Wpďyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich
Transkrypt
Wpďyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich
Problemy ZarzÈdzania, vol. 10, nr 1 (35): 119 – 146 ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw w aspekcie planowania dziaïañ sprzedaĝowych Klaudia Pujer W artykule przedstawiono, z punktu widzenia teorii i praktyki badawczej, problematykÚ sposobów przygotowywania siÚ polskich firmy do podejmowania dziaïañ sprzedaĝowych w warunkach przyjÚcia przez PolskÚ waluty euro. Przedmiotem dociekañ staï siÚ problem ĂwiadomoĂci przedsiÚbiorstw na temat koniecznoĂci redefinicji strategii i obszarów sprzedaĝy po wejĂciu Polski do strefy euro, a takĝe dziaïañ, jakie podjÚïy i zamierzajÈ podjÈÊ przedsiÚbiorstwa wbzwiÈzku z uzyskaniem lub utrzymaniem stabilnej pozycji konkurencyjnej na rynku krajowym lub miÚdzynarodowym. OmawiajÈc zagadnienie, oparto siÚ na siÚ na przeglÈdzie literatury tematu i badaniach wïasnych przeprowadzonych wĂród przedsiÚbiorstw funkcjonujÈcych na obszarze Dolnego ¥lÈska. 1. WstÚp Z dzisiejszej perspektywy data wejĂcia Polski do strefy euro nie zostaïa jeszcze sprecyzowana, choÊ coraz czÚĂciej ekonomiĂci prognozujÈ rok 2019 lub 2020. Akcesja Polski do Unii Ekonomicznej i Monetarnej jest przedsiÚwziÚciem doĂÊ odlegïym, wrÚcz „futurystycznym”, aczkolwiek aktualna pozostaje problematyka sposobu przygotowywania siÚ polskich firm do tego wydarzenia i skutków, jakie siÚ z nim wiÈĝÈ (biorÈc pod uwagÚ obecny poziom ĂwiadomoĂci kadr i warunki konkurencji). Polska, przystÚpujÈc do UE, staïa siÚ formalnym czïonkiem trzeciego etapu Unii Gospodarczej ibWalutowej i jest zobligowana do przyjÚcia euro wb najkorzystniejszych warunkach obiektywnie dla niej wystÚpujÈcych, a te wynikajÈ przede wszystkim z podjÚcia dziaïañ ukierunkowanych na wypeïnienie kryteriów konwergencji nominalnej, do których zalicza siÚ (Koronowskib 2009:b 45–46): – inflacjÚ, która nie moĝe przekroczyÊ 1,5 pkt. proc. Ăredniej inflacji zb trzech krajów UE o najniĝszej inflacji (mieszonej za pomocÈ CPI); – ĂredniÈ minimalnÈ dïugoterminowÈ stopÚ procentowÈ, która nie moĝe byÊ wyĝsza niĝ 2 pkt. proc. Ăredniej stóp procentowych w trzech krajach UE ob najmniejszej inflacji; vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 119 Klaudia Pujer – kurs walutowy, który musi byÊ stabilny przez co najmniej 2 lata przed wejĂciem euro do obiegu (przedziaï wahañ kursowych musi byÊ utrzymany na poziomie +/–15 proc. kursu zïotego). Wprowadzenie euro obwarowane jest licznymi konsekwencjami wb róĝnych obszarach. Jednym z nich jest sfera gospodarcza ib polskie przedsiÚbiorstwa – ich dziedziny funkcjonowania, a konkretnie „nastÚpstwa oddziaïujÈce na strumienie przepïywów pieniÚĝnych i wartoĂÊ firmy” (Borkowskib2008: 418). W zwiÈzku z tym zasadniczym wyzwaniem, przed jakim stanÈ polskie przedsiÚbiorstwa, bÚdzie przeorientowanie polityki dziaïañ sprzedaĝowych, której filarem jest konkurencyjnoĂÊ, a konkretnie jej trzy skïadowe: potencjaï konkurencyjny (ujÚcie zasobowe) oraz pozycja i przewaga konkurencyjna (ujÚcie wynikowe). 2. Planowanie dziaïañ sprzedaĝowych, ab skutki wprowadzenia euro w sektorze polskich przedsiÚbiorstw i ich konkurencyjnoĂÊ W konsekwencji przyjÚcia euro w Polsce polskie przedsiÚbiorstwa bÚdÈ musiaïy podjÈÊ decyzjÚ, czy ich obszarem funkcjonowania pozostaje jedynie rynek krajowy, czy teĝ decydujÈ siÚ na poszerzenie spektrum swojego dziania obinne rynki strefy euro (dotyczy to tych przedsiÚbiorstw, które dotychczas funkcjonowaïy jedynie na rynku krajowym). Zasadniczym problemem stanie siÚ napïyw zagranicznej konkurencji, dlatego teĝ niezbÚdnym krokiem bÚdzie zainicjowanie dziaïañ ukierunkowanych na poprawÚ konkurencyjnoĂci firm krajowych. KonkurencyjnoĂÊ jest zwiÈzana z rynkowymi sposobami regulacji. Zachowania podmiotów gospodarczych w rynkowym systemie regulacji opierajÈ siÚ na konkurowaniu, rywalizacji i konfrontacji na rynku. KonkurencyjnoĂÊ utoĝsamiana jest z posiadaniem umiejÚtnoĂci rywalizowania, które pozwoli na dziaïanie i przetrwanie w otoczeniu przeciwników. PrzedsiÚbiorstwo jest konkurencyjne, jeĝeli potrafi w dïuĝszej perspektywie czasowej przetrwaÊ wbwarunkach turbulentnego otoczenia oraz jeĝeli posiada pod jakimĂ wzglÚdem przewagÚ nad konkurentami. W odniesieniu do przyjÚcia euro owÈ przewagÈ moĝe byÊ wczesne stworzenie i wdroĝenie harmonogramu dziaïañ sprzedaĝowych, wynikajÈcego z konwersji waluty ze zïotówki na euro ib koniecznoĂci dostosowania siÚ do nowego krajobrazu biznesowego (np.b umiÚdzynarodowienia dziaïalnoĂci). Na konkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw skïadajÈ siÚ trzy pïaszczyzny (Gorynia 2002: 26): – pozycja konkurencyjna (inaczej konkurencyjnoĂÊ wynikowa), – potencjaï konkurencyjny (czyli konkurencyjnoĂÊ zasobowa), – strategia konkurowania (rozumiana jako konkurencyjnoĂÊ czynnoĂciowa). Pozycja konkurencyjna przedsiÚbiorstwa jest konsekwencjÈ oceny przez rynek (konkretnie przez konsumentów) tego, co przedsiÚbiorstwo oferuje. 120 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... Dwiema kluczowymi miarami pozycji konkurencyjnej kaĝdej firmy sÈ obecnoĂÊ na rynku i sytuacja finansowa (Penc 2003: 38). Potencjaï konkurencyjny definiuje siÚ najczÚĂciej jako zasoby, które przedsiÚbiorstwo wykorzystuje lub które moĝe wykorzystaÊ, bÈdě jako kulturÚ przedsiÚbiorstwa, jego strukturÚ organizacyjnÈ i wizjÚ strategicznÈ, a takĝe wïaĂciwy dla niego sposób budowania strategii (Penc 2003: 30–35). Z kolei na strategiÚ konkurowania skïada siÚ zbiór instrumentów konkurowania wykorzystywanych w celu uzyskania trwaïej przewagi konkurencyjnej. Instrumenty konkurowania wybierane sÈ Ăwiadomie w celu pozyskania kontrahentów (nabywców) i zalicza siÚ do nich przede wszystkim: jakoĂÊ produktów, cenÚ, szerokoĂÊ asortymentu, reklamÚ i promocjÚ sprzedaĝy (Stankiewicz 2002: 89). Planowanie dziaïañ sprzedaĝowych w warunkach przyjÚcia przez PolskÚ euro jest w znacznej mierze determinowane skïonnoĂciÈ firm do internacjonalizacji (umiÚdzynarodowienia) dziaïalnoĂci gospodarczej. ZwiÚkszona konkurencyjnoĂÊ moĝe staÊ siÚ gïównÈ przyczynÈ ekspansji miÚdzynarodowej (tym samym zmiany polityki sprzedaĝy), gïównie wb odniesieniu do przedsiÚbiorstw duĝych i mega. Jednakĝe naleĝy pamiÚtaÊ, ĝe internacjonalizacja moĝe takĝe owocowaÊ permanentnym podwyĝszeniem konkurencyjnoĂci (przykïad korzyĂci skali uzyskany w wyniku wejĂcia na obce rynki). W chwili zainicjowania ekspansji zagranicznej przedsiÚbiorstwo musi posiadaÊ odpowiedni wyjĂciowy poziom konkurencyjnoĂci, który pozwoli mu na podjÚcie rywalizacji z zagranicznÈ konkurencjÈ. Z kolei wïaĂciwy poziom konkurencyjnoĂci bÚdzie w stanie osiÈgnÈÊ to przedsiÚbiorstwo, które odpowiednio wczeĂnie zrozumiaïo, stworzyïo i wdroĝyïo wïaĂciwy harmonogram dziaïañ, w tym nade wszystko dziaïañ sprzedaĝowych, bo przecieĝ kaĝde przedsiÚbiorstwo funkcjonuje po to, aby generowaÊ zyski. Wdroĝenie euro w domeny dziaïania przedsiÚbiorstw wpïynie na konkurencyjnoĂÊ firm w sposób poĂredni i bezpoĂredni. Oddziaïywanie poĂrednie bÚdzie miaïo miejsce w szeroko rozumianym otoczeniu biznesowym, zb kolei wpïyw bezpoĂredni odnosi siÚ do zajmowanej pozycji konkurencyjnej przedsiÚbiorstwa, w tym posiadanego potencjaïu konkurencyjnego ib wdroĝonej przez firmÚ strategii konkurencyjnej, której z kolei filarem sÈ strategie funkcjonalne, w tym strategia zarzÈdzania politykÈ sprzedaĝy firmy (Gorynia i Jankowska 2011: 15). Do kluczowych konsekwencji wprowadzenia w Polsce euro (konwersja zïotego na wspólnÈ walutÚ europejskÈ) w odniesieniu do przedsiÚbiorstw obróĝnych profilach dziaïalnoĂci naleĝy zaliczyÊ korzyĂci i zagroĝenia zestawione w tabeli 1. Jak wynika z powyĝszego zestawienia, wprowadzenie euro w dziaïalnoĂci polskich przedsiÚbiorstw wygeneruje nie tylko koszty (zagroĝenia), ale takĝe szanse (korzyĂci), których jest o wiele wiÚcej. ZaznaczyÊ naleĝy, iĝ urzeczywistnienie siÚ wyĝej wskazanych nastÚpstw jest uwarunkowane zmieniajÈcymi siÚ warunkami zewnÚtrznymi. Niemniej jednak zasadniczÈ szansÈ, vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 121 Klaudia Pujer bÚdÈcÈ konsekwencjÈ uczestnictwa w strefie euro, jest „moĝliwoĂÊ rozwoju przedsiÚbiorstw na zintegrowanym pod wzglÚdem finansowym rynku, majÈcym jednÈ walutÚ i liczÈcym ponad 300 mln mieszkañców” (Wajda-Lichy ib DÈbrowski 2010: 42). KorzyĂci (szanse) Zagroĝenia (koszty) – obniĝenie kosztów generowanych przy zakupie i sprzedaĝy walut narodowych (oszczÚdnoĂci) – minimalizacja kosztów transakcyjnych zabezpieczajÈcych ryzyko kursowe – zmniejszenie ryzyka cenowego, technologicznego, inwestycyjnego, rynkowego, prawnego ib operacyjnego – eliminacja wielowalutowych rachunków pieniÚĝnych i zastÈpienie go jednym rachunkiem w euro – klarownoĂÊ cenowa (optymalny wybór ofert importowych – efekt transparencji) – kredyt dewizowy i kupiecki – rozwój eksportu i autonomii inwestycyjnej – zwiÚkszenie roli polskich firm nab arenie miÚdzynarodowej – spadek krajowych stóp procentowych – ramowa konsolidacja sprawozdañ finansowych – reedukacja obciÈĝeñ fiskalnych – niepewnoĂÊ finansowa (gïównie sektor bankowy) – ryzyko biznesowe, strategiczne ib finansowe (zwïaszcza przedsiÚbiorstwa produkcyjne ib usïugowe) – wzmoĝona konkurencja ze strony przedsiÚbiorstw strefy euro – bariery wynikajÈce z zaadoptowania siÚ do nowych realiów (np. restrukturyzacja technologiczna, szkolenia pracowników, transformacja procesów wewnÚtrznych ib zewnÚtrznych) – uniedogodnienia wynikajÈce zb okresu przejĂciowego (np.b podwójne ceny – w zïotówkach i euro, dostosowanie kas fiskalnych i terminali kart pïatniczych) Tab. 1. Konsekwencje przystÈpienia do Unii Ekonomicznej i Monetarnej dla sektora polskich przedsiÚbiorstw. ½ródïo: opracowanie wïasne. Warto omówiÊ szerzej kilka z waĝniejszych, abwyĝej wskazanych nastÚpstw uczestnictwa w obszarze euro. Zasadniczym nastÚpstwem przyjÚcia euro stanie siÚ redukcja kosztów funkcjonowania przedsiÚbiorstwa w konsekwencji obniĝenia kosztów transakcyjnych (bezpoĂrednich kosztów finansowych i kosztów obsïugi transakcji walutowych). Wprowadzenie euro w domeny dziaïania firmy powinno przyczyniÊ siÚ do wyeliminowania kosztów transakcyjnych bÚdÈcych nastÚpstwem konwersji zïotówki na euro. Pozwoli to na zminimalizowanie ogólnych kosztów dziaïalnoĂci tym firmom, które powiÈzane sÈ handlowo z innymi krajami Eurolandu. Koszty dziaïalnoĂci zmniejszÈ siÚ takĝe dziÚki redukcji oprocentowania kredytów. WejĂcie Polski do strefy euro spowoduje, ĝe obecna polska polityka pieniÚĝna zostanie zharmonizowana z politykÈ prowadzonÈ przez Europejski Bank Centralny. Polska polityka pieniÚĝna prowadzona przez RadÚ Polityki PieniÚĝnej, w porównaniu z tÈ prowadzonÈ przez Europejski Bank Centralny, jest doĂÊ restrykcyjna. BezpoĂrednim nastÚpstwem unifikacji 122 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... polityki pieniÚĝnej w naszym kraju bÚdzie obniĝenie oprocentowania kredytów. WzroĂnie takĝe rywalizacja miÚdzy bankami we wspólnym obszarze walutowym, co przeïoĝy siÚ takĝe na niĝsze oprocentowanie kredytów. Moĝna przypuszczaÊ, ĝe warunki kredytowania bÚdÈ bardziej elastyczne, a same kredyty dostÚpniejsze (Dzikowska i in. 2010: 55). Przed polskimi przedsiÚbiorcami, po wejĂciu do strefy euro, pojawiÈ siÚ nowe moĝliwoĂci pozyskiwania kapitaïu. Rynki finansowe strefy euro bÚdÈ dostÚpniejsze, abzasilenia kapitaïowe bardziej konkurencyjne cenowo. PojawiÈ siÚ wiÚksze niĝ obecnie moĝliwoĂci inwestowania, a wiÚc osiÈgania wyĝszych profitów bez ryzyka kursowego (Dzikowska i in. 2010: 57). PrzyjÚcie przez PolskÚ euro moĝe wywoïaÊ takĝe wzrost kosztów funkcjonowania przedsiÚbiorstwa wskutek wzrostu kosztów pïac. W znacznej mierze opinia polskiego spoïeczeñstwa modyfikowana jest przez oczekiwania inflacyjne. NaturalnÈ konsekwencjÈ wejĂcia do Unii Ekonomicznej ib Monetarnej przez PolskÚ moĝe byÊ wzrost oczekiwañ pïacowych przez pracowników. Zarówno ceny, jak i pïace ukierunkowane sÈ na osiÈgniÚcie Ăredniego poziomu pañstw bÚdÈcych czïonkami strefy euro, w zwiÈzku zbtym mogÈ wzrastaÊ szybciej (Bartosik 2009: 62). Wzrost kosztów funkcjonowania przedsiÚbiorstw bÚdÈ takĝe niewÈtpliwie generowaÊ technologiczne przystosowania walutowe, pozwalajÈce na prowadzenia rozliczeñ w euro. Koszty wyzwalane bÚdÈ przede wszystkim wb nastÚpstwie (Sora 2009: 332–333): – przystosowania systemów informatycznych ksiÚgowoĂci, – szkoleñ pracowniczych w zakresie umiejÚtnoĂci posïugiwania siÚ euro, – koniecznoĂci kalkulowania zagranicznych operacji gospodarczych. Omówione koszty majÈ w znacznej mierze charakter zbiorowy, odnoszÈ siÚ one zatem do kaĝdego polskiego przedsiÚbiorstwa, aczkolwiek ich skala moĝe byÊ róĝna dla przedsiÚbiorstw mikro, maïych, Ărednich i duĝych. Najmniej ucierpiÈ przedsiÚbiorstwa wiÚksze, jak równieĝ posiadajÈce udziaïy kapitaïu zagranicznego, co jest naturalne ze wzglÚdu na spektrum dziaïania, napïyw inwestycji zagranicznych, obroty finansowe i posiadane doĂwiadczenia w operacjach prowadzonych na rynkach krajów bÚdÈcych czïonkami strefy euro. Z kolei proces ten bÚdzie najbardziej bolesny dla przedsiÚbiorstw maïych i mikro. Moĝe on powodowaÊ przejĂciowe lub trwaïe kïopoty finansowe. W przypadku tych drugich utrata pïynnoĂci finansowej moĝe skutkowaÊ bankructwem lub koniecznoĂciÈ przebranĝowienia siÚ (co jest powszechnÈ praktykÈ sektora mikro i maïych przedsiÚbiorstw w Polsce). Wb sytuacji upadku mikro i maïych przedsiÚbiorstw ich miejsce mogÈ zajÈÊ przedsiÚbiorstwa zagraniczne, w konsekwencji czego dojdzie do znacznej zmiany krajobrazu biznesowego na rynku polskim (co niewÈtpliwie bÚdzie oddziaïywaïo na wzrost konkurencji miÚdzy firmami). W tabeli 2 zestawiono skalÚ kosztów wïÈczenia euro w domeny dziaïania przez przedsiÚbiorstwa. Zgodnie z danymi umieszczonymi w tabeli 2, koszty ogólne implementacji waluty euro do obiegu wedïug scenariusza „big bang” bÚdÈ ksztaïtowaïy vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 123 Klaudia Pujer siÚ na poziomie od 20,4 do 20,9b mldb zï. Natomiast 15,7 mld zï to przewidywane koszty, jakie bÚdÈ musiaïy ponieĂÊ przedsiÚbiorstwa. Wedïug drugiego scenariusza koszty te bÚdÈ jeszcze wyĝsze – szacunkowo wbgranicach 17,0 mld zï. Typ podmiotu Narodowy Bank Polski Administracja publiczna Sektor finansowy PrzedsiÚbiorstwa Razem Scenariusz „big bang” Scenariusz z okresem przejĂciowym 1,5–2,0 0,9 2,3 15,7 20,4–20,9 1,5–2,0 1,1 2,6 17,0 22,2–22,7 Tab. 2. Szacowane koszty wdroĝenia euro do obiegu gotówkowego (w mld zï). ½ródïo: NBP 2011. Raport na temat peïnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, http://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re.pdf, odczyt: 20.12.2011. W zwiÈzku z powyĝszym wprowadzenie euro niesie ze sobÈ skutki dla funkcjonowania firm w skali krajowej, ale takĝe miÚdzynarodowej. Zatem wejĂcie do strefy euro moĝe spowodowaÊ, ĝe przedsiÚbiorstwo osiÈgnie lub utraci konkurencyjnoĂÊ na arenie miÚdzynarodowej. Owe zysk lub strata sÈ w gïównej mierze zdeterminowane planowaniem dziaïañ sprzedaĝowych (zainicjowanych jeszcze przed wejĂciem Polski do Eurolandu), a wiÚc takich, które bÚdÈ zorientowane na nowe warunki gospodarcze. Aprobata wejĂcia Polski do strefy euro ze strony przedsiÚbiorców to kwestia niezwykle istotna z punktu widzenia przewidywanych pozytywnych efektów. Waĝne jest, aby etapy i zasady tego przedsiÚwziÚcia byïy dla przedsiÚbiorców zrozumiaïe i ĝeby upatrywali w nim szans rozwoju wïasnego przedsiÚbiorstwa. Z sondaĝu przeprowadzonego przez Instytut Keralla na przeïomie kwietnia i maja 2011 r. wĂród sektora maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw wynika, iĝ 34,3% respondentów oczekuje pozytywnego wpïywu wprowadzenia euro na swoje przedsiÚbiorstwo. W badaniu wziÚïo udziaï 600 prywatnych, aktywnych zarobkowo firm naleĝÈcych do sektora M¥P. WĂród badanych przedsiÚbiorstw 88,2% firm posiadaïo kapitaï polski, 4,3% kapitaï zagraniczny, a 6,5% kapitaï mieszany. Okoïo 25% badanych przedsiÚbiorców przyznaïo, ĝe spodziewa siÚ wpïywu negatywnego, a zdaniem 24,7% ankietowanych wymiana zïotówki na euro w ĝaden sposób nie wpïynie na sposób funkcjonowania ich firmy (rysunek 1). Dla porównania, miesiÈc wczeĂniej przeprowadzony zostaï sondaĝ CBOS, z którego wynika iĝ 60% Polaków uwaĝa, ĝe wymiana zïotówki na euro bÚdzie dla nich niekorzystnym przedsiÚwziÚciem. Za wejĂciem Polski do strefy euro i pozytywnym odbiorem tego przedsiÚwziÚcia opowiedziaïo siÚ jedynie 23% Polaków, a 17% ankietowanych nie miaïo zdania na ten temat (Roguska 2011). Wyniki te jednoznacznie wskazujÈ, ĝe instytucje biznesowe 124 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... wskazania ankietowanych (w %) nie wiem, trudno powiedzieć 15,7 zdecydowanie negatywnie 12,7 raczej negatywnie 12,7 24,7 ani pozytywnie, ani negatywnie 16,8 raczej pozytywnie 17,5 zdecydowanie pozytywnie 0 10 20 30% Rys. 1. Czy zastÈpienie zïotego euro wpïynie na prowadzenie Pana/i biznesu pozytywnie, negatywnie czy bÚdzie bez wpïywu? ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie Skaner mikro, maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw (M¥P) wyniki badania KerallaResearch – opinie przedsiÚbiorców podsumowujÈce I kw. 2011 oraz prognozy i decyzje zakupowe firm na IIbkw. 2011, http://keralla.pl/images/files/Raport%20Sektora%20MSP_%20KerallaResearch%20 1Q11.pdf, odczyt: 21.12.2011. znacznie przychylniej oceniajÈ proces wejĂcia i funkcjonowania Polski we wspólnym obszarze walutowym niĝ ogóï polskiego spoïeczeñstwa. Na sceptyczne poglÈdy rodaków wpïyw ma w gïównej mierze kryzys finansowy trwajÈcy od 2008 r. i brak zadowalajÈcych efektów instytucji europejskich wb walce z nim. 3. Program i przebieg badañ ankietowych Badania wïasne przeprowadzone w III kwartale 2011 r. odnosiïy siÚ do poszukiwania odpowiedzi na nastÚpujÈce pytania: – Czy polskie przedsiÚbiorstwa sÈ Ăwiadome, ĝe w zwiÈzku z przyjÚciem wbPolsce euro bÚdÈ zmuszone do przeorientowania strategii i obszarów dziaïañ sprzedaĝowych? – Czy podjÚïy juĝ bÈdě zamierzajÈ zainicjowaÊ nowe dziaïania w obszarze polityki sprzedaĝy lub poszerzyÊ spektrum swojej dziaïalnoĂci po wejĂciu Polski do obszaru euro? W celu uzyskania wïaĂciwego materiaïu badawczego opracowano kwestionariusz ankiety skïadajÈcy siÚ ïÈcznie z 18 pytañ merytorycznie ujÚtych wb 3 czÚĂci tematyczne. Blok 1. odnosiï siÚ do opinii przedsiÚbiorstw na temat wpïywu waluty euro na poziom konkurencyjnoĂci oraz moĝliwoĂci zmiany sytuacji finansowej przedsiÚbiorstwa po wejĂciu do wspólnego obszaru walutowego. Blok 2. dotyczyï planów przedsiÚbiorstwa odnoszÈcych siÚ do ewentualnej zmiany strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy, abtakĝe stopnia ich realizacji w momencie przeprowadzania badania. Blokb3. (informacyjny) pozwoliï na sklasyfikowanie badanych podmiotów oraz dokovol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 125 Klaudia Pujer nanie analizy wyników ze wzglÚdu na rodzaj firmy, wielkoĂÊ, profil dziaïania itp. PlanujÈc dystrybucjÚ ankiet, zaïoĝono, ĝe zostanÈ one rozprowadzone wbgrupie losowo wybranych przedsiÚbiorstw z województwa dolnoĂlÈskiego. Ècznie rozesïano 250 ankiet, w rezultacie otrzymano 177 wypeïnione ankiety, zbczego wïaĂciwie uzupeïnionych kwestionariuszy byïo 151. Adresaci byli przedstawicielami bardzo szerokiej grupy respondentów, zróĝnicowanej zarówno ze wzglÚdu na formÚ prawnÈ i organizacyjnÈ, jak i profil dziaïalnoĂci, wielkoĂÊ obrotów i zatrudnienia oraz lokalizacjÚ. WïaĂciwie wypeïnione ankiety (ïÈcznie 151 egzemplarzy) pochodziïy z firm produkcyjnych – 43%, handlowych – 31% i usïugowych – 21%, a 5% badanych przedsiÚbiorstw opowiedziaïa siÚ za innym obszarem prowadzonej dziaïalnoĂci. Wyniki ankiety dotyczyïy w gïównej mierze przedsiÚbiorstw duĝych (41%) oraz Ărednich (31%) – 28% badanych przedsiÚbiorstw stanowiïy zaĂ firmy maïe. Firmy te zatrudniaïy w gïównej mierze powyĝej 50 osób – 62% wskazañ – i uzyskiwaïy obrót roczny mieszczÈcy siÚ wb granicach do 3 mln PLN – 73% i powyĝej 3 mln PLN – 27% wskazañ. Aĝ 53%b badanych firm okreĂliïo swojÈ pozycjÚ na rynku jako silnÈ, 32% jako stabilnÈ, 10% jako przeciÚtnÈ, a 5% jako sïabÈ. Naleĝy zaznaczyÊ, ĝe wyników badañ nie naleĝy generalizowaÊ na caïÈ populacjÚ wszystkich przedsiÚbiorstw w Polsce, gdyĝ odnosiïy siÚ one jedynie do wÈskiego fragmentu rzeczywistoĂci empirycznej. Ich celem staïo siÚ okreĂlenie pewnych tendencji bÚdÈcych konsekwencjÈ wejĂcia Polski do strefy euro, a nie prawidïowoĂci charakterystycznych dla wszystkich przedsiÚbiorstw w Polsce. Ponadto przeprowadzone badania wïasne nie lokujÈ siÚ w kategorii standardowych badañ rynkowych, a uzyskane informacje majÈ tylko w pewnej mierze charakter danych iloĂciowych. W zwiÈzku zbtym próba badawcza nie byïa reprezentatywna. Namiastka zebranego materiaïu iloĂciowego pozwoliïa na jakoĂciowÈ ocenÚ tendencji pojawiajÈcych siÚ wĂród dolnoĂlÈskich przedsiÚbiorstw, ich ogólnej orientacji na temat koniecznoĂci dokonania zmian w obszarze planowania polityki sprzedaĝy (tym samym w obszarze konkurowania na rynku krajowym ib miÚdzynarodowym). Niemniej jednak materiaï informacyjny, jaki udaïo siÚ pozyskaÊ w nastÚpstwie przeprowadzonych badañ ankietowych, pozwala na wyprowadzenie interesujÈcych wniosków, a w rezultacie na udzielenie odpowiedzi na wysuniÚte postulaty badawcze. Analiza wyników badañ polegaïa na ocenie niezaleĝnoĂci stochastycznej cech niemierzalnych (jakoĂciowych) oraz badaniu zwiÈzku miÚdzy cechami, zb których przynajmniej jedna miaïa charakter jakoĂciowy (Sobczyk 2000: 232). W celu stwierdzenia, czy pomiÚdzy badanymi cechami (poszczególnymi elementami) istnieje zwiÈzek, zastosowano test niezaleĝnoĂci chi-kwadrat (x2), wykorzystujÈc statystykÚ (ZeliaĂ, Paweïek i Wanat 2002: 402–403): 126 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... x 2 = / i = 1 / rj = 1 k ^ n ij - nt ij h2 nt ij , (1) gdzie: nij Ř liczebnoĂci empiryczne, n̂ij Ř liczebnoĂci teoretyczne, k Ř liczba kolumn w tablicy kontyngencji, r Ř liczba wierszy w tablicy kontyngencji. W powyĝszym teĂcie obszar krytyczny (prawostronny) okreĂlany jest nierównoĂciÈ: x2 * x2a , gdzie: x2a – wartoĂÊ kytyczna odczytana z tablicy rozkïadu x2 dla ustalonego z góry poziomu istotnoĂci _. W badaniu przyjÚto poziom istotnoĂci _=0,05, który zakïada pewien Ăredni poziom zaufania dla otrzymanych wyników i jest zwykle przyjmowany dla zjawisk spoïeczno-ekonomicznych. HipotezÚ zerowÈ o niezaleĝnoĂci dwóch cech (co oznacza wystÚpowanie zaleĝnoĂci stochastycznej pomiÚdzy okreĂlonymi elementami) odrzucono, jeĝeli: l ) _ = 0,05 , gdzie: l – prawdopodobieñstwo przekroczenia obliczonej statystyki. W celu ocenienia siïy zwiÈzku miÚdzy cechami, pomiÚdzy którymi zachodzi zaleĝnoĂÊ stochastyczna, wykorzystano wspóïczynnik zbieĝnoĂci V-Cramera, wykorzystujÈc statystykÚ (Puïaska-Turyna 2011: 316–317): VC = + x2 , n$g (2) gdzie: VC – wspóïczynnik zbieĝnoĂci V-Cramera, x2 – chi-kwadrat, g = min (k–1, l=1), gdzie: k – liczba wierszy, l – liczba kolumn w tablicy korelacyjnej. Wspóïczynnik zbieĝnoĂci V-Cramera: VC D (0, 1). Do oceny siïy zwiÈzku miÚdzy zmiennymi wykorzystano nastÚpujÈce przedziaïy liczbowe (Puïaska-Turyna 2011: 317): 0,0–0,2 – wspóïzaleĝnoĂÊ bardzo sïaba, 0,2–0,4 – wspóïzaleĝnoĂÊ sïaba, vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 127 Klaudia Pujer 0,4–0,6 – wspóïzaleĝnoĂÊ umiarkowana, 0,6–0,8 – wspóïzaleĝnoĂÊ silna, 0,8–1,0 – wspóïzaleĝnoĂÊ bardzo silna. 4. Wyniki badañ 4.1. Wpïyw przyjÚcia waluty euro w Polsce na poziom konkurencyjnoĂci oraz zmianÚ sytuacji finansowej przedsiÚbiorstwa W pierwszym pytaniu ankietowy respondenci zostali poproszeni obwyraĝenie opinii na temat wpïywu wejĂcia Polski do strefy euro na poziom konkurencyjnoĂci ich przedsiÚbiorstwa – tabela 3. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa Odpowiedě Zdecydowanie nie podniesie siÚ poziom konkurencyjnoĂci Raczej nie podniesie siÚ poziom konkurencyjnoĂci Raczej tak, podniesie siÚ poziom konkurencyjnoĂci Zdecydowanie tak, podniesie siÚ poziom konkurencyjnoĂci Trudno powiedzieÊ Ocena zaleĝnoĂci cech duĝe (n = 62) (41%) 13 (9%) 8 (5%) 5 (3%) 20 (13%) 16 (11%) Ărednie (n = 47) (31%) maïe (n = 42) (28%) 7 5 (5%) (3%) 6 5 (4%) (3%) 6 15 (4%) (10%) 16 10 (10%) (7%) 12 7 (8%) (5%) x2=8,814; l=0,358 Ècznie N = 151 (100%) 25 (17%) 19 (12%) 26 (17%) 46 (30%) 35 (24%) x2 = 8,814 < x2a=0,05; df=8 = 15,507. Tab. 3. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa i wpïyw wejĂcia Polski do strefy euro na zmianÚ poziomu konkurencyjnoĂci firmy. ½ródïo: opracowanie wïasne. PomiÚdzy analizowanymi cechami – wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa i wpïywem wejĂcia Polski do strefy euro na zmianÚ poziomu konkurencyjnoĂci firmy – nie istnieje statystyczna zaleĝnoĂÊ. WiÚkszoĂÊ badanych – ïÈcznie 47% – byïa zdania, ĝe wejĂcie Polski do strefy euro przeïoĝy siÚ na wzrost poziomu konkurencyjnoĂci ich przedsiÚbiorstwa, przy czym odpowiedzi pewnej ibzdecydowanej udzieliïo 30% badanych, natomiast 17% badanych uwaĝaïa, ĝe sytuacja taka jest w duĝym stopniu prawdopodobna. Niemniej jednak aĝ 29% badanych uwaĝaïo, ĝe raczej lub zdecydowanie przystÈpienie Polski do Eurolandu nie wpïynie na ich pozycjÚ konkurencyjnÈ. Z kolei 24% badanych nie potrafiïo udzieliÊ jednoznacznej odpowiedzi, co moĝe ĂwiadczyÊ o ich niewiedzy bÈdě braku zainteresowania tematem. Odpowiedzi opiniodawców wskazujÈ, ĝe majÈ 128 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... oni doĂÊ róĝne poglÈdy na konsekwencje wynikajÈce zbwïÈczenia Polski do strefy euro, a wpïywajÈce na poziom konkurencyjnoĂci ich firm, aczkolwiek nie sÈ one zdeterminowane wielkoĂciÈ firmy. Zaobserwowano zaleĝnoĂÊ stochastycznÈ miÚdzy wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa i wpïywem akcesji Polski do UEM na sytuacjÚ finansowÈ firm. WspóïzaleĝnoĂÊ ta jest sïaba (VC=0,332), pokazuje jednak, ĝe wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa determinuje potencjalnÈ przewidywanÈ sytuacjÚ finansowÈ firmy po przystÈpieniu Polski do strefy euro. Ècznie 43% przedsiÚbiorstw uznaïo, ĝe ich sytuacja po akcesji Polski do strefy euro siÚ poprawni (z czego poprawy znacznej i w niewielkim stopniu kondycji finansowej upatrujÈ gïównie przedsiÚbiorstwa duĝe – ïÈcznie 25% wskazañ). Natomiast 31% badanych firm wyraziïo poglÈd, ĝe przyjÚcie przez PolskÚ euro bÚdzie miaïo negatywne konsekwencje dla kondycji finansowej ich firmy (aczkolwiek poglÈd ten jest charakterystyczny dla firm maïych – 15% wskazañ). W odniesieniu do przedsiÚbiorstw Ărednich opinie byïy bardzo zróĝnicowane: 10% przyznaïo, ĝe ich sytuacja siÚ nie zmieni, 14%, ĝe siÚ poprawi, a 6%, ĝe siÚ pogorszy. Jednoznacznej opinii na temat przewidywanej kondycji finansowej po wejĂciu Polski do Eurolandu nie potrafiïo wyraziÊ 10% badanych przedsiÚbiorstw (tabela 4). WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa Odpowiedě Znacznie siÚ poprawi Poprawi siÚ w niewielkim stopniu Ani siÚ nie poprawi, ani nie pogorszy Pogorszy siÚ w nieznacznym stopniu Pogorszy siÚ w duĝym stopniu Trudno powiedzieÊ Ocena zaleĝnoĂci cech duĝe (n = 62) (41%) Ărednie (n = 47) (31%) Ècznie maïe N = 151 (n = 42) (100%) (28%) 32 12 5 49 (22%) (8%) (3%) (33%) 5 6 5 16 (3%) (4%) (3%) (10%) 5 14 5 24 (3%) (10%) (3%) (16%) 10 5 11 26 (7%) (3%) (8%) (18%) 5 5 10 20 (3%) (3%) (7%) (13%) 5 5 6 16 (3%) (3%) (4%) (10%) x2=33,466; l=0,000; VC=0,332 x2 = 33,466 > x2a=0,05; df=10 = 18,307. Tab. 4. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa i wpïyw akcesji Polski do strefy euro na zmianÚ sytuacji finansowej firmy. ½ródïo: opracowanie wïasne. Kolejne pytanie odnosiïo siÚ do planowanej zmiany strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy w zwiÈzku z wejĂciem Polski w struktury Euroobszaru. PomiÚdzy analizowanymi cechami – wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa ibwpïywem akcesji Polski do strefy euro na redefinicjÚ strategii konkurencyjnej i polityki vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 129 Klaudia Pujer sprzedaĝy przedsiÚbiorstwa – zaobserwowano zaleĝnoĂÊ statystycznÈ, aczkolwiek wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest sïaba (VC=0,235) – tabela 5. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa duĝe (n = 62) (41%) Odpowiedě 28 (18%) 12 (8%) 10 (7%) 7 (5%) 5 (3%) Zdecydowanie tak Raczej tak Zdecydowanie nie Raczej nie Trudno powiedzieÊ = 16,736 > x2a=0,05; df=8 15 (10%) 6 (4%) 10 (7%) 8 (5%) 8 (5%) 6 (4%) 7 (5%) 15 (10%) 9 (6%) 5 (3%) Ècznie N = 151 (100%) 49 (32%) 25 (17%) 35 (24%) 24 (16%) 18 (11%) x2=16,736; l=0,032; VC=0,235 Ocena zaleĝnoĂci cech x2 Ărednie maïe (n = 47) (n = 42) (31%) (28%) = 15,507. Tab. 5. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa i wpïyw akcesji Polski do strefy euro na redefinicjÚ strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy przedsiÚbiorstwa. ½ródïo: opracowanie wïasne. Zdecydowana wiÚkszoĂÊ badanych firm przyznaïa, ĝe zdecyduje siÚ na wprowadzenie tego typu modyfikacji (49%), aczkolwiek sÈ to w wiÚkszoĂci przedsiÚbiorstwa duĝe – ïÈcznie 26%, które zdajÈ sobie sprawÚ z koniecznoĂci dokonania przeformuïowania strategii konkurencji oraz restrukturyzacji wb obszarze polityki sprzedaĝy. Zmian w badanym obszarze nie zamierza wdroĝyÊ 40% przedsiÚbiorstw i sÈ to gïównie przedsiÚbiorstwa maïe (16% wskazañ). Opinie przedsiÚbiorstw Ărednich na temat koniecznoĂci dostosowania siÚ w obszarze strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy po akcesji Polski do strefy euro sÈ podzielone: w 14% popierajÈ one wprowadzenie tego typu zmian w przedsiÚbiorstwie, w opozycji pozostaje 12% firm. Moĝna przyjÈÊ, ĝe ĂwiadomoĂÊ zagroĝeñ wynikajÈcych z funkcjonowania w Euroobszarze (przy niedostosowaniu strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy) jest wysoka wĂród przedsiÚbiorstw duĝych, a zasadniczÈ zmianÚ w redefinicji strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy rozumiejÈ one jako drogÚ do sukcesu w nowym krajobrazie biznesowym. 4.2. Aktualne dziaïania i plany przedsiÚbiorstw odnoszÈce siÚ do ewentualnej zmiany strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy w zwiÈzku z wejĂciem Polski do strefy euro Druga czÚĂÊ ankiety odnosiïa siÚ do zasadniczego obszaru badañ, wbgïównej mierze do dziaïañ, jakie majÈ zamiar przedsiÚwziÈÊ badane przedsiÚbiorstwa w zwiÈzku z przyjÚciem w Polsce wspólnej waluty europejskiej. 130 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... Odpowiedzi udzielone w tym bloku pozwoliïy na ocenienie aktualnego stanu przygotowywania siÚ badanych firm do konwersji zïotówki na euro oraz dziaïañ planowych. Ponadto udzielone odpowiedzi umoĝliwiïy sprawdzenie, czy wskazane odpowiedzi w pierwszym bloku ankiety opieraïy siÚ na realnych zamierzeniach badanych firmy. Aby sprzedaĝ oferowanych produktów i usïug byïa efektywna, w nowej rzeczywistoĂci gospodarczej przedsiÚbiorstwa bÚdÈ musiaïy sprostaÊ licznym procedurom dostosowawczym pozwalajÈcym ich firmie wïaĂciwie funkcjonowaÊ z punktu widzenia prawa i organizacji. Do zasadniczych dziaïañ optymalizujÈcych zdolnoĂÊ funkcjonowania przedsiÚbiorstw o róĝnych profilach dziaïania wb rzeczywistoĂci wspólnej waluty europejskiej euro zalicza siÚ (Bednarek-Sekunda i Witkowski 2010: 8–29): – diagnozÚ i planowanie niezbÚdnych przygotowañ w obszarze dziaïania przedsiÚbiorstw (na podstawie stworzonego harmonogramu dziaïañ wynikajÈcego z konwersji waluty ze zïotówki na euro); – regulacje w zakresie rachunkowoĂci i zarzÈdzania sferÈ finansów wbprzedsiÚbiorstwie; – adaptacjÚ systemów IT i urzÈdzeñ; – przygotowania do wdroĝenia euro w obiegu gotówkowym; – przeliczanie cen oraz ochronÚ konsumentów przed naduĝyciami cenowymi; – aktywnoĂÊ szkoleniowÈ i informacyjnÈ. W kolejnym pytaniu ankietowym przedsiÚbiorstwa zostaïy zapytane obto, czy zainicjowaïy juĝ zmiany wynikajÈce z przyjÚcia wspólnej waluty euro wbPolsce w nastÚpujÈcych strategicznych elementach tworzÈcych ich potencjaï konkurencyjny: dostosowanie cenników, system ksiÚgowy, system IT, szkolenia pracowników. PomiÚdzy analizowanymi obszarami zmian w dostosowaniu cenników ib systemu ksiÚgowego oraz przeszkolenia pracowników (juĝ wdroĝonych bÈdě planowanych), wynikajÈcych z przyszïego przyïÈczenia Polski do UEM, a wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa nie istnieje statystyczna zaleĝnoĂÊ. Natomiast pomiÚdzy wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa a zmianami wprowadzonymi lub planowanymi w obszarze IT zaleĝnoĂÊ stochastyczna istnieje, aczkolwiek wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest w tym obszarze umiarkowana (VC=0,413) – tabela 6. WiÚkszoĂÊ przebadanych firm nie wprowadziïa jeszcze ĝadnych zmian w odniesieniu do: zharmonizowania cenników (68% odpowiedzi), systemu ksiÚgowego (64%), przeszkolenia pracowników (64%). Z kolei jedynym elementem potencjaïu konkurencyjnego, w którym wprowadziïo juĝ zmiany 46% badanych firm, jest system IT (zmiany wdroĝyïy przede wszystkim przedsiÚbiorstwa duĝe – 30% wskazañ). PrzedsiÚbiorstwa Ărednie zadeklarowaïy, ĝe zmian w systemie IT zamierzajÈ dokonaÊ w ciÈgu najbliĝszych lat (12%). Z kolei przedsiÚbiorstwa maïe w 19% nie widzÈ koniecznoĂci dostosowywania sfery IT do funkcjonowania w warunkach nowej waluty vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 131 Klaudia Pujer Odpowiedě Obszar zmiany/wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa tak nie zamierzamy w najbliĝszych latach Ècznie N = 151 (100%) Dostosowanie cenników PrzedsiÚbiorstwa duĝe 16 (11%) 40 (26%) 6 (4%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 8 (5%) 30 (20%) 9 (6%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 32 (22%) 5 (3%) 42 (28%) Ècznie 29 (19%) 102 (68%) 20 (13%) 151 (100%) x2=4,526; l=0,339 Ocena zaleĝnoĂci cech x2 = 4,526 < x2a=0,05; df=4 = 9,488 System ksiÚgowy PrzedsiÚbiorstwa duĝe 8 (5%) 35 (23%) 19 (13%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 5 (3%) 29 (19%) 13 (9%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 32 (22%) 5 (3%) 42 (28%) Ècznie 18 (12%) 96 (64%) 37 (24%) 151 (100%) x2=5,101; l=0,277 Ocena zaleĝnoĂci cech x2 = 5,101 < x2a=0,05; df=4 = 9,488 System IT PrzedsiÚbiorstwa duĝe 45 (30%) 9 (6%) 8 (5%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 19 (12%) 10 (7%) 18 (12%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 6 (4%) 28 (19%) 8 (5%) 42 (28%) Ècznie 70 (46%) 47 (31%) 34 (23%) 151 (100%) Ocena zaleĝnoĂci cech x2=51,737; l=1,56566E–10*<0,05; VC=0,413 * przypadek notacji naukowej; x2 = 51,737 > x2a=0,05; df=4 = 9,488 132 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... cd. tab. 6 Odpowiedě Obszar zmiany/wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa tak nie zamierzamy w najbliĝszych latach Ècznie N = 151 (100%) Przeszkolenie pracowników PrzedsiÚbiorstwa duĝe 19 (13%) 35 (23%) 8 (5%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 5 (3%) 34 (23%) 8 (5%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 7 (5%) 27 (18%) 8 (5%) 42 (28%) Ècznie 31 (20%) 96 (64%) 24 (16%) 151 (100%) Ocena zaleĝnoĂci cech x2=7,024; l=0,134 x2 = 7,024 < x2a=0,05; df=4 = 9,488 Tab. 6. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa i wdroĝone bÈdě planowane do implementacji zmiany zwiÈzane z przyszïym wejĂciem Polski do UEM. ½ródïo: opracowanie wïasne. euro. Sytuacja taka moĝe byÊ spowodowana po pierwsze niewiedzÈ przedsiÚbiorstw wynikajÈcÈ przede wszystkim z faktu podejmowania przez polski rzÈd problematyki strefy euro, ale najczÚĂciej na poziomie dyskusji makroekonomicznych ib politycznych (np. kwestia niezaleĝnoĂci NBP i wejĂcia do ERM II), a nie w obszarze, który najbardziej przedsiÚbiorstwa interesuje (np.bkonkretna data wejĂcia Polski do strefy euro, koszty – nakïady, terminy proceduralne konwersji), a po drugie – poziomem trudnoĂci wprowadzenia tych zmian. Odpowiedzi ankietowanych jednoznacznie wskazujÈ, ĝe najmniejsze problemy dostosowawcze moĝe generowaÊ znormalizowanie systemu IT, ab najwiÚksze system ksiÚgowy, dostosowanie cenników czy przeszkolenie kapitaïu ludzkiego. JednoczeĂnie niewielki odsetek przebadanych przedsiÚbiorstw wskazaï, ĝe zmiany w omawianych obszarach zamierza wprowadziÊ w najbliĝszych latach (moĝna sÈdziÊ, ĝe w pierwszej kolejnoĂci zostanÈ wprowadzone modyfikacje w systemie ksiÚgowoĂci – 24% wskazañ; a dalej w systemie IT – 23%). Odpowiedzi na to pytanie skïaniajÈ do wniosku, ĝe o ile ïÈcznie 49% badanych przedsiÚbiorstw zamierza zmieniÊ swojÈ strategiÚ konkurencyjnÈ (tymbsamym instrumenty pozwalajÈce w sposób efektywny planowaÊ dziaïania sprzedaĝowe), o tyle wiÚkszoĂÊ z nich do dnia przeprowadzenia badania nie podjÚïa siÚ jeszcze wprowadzenia stosowanych dziaïañ dostosowawczych wb kluczowych obszarach pozwalajÈcych na usprawnienie dziaïañ sprzedaĝowych. Kolejna seria pytañ dotyczyïa planowanych zmian w obszarze strategii konkurowania po wejĂciu Polski do strefy euro. Zbiorcze wyniki obserwacji przedstawia tabela 7. vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 133 Klaudia Pujer Dziaïanie/wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa tak Odpowiedě dziaïanie nie jest juĝ wdroĝone nie dotyczy Ècznie N = 151 (100%) WdroĝyÊ konkurowanie przez cenÚ PrzedsiÚbiorstwa duĝe 22 (15%) 9 (6%) 26 (17%) 5 (3%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 11 (7%) 12 (8%) 19 (13%) 5 (3%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 12 (8%) 8 (5%) 15 (10%) 7 (5%) 42 (28%) Ècznie 45 (30%) 29 (19%) 60 (40%) 17 (11%) 151 (100%) x2=4,554; l=0,602 Ocena zaleĝnoĂci cech x2 = 4,554 < x2a=0,05; df=6 = 12,592 ZwiÚkszyÊ produkcjÚ/usïugi na zlecenie pod markÈ przedsiÚbiorstw z pozostaïych rynków unijnych PrzedsiÚbiorstwa duĝe 32 (21%) 12 (8%) 12 (8%) 6 (4%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 16 (11%) 20 (13%) 6 (4%) 5 (3%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 27 (18%) 5 (3%) 5 (4%) 42 (28%) Ècznie 53 (35%) 59 (39%) 23 (15%) 16 (11%) 151 (100%) Ocena zaleĝnoĂci cech x2=28,037; l=9,24671E–05*<0,05; VC=0,304 * przypadek notacji naukowej; x2 = 28,037 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 PodjÈÊ wspóïpracÚ z partnerami z pozostaïych rynków unijnych PrzedsiÚbiorstwa duĝe 19 (13%) 12 (8%) 26 (17%) 5 (3%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 8 (5%) 21 (14%) 12 (8%) 6 (4%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 15 (10%) 5 (3%) 17 (12%) 42 (28%) Ècznie 32 (21%) 48 (32%) 43 (28%) 28 (19%) 151 (100%) Ocena zaleĝnoĂci cech x2=32,964; l=1,06544E–05*<0,05; VC=0,330 * przypadek notacji naukowej; x2 = 32,964 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 134 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... cd. tab. 7 Dziaïanie/wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa tak Odpowiedě dziaïanie nie jest juĝ wdroĝone nie dotyczy Ècznie N = 151 (100%) WdroĝyÊ procesy outsourcingowe z udziaïem/na rzecz partnerów z pozostaïych rynków unijnych PrzedsiÚbiorstwa duĝe 10 (7%) 8 (5%) 30 (20%) 14 (9%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 5 (3%) 26 (17%) 7 (5%) 9 (6%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 20 (14%) 5 (3%) 12 (8%) 42 (28%) Ècznie: 20 (13%) 54 (36%) 42 (28%) 35 (23%) 151 (100%) x2=33,547; l=8,22716E–06*<0,05; VC=0,333 Ocena zaleĝnoĂci cech * przypadek notacji naukowej; x2 = 33,547 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 ZwiÚkszyÊ udziaï eksportu na pozostaïe rynki unijne w eksporcie ogóïem przedsiÚbiorstwa PrzedsiÚbiorstwa duĝe 18 (12%) 10 (7%) 23 (15%) 11 (7%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 5 (3%) 30 (20%) 6 (4%) 6 (4%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 6 (4%) 5 (3%) 26 (18%) 42 (28%) Ècznie 28 (18%) 46 (31%) 34 (22%) 43 (29%) 151 (100%) x2=66,331; l=2,30634E–12*<0,05; VC=0,468 Ocena zaleĝnoĂci cech * przypadek notacji naukowej; x2 = 66,331 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 RozbudowaÊ portfel rynków o dotychczas niebrane pod uwagÚ rynki UE PrzedsiÚbiorstwa duĝe 10 (7%) 16 (10%) 5 (3%) 31 (21%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 5 (3%) 8 (6%) 5 (3%) 29 (19%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 5 (3%) 5 (4%) 27 (18%) 42 (28%) Ècznie: 20 (13%) 29 (19%) 15 (10%) 87 (58%) 151 (100%) Ocena zaleĝnoĂci cech x2=5,034; l=0,539 x2 = 5,034 < x2a=0,05; df=6 = 12,592 vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 135 Klaudia Pujer cd. tab. 7 Dziaïanie/wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa tak Odpowiedě dziaïanie nie jest juĝ wdroĝone nie dotyczy Ècznie N = 151 (100%) PodjÈÊ inne niĝ eksport, bardziej kapitaïochïonne i ryzykowne formy ekspansji zagranicznej PrzedsiÚbiorstwa duĝe 8 (5%) 12 (8%) 10 (7%) 32 (21%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 5 (3%) 19 (13%) 5 (3%) 18 (12%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (4%) 26 (17%) 5 (3%) 6 (4%) 42 (28%) Ècznie 18 (12%) 57 (38%) 20 (13%) 56 (37%) 151 (100%) x2=25,090; l=0,000; VC=0,288 Ocena zaleĝnoĂci cech x2 = 25,090 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 UtworzyÊ spóïkÚ join venture z partnerami z pozostaïych rynków unijnych PrzedsiÚbiorstwa duĝe 20 (13%) 7 (5%) 23 (15%) 12 (8%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 7 (5%) 5 (3%) 5 (3%) 30 (20%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 17 (11%) 5 (4%) 15 (10%) 42 (28%) Ècznie 32 (21%) 29 (19%) 33 (/22%) 57 (38%) 151 (100%) Ocena zaleĝnoĂci cech x2=43,815; l=8,04351E–08*<0,05; VC=0,380 * przypadek notacji naukowej; x2 = 43,815 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 UtworzyÊ alians strategiczny z partnerem z pozostaïych rynków unijnych PrzedsiÚbiorstwa duĝe 8 (5%) 6 (4%) 27 (18%) 21 (14%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 5 (3%) 17 (11%) 5 (4%) 20 (13%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (4%) 24 (16%) 5 (3%) 8 (5%) 42 (28%) Ècznie 18 (12%) 47 (31%) 37 (25%) 49 (32%) 151 (100%) Ocena zaleĝnoĂci cech x2=38,937; l=7,36403E–07*<0,05; VC=0,359 * przypadek notacji naukowej; x2 = 38,937 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 136 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... cd. tab. 7 Dziaïanie/wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa tak Odpowiedě dziaïanie nie jest juĝ wdroĝone nie dotyczy Ècznie N = 151 (100%) PrzyjÈÊ rolÚ franczyzobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych PrzedsiÚbiorstwa duĝe 12 (8%) 7 (5%) 16 (10%) 27 (18%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 7 (5%) 18 (12%) 5 (3%) 17 (11%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 21 (14%) 5 (4%) 11 (7%) 42 (28%) Ècznie 24 (16%) 46 (31%) 26 (17%) 55 (36%) 151 (100%) x2=21,000; l=0,001; VC=0,263 Ocena zaleĝnoĂci cech x2 = 21,000 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 PrzyjÈÊ rolÚ franczyzodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzobiorcÈ z innych rynków unijnych 16 (11/%) 30 (20%) 7 (5%) 9 (5/%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 8 (5%) 25 (16%) 5 (4%) 9 (6%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 22 (15%) 5 (3%) 10 (7%) 42 (28%) Ècznie 29 (19%) 77 (51%) 17 (12%) 28 (18%) 151 (100%) PrzedsiÚbiorstwa duĝe x2=3,645; l=0,724 Ocena zaleĝnoĂci cech x2 = 3,645 < x2a=0,05; df=6 = 12,592 PrzyjÈÊ rolÚ licencjobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych PrzedsiÚbiorstwa duĝe 11 (7%) 16 (11%) 7 (5%) 28 (18%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 19 (13%) 8 (5%) 9 (6%) 11 (7%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 6 (4%) 16 (11%) 5 (3%) 15 (10%) 42 (28%) Ècznie: 36 (24%) 40 (27%) 21 (14%) 54 (35%) 151 (100%) Ocena zaleĝnoĂci cech x2=18,542; l=0,005; VC=0,247 x2 = 18,542 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 137 Klaudia Pujer cd. tab. 7 Dziaïanie/wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa tak Odpowiedě dziaïanie nie jest juĝ wdroĝone nie dotyczy Ècznie N = 151 (100%) PrzyjÈÊ rolÚ licencjodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjobiorcÈ z pozostaïych rynków unijnych PrzedsiÚbiorstwa duĝe 7 (5%) 27 (18%) 5 (3%) 23 (15%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 5 (3%) 19 (13%) 5 (3%) 18 (12%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 5 (3%) 16 (11%) 5 (3%) 16 (111%) 42 (28%) Ècznie 17 (11%) 62 (42%) 15 (9%) 57 (38%) 151 (100%) x2=0,512; l=0,997 Ocena zaleĝnoĂci cech x2 = 0,512 < x2a=0,05; df=6 = 12,592 UtworzyÊ wïasnÈ filiÚ na pozostaïych rynkach unijnych PrzedsiÚbiorstwa duĝe 38 (25%) 9 (6%) 10 (7%) 5 (3%) 62 (41%) PrzedsiÚbiorstwa Ărednie 12 (8%) 6 (4%) 5 (3%) 24 (16%) 47 (31%) PrzedsiÚbiorstwa maïe 8 (5%) 21 (14%) 5 (3%) 8 (6%) 42 (28%) Ècznie 58 (38%) 36 (24%) 20 (13%) 37 (25%) 151 (100%) Ocena zaleĝnoĂci cech x2=50,836; l=3,19517E–09*<0,05; VC=0,410 * przypadek notacji naukowej; x2 = 50,836 > x2a=0,05; df=6 = 12,592 Tab. 7. WielkoĂci badanych przedsiÚbiorstw i dziaïañ, jakie wdroĝyïy lub zamierzajÈ wdroĝyÊ w zwiÈzku z przyszïym wejĂciem Polski do UEM. ½ródïo: opracowanie wïasne. Zaobserwowano zaleĝnoĂÊ statystycznÈ pomiÚdzy wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa i nastÚpujÈcymi (wdroĝonymi lub planowanymi) dziaïaniami wynikajÈcymi z akcesji Polski do UEM: – zwiÚkszenie produkcji/Ăwiadczenia usïug na zlecenie pod markÈ przedsiÚbiorstwa z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ ta jest sïaba (VC=0,304); – podjÚcie wspóïpracy z partnerami z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ ta jest sïaba (VC=0,330); – wdroĝenie procesów outsourcingowych z udziaïem/na rzecz partnerów z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ jest sïaba (VC=0,333); 138 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... – zwiÚkszenie udziaïu eksportu na pozostaïe rynki unijne w eksporcie ogóïem przedsiÚbiorstwa; wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest umiarkowana (VC=0,468); – podjÚcie innych niĝ eksport, bardziej kapitaïochïonnych i ryzykownych form ekspansji zagranicznej; wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest sïaba (VC=0,288); – utworzenie spóïki join venture z partnerami z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest sïaba (VC=0,380); – utworzenie aliansu strategicznego z partnerem z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ jest sïaba (VC=0,359); – przyjÚcie roli franczyzobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ miedzy cechami jest sïaba (VC=0,263); – przyjÚcie roli licencjobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest sïaba (VC=0,247); – utworzenie wïasnej filii na pozostaïych rynkach unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest umiarkowana (VC=0,410). Natomiast nie zaobserwowano zaleĝnoĂci stochastycznej zachodzÈcej pomiÚdzy wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa i nastÚpujÈcymi (wdroĝonymi lub planowanymi) dziaïaniami wynikajÈcymi z akcesji Polski do UEM: – wdroĝenie konkurowania przez cenÚ; – rozbudowanie portfela rynków o dotychczasowe niebrane pod uwagÚ rynki UE; – przyjÚcie roli franczyzodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzobiorcÈ z innych rynków unijnych; – przyjÚcie roli licencjodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjobiorcÈ z pozostaïych rynków unijnych. Ogólnie rzecz biorÈc, badane przedsiÚbiorstwa nie identyfikujÈ przedsiÚwziÚcia, jakim jest wejĂcie Polski do strefy euro, ze spektakularnymi zmianami wynikajÈcymi z redefinicji strategii konkurowania, aczkolwiek czÚĂÊ zbnich przyznaïa, ĝe po przyjÚciu przez PolskÚ waluty euro podejmie nowe dziaïania. Ta grupa przedsiÚbiorstw jest Ăwiadoma, iĝ funkcjonowanie we wspólnym obszarze walutowym w zdecydowany sposób przeksztaïci warunki, wbjakich przychodzi funkcjonowaÊ podmiotom gospodarczym. Zbkolei stagnacja w zachowaniach konkurencyjnych bÚdÈcych filarem sprzedaĝy moĝe byÊ objawem braku umiejÚtnoĂci przeïoĝenia identyfikowanych szans i zagroĝeñ wynikajÈcych z przyjÚcia euro na faktyczne funkcjonowanie firmy. Ècznie 40% badanych firm przyznaïo, ĝe wdroĝyïo juĝ dziaïanie polegajÈce na konkurowaniu za pomocÈ cenny i jest ono typowe dla wszystkich przedsiÚbiorstw, a najbardziej dla firm duĝych – 17% wskazañ. Z kolei 30% badanych przedsiÚbiorstw zamierza zaimplementowaÊ to dziaïanie po wejĂciu Polski w struktury UEM. vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 139 Klaudia Pujer Opinie badanych przedsiÚbiorstw na temat zwiÚkszenia produkcji/ /Ăwiadczenia usïug na zlecenie pod markÈ przedsiÚbiorstwa z pozostaïych rynków unijnych sÈ wyraěnie podzielone. Za dziaïaniem tym opowiadajÈ siÚ nade wszystko przedsiÚbiorstwa duĝe – 21% wskazañ i niewielki odsetek Ărednich – 11%. Z kolei niechÚÊ wobec tego dziaïania zadeklarowaïo 18% przedsiÚbiorstw maïych i 13% firm Ărednich. SpoĂród badanych firm 15% przyznaïo, ĝe dziaïanie to jest juĝ wdroĝone (z czego 8% stanowiÈ firmy duĝe). Na podjÚcie wspóïpracy z partnerami z pozostaïych rynków unijnych gotowe sÈ gïównie przedsiÚbiorstwa duĝe – 13% wskazañ (17% przyznaïo, ĝe dziaïanie jest juĝ wdroĝone) oraz niewielki odsetek przedsiÚbiorstw Ărednich – 5% wskazañ (8% przyznaïo, ĝe dziaïanie jest juĝ zaimplementowane). NiechÚtne wobec tego dziaïania sÈ przedsiÚbiorstwa maïe – 10% (12% zb nich przyznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy) oraz przedsiÚbiorstwa Ărednie – 14% z nich uznaïo, ĝe dziaïania tego nie podejmie po akcesji Polski do UEM. Przebadane przedsiÚbiorstwa w 36% przyznaïy, ĝe po wejĂciu Polski do strefy euro nie zamierzajÈ podejmowaÊ dziaïania polegajÈcego na wdroĝeniu procesów outsourcingowych z udziaïem lub na rzecz partnerów z pozostaïych rynków unijnych (dominujÈ tutaj przedsiÚbiorstwa Ărednie i maïe – ïÈcznie 31% wskazañ). W opozycji pozostaje ïÈcznie 28% badanych firm, które przyznaïy, ĝe dziaïanie takie juĝ funkcjonuje w ich strukturach –bgïównie w przedsiÚbiorstwach duĝych (20%), które takĝe w 7% przyznaïy, ĝe biorÈ pod uwagÚ wdroĝenie takiego dziaïania po wejĂciu Polski do UEM. SpoĂród badanych firm 23% uznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy. Podobnie ksztaïtuje siÚ rozkïad odpowiedzi ankietowanych w aspekcie dziaïania polegajÈcego na zwiÚkszeniu udziaïu eksportu na pozostaïe rynki unijne w eksporcie ogóïem. Ècznie 31% badanych odrzuca moĝliwoĂÊ podjÚcia tego typu dziaïania po akcesji Polski do UEM (dominujÈ tutaj wskazania przedsiÚbiorstw Ărednich); 29% uznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy (z czego aĝ 18% wskazañ odnosi siÚ do przedsiÚbiorstw maïych); 22% opiniodawców stwierdziïo, ĝe dziaïanie takie jest juĝ wdroĝone (ponownie najwiÚkszy odsetek stanowiïy firmy duĝe – 15%). Pozytywnie nastawionych do omawianego dziaïania jest jedynie 18% badanych, z czego zdecydowana wiÚkszoĂÊ (12%) to firmy duĝe. Ponad poïowa badanych (58%) wskazaïa, ĝe dziaïanie polegajÈce na rozbudowie portfela rynków o dotychczas niebrane pod uwagÚ rynki UE ich nie dotyczy. Negatywne nastawienie do tego dziaïania wskazaïo ogóïem 19% badanych (tu dominujÈ firmy duĝe – 10% wskazañ). W opozycji pozostaje ïÈcznie 13% przedsiÚbiorstw, które biorÈ pod uwagÚ moĝliwoĂÊ podjÚcia tego typu dziaïania, aczkolwiek nie zaobserwowano wyraěnej róĝnicy pomiÚdzy wielkoĂciÈ firmy a pozytywnym nastawieniem do tego przedsiÚwziÚcia. Duĝe zróĝnicowanie nastawienia przedsiÚbiorstw widoczne jest w obszarze dziaïania przejawiajÈcego siÚ w podjÚciu innych niĝ eksport, bardziej 140 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... kapitaïochïonnych i ryzykownych form ekspansji zagranicznej. Ècznie 38% firm uznaïo, ĝe nie rozwaĝa moĝliwoĂÊ zainicjowania tego typu dziaïania (przewaĝajÈ przedsiÚbiorstwa maïe – 17% i Ărednie – 13%); ogóïem 37% firm przyznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy (takĝe tu dominujÈ odpowiedzi firm duĝych – 21%). Na fakt funkcjonowania juĝ tego dziaïania wskazaïo ogóïem 13% firm (7% stanowiÈ firmy duĝe; a ïÈcznie 6% firmy maïe i Ărednie). Z kolei pozytywne nastawienie i moĝliwoĂÊ podjÚcia tego typu dziaïania zadeklarowaïo ïÈcznie 12% firm (bez wyraěnej róĝnicy wb odpowiedziach ze wzglÚdu na wielkoĂÊ firmy). Odpowiedzi ankietowanych firm wskazujÈ takĝe na ich pozytywny stosunek do utworzenia spóïki join venture z partnerami z pozostaïych rynków unijnych: 22% firm wskazaïo, ĝe dziaïanie to jest juĝ wdroĝone (z czego 15% stanowiÈ firmy duĝe), a 21% firm przyznaïo, ĝe w zwiÈzku z przyszïym wejĂciem Polski do UEM bierze pod uwagÚ moĝliwoĂÊ implementacji takiego przedsiÚwziÚcia (ponownie dominujÈ odpowiedzi firm duĝych – 13%). Wbtym obszarze 38% respondentów uznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy (na co wskazaïo 20% firm Ărednich i 10% firm maïych). Na pozytywne nastawienie do dziaïania wskazaïo ogóïem 21% firm (w 13% byïy to firmy duĝe). W kwestii utworzenia aliansu strategicznego z partnerem z pozostaïych rynków unijnych 32% badanych przyznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy (tu przewaga odpowiedzi firm duĝych i Ărednich), a w sumie 31% firm uznaïo, ĝe nie planujÈ zainicjowaÊ tego typu dziaïania (z czego 16% stanowiÈ firmy maïe, a 11% firmy Ărednie). Istnienie tego typu powiÈzañ zadeklarowaïo razem 25% firm (w 18% byïy to firmy duĝe). Z kolei pozytywne nastawienie do dziaïania przyjÚïo ogóïem jedynie 12% firm (bez wyraěnej róĝnicy ze wzglÚdu na wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa). Podobnie ksztaïtuje siÚ rozkïad odpowiedzi w odniesieniu do przyjÚcia przez firmy roli franczyzobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych. Aĝ 36% firm stwierdziïo, ĝe to dziaïanie nie odnosi siÚ do profilu ich dziaïalnoĂci (na co wskazaïo 18% firm duĝych i 11% firm Ărednich). Negatywny stosunek do dziaïania przyjÚïo 31% firm (z przewagÈ firm maïych – 14% i Ărednich – 12%). Do istnienia tego typu relacji przyznaïo siÚ natomiast 17% firm (w wiÚkszoĂci duĝych – 10%). Pozytywne nastawienie do potencjalnej relacji franczyzobiorca– –franczyzodawca istnieje równieĝ gïównie po stronie firm duĝych – 8% wskazañ. Z kolei w stosunku do podjÚcia dziaïania przeciwnego, czyli przyjÚcia roli franczyzodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzobiorcÈ zb innych rynków unijnych ponad poïowa badanych (51%) ma nastawienie negatywne i nie widzi moĝliwoĂci zainicjowania tego typu relacji biznesowej (rozkïad odpowiedzi doĂÊ równomierny i niezaleĝny od wielkoĂci firmy). Wedïug 18% respondentów tego typu dziaïanie ich nie dotyczy, 12% ankietowanych stwierdziïo, ĝe zaleĝnoĂÊ tego typu jest juĝ zaimplementowana (równieĝ bez istotnych róĝnic ze wzglÚdu w wielkoĂÊ firmy), natomiast pozyvol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 141 Klaudia Pujer tywne nastawienie do dziaïania ma w sumie 19% firm (i tu nieznacznie przewaĝajÈ firmy duĝe – 11%). Kolejne pytanie odnosiïo siÚ do przyjÚcia roli licencjobiorcy w relacji zbprzedsiÚbiorstwem-licencjodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych. SpoĂród badanych firm 35% stwierdziïo, ĝe to dziaïanie nie wpisuje siÚ w obszar ich dziaïañ. Negatywne nastawienie w stosunku do relacji biznesowej zadeklarowaïy przede wszystkim firmy duĝe i maïe – po 11% wskazañ; z kolei pozytywne firmy Ărednie – 13% odpowiedzi. Natomiast 14% ankietowanych przyznaïo, ĝe tego typu dziaïanie zostaïy juĝ zainicjowane (i ma to miejsce raczej wb firmach Ărednich – 6% wskazañ i dalej duĝych – 5% udzielonych odpowiedzi). Jeĝeli chodzi o relacjÚ odwrotnÈ, czyli przyjÚcie roli licencjodawcy wbrelacji z przedsiÚbiorstwem-licencjobiorcÈ z pozostaïych rynków unijnych, to 38% ankietowanych stwierdziïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy (bez wyraěnej róĝnicy ze wzglÚdu na wielkoĂÊ firmy), a aĝ 42% stwierdziïo, ĝe nie widzi moĝliwoĂci wejĂcia w tego typu zaleĝnoĂÊ biznesowÈ (niewielka przewaga odpowiedzi firm duĝych – 18% w stosunku do 13% firm Ărednich ib 11% firm maïych). Do egzystowania w tego typu relacji przyznaïo siÚ 9% firm (rozkïad odpowiedzi równowaĝny ze wzglÚdu na wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa). Pozytywne nastawienie przyjÚïo ogóïem 11% firm (bez wyraěnych odchyleñ procentowych w udzielonych odpowiedziach ze wzglÚdu na wielkoĂÊ firmy). Badane firmy sÈ doĂÊ pozytywnie nastawione do utworzenia wïasnej filii na pozostaïych rynkach unijnych w zwiÈzku z przyszïym przyjÚciem przez PolskÚ waluty euro – 38% firm uznaïo, ĝe widzi moĝliwoĂÊ podjÚcia tego dziaïania (przy czym sÈ to przede wszystkim firmy duĝe – 25%). Ècznie 25% przedsiÚbiorstw nie dostrzega zwiÈzku tego dziaïania z wïasnÈ firmÈ (z wyraěnÈ dominacjÈ odpowiedzi udzielonych przez firmy Ărednie – 16%). Z kolei negatywne nastawienie do tego dziaïania jest charakterystyczne dla firm maïych – 14% wskazañ. Dziaïanie tego typu wdroĝyïo w sumie 13% firm (w wiÚkszoĂci sÈ to przedsiÚbiorstwa duĝe 7%). 5. Wnioski z badañ Analiza odpowiedzi udzielonych na pytania kwestionariusza ankiety pokazuje doĂÊ duĝe zróĝnicowanie w podejĂciu badanych przedsiÚbiorstw do kwestii planowania dziaïañ sprzedaĝowych i budowania przewagi konkurencyjnej ze wzglÚdu na wielkoĂÊ podmiotu w nowej rzeczywistoĂci walutowej Jednakĝe mimo tej niejednoznacznoĂci ib niemoĝnoĂci potraktowania grupy badanych przedsiÚbiorstw jako próby reprezentatywnej, zebrany materiaï badawczy i przeglÈd literatury tematu pozwala na sformuïowanie szeregu wniosków i spostrzeĝeñ dotyczÈcych aktualnie podjÚtych ib planowanych dziaïañ dostosowawczych w obszarze konkurencji i planowania dziaïañ sprzedaĝowych przedsiÚbiorstw o róĝnej wielkoĂci, wynikajÈcych z przyjÚcia przez PolskÚ wspólnej waluty europejskiej. 142 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... Generalnie, wyniki badañ pokazujÈ, ĝe przebadane dolnoĂlÈskie przedsiÚbiorstwa sÈ Ăwiadome, ĝe w zwiÈzku z wejĂciem Polski do strefy euro bÚdÈ zobligowane do zmiany strategii i obszarów dziaïañ sprzedaĝowych (ĂwiadomoĂÊ ta jest charakterystyczna gïównie dla przedsiÚbiorstw duĝych – 26% wobec ogóïu 49% zdajÈcych sobie sprawÚ z koniecznoĂci wprowadzenia modyfikacji). WiÚkszoĂÊ firm wiÈĝe wejĂcie Polski do strefy euro z podniesieniem ich poziomu konkurencyjnoĂci – ïÈcznie 49% – i opinia ta nie jest determinowana wielkoĂciÈ firmy. Natomiast opinie firm ze wzglÚdu na ich wielkoĂÊ sÈ róĝne w odniesieniu do przewidywanej kondycji finansowej po wprowadzeniu w Polsce nowej waluty euro. Poprawy sytuacji finansowej spodziewajÈ siÚ przede wszystkim firmy duĝe (25% wobec 43% ogóïu firm, które uznaïy ĝe ich kondycja finansowa siÚ poprawi), natomiast firmy maïe w wiÚkszoĂci sÈ zdania, ĝe przedsiÚwziÚcie to wpïynie niekorzystnie na ich kondycjÚ finansowÈ (15% wobec ïÈcznie 31% firm, które uwaĝajÈ, ĝe ich sytuacja finansowa siÚ pogorszy). Odpowiedzi firm Ărednich byïy bardzo zróĝnicowane i nie moĝna w sposób jednoznaczny oceniÊ ich przewidywañ na temat sytuacji finansowej. Niewiele spoĂród badanych przedsiÚbiorstw zainicjowaïo juĝ zmiany wb kluczowych elementach potencjaïu konkurencyjnego, czyli harmonizacji cenników, systemu ksiÚgowego czy przeszkoleniu pracowników. Sytuacja taka jest charakterystyczna dla wszystkich przedsiÚbiorstw, bez wzglÚdu na wielkoĂÊ. NajwiÚkszy poziom zmian zainicjowano do dnia badania w obszarze dostosowania systemu IT (zmiany te wdroĝyïy gïównie firmy duĝe – 30% i Ărednie – 12%; natomiast firmy maïe w 19% w ogóle nie widzÈ koniecznoĂci wprowadzenia tego typu zmian). Zatem ĂwiadomoĂÊ dokonania zmian jest doĂÊ duĝa (gïównie wĂród firm duĝych, a dalej Ărednich), ale badane firmy w wiÚkszoĂci pozostajÈ w tej chwili jeszcze bierne. Polscy przedsiÚbiorcy powinni zdaÊ sobie sprawÚ z faktu, ĝe czÚĂÊ z procedur dostosowawczych mogÈ realizowaÊ juĝ teraz, co pozwoli im na zyskanie przewagi strategicznej nad konkurentami, a w konsekwencji przeïoĝy siÚ na sprzedaĝ produktów i usïug. Niepokój budzi fakt, ĝe relatywnie niewielki odsetek przebadanych przedsiÚbiorstw przewiduje wiÚksze, to znaczy bardziej rewolucyjne zmiany wbzakresie strategii konkurencyjnych po wejĂciu Polski do strefy euro. Moĝna uznaÊ, ĝe przedsiÚbiorstwa, które nie widzÈ koniecznoĂci zmienienia sposobu konkurowania, nie identyfikujÈ strategii konkurencji jako tej, która okreĂla rentownoĂÊ sprzedaĝy. Tylko zaplanowany harmonogram dziaïañ sprzedaĝowych po wejĂciu do strefy euro przeïoĝy siÚ na zadowalajÈcÈ sytuacjÚ finansowÈ przedsiÚbiorstw. Redefinicja strategii funkcjonowania na rynku i nierzadko umiÚdzynarodowienie dziaïalnoĂci bÚdÈ koniecznoĂciÈ, chociaĝby z powodu ïatwoĂci porównywania cen i, co jest z tym zwiÈzane, koniecznoĂciÈ wykorzystywania innych instrumentów konkurowania niĝ cena – badane przedsiÚbiorstwa w 30% wskazaïy na to zamierzenie jako dziaïanie planowe vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 143 Klaudia Pujer (bez wzglÚdu na wielkoĂÊ firmy). Takie przewidywanie sytuacji moĝe wskazywaÊ na brak miarodajnej wiedzy przebadanych przedsiÚbiorstw na temat konsekwencji procesu harmonizacji polskiej gospodarki z gospodarkÈ europejskÈ. Niemniej jednak spory odsetek badanych firm uznaï za stosowny fundament planowania dziaïañ sprzedaĝowych: zwiÚkszenie produkcji ib Ăwiadczenia usïug na zlecenie pod markÈ przedsiÚbiorstw z pozostaïych rynków unijnych (dotyczy gïównie firm duĝych), utworzenie spóïki join venture z partnerami z pozostaïych rynków unijnych (przewaga firm duĝych), przyjÚcie roli licencjobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych (dotyczy gïównie firm Ărednich) czy utworzenie wïasnej filii na pozostaïych rynkach unijnych (na co wskazywaïy przede wszystkim przedsiÚbiorstwa duĝe). Takie dziaïania pozwolÈ badanym firmom na skoncentrowanie siÚ na wiodÈcej dziaïalnoĂci, wyeliminowanie ryzyka wejĂcia i obecnoĂci na rynkach zagranicznych oraz zbudowania silniejszej przewagi konkurencyjnej. 6. Podsumowanie Akcesja Polski do Unii Ekonomicznej i Monetarnej jest wielkim wyzwaniem, przed którym stoi polska gospodarka, w tym szczególnie dla przedsiÚbiorstw. Niesie ona za sobÈ skutki strategiczne i praktyczne wynikajÈce zb przeorientowania dotychczasowej rzeczywistoĂci walutowej i rynkowej. Aby sprostaÊ oczekiwaniom stawianym przez obszar wspólnej waluty euro, kaĝda firma (bez wzglÚdu na wielkoĂÊ i profil dziaïalnoĂci) musi po pierwsze zharmonizowaÊ swoje funkcjonowanie zb ogólnymi wytycznymi, ab po drugie – znaleěÊ swój sposób na odnalezienie siÚ na nowym wspólnym rynku. PodstawÈ przetrwania bÚdzie harmonogram planowania dziaïañ sprzedaĝowych na rynkach zarówno krajowych, jak i obcych, wynikajÈcy zb przyjÚtej dotychczasowej lub zrewitalizowanej czy caïkowicie odmienionej strategii konkurowania. Tylko przedsiÚbiorstwo konkurencyjne bÚdzie mogïo utrzymaÊ i pozyskaÊ nowych klientów, których zachowanie (w tym skïonnoĂci nabywcze) zb kolei decyduje o efektywnoĂci sprzedaĝy danego przedsiÚbiorstwa. Wobec tego koncepcja i pomysï dziaïania sÈ nieodzowne ibpozwolÈ sprostaÊ rosnÈcym i czÚsto wysublimowanym oczekiwaniom klientów. Tylko zmodernizowane przedsiÚbiorstwo bÚdzie w stanie pokonaÊ konkurencjÚ. NaturalnÈ konsekwencjÈ wejĂcia Polski do strefy euro bÚdzie osadzenie polskich przedsiÚbiorstw na gruncie pewnych reguï gry z tytuïu udzielanych licencji, zawieranych umów opierajÈcych siÚ na franchisingu, join venture czy aliansach strategicznych (¿oïnowski 2009: 46). Firmy bÚdÈ uprawnione do zakïadania filii i oddziaïów za granicÈ, na co obecnie nie wszystkie mogÈ sobie pozwoliÊ z uwagi na wysokie koszty wejĂcia i zdobywania pozycji na rynku (Gorynia i Jankowska 2011: 123). Od samych przedsiÚbiorstw zaleĝy, czy podejmÈ nowe inicjatywy pozwalajÈce im na zwiÚkszenie sprzedaĝy po przystÈpieniu Polski do strefy euro. 144 Problemy ZarzÈdzania Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw... Jak siÚ okazuje, nie zawsze stosowanie toĝsamych z krajowymi Ărodków ibmetod dziaïania za granicÈ zapewnia uzyskanie przewagi konkurencyjnej. Rynek europejski podlega niezwykle silnej fluktuacji, w zwiÈzku z tym przy budowaniu planu dziaïañ sprzedaĝowych naleĝy wziÈÊ pod uwagÚ zróĝnicowane wymagania stawiane przez rynki zagraniczne. OsiÈgnÈÊ to moĝna poprzez tworzenie filii zagranicznych, firm typu join ventures czy spóïek córek o znacznej autonomii. Wsparcie kapitaïowe firmy macierzystej pozwoli na osiÈgniÚcie przewagi konkurencyjnej i zwiÚkszenie sprzedaĝy. Natomiast firmy, które nie zdecydujÈ siÚ na umiÚdzynarodowienie i ich rynkiem docelowym pozostanie rynek krajowy, takĝe – a moĝe przede wszystkim – powinny zmieniÊ strategiÚ dziaïania. OdpowiedniÈ strategiÈ pomocnÈ przy planowaniu dziaïañ sprzedaĝowych moĝe siÚ okazaÊ strategia luk rynkowych, a wiÚc funkcjonowania jedynie na wybranych rynkach i w konkretnych segmentach (Czaja i Tyszkiewicz 1998: 91–92). Umoĝliwia to efektywne konkurowanie z firmami krajowymi, a takĝe zbwielkimi korporacjami dziaïajÈcymi w skali paneuropejskiej poprzez wykorzystanie specjalizacji dostosowanej do konkretnych wymogów rynku. Bez wÈtpienia racjonalne planowanie dziaïañ sprzedaĝowych jako rodzaj strategii warunkowane jest przekonaniem, ĝe ludzie sÈ zdolni do tworzenia racjonalnych struktur i w ich ramach podejmujÈ racjonalne dziaïania, abprzyszïoĂÊ jest mniej lub bardziej przewidywalna. W mentalnoĂci ludzkiej funkcjonuje jednak przekonanie, ĝe racjonalnie wykreowane cele i logiczne ich ustrukturalizowanie pozwala firmie na osiÈgniÚcie sukcesu. Jedynie skwantyfikowane cele dziaïañ sprzedaĝowych w warunkach wspólnej waluty europejskiej euro, wynikajÈce z odpowiednio wczeĂniej zaplanowanych procedur dziaïania pozwolÈ na wygenerowanie polityki sprzedaĝy, która bÚdzie konkurencyjna w odniesieniu do innych uczestników rynku europejskiego. PodjÚta problematyka to problem otwarty, który moĝe staÊ siÚ boděcem do zainicjowania badañ na szerszÈ skalÚ i skonfrontowania ich wyników zbwynikami badañ juĝ przeprowadzonych. Dziaïanie takie pozwoli na porównanie dynamiki zmian zachodzÈcych w sferze planowania dziaïañ sprzedaĝowych polskich przedsiÚbiorstw w zwiÈzku z przyszïym wejĂciem Polski do strefy euro. Ze wzglÚdu na charakter niniejszych rozwaĝañ analizowano opinie przedsiÚbiorstw ze wzglÚdu na ich wielkoĂÊ. Zasadne wydaje siÚ podjÚcie badañ peïnych, których wyniki pozwolÈ na skonfrontowanie odpowiedzi firm ze wzglÚdu na profil dziaïalnoĂci, wielkoĂÊ obrotów ze sprzedaĝy, strukturÚ organizacyjnÈ i prawnÈ itd. Informacje o autorce Mgr Klaudia Pujer – Specjalista ds. ZarzÈdzania Zasobami Ludzkimi, doktorantka na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocïawiu (Wydziaï GRiT wb Jeleniej Górze). E-mail: [email protected]. vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012 145 Klaudia Pujer Bibliografia Bartosik, K. 2009. WejĂcie do strefy euro a zróĝnicowanie wynagrodzeñ. Studia Ekonomiczne, nr 1–2. Bednarek-Sekunda, E. i D. Witkowski 2010. Przygotowanie sektora przedsiÚbiorstw niefinansowych do wprowadzenia euro. Europracownia, nr 3, s. 8–29. Borkowski, P. 2008. Wpïyw wprowadzenia euro na ryzyko w dziaïalnoĂci przedsiÚbiorstw, w: J. Ostaszewski (red.) Polska w strefie euro. Szans ibzagroĝenia, s. 417–427. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH. Czaja, S. i E. Tyszkiewicz 1998. Funkcjonowanie firm i samorzÈdów terytorialnych w warunkach Unii Europejskiej, Waïbrzych: Wydawnictwo WWSZiP. Dzikowska, M., Gorynia, M., Jankowska, B., Pietrzykowski, M. i P. Tarka 2010. Opportunities and threats related to accession of Poland to the euro zone – perspective of polish enterprises, w: J. Bilski i E. Feder-Sempach (red.) The mechanism of functioning of EMU euro zone enlargement – the new members’ perspective, s. 55–65. ódě: Wydawnictwo Uniwersytetu ódzkiego. Gorynia, M. (red.) 2002. Luka konkurencyjna na poziomie przedsiÚbiorstwa a przystÈpienie Polski do Unii Europejskiej. Implikacje dla strategii firm i polityki gospodarczej, Poznañ: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej. Gorynia, M. i B. Jankowska (red.) 2011. WejĂcie Polski do strefy euro ab miÚdzynarodowa konkurencyjnoĂÊ i internacjonalizacja polskich przedsiÚbiorstw, Warszawa: Difin. Koronowski, A. 2009. Wybór strategii przystÈpienia do strefy euro wb Ăwietle teorii ib doĂwiadczenia EUGiW, w: U.b Pïowiec (red.) Polityka gospodarcza a rozwój kraju, s. 45–56. Warszawa: PTE. NBP 2011. Raport na temat peïnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, http://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re.pdf, odczyt: 20.12.2011. Penc, J. 2003. ZarzÈdzanie w warunkach globalizacji, Warszawa: Difin. Puïaska-Turyna, B. 2011. Statystyka dla ekonomistów, Warszawa: Difin. Roguska, B. 2011. Wprowadzenie euro w Polsce – akceptacja, skutki, uwarunkowania, Komunikat z Badañ CBOS, http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=4449, odczyt: 20.12.2011. Skaner mikro, maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw (M¥P) wyniki badania KerallaResearch – opinie przedsiÚbiorców podsumowujÈce I kw. 2011 oraz prognozy i decyzje zakupowe firm na II kw. 2011, http://keralla.pl/images/files/Raport%20Sektora%20MSP_%20 KerallaResearch%201Q11.pdf, odczyt: 21.12.2011. Sobczyk, M. 2001. Statystyka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Sora, A. 2009. Nastawienie Polaków do waluty euro, w: A. Sroka i A.K. Wojtaszczyk (red.) Polska na drodze do euro, s. 331–345. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR. Stankiewicz, J.M. 2002. KonkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstwa. Budowanie konkurencyjnoĂci przedsiÚbiorstwa w warunkach globalizacji, Toruñ: Wydawnictwo TNOiK „Dom Organizatora”. Wajda-Lichy, M. i A.M. DÈbrowski 2010. Strategie rozszerzenia strefy euro, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego. ZeliaĂ, A., Paweïek, B. i S. Wanat 2002. Metody statystyczne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ¿oïnowski, A. 2009. Wpïyw czïonkowska Polski w UE na inwestycje zagraniczne, Warszawa: ekspertyza na zlecenie UKIE. 146 Problemy ZarzÈdzania