska; przypuszczalnie jest ono reliktem sprzed okresu powołania rezerwatu w
1983 r., kiedy drzewostan w wyniku prowadzonych zabiegów
gospodarczych był luźniejszy. Buławnik jako gatunek siedlisk
ciepłych i widnych źle znosi duże zacienienie; przetrwanie tego
stanowiska wydaje się wątpliwe bez wykonania cięć prześwietlających, które powinny zostać zapisane w planie ochrony rezerwatu bądź ujęte w zadaniach ochronnych. Cięcia te powinny
być wykonane zarówno w górnej warstwie drzewostanu, jak i w
warstwie podrostu.
SUMMARY
Szczygielski M., Rojek P. New locality of Cephalanthera rubra (L.)
Rich. in the Puszcza Augustowska Forest (NE Poland).
Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (1): 91–95, 2008.
This species is regarded as endangered in Poland. The new locality
was found in the nature reserve “Kukle” in the Puszcza Augustowska
Forest in 2004. This site is the farthermost north-eastern locality of
this species in Poland. It was fund in Querco-Piceetum community, on
the bank of the Marycha stream. In total, three weak red helleborine
94
Nowe stanowisko buławnika czerwonego
specimens were found, and two of them bloomed. Discovered
population probably derives from the time before establishing the
reserve in 1983, when the stand was systematically thinned during
basic silviculture procedures. Nowadays, significant forest floor
shading results with low vitality and decline of this species. Without
proper spacing of the brushwood and stand canopy, this population
existence is threatened.
PIŚMIENNICTWO
Ejsmond A. 1887. Wycieczka botaniczna w Grodzieńskie, nad Supraśl
i Narew w powiecie białostockim odbyta na początku lipca 1886 r.
Pam. Fizjogr. 7: 134–160.
Hereźniak J., Bernacki L. 2001. Cephalanthera rubra (L.) Rich.
Buławnik czerwony. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.).
Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst.
Bot. PAN, Inst. Ochr. Przyrody PAN, Kraków: 536–537.
Sokołowski A. 1995. Flora roślin naczyniowych Puszczy Białowieskiej.
Zespół Wydaw. Białowieskiego Parku Narodowego, Białowieża.
Werpachowski C. 2000. Lista roślin naczyniowych Kotliny
Biebrzańskiej ze szczególnym uwzględnieniem Biebrzańskiego
Parku Narodowego. Parki Nar. i Rez. Przyr. 19(4): 19–52.
95