przeglad_seks_23 - Przegląd Seksuologiczny

KONTAKTY SEKSUALNE
Z KLIENTAMI, STUDENTAMI
I SUPERWIZOWANYMI
Nadu˝ycia w∏adzy i zaufania
mgr psych. Monika Szymaƒska, mgr psych. Jaros∏aw Stusiƒski,
prof. dr hab. med. Zbigniew Lew-Starowicz
Streszczenie
Seksualne wykorzystywanie klientów przez terapeutów jest ewidentnie nieetycznà praktykà, podobnie jak
kontakty seksualne ze studentami, podw∏adnymi, superwizowanymi, uczestnikami badaƒ oraz innymi osobami,
za które specjalista ponosi odpowiedzialnoÊç. Seksualne kontakty z by∏ymi klientami sà zawsze zabronione
na okres przynajmniej dwóch lat od momentu zakoƒczenia terapii. Nawet po dwóch latach, kontakty seksualne
sà dozwolone tylko w najbardziej niezwyk∏ych okolicznoÊciach i tylko w pewnych zawodach. Choç kodeksy nie
zawierajà wyraênych wytycznych w sprawie seksualnych kontaktów po ustaniu obowiàzków wynikajàcych
z nauczania lub superwizji, specjaliÊci w takich przypadkach zobowiàzani sà wykazaç, ˝e obowiàzki wynikajàce
z superwizji rzeczywiÊcie usta∏y. Ponadto muszà oni wykazaç, ˝e seksualne kontakty nie majà charakteru
wykorzystania. Seksualne nadu˝ycia odró˝niç nale˝y od odczuwania podniecenia seksualnego. Zdecydowana wi´kszoÊç doradców lub terapeutów donosi o tym, ˝e okazjonalnie doznawa∏a pociàgu seksualnego
do klientów. Uczucie to samo w sobie nie jest nieetyczne tak d∏ugo, jak jest odpowiednio kontrolowane. W tym
kontekÊcie, nie jest zaskakujàce, ˝e stosowanie nieerotycznego dotyku jako podejÊcia terapeutycznego budzi
pewne kontrowersje. Nieerotyczny dotyk jest nieodpowiedni je˝eli s∏u˝y zaspokajaniu potrzeb specjalisty
w wi´kszym stopniu ni˝ klienta lub nie uwzgl´dnia czynników kulturowych, spo∏ecznych czy p∏ciowych.
mgr Monika
Szymaƒska
Zak∏ad Seksuologii
Medycznej
i Psychoterapii
Centrum Medyczne
Kszta∏cenia
Podyplomowego
w Warszawie
mgr Jaros∏aw Stusiƒski
sta˝ysta Zak∏adu
Seksuologii Medycznej
i Psychoterapii
Centrum Medyczne
Kszta∏cenia
Podyplomowego
w Warszawie
prof. dr hab. med.
Zbigniew
Lew-Starowicz
Zak∏ad Seksuologii
Medycznej
i Psychoterapii
Centrum Medyczne
Kszta∏cenia
Podyplomowego
w Warszawie
24
S∏owa kluczowe
wykorzystanie seksualne, etyka zawodowa, pociàg seksualny do klientów, nieerotyczny dotyk
SEXUAL CONTACT WITH CLIENTS, STUDENTS, AND SUPEVISEES VIOLATIONS OF POWER AND TRUST
Sexual exploitation of clients by therapists is a blatantly unethical practice, as is sexual contact with students, employees, supervisees, research participants, and others for whom the professional has responsibility. Sexual contact with former clients is always prohibited for at least two years after the termination of
therapy. Even after two years, sexual contact is permitted only in the most unusual circumstances and only in some professions. The codes do not directly address the issue of sexual contact after teaching or supervision responsibilities have ended, but in these cases professionals must demonstrate that the supervisory responsibilities have truly ceased. Moreover, they must be able to show that the sexual contact is nonexploitive.
Sexual misconduct needs to be distinguished from experiences of sexual arousal. A great majority of counselors and therapists report having been sexually attracted to a clients on occasion. The experience of attraction is not unethical in itself as long as it handled responsibly.
Given this context, it is not surprising that the use of nonerotic touch as a therapeutic approach is controversial. Nonerotic touch is inappropriate if it serves the professional’s needs over the clients” or is insensitive to cultural, social, or gender considerations.
Key words
sexual exploitation, professional ethics, sexual attraction to clients, nonerotic touch
PRACA RECENZOWANA
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
Istniejà dwa niezaprzeczalne fakty dotyczàce kontaktów seksualnych z klientami.
Po pierwsze, wszystkie zawody zwiàzane ze
Êwiadczeniem pomocy w zakresie zdrowia
psychicznego wyraênie zakazujà takich kontaktów w czasie trwania relacji terapeutycznej. Po drugie, istniejà przes∏anki aby stwierdziç, ˝e seksualne nadu˝ycia w tej grupie
zawodowej nie zosta∏y ca∏kowicie wyeliminowane, pomimo zakazów. Zjawisko to dotyczy tak˝e autorytetów w swoich dziedzinach (Noel i Watterson 1992, Pope 1990a).
Psychologowie nie anga˝ujà si´ w seksualne kontakty z osobami, o których wiedzà,
˝e sà one bliskimi, opiekunami, lub pe∏nià
inne wa˝ne role dla obecnych klientów/
pacjentów. Psychologowie nie przerywajà
terapii aby spe∏niç ten wymóg.
Section 10.07 Therapy With Former
Sexual Partners.
Psychologowie nie przyjmujà na terapi´
osób, z którymi ∏àczà ich stosunki seksualne.
ACA Code of Ethics
Section A.5.a: Roles and Relationships
witch Clients.
Seksualne lub romantyczne interakcje
w relacji doradca – klient lub zwiàzki z obecnymi klientami, ich partnerami lub cz∏onkami
ich rodzin sà zabronione.
Powody, dla których istnieje zakaz seksu
z klientami wynikajà z ich szczególnej podatnoÊci na wykorzystanie oraz z negatywnych
konsekwencji, jakie owo wykorzystanie za
sobà niesie dla klienta, osoby Êwiadczàcej
pomoc, a tak˝e dla reputacji zawodu. Niestety historia omawianej profesji zanotowa∏a
wiele przypadków tego typu nadu˝yç. W latach szeÊçdziesiàtych i siedemdziesiàtych
pojawi∏y si´ nawet poglàdy zak∏adajàce wartoÊç terapeutycznà utrzymywania kontaktów
seksualnych pomi´dzy terapeutà a pacjentem (McCartney 1966, Shepard 1972).
Spraw´ pogarsza∏o dodatkowo nastawienie
sàdów, które w momencie zg∏oszenia nadu˝ycia, na ogó∏ uznawa∏y wiarygodnoÊç profesjonalistów twierdzàcych, ˝e zg∏oszenia
te wynikajà z seksualnych fantazji niestabilnych psychicznie pacjentek. Jednak˝e
odwaga i upór wykorzystanych pacjentów
ostatecznie doprowadzi∏y do jasnego usankcjonowania relacji seksualnych z klientami
w zakresie profesji Êwiadczàcych pomoc
dotyczàcà zdrowia psychicznego.
APA Ethics Principles
Section 10.05 Sexual Intimacies With
Current Therapy Clients/Patiens.
Psychologowie nie anga˝ujà si´ w seksualne zwiàzki z obecnymi pacjentami/klientami.
NASW Code of Ethics
Section 1.09a, 1.09b Sexual Relationships.
(a) Pracownicy spo∏eczni nie powinni
w ˝adnych okolicznoÊciach anga˝owaç si´
w aktywnoÊç seksualnà lub kontakty seksualne
z obecnymi klientami, niezale˝nie od tego czy
taki kontakt jest wymuszony czy odbywa si´
za obopólnà zgodà. (b) Pracownicy spo∏eczni
nie powinni w ˝adnych okolicznoÊciach anga˝owaç si´ w aktywnoÊç seksualnà lub kontakty
seksualne z bliskimi klienta lub innymi osobami, z którymi klient pozostaje w osobistym
zwiàzku, gdzie wyst´puje ryzyko wykorzystania
lub potencjalnej krzywdy klienta. AktywnoÊç
seksualna lub kontakty seksualne z bliskimi
klienta lub innymi osobami, z którymi klient pozostaje w osobistym zwiàzku sà potencjalnie
szkodliwe dla klienta i mogà utrudniaç dla pracownika spo∏ecznego oraz klienta utrzymanie
odpowiednich granic zawodowych (…).
American Psychiatric Association
Principles of Medical Ethics
Section 2.1
Seksualna aktywnoÊç z obecnymi lub by∏ymi klientami jest nieetyczna.
APA Ethical Principles
Section 10.06 Sexual Intimacies With
Relatives or Significant Others of Current
Therapy Clients/Patiens.
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
Uzasadnienie zakazu
Czynniki wp∏ywajàce na podatnoÊç
pacjenta na wykorzystanie
Pomimo wyraênego usankcjonowania
relacji seksualnych pomi´dzy klientami lub
pacjentami a osobami Êwiadczàcymi pomoc
w zakresie zdrowia psychicznego, nadal
mo˝e na tym polu dochodziç do nadu˝yç.
Podstawowà przyczynà jest nieprzestrzeganie etyki zawodowej w tym zakresie. Osoby
poszukujàce pomocy terapeutycznej cechujà si´ na ogó∏ wysokim rozstrojem emocjonalnym, niskà samoocenà oraz zagro˝eniem relacji interpersonalnych, w jakich si´
znajdujà. Czynniki te zwi´kszajà podatnoÊç
na krzywdy, jakie mo˝e wyrzàdziç nieodpowiedzialne Êwiadczenie pomocy terapeutycznej. W du˝ym stopniu zagro˝one sà
równie˝ osoby, które dozna∏y traumy poniewa˝ prze˝ycie tego typu wp∏ywa na ich
25
wra˝liwoÊç emocjonalnà oraz zdolnoÊç oceny sytuacji. Istniejà przes∏anki sugerujàce,
˝e osoby, które w przesz∏oÊci dozna∏y przemocy seksualnej sà bardziej podatne na
wykorzystanie seksualne przez terapeut´
oraz mniej odporne na wynikajàcy z tego
uraz (Pope 1994). Kluft (1990) oraz Somer
i Saadon (1999) odkryli, ˝e wi´kszoÊç klientów, którzy doÊwiadczyli kontaktu seksualnego z terapeutami dozna∏o w dzieciƒstwie traumy seksualnej lub kazirodztwa. Pope i Vetter
(1992) stwierdzili jednak, ˝e prawid∏owoÊç ta
dotyczy 32% przypadków. We wszystkich
przypadkach mechanizmy obronne klientów
sà w pewien sposób os∏abione poprzez stres,
co sprawia, ˝e majà oni trudnoÊci z odmowà
wobec pewnych dzia∏aƒ, zw∏aszcza jeÊli sà
one okreÊlane jako „terapeutyczne”. Zjawisko
to dotyczy 11% przypadków zbadanych przez
Somera i Saadona.
Spraw´ komplikuje dodatkowo pewien
spo∏eczny stygmat dotyczàcy korzystania
z pomocy dotyczàcej zdrowia psychicznego. Internalizacja tego stereotypu przez
pacjenta powoduje, ˝e jest on sk∏onny
w mniejszym stopniu ufaç w∏asnej intuicji co
do dopuszczalnoÊci pewnych oddzia∏ywaƒ
terapeutycznych. Równie˝ status eksperta,
jakim cieszy si´ osoba Êwiadczàca pomoc,
mo˝e zmniejszaç wàtpliwoÊci pacjenta dotyczàce podejmowanych przez niego dzia∏aƒ.
Nale˝y te˝ zaznaczyç, ˝e klient nie tylko mo˝e mieç problemy z ocenà dopuszczalnoÊci
owych dzia∏aƒ, ale tak˝e, w przypadku zaistnienia wàtpliwoÊci, odrzucaç w∏asne obawy.
Perspektywa ewentualnych protestów ze
strony klienta, mo˝e budziç u niego obawy
co do skutków takiego zachowania w perspektywie dalszego korzystania z pomocy,
a tak˝e l´k przed porzuceniem lub zaniedbaniem. Niekiedy, terapeuci nak∏aniajàcy
do podj´cia kontaktów seksualnych, mogà
sugerowaç klientowi, ˝e jego opieranie si´
wynikaç musi z ich problemów emocjonalnych, a dopuszczenie przez niego do stosunku ma byç symbolem post´pu w terapii.
Zdarzajà si´ sytuacje, w których pomys∏
nawiàzania kontaktu seksualnego z osobà
Êwiadczàcà pomoc, mo˝na przypisaç klientowi. Wynika to jednak przede wszystkim
z tych czynników, które sk∏oni∏y go do szukania pomocy, a tak˝e z niezrozumienia
specyfiki procesu terapeutycznego lub te˝
z mylnego przeÊwiadczenia, ˝e uczucia zaistnia∏e w procesie terapeutycznym w stosunku do terapeuty majà charakter mi∏osny.
Somer i Saadon (1999) wykazali, ˝e 82% badanych przez nich by∏ych klientów postrze26
ga∏y kontakty seksualne z terapeutà, w czasie ich zainicjowania, jako romantyczny
zwiàzek. W rzadkich przypadkach, b∏´dne
interpretacje relacji terapeutycznej, dokonywane przez klientów sà tak dalekie lub ich
granice seksualne sà tak zaburzone, ˝e
prowokujà oni seksualne zainteresowanie
terapeuty. Hartl i in. (2007) donoszà, ˝e
wi´kszoÊç osób Êwiadczàcych pomoc w
zakresie zdrowia psychicznego doÊwiadczy∏o przynajmniej raz sytuacji nieÊwiadomego bàdê rozmyÊlnego seksualnego
zach´cania. Ludzie, którzy doznali wykorzystania seksualnego mogà bowiem ˝ywiç
przekonanie, ˝e seks jest cenà, jakà muszà
p∏aciç za bliskoÊç emocjonalnà i pomoc
w radzeniu sobie z problemami.
Istotne sà tu równie˝ dwa inne czynniki.
Po pierwsze, terapeuta mo˝e staç si´ symbolem osoby, jakiej osoba poszukuje w celu
stworzenia zwiàzku. Kluczowe jest tu doÊwiadczenie w procesie terapeutycznym
zainteresowania i ciep∏a, które mo˝e byç
przez pacjenta kojarzone z przyjaênià lub
zwiàzkiem o charakterze mi∏osnym. Po drugie, status spo∏eczny, jakim cieszy si´ osoba
Êwiadczàca pomoc w zakresie zdrowia psychicznego, mo˝e zwi´kszaç jego atrakcyjnoÊç w oczach pacjenta. Nadmieniç nale˝y,
˝e rolà terapeuty jest tu wyjaÊnienie specyfiki relacji terapeutycznej.
Powy˝ej przedstawione czynniki, jakim
pacjent podlega w procesie terapeutycznym
powodujà, ˝e nie jest on w stanie w sposób
wolny i Êwiadomy podjàç decyzji o nawiàzaniu kontaktów seksualnych z terapeutà.
Dlatego te˝ w ka˝dej sytuacji, kontakt seksualny terapeuty i pacjenta narusza autonomi´
tego drugiego.
Zastosowanie koncepcji przeniesienia powoduje, ˝e problem ten nabiera g∏´bszego
znaczenia. Je˝eli bowiem pacjent przenosi
na osob´ terapeuty pewne nierozwiàzane
problemy z dzieciƒstwa, terapeuta zaczyna byç postrzegany, przynajmniej na poziomie nieÊwiadomym, jako osoba rodzica.
Kontakt seksualny mi´dzy terapeutà a klientem zyska∏by wówczas charakter kazirodczy
(Gabbard 1989). Nawet je˝eli terapeuta,
w procesie przeniesienia, nie jest postrzegany
jako rodzic, kontakt seksualny z nim jest niedopuszczalny, poniewa˝ zawsze reprezentuje
on wa˝nà dla klienta osob´ z przesz∏oÊci.
W momencie nawiàzania kontaktu seksualnego, proces terapeutyczny ustaje.
Osoba Êwiadczàca pomoc bowiem traci
obiektywnoÊç, a wszelkie podejmowane
przez nià dzia∏ania terapeutyczne cechujà
Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
si´ osobistym zaanga˝owaniem. Bardziej
istotnà konsekwencjà takiego post´powania
jest jednak przede wszystkim uraz psychiczny,
jakiego doznaje klient, co stanowi pogwa∏cenie naczelnej zasady etycznej post´powania
terapeutycznego, mówiàcej o nieszkodzeniu
klientowi. Uraz ten mo˝e manifestowaç si´
od samego poczàtku lub pojawiç po czasie
np. w sytuacji nawiàzania przez klienta
zwiàzku intymnego. Pope i Vasquez (2007)
wyró˝niajà 10 kategorii owego urazu:
– ambiwalencja,
– poczucie winy,
– poczucie pustki i izolacji,
– niepewnoÊç preferencji seksualnej,
– obni˝ona zdolnoÊç do zaufania,
– zachwianie ról i granic,
– labilnoÊç emocjonalna,
– t∏umienie gniewu,
– zwi´kszone ryzyko samobójstwa,
– dysfunkcje poznawcze.
Odnotowano tak˝e depresje, nadu˝ywanie substancji psychoaktywnych, samobójstwa, hospitalizacje oraz przewlek∏e psychologiczne i interpersonalne trudnoÊci (Bates
i Brodsky 1989, Bouhoutsos i in. 1983, Coleman i Schaeffer 1986, Feldman-Summers
i Jones 1984, Rotter 1989, Somer i Nachapani 2005, Sonne, Meyer, Borys i Marshall 1985).
Pope i Vetter (1991) odnotowali, ˝e 11% badane przez nich próby wymaga∏o hospitalizacji
psychiatrycznej, a 14% usi∏owa∏o pope∏niç samobójstwo. Istotnym problemem jest równie˝
silny opór wobec podj´cia dalszej terapii. Negatywne skutki wykorzystania seksualnego
sà tak˝e odczuwane przez rodzin´ oraz przyjació∏ pokrzywdzonego (Schoener, Milgrom
i Gonsiorek 1989). Badania natomiast sugerujà, ˝e osoby, które dopuÊci∏y si´ wykorzystania, nie uznajà krzywdy, jakà wyrzàdzi∏y.
Cz´Êç z nich racjonalizuje swoje zachowanie
(Herman, Gantrell, Olarte, Feldstein i Localio
1987) jako oddzia∏ywanie terapeutyczne odnoszàce pozytywne skutki dla klientów.
Wystàpienie seksualnych kontaktów mi´dzy pacjentem a terapeutà na ogó∏ wspó∏wyst´puje z innego rodzaju pogwa∏ceniami
zawodowych standardów etycznych.
Skutki dla osób Êwiadczàcych pomoc
Konsekwencje dopuszczenia si´ nadu˝yç
seksualnych przez osoby Êwiadczàce pomoc
sà wcià˝ wzgl´dnie niewielkie. Z powodu
silnego tabu dotyczàcego tego typu przypadków nadu˝yç, inne osoby zajmujàce si´
pomocà w zakresie zdrowia psychicznego,
podchodzà do nich z du˝à dozà ostro˝noÊci.
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
Dopuszczenie si´ seksualnych nadu˝yç
przez terapeutów mo˝e skutkowaç dla nich
doÊwiadczaniem poczucia winy, obni˝eniem
samooceny oraz zaburzeniem doÊwiadczanych relacji osobistych (Bouhoutsos 1985,
Herman i in. 1987).
Badania pokazujà, ˝e reakcje Êrodowisk
pozostawiajà wiele do ˝yczenia w zakresie
reagowania na wykrycie przypadków wykorzystania seksualnego klienta. Z badaƒ
Noela (2008) wynika, ˝e 84% badanych psychologów klinicznych wiedzia∏o o seksualnym nadu˝yciu, jakiego dopuÊci∏ si´ inny
specjalista, z czego tylko 35% zach´ca∏o
klientów do z∏o˝enia skarg i tylko 10% udziela∏o pomocy klientom w tym zakresie. 10 badanych przez Noela psychologów, którzy
zg∏osili nadu˝ycie seksualne wobec klienta,
byli mniej sk∏onni zach´caç do tego klientów. Tylko 5% ofiar decyduje si´ podjàç formalne kroki wobec terapeuty (Bouhoutsos
1984, Pope i Bouhoutsos 1986).
W przypadku zg∏oszenia nadu˝ycia seksualnego, organa rozstrzygajàce w tym zakresie
zachowujà du˝à powÊciàgliwoÊç co do wydawania opinii oraz karania sprawców. Wynika
to po pierwsze, z jasno okreÊlonych standardów post´powania w takich przypadkach,
a po drugie, z dotkliwych konsekwencji, jakie
poniesie osoba uznana za winnà.
Konsekwencje dla reputacji zawodu
Dane na temat wp∏ywu seksualnego wykorzystywania na reputacj´ zawodu wydajà
si´ byç trudne do uzyskania. Prawdopodobnie doniesienia na ten temat zniech´cajà
cz´Êç ludzi do korzystania z pomocy specjalisty, przez co dla specjalistów trudno jest
uzyskaç dane od osób, które nigdy nie zostanà ich klientami. Istniejà jednak pewne
przes∏anki aby zak∏adaç pewne zale˝noÊci
w tym zakresie, zw∏aszcza w kulturze, która
z pewnà dozà sceptycyzmu odnosi si´ do
Êwiadczenia pomocy w zakresie zdrowia psychicznego. Doniesienia na temat seksualnego
wykorzystania mogà docieraç do klientów
poprzez media lub poprzez osoby znajome,
które doÊwiadczy∏y tego problemu, co mo˝e
pociàgaç za sobà spadek zaufania do Êwiadczàcego pomoc specjalisty.
Badania w zakresie omawianej
problematyki
Podstawowe pytania badawcze: kto dopuszcza si´ seksualnych nadu˝yç? Jak cz´sto si´ to zdarza? (Pope 1994).
27
Dane na temat sprawców pochodzà
przede wszystkim od specjalistów w zakresie zdrowia psychicznego, którzy udzielili informacji na temat podejmowanych przez
nich praktyk seksualnych, dane komisji
etycznych, zarzàdów przyznajàcych odpowiednie uprawnienia oraz pozwów. Tylko
nieliczne opracowania zawierajà relacj´
klientów na temat wykorzystania seksualnego przez by∏ych terapeutów (Brown 1988,
Kluft 1990, Somer i Nachmani 2005, Somer i
Saadon 1999, Wohlberg 2000). Opublikowano te˝ kilka studiów przypadków (Bates i
Brodsky 1989, Noel i Watterson 1992). Dane
te jednak nie pozwalajà na uzyskanie precyzyjnej wiedzy w zakresie omawianej problematyki.
Wnioski p∏ynàce z przeprowadzonych
badaƒ:
1. Sprawcami sà w wi´kszoÊci m´˝czyêni,
ofiarami zaÊ, w wi´kszoÊci kobiety
(Pope 1994, 2000). M´˝czyêni b´dàcy
terapeutami dopuszczajà si´ nadu˝yç
seksualnych od 1,5 do 9 razy cz´Êciej
ni˝ kobiety b´dàce terapeutkami. Tendencja ta utrzymuje si´ w taki sam
sposób w Wielkiej Brytanii, Izraelu,
Australii, jak i w Stanach Zjednoczonych (Bisbang i in.1995, Garrett 1998,
Somer i Saadon 1999, 2005, Wincze
i in. 1996).
2. Kontakty seksualne nie ograniczajà si´
wy∏àcznie do doros∏ych klientów.
Ârednie wieku dla ma∏oletnich ˝eƒskich ofiar to 13 (najm∏odsze wykorzystane dziewczynki w wieku lat 3), zaÊ
dla ma∏oletnich m´skich ofiar, 12 (najm∏odsze ofiary w wieku lat 7) (Bajt i
Pope 1989). 5% wszystkich ofiar stanowili ma∏oletni, jednak dane te pochodzà tylko z jednego raportu (Pope
i Vetter 1991).
3. Terapeuci wykorzystujàcy klientów sà
na ogó∏ od nich starsi. Przeci´tny wiek
badanych psychiatrów wynosi∏ 43,
klientów zaÊ, 33 (Gantrell, Herman,
Olarte, Feldstein i Localio 1989). Dla
psychologów przeci´tny wiek wynosi∏
42, a dla ich pacjentów 30 (Bouhoutsos i in. 1983). W raporcie Somera
i Saadona, zakres wieku terapeutów
wynosi∏ od 30 do 70, a dla klientów,
od 19 do 46.
4. Procent specjalistów w zakresie zdrowia psychicznego, którzy przyznali si´
do nadu˝yç seksualnych w stosunku
do klientów jest bardzo zró˝nicowany.
Przeci´tnie wynosi on 8,3% (Pope
28
1988). Psychiatrzy przyznajà si´ do
nadu˝yç cz´Êciej ni˝ psychologowie.
Wskaênik ten jest najni˝szy w grupie
pracowników spo∏ecznych (Pope 1994).
5. Badania prowadzone od 1990 r. pokazujà ni˝sze wyniki: od 1,7% (Thoreson,
Shaughnessy, Heppner i Cook 1993)
do 0,7% (Thoreson, Shaughnessy i
Frazie, 1995). Wed∏ug szacunków Narisona (1992), 3% klientów ma kontakty
seksualne z aktualnym terapeutà. Dla
pracowników spo∏ecznych wskaênik
ten wynosi 2% (Bernsen, Tabachnick
i Pope 1994). W jednych badaniach
doniesiono o zerowym wskaêniku
przyznawania si´ do kontaktów seksualnych z pacjentami wÊród terapeutów
rodzinnych (Nickell, Hecker, Ray i
Bercik 1995).
6. WÊród terapeutów, czynniki inne ni˝
p∏eç nie by∏y niezawodnymi predyktorami nadu˝yç seksualnych. Zatem
czynniki takie, jak stopieƒ naukowy,
poziom doÊwiadczenia, czy te˝ orientacja teoretyczna nie wià˝à si´ istotnie
z tym zjawiskiem (Pope 1994, 2000).
Niektóre dane sugerujà pewne zwiàzki
z poziomem wykszta∏cenia i osiàgni´ç
zawodowych (Pope 1990b), nie sà to
jednak zale˝noÊci istotne statystycznie.
7. Wysi∏ki specjalistów, którzy dopuÊcili
si´ nadu˝yç seksualnych, zmierzajàce
do ich rehabilitacji, majà ma∏e szanse
powodzenia (APA Insurance Trust
1990, Pope 1989).
8. Reakcje klientów na kontakty seksualne
z terapeutami sà negatywne, a doznawane przez nich negatywne skutki
wykorzystania, powstajà niezale˝nie
od tego jak klient postrzega∏ takie kontakty (Somer i Nachmani 2005).
Dane dotyczàce
seksualnej atrakcyjnoÊci terapeutów
w stosunku do klientów
Wed∏ug badaƒ 80 do 90% psychologów
przyznaje, ˝e przynajmniej raz doÊwiadczy∏o
seksualnego zainteresowania w stosunku
do klienta, ale tylko ma∏y procent ulega temu uczuciu (Blanchard i Lichtenberg 1998,
Giovazolias i Davis 2001, Pope i in. 1986,
Stake i Oliver 1991). Z danych dotyczàcych
pracowników spo∏ecznych i terapeutów rodzinnych wynika, ˝e równie˝ w zakresie tych
dziedzin seksualne zainteresowanie wobec
klientów jest cz´stym zjawiskiem (Bernsen
i in. 1994, Nickell i in. 1995). Ponadto Pope
Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
i Vasquez (2007) wykazali, ˝e seksualne fantazje na temat klientów sà czymÊ powszechnym. 27% m´skich psychologów i 30% m´skich pracowników spo∏ecznych przyznaje
si´ do fantazjowania o klientach, ale podejmowanie aktywnoÊci seksualnej wobec
klientów, w stosunku do tych fantazji, jest
doÊç niskie.
Kontakty seksualne z by∏ymi klientami
– sprawa budzàca kontrowersje
Przypadki seksu terapeutów z by∏ymi
klientami sà bardzo podobne w stosunku
do takich kontaktów z klientami aktualnymi.
W raportach publikowanych mi´dzy 1977 a
1998 r., procent takich przypadków wynosi∏
od 3,9% do 11% (Akamatsu 1988; Borys i
Pope 1989, Holroyd i Brodsky 1977, Lamb
i in. 1994, Lamb i Contanzaro 1998, Salisbury
i Kinnier 1996, Thoreson i in. 1995, Thoreson
i in. 1993). Wed∏ug Somera i Saadona 33%
badanych przez nich terapeutów przerwa∏o
terapi´ w chwili nawiàzania kontaktów
seksualnych z klientem. Akamatsu (1988)
donosi, o Êrednim przedziale 15,6 miesi´cy
pomi´dzy zakoƒczeniem terapii a rozpocz´ciem zwiàzku seksualnego. Wi´kszoÊç Êrodowiska zawodowego uznaje takie relacje
za nieetyczne, jednak nie pot´piajà oni ich
w takim stopniu jak kontaktów seksualnych
z aktualnymi pacjentami. Akamatsu donosi,
˝e 23% badanej próby ocenia takà praktyk´
neutralnie (1988). Im d∏u˝szy czas mija
od zakoƒczenia terapii, tym pot´pienie ze
strony Êrodowiska maleje. W badaniach
Salisbury i Kinniera (1996) wykazano, ˝e
jedna trzecia badanych uznaje kontakt z by∏ymi klientami za dopuszczalny, przynajmniej pod pewnymi warunkami. Gibson
i Pope (1993) zaÊ, donoszà, ˝e 23% doradców ocenia takie zachowanie jako etyczne.
ACA Code of Ethics
Section A.5.b. Former Clients.
Seksualne lub romantyczne interakcje
pomi´dzy doradcà a klientem lub zwiàzki
z by∏ymi klientami, czy te˝ cz∏onkami ich rodzin sà zabronione na okres pi´ciu lat
od czasu ostatniego kontaktu zawodowego.
Doradcy, przed zaanga˝owaniem si´ w seksualny lub romantyczny zwiàzek z klientami
lub cz∏onkami ich rodzin po pi´ciu latach
od czasu ostatniego kontaktu zawodowego,
przygotowujà prezentacj´ (w formie pisemnej) dotyczà tego, kiedy takie zwiàzki mogà
byç postrzegane jako wykorzystujàce w jakikolwiek sposób, i/lub kiedy wcià˝ istnieje
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
mo˝liwoÊç skrzywdzenia by∏ego klienta;
w przypadkach mo˝liwoÊci wykorzystania
i/lub krzywdy, doradca unika wchodzenia
w takie zwiàzki.
APA Ethical Principles
Section 4.07
(a) Psychologowie nie podejmujà kontaktów seksualnych z by∏ymi pacjentami terapeutycznymi lub klientami przez przynajmniej
dwa lata od ustania lub zakoƒczenia us∏ug
zawodowych.
(b) Poniewa˝ stosunki seksualne z by∏ymi
pacjentami terapeutycznymi lub klientami sà
cz´sto szkodliwe dla pacjenta lub klienta,
oraz poniewa˝ takie stosunki podwa˝ajà publiczne zaufanie do zawodu psychologa (…),
psychologowie nie podejmujà stosunków
seksualnych z by∏ymi pacjentami terapeutycznymi lub klientami nawet po up∏ywie
okresu dwóch lat poza wyjàtkowymi okolicznoÊciami. Psychologowie, którzy podejmujà
takà aktywnoÊç po up∏ywie dwóch lat
od ustania lub zakoƒczenia oddzia∏ywaƒ,
zobowiàzani sà zaprezentowaç, ˝e ˝aden
rodzaj wykorzystania nie ma miejsca, w Êwietle istotnych czynników, takich jak: czas, który up∏ynà∏ od zakoƒczenia terapii; charakter
oraz czas trwania terapii; okolicznoÊci zakoƒczenia terapii; osobista historia pacjenta lub
klienta; obecny stan psychiczny pacjenta lub
klienta; prawdopodobieƒstwo niekorzystnego
wp∏ywu na pacjenta lub klienta albo na inne
osoby; jakiekolwiek oÊwiadczenia lub dzia∏ania podejmowane przez terapeut´ w czasie
przebiegu terapii, które sugerowa∏yby lub
inicjowa∏yby mo˝liwoÊç seksualnego lub romantycznego zwiàzku z pacjentem lub klientem po zakoƒczeniu terapii.
NASW Code of Ethics
1.09.c
Pracownicy spo∏eczni nie powinni anga˝owaç si´ w seksualnà aktywnoÊç lub seksualne kontakty z by∏ymi klientami z powodu
mo˝liwoÊci wyrzàdzenia krzywdy klientowi.
Je˝eli pracownik spo∏eczny anga˝uje si´
w takie zachowanie pomimo tego zakazu lub
˝àda dla siebie wyjàtku od tego zakazu z powodu niezwyk∏ych okolicznoÊci, to pracownik spo∏eczny, a nie jego klient, ponosi
obcià˝enie zaprezentowania, ˝e by∏y klient
nie zosta∏ wykorzystany ani zmanipulowany,
umyÊlnie lub nie.
Wed∏ug amerykaƒskich regulacji stosunki
seksualne z by∏ymi klientami, nawet po up∏ywie okreÊlonego czasu od zakoƒczenia terapii (2 lata dla psychologów, 5 lat dla dorad29
ców), na ogó∏ sà oceniane jako nieetyczne
i tylko niezwyk∏e okolicznoÊci czynià je dopuszczalnymi. Taki zwiàzek mo˝e byç dopuszczony je˝eli relacja pomi´dzy specjalistà
a klientem by∏a krótka i nieskomplikowana z powodu silnych dysfunkcji, nie wyst´powa∏o g∏´bokie przeniesienie, zosta∏a prawid∏owo zakoƒczona oraz je˝eli w czasie
trwania nie narusza∏a etyki zawodowej.
Gonsiorek i Brown (1989) zalecajà minimalny przedzia∏ czasu dwóch lat pomi´dzy
zakoƒczeniem relacji terapeutycznej a
nawiàzaniem relacji intymnej. Ponadto,
zdaniem tych autorów osoby Êwiadczàce
pomoc w zakresie zdrowia psychicznego
nale˝y podzieliç na dwie grupy:
Typ A: osoby prowadzàce terapi´ bazujàcà na przeniesieniu oraz terapi´ osób powa˝nie zaburzonych. W tym przypadku kontakt seksualny z klientami jest zawsze czymÊ
niew∏aÊciwym, niezale˝nie ile czasu min´∏o
od zakoƒczenia terapii.
Typ B: terapia krótkoterminowa, gdzie
mo˝liwoÊci przeniesienia sà niewielkie.
W tym przypadku utrzymywanie kontaktów
z klientami jest mo˝liwe tylko je˝eli spe∏nione sà nast´pujàce warunki:
1. inicjatywa kontaktu nie wychodzi od
terapeuty;
2. co najmniej dwa lata up∏yn´∏y od zakoƒczenia terapii;
3. w czasie tych dwóch lat nie mia∏ miejsca ˝aden kontakt towarzyski;
4. terapia zosta∏a zakoƒczona ca∏kowicie,
nie wydano zaleceƒ co do dalszej terapii.
Herlihy i Corey (1992, 1997) równie˝
uznajà czas trwania oraz charakter Êwiadczonej pomocy za czynniki wp∏ywajàce
na ocen´ etycznà takiego zwiàzku. Relacja
terapeutyczna, ich zdaniem, nie powinna
trwaç d∏ugo ani byç g∏´boko anga˝ujàca
emocjonalnie.
Gottlieb (1993) zaleca rozpatrywanie
takich przypadków na trzech wymiarach:
1. si∏a (power) terapeuty – w tradycyjnej
psychoterapii bardzo du˝a;
2. czas trwania terapii – im d∏u˝ej trwa terapia, tym wi´ksza si∏a, przewaga terapeuty;
3. jasno okreÊlone zakoƒczenie terapii.
Gabbard (1994, 2002) przedstawi∏ zastrze˝enia, jakie padajà ze strony naukowców w stosunku do zaleceƒ APA:
– przyj´cie okresu dwóch lat jest arbitralne i nie opiera si´ na ˝adnych dowodach empirycznych na to, ˝e przeniesienie ulega rozwiàzaniu w jakimkolwiek
okresie czasu. Przyjmowanie spekulatywnej i umownej granicy czasowej
30
–
–
–
–
–
–
wià˝e si´ ze zbyt du˝ym ryzykiem dla
klientów;
specjaliÊci nie sà w stanie ustaliç tego,
czy pe∏ne rozwiàzanie przeniesienia
jest mo˝liwe;
sugestia, ˝e odpowiedzialnoÊç specjalisty za klienta jest zakoƒczona po dwóch
latach od zakoƒczenia ich relacji k∏óci
si´ z innymi standardami zawodowymi;
nierównoÊç relacji mi´dzy specjalistà
a klientem nie ulega wyrównaniu a informacje uzyskane od klienta w czasie
relacji terapeutycznej stwarzajà mo˝liwoÊç nadu˝yç;
dopuszczanie zwiàzków po zakoƒczeniu terapii mo˝e zmieniç jej natur´;
nie ma ˝adnych dowodów na to, ˝e
seksualny kontakt z klientami po zakoƒczeniu terapii jest wolny od ryzyka
dla nich. Niektóre badania sugerujà,
˝e takie kontakty sà szkodliwe (Brown
1988, Pope i Vetter 1991). Ponadto
klienci zg∏aszali urazy psychiczne powsta∏e na skutek takich zwiàzków,
mimo ˝e rozpocz´∏y si´ one cztery
lata po zakoƒczeniu terapii (Gottlieb,
Sell i Schoenfeld 1988).
kodeks nie powinien zawieraç wyjàtków od tak nietypowych przypadków.
Kontakty seksualne
w Êrodowiskach edukacyjnych,
doradczych oraz zawodowych
APA Ethical Principles
Section 1.19: Exploitive Relationships.
Psychologowie nie wykorzystujà osób,
w stosunku do których dokonujà superwizji,
oceniania lub innych form nadzoru, takich
jak studenci, superwizowani, podw∏adni,
uczestniczàcy w badaniach oraz wobec
pacjentów lub klientów.
Psychologowie nie nawiàzujà zwiàzków
seksualnych ze studentami lub superwizowanymi w czasie szkolenia, w stosunku
do których sprawujà w∏adz´ zawodowà lub
dotyczàcà oceny, poniewa˝ takie zwiàzki mogà wp∏ywaç niew∏aÊciwie na ocen´ lub mieç
charakter wykorzystania.
ACA Code of Ethic
Section F.3.b. Sexual Relationships.
Seksualne lub romantyczne relacje z
obecnymi superwizowanymi sà zabronione.
Section F.3.c. Sexual Harassment.
Superwizorzy nie dopuszczajà do molestowania seksualnego superwizowanych.
C.6.d. Exploitation of Others.
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
Doradcy nie wykorzystujà innych w relacjach zawodowych, w jakich pozostajà.
F.10.a. Sexual Relationships.
Seksualne lub romantyczne relacje
z obecnymi lub by∏ymi studentami sà zabronione.
WÊród argumentów uzasadniajàcych powy˝sze regulacje nale˝y wymieniç po
pierwsze, w∏adz´, jakà specjalista posiada
nad osobami, które nadzoruje lub ocenia,
po drugie, trwa∏y charakter relacji zawodowej oraz po trzecie, cz´sty brak jasnoÊci co
do zakoƒczenia takiej relacji.
Przypadki naruszenia standardów
W badaniach dotyczàcych kontaktów
seksualnych w Êrodowiskach edukacyjnych,
doradczych oraz zawodowych uda∏o si´
ustaliç pewne zale˝noÊci. Seksualne wykorzystanie cz´Êciej dotyczy studentów ni˝
klientów. PowszechnoÊç zjawiska wynosi
od 0% dla kobiet pracujàcych w zakresie
doractwa na stanowisku profesora, które
opisywa∏y swoje dzia∏ania (Thoreson i in.
1995) do 17% dla kobiet psychologów donoszàcych o w∏asnych doÊwiadczeniach
z czasów studenckich (Glaser i Thorp,
1986). Ârednia wyników dla powy˝szych
badaƒ wynosi 8,8%. W badaniach nad kontaktami seksualnymi pomi´dzy klinicznymi
superwizorami a superwizowanymi Êrednia
takich przypadków wynios∏a 2,5% (Thoreson
i in. 1995, Pope, Levenson i Schover 1979).
W wi´kszoÊci takich przypadków nadu˝ycia
dopuszcza si´ m´˝czyzna ponad czterdziestoletni na kobiecie majàcej oko∏o trzydziestu lat. W badaniach Hammela i in. (1996)
wykazano, ˝e w 86% przypadków do kontaktów seksualnych dochodzi∏o w trakcie
lub przed nawiàzaniem relacji zawodowej.
Miller i Larrabee (1995) donoszà, ˝e 18,7%
doradców doÊwiadczy∏o nieporzàdanych
dzia∏aƒ o charakterze seksualnym. Procent
ten jest wy˝szy wÊród studentek psychologii: 48% (Robinson i Reid 1985) i 33% (Glaser i Thorpe 1986). Wskaêniki te sà jednak
ni˝sze w innych badaniach i wynoszà:
17,8% (Ahlstrand i in. 2003, Mintz, Rideout i
Bartells 1994) i 0,07% (Barnett-Queen i Larrabee 2000).
Sytuacje, w których dochodzi do molestowania seksualnego sà wyraênie zabronione przez kodeks etyczny Amerykaƒskiego
Towarzystwa Psychologicznego:
APA Ethical Principles
Section 3.02 Sexual Harassment.
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
Psychologowie nie dopuszczajà si´ molestowania seksualnego. Molestowanie seksualne to pozyskanie seksualne, naruszenie
fizyczne, czy te˝ werbalne lub niewerbalne
zachowania o charakterze seksualnym, które
wyst´puje w zakresie dzia∏alnoÊci psychologa lub roli psychologa i jest zarówno niechciane, napastliwe lub powoduje wrogoÊç
w miejscu pracy lub Êrodowisku zawodowym a psycholog wie lub jest informowany
o tym lub jest wystarczajàco dotkliwe lub
intensywne aby staç si´ nadu˝yciem dla danej osoby. Molestowanie seksualne mo˝e
dotyczyç pojedynczych dotkliwych lub intensywnych zachowaƒ oraz dzia∏aƒ o charakterze ciàg∏ym.
Rozró˝nienie pomi´dzy seksualnymi
uczuciami a seksualnym nadu˝yciem
Badania sugerujà, ˝e prawie wszystkie
osoby Êwiadczàce pomoc w zakresie zdrowia psychicznego doÊwiadczajà seksualnego zainteresowania klientem. Osoby te mogà wtedy doÊwiadczaç poczucia winy, zdezorientowania i l´ku (Pope, Keith–Spiegel i
Tabachnick 1986, Rodolfa i in. 1994, Stake i
Oliver 1991).
Wielu autorów podkreÊla brak wystarczajàcego przygotowania podczas szkolenia
w tym zakresie (Hamilton i Spruill 1999, Pope
i Tabachnick 1993), aczkolwiek w ostatniej
dekadzie wypracowano pewne udoskonalenia w tej kwestii (Housman i Stake 1998).
Nale˝y podkreÊliç, ˝e wystàpienie uczuç
seksualnych w stosunku do klienta nie musi
oznaczaç nadu˝ycia w tym zakresie. Trzeba
równie˝ odró˝niç wystàpienie tego typu
uczuç od erotyzowania relacji terapeutycznej. Je˝eli podniecenie seksualne w stosunku do klienta nie pociàga za sobà dzia∏ania
i nie zostaje ujawnione wobec pacjenta oraz
nie przeszkadza kwestiom, które klient
pragnie poruszyç, nie jest to problemem
etycznym (Pope i in. 1993). W przeciwnym
przypadku nale˝y przekazaç klienta innemu
specjaliÊcie lub przynajmniej poÊwi´ciç
klientowi dodatkowy czas bez op∏aty z jego
strony, aby skompensowaç mu nieadekwatne us∏ugi. W takiej sytuacji zawsze wskazana jest konsultacja z superwizorem. W ten
sposób post´puje 60% specjalistów (Rodolfa
i in. 1994). Konsultacja taka ma g∏ównie
na celu ocen´ obiektywnoÊci specjalisty
oraz jego skoncentrowania na problemach
klienta. Istotna mo˝e byç tak˝e pomoc w
poszukiwaniu êród∏a tego typu uczuç. Tego
typu sytuacje sà jednak zawsze du˝ym
31
obcià˝eniem dla klienta, dlatego te˝, aby ich
uniknàç wskazane jest przyjmowanie na terapi´ tylko tych osób, w stosunku do których
szansa wystàpienia seksualnego zainteresowania jest niewielka. Seksualne zainteresowanie klientem mo˝e tak˝e wp∏ywaç na
jakoÊç Êwiadczonej pomocy. 43% psychologów uzna∏o, ˝e ich podniecenie seksualne
klientem negatywnie wp∏yn´∏o na terapi´
(Rodolfa i in. 1994).
Nasuwa si´ tu pewien istotny problem.
Otó˝ czy specjalista, który odczuwa seksualne podniecenie wobec pacjenta powinien
to przed nim ujawniç? Warto sprecyzowaç,
˝e problem ten dotyczy tylko tych specjalistów, którzy podj´li stosowne kroki w celu
rozwiàzania problemu. Wed∏ug wskazówek
etycznych istnieje mo˝liwoÊç poinformowania o tym klienta, przy czym nale˝y rozwa˝yç, czy taka informacja nie b´dzie dla niego
szkodliwa. Nale˝y wziàç pod uwag´ takie
czynniki jak charakter procesu przeniesienia, problemy klienta czy te˝ przewag´, jakà
specjalista ma nad klientem.
Problem nieerotycznego dotyku
Problem fizycznego kontaktu mi´dzy
specjalistà a klientem budzi kontrowersje
nawet jeÊli kontakt ten nie ma charakteru
erotycznego (Durana, 1998). Nieerotyczny
dotyk obejmuje: podanie r´ki, dotkni´cie
d∏oni, ramienia, przytulenie lub inny krótki
kontakt fizyczny. Wolberg (1967) uznaje taki
kontakt za „absolutne tabu”. Poglàd ten wyprowadza z koncepcji przeniesienia oraz koniecznoÊci dok∏adnego okreÊlenia granic
mi´dzy terapeutà a klientem. Dotyk jednak
mo˝e zwi´kszyç podatnoÊç klienta na oddzia∏ywanie terapeutyczne oraz przyspieszyç osiàgni´cie oczekiwanych zmian (Levy
1973, Smith, Clance i Imes 1998, Minster i
Struve 1998). Nale˝y jednak zaznaczyç, ˝e
specjaliÊci, którzy odczuwajà pociàg seksualny do swoich klientów powinni unikaç ka˝dego rodzaju dotyku fizycznego (Kertay i
Reviere 1993).
W celu unikania potencjalnych nadu˝yç
powinny zostaç wyodr´bnione precyzyjne
kryteria nieerotycznego kontaktu z doros∏ym
klientem. Przede wszystkim motywacja, jakà
kieruje si´ specjalista, który dotyka klienta
nie powinna budziç zastrze˝eƒ etycznych.
Potrzeba dotyku ze strony specjalisty nie
mo˝e byç tak˝e nadrz´dna wobec takiej potrzeby u klienta. Klient ma bowiem prawo
do uszanowania jego nietykalnoÊci cielesnej. Istniejà pewne hipotezy mówiàce
32
o tym, ˝e potrzeby dotyku klienta mo˝e
u specjalisty wynikaç z jego l´ków i nierozwiàzanych problemów osobistych. Minster
i Struve (1998) sugerujà, ˝e powinno si´
unikaç wszelkiego kontaktu fizycznego
z klientem kiedy terapia skoncentrowana jest na sprawach seksualnych, kiedy
klient w niewielkim stopniu kontroluje swoje
impulsy oraz kiedy dotyk zaczyna zast´powaç werbalne oddzia∏ywania terapeutyczne.
Corey i in. (2002) uznajà zaÊ, ˝e powinno
si´ unikaç dotyku, gdy jest to niezgodne
z uczuciami jednej ze stron i powoduje
dyskomfort. Wa˝na jest równie˝ wiedza na
temat tego, jak pacjent postrzega poszczególne formy dotyku. Formy dopuszczalnego
kontaktu fizycznego sà bowiem mocno powiàzane z wzorcami kulturowymi, a niekiedy
tak˝e z zajmowanym statusem spo∏ecznym.
Obok powy˝szych kryteriów, warto tak˝e
zwróciç uwag´ na czynniki zwiàzane z klientem, które wp∏ywajà na ocen´ kontaktu fizycznego z nim. Wyraêne unikanie kontaktu
fizycznego ze strony specjalisty mo˝e powodowaç dyskomfort u klienta, dlatego te˝ nie
powinien byç unikany za wszelkà cen´ (Willison i Masson 1986). Pami´taç jednak nale˝y,
˝e w tej kwestii nie mo˝e panowaç zupe∏na
swoboda. Na przyk∏ad doznanie w przesz∏oÊci wykorzystania seksualnego mo˝e powodowaç u klienta trudnoÊci w kontakcie
fizycznym z terapeutà. Kontakt taki mo˝e
byç wtedy równie˝ niew∏aÊciwie odebrany
(Vasquez 1988). Klienci mogà równie˝ nie
lubiç dotyku z powodu wychowania, indywidualnych doÊwiadczeƒ oraz uwarunkowaƒ
psychicznych, z powodu których zg∏aszajà
si´ po pomoc.
Przy omawianiu miejsca nieerotycznego
dotyku w relacji terapeutycznej, warto równie˝ poruszyç problematyk´ dotyku w pracy
z dzieçmi. Dla dzieci bowiem typowymi sposobami wyra˝ania emocji jest np. przytulanie czy bicie, co sprawia, ˝e standardy
etyczne na ten temat formu∏owane g∏ównie
z myÊlà o doros∏ych klientach nie sà tu
w pe∏ni mo˝liwe do zastosowania. Nieerotyczny dotyk w pracy terapeutycznej z dzieçmi jest zjawiskiem powszechnym. 40% terapeutów przyznaje, ˝e cz´sto przytula swoich
dzieci´cych klientów (Cowen, Weissberg i
Lotyczewski 1983, Rae i Worchel 1991).
SpecjaliÊci muszà na przyk∏ad dotykaç dzieci kiedy chcà zapobiec doznania przez nie
krzywdy lub broniàc si´ gdy próbujà one ich
biç. Aby oceniç etycznoÊç takiego post´powania, terapeuci dzieci´cy muszà braç
pod uwag´ wiek oraz dojrza∏oÊç dziecka,
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
jego pochodzenie kulturowe, diagnoz´ oraz
historie problemu, poglàdy rodziców na ten
temat, a tak˝e umiej´tnoÊci dziecka w werbalizowaniu swoich potrzeb i oczekiwaƒ.
którzy dopuÊcili si´ nadu˝yç. Klienci ci mogà
wtedy czuç, ˝e jest na nich wywierana presja
oraz ˝e sà pozbawieni niezb´dnego wsparcia
ze strony specjalisty.
Warunki dalszej terapii dla ofiar
Problemy do dyskusji
Wed∏ug statystyk, 22 do 65% specjalistów spotka si´ z klientami, którzy zostali
wykorzystani seksualnie przez by∏ych terapeutów (Pope i Vetter 1991, Stake i Oliver
1991, Wincze i in. 1996). Zachodzi tu zatem
wyraêna potrzeba odpowiedniego przygotowania teoretycznego i emocjonalnego w
omawianym zakresie. Terapeuci, którzy dowiadujà si´ o tego typu nadu˝yciu cz´sto
bowiem nie potrafià zachowaç si´ w sposób
odpowiedni. Typowymi reakcjami sà tu zaprzeczanie lub nie dawanie wiary swoim
klientom oraz minimalizowanie doznanych
przez nich krzywd (Sonne i Pope). Reakcje
takie mogà zwi´kszaç urazy doznane przez
klientów (Wohlberg 2000). W przypadku
wàtpliwoÊci specjalisty na temat wiarygodnoÊci klienta zalecane jest odes∏anie go
do innego specjalisty.
Je˝eli klient wyra˝a wol´ z∏o˝enia formalnej skargi na by∏ego terapeut´, obecny klinicysta zobowiàzany jest udzieliç mu w∏aÊciwych porad odnoÊnie procedury oraz poÊwi´ciç swojà uwag´ w czasie kolejnych sesji na omówienie reakcji i uczuç, jakie towarzyszy∏y klientowi podczas podj´cia stosownych kroków formalnych. Wohlberg (1999)
zaleca jednak terapeutom aby nie wywierali
presji na klientów w zakresie podejmowania
dzia∏aƒ formalnych przeciwko specjalistom,
● Jak nale˝y oceniç z perspektywy etyki
zawodu sytuacj´, w której terapeuta dzieci´cy nawiàzuje kontakty seksualne z rodzicem
jednego ze swoich klientów? Czy takie kontakty po up∏ywie kilku miesi´cy od zakoƒczenia terapii mogà byç uznane za etyczne?
● Czy
standardy etyczne powinny
uwzgl´dniaç mo˝liwoÊç nawiàzania kontaktów seksualnych z by∏ymi klientami? Je˝eli
tak, to czy wyznaczane przez nie przedzia∏y
czasowe, jakie muszà up∏ynàç od zakoƒczenia relacji zawodowej sà zasadne? Jak mo˝na inaczej rozwiàzaç ten problem przy formu∏owaniu nowych wersji kodeksów etycznych? Jakie czynniki mogà byç brane jeszcze pod uwag´?
● Jak Êrodowisko zawodowe powinno
ustosunkowywaç si´ do przypadków nadu˝yç seksualnych dokonywanych przez ich
cz∏onków? Co powinno byç wówczas wartoÊcià nadrz´dnà: ochrona potencjalnych
klientów przed nadu˝yciami czy ochrona dobrego imienia zawodu?
● Jak wyjaÊniç reakcje specjalistów
na przypadki wykorzystywania seksualnego
klientów przez ich kolegów po fachu?
● Czy
kodeksy etyczne powinny
uwzgl´dniaç przypadki seksualnych relacji
z by∏ymi studentami, superwizowanymi,
podw∏adnymi lub uczestnikami badaƒ? ◗
PiÊmiennictwo
– Bartell P.A., Rubin L.J. (1990) Dangerous liaisons: Sexual intimacies in supervision. Professional
Psychology: Research and Practice. 21, 442-450.
– Bates C.M., Brodsky A.M. (1989) Sex in the therapy hour: A case of professional incest. New York.
Guilford.
– Gabbard G.O. (Ed.) (1989) Sexual exploitation in professional relationship. Washington D.C.: American
Psychiatric Press.
– Hartl T.L., Zeiss R.A., Marino C.M., Zeiss A.M., Regey L.G., Leontis C. (2007) Clients sexually i
nappropriate behaviors directed towards clinicians: Conceptualization and management. Professional
Psychology. Research and Practice. 38, 674-681.
– McNeil-Haber F.M. (2004) Ethical considerations in the use of nonerotic touch in psychotherapy with
children. Ethics and Behavior. 14, 123-140.
– Pope K.S. (1994) Sexual involvement with therapists: Patient assessment, subsequent therapy, forensics.
Washington D.C.: American Psychological Association.
– Pope K.S., Sonne, J.L., Holroyd J. (1993) Sexual feelings in psychotherapy: Explorations for therapists
and therapists-in-training. Washington D.C.: American Psychological Association.
– Shavit N. (2005) Sexual contact between psychologists and patients. Journal of Aggression, Maltreatment,
and Trauma. 11, 205-239.
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2010, nr 23
33