minister edukacji narodowej

MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ
Warszawa, 24 maja 2016 r.
DKZU-WKZ.054.2.2016.EM
Pan
Marek Kuchciński
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej
Odpowiedź na interpelację nr 2857
Szanowny Panie Marszałku,
składam na Pana ręce odpowiedź na interpelację Posłów na Sejm RP Pani
Iwony Michałek oraz Pana Jacka Kurzępy w sprawie dokształcania
młodocianych pracowników o obniżonych wymaganiach edukacyjnych oraz
aktualnej sytuacji szkolnictwa zawodowego w Polsce.
Szanowna Pani Poseł, Szanowny Panie Pośle,
potrzeba wprowadzenia do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego
zawodów pomocniczych przeznaczonych dla uczniów z niepełnosprawnością
intelektualną w stopniu lekkim, wynika przede wszystkim z konieczności
zapewnienia tej grupie młodzieży realnej możliwości uzyskania zawodu, który
w przyszłości mogliby wykonywać zyskując samodzielność zawodową na rynku
pracy, niezależność finansową i pełniejszą akceptację społeczeństwa, którego
są pełnoprawnymi członkami.
Jednym z czynników determinujących i utrudniających młodzieży
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim zdobycie zawodów
innych niż zawody pomocnicze, są ich ograniczone możliwości intelektualne
i psychofizyczne wynikające z niepełnosprawności, takie jak np. spowolniony
i niedokładny
proces
spostrzegania,
nietrwała
uwaga,
trudności
w abstrahowaniu, brak samodzielności i inicjatywy w działaniu, trudności
w efektywnym organizowaniu sobie pracy, zaburzenia orientacji w nowym
środowisku i w sytuacjach złożonych, trudności z wykorzystaniem posiadanych
informacji w życiu codziennym. Uniemożliwiają one sprostanie wymaganiom,
teoretycznym i praktycznym, określonym w podstawie programowej kształcenia
w zawodach. Dodatkowymi czynnikami są również środowisko, z którego się
wywodzą, nierzadko nieprzedstawiające pozytywnych wzorów zachowań
w kwestii zdobywania wiedzy i umiejętności zawodowych oraz związanego
z tym dalszego zatrudnienia, sytuacja rodzinna i status materialny, stan zdrowia
itp. Młodzież ta jest także niejednokrotnie obciążona poważnym bagażem
traumatycznych przeżyć, wymaga dużej wrażliwości i szczególnego
zainteresowania ze strony osób organizujących dla nich kształcenie i opiekę.
W wyniku powyższego młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu
lekkim często nie jest w stanie opanować w dostatecznym stopniu wiedzy,
umiejętności i kompetencji określonych w danym zawodzie w przeciwieństwie
do uczniów w normie intelektualnej. Dlatego też dla uczniów
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim dedykowany jest zawód
pracownik pomocniczy obsługi hotelowej1. Uczniowie kształcący się w tym
zawodzie nie realizują części efektów wspólnych dla wszystkich zawodów
t.j. podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz języka obcego
ukierunkowanego zawodowego.
Zgodnie z podstawą programową kształcenia w zawodzie pracownik
pomocniczy obsługi hotelowej absolwenci szkoły kształcącej w tym zawodzie
powinni być przygotowani do wykonywania następujących zadań zawodowych:
1) wykonywania prac związanych z przygotowaniem jednostki mieszkalnej do
przyjęcia gości;
2) wykonywania prac pomocniczych w części gastronomicznej obiektu
świadczącego usługi hotelarskie;
3) wykonywania prac pomocniczych związanych z obsługą gości;
4) wykonywania prac porządkowych na terenie obiektu świadczącego usługi
hotelarskie;
1
Zawody, w których kształcenie może odbywać się w zasadniczych szkołach zawodowych,
technikach oraz szkołach policealnych określone są w załączniku do rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa
zawodowego (Dz.U. z 2012 r. poz. 7, z późn. zm.)
5) wykonywania prac pomocniczych związanych z utrzymaniem w należytym
stanie terenów zieleni i urządzeń rekreacyjnych znajdujących się w otoczeniu
obiektu.
Osoby, które potwierdzą powyższe umiejętności na egzaminie potwierdzającym
kwalifikacje w zawodzie otrzymają świadectwo potwierdzające kwalifikację
T.1. Wykonywanie prac pomocniczych w obiektach świadczących usługi
hotelarskie wyodrębnioną w tym zawodzie, a po ukończeniu zasadniczej szkoły
zawodowej również dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodzie
pracownik pomocniczy obsługi hotelowej. Osoby, które ukończą zasadniczą
szkołę zawodową bez potwierdzenia kwalifikacji otrzymają świadectwo
ukończenia szkoły, które jest dokumentem potwierdzającym posiadanie
odpowiedniego poziomu wykształcenia – zasadniczego zawodowego,
natomiast nie jest dokumentem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe.
Przepisy prawa przewidują możliwość organizacji kształcenia specjalnego m.in.
dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim,
na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez
zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologicznopedagogicznej, w tym specjalistycznej, z uwagi na powyższy rodzaj
niepełnosprawności
intelektualnej2.
Diagnozy
potrzeb
rozwojowych
i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia niepełnosprawnego
dokonują specjaliści w poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni
specjalistycznej, którzy wskazując w orzeczeniu o potrzebie kształcenia
specjalnego zalecane formy kształcenia, wspierają rodziców (opiekunów
prawnych) lub pełnoletnich uczniów, w wyborze szkoły – w tym umożliwiającej
zdobycie określonego zawodu – najbardziej odpowiedniej dla ich dziecka lub
pełnoletniego ucznia. Natomiast decyzję o wyborze formy kształcenia
podejmują rodzice (opiekunowie prawni) dziecka lub pełnoletni uczeń, którzy
zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej mają wyłączne prawo
do decydowania o swoim dziecku, lub decydowania o osobie, o ile prawo to nie
zostanie im ograniczone lub nie zostaną go pozbawieni.
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim mogą kształcić
się w szkołach (oddziałach) ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych
oraz w ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy o systemie oświaty,
w których funkcjonują szkoły specjalne.
2
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków
organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych,
niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2015 r.
poz. 1113).
W przypadku m.in. uczniów niepełnosprawnych, o których mowa powyżej,
kształcenie w szkole ponadgimnazjalnej dla młodzieży – tj. w zasadniczej
szkole zawodowej, w tym specjalnej, która jest przeznaczona m.in. dla uczniów
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim3 – może być prowadzone
do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy
24 rok życia. Jest to związane z możliwością skorzystania przez ucznia
niepełnosprawnego z przedłużenia mu okresu nauki na każdym etapie
edukacyjnym o jeden rok4, ze względu na indywidualne potrzeby edukacyjne
i rozwojowe oraz indywidualne możliwości psychofizyczne.
Na potrzebę wprowadzenia nowych zawodów dla ww. grupy uczniów wskazują
m.in. dyrektorzy zasadniczych szkół zawodowych specjalnych, którzy widzą
konieczność utworzenia zawodów adekwatnych do potrzeb rynku pracy
w sferze realizacji zadań pomocniczych.
Kwestie związane z kształceniem dzieci i młodzieży niepełnosprawnych
pozostają w obszarze szczególnego zainteresowania Ministerstwa Edukacji
Narodowej. Na bieżąco prowadzone są prace nad zmianami i opracowywaniem
rozwiązań legislacyjno-organizacyjnych, w celu zapewnienia uczniom
niepełnosprawnym odpowiednich do ich potrzeb warunków kształcenia. W celu
intensyfikacji prac związanych z określeniem kierunków działań dotyczących
m.in. kształcenia specjalnego, Minister Edukacji Narodowej powołał również
Zespół do spraw specjalnych potrzeb edukacyjnych, do którego zadań należy
opracowanie propozycji zmian systemowych w zakresie kształcenia dzieci
i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym kształcenia
w zawodach.
1 września 2015 naukę w szkołach prowadzących kształcenie w zawodach
podjęło 55,43% absolwentów gimnazjów, w tym 38,38 % absolwentów
kontynuuje naukę w technikum, natomiast 17,05 % - w zasadniczej szkole
zawodowej.
W roku szkolnym 2015/2016 w szkołach ponadgimnazjalnych dla młodzieży
prowadzących kształcenie zawodowe (publicznych oraz niepublicznych
o uprawnieniach szkół publicznych) kształci się łącznie 712 980 uczniów, w tym
w zasadniczych szkołach zawodowych 178 809 uczniów, w technikach 506 220
3
Załącznik nr 6 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r.
w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. poz. 204, z późn. zm.).
4
§ 5 ust. 1, 2 i 4 ww. rozporządzenia w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach
publicznych (Dz. U. poz. 204, z późn. zm.), w związku z § 4 ww. rozporządzenia w sprawie
warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży
niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem
społecznym.
uczniów, a w szkołach policealnych 27 951 uczniów. W szkołach dla dorosłych szkołach policealnych (publicznych oraz niepublicznych o uprawnieniach szkół
publicznych) kształcenie realizuje 209 328 osób, w tym:
- w szkole publicznej – 28219 słuchaczy,
- w szkole niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej – 181109 słuchaczy.
Szczegółowe informacje dotyczące liczby uczniów kształcących się w szkołach
dla młodzieży podano w poniższej tabeli.
Tabela. Liczba uczniów w szkołach dla młodzieży kształcących w zawodach
Zasadnicza
szkoła
Szkoła
SZKOŁY DLA MŁODZIEŻY
zawodowa
Technikum policealna
publiczna
niepubliczna o uprawnieniach szkoły
publicznej
ŁĄCZNIE
166094
491674
12956
12715
14546
14995
178809
506220
27951
Źródło: dane Systemu Informacji Oświatowej na dzień 30 września 2015 r.
Wśród zawodów, w których kształcenie realizowane jest w technikum
największą popularnością cieszą się następujące zawody:
1) Technik informatyk (69 039 uczniów)
2) Technik żywienia i usług gastronomicznych (56 458 uczniów)
3) Technik ekonomista (42 146 uczniów)
4) Technik logistyk (31 409 uczniów)
5) Technik hotelarstwa (30 502 uczniów)
6) Technik pojazdów samochodowych (28 979 uczniów)
7) Technik budownictwa (23 110 uczniów)
8) Technik mechatronik (19 023 uczniów)
9) Technik mechanik (16 389 uczniów)
10) Technik organizacji reklamy (15 112 uczniów)
Do najpopularniejszych zawodów w zasadniczej szkole zawodowej należą:
1) Mechanik pojazdów samochodowych (32 151 uczniów)
2) Kucharz (28 342 uczniów)
3) Fryzjer (19 450 uczniów)
4) Sprzedawca (16 137 uczniów)
5) Monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie (11 269)
6) Cukiernik (9 058 uczniów)
7) Stolarz (6 630 uczniów)
8) Elektryk (6 587 uczniów)
9) Elektromechanik pojazdów samochodowych (6 563 uczniów)
10) Ślusarz (6 510 uczniów)
W szkole policealnej wśród najpopularniejszych zawodów znajdują się:
1) Technik administracji (37 819 uczniów i słuchaczy)
2) Technik bezpieczeństwa i higieny pracy (35 891 uczniów i słuchaczy)
3) Technik usług kosmetycznych (30 809 uczniów i słuchaczy)
4) Technik rachunkowości (16 476 uczniów i słuchaczy)
5) Technik informatyk (15 926 uczniów i słuchaczy)
6) Opiekun medyczny (13 970 uczniów i słuchaczy)
7) Technik masażysta (13 440 uczniów i słuchaczy)
8) Florysta (9 861 uczniów i słuchaczy)
9) Technik farmaceutyczny (8 877 uczniów i słuchaczy)
10) Technik ochrony fizycznej osób i mienia (8 120 uczniów i słuchaczy).
W 2015 r. do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego wprowadzono pięć
nowych zawodów: technik przemysłu mody, technik lotniskowych służb
operacyjnych, przetwórca ryb, jeździec oraz kierowca mechanik. Wszystkie
ww. zawody zostały wprowadzone na wnioski ministrów właściwych dla tych
zawodów.
Ponadto w związku z decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi dokonano
zmiany nazwy dotychczasowego zawodu technik mechanizacji rolnictwa na
technik mechanizacji rolnictwa i agrotroniki, do którego wprowadzono
zagadnienia dotyczące eksploatacji systemów mechatronicznych w rolnictwie.
W maju br. Minister Edukacji Narodowej podpisał rozporządzenie dotyczące
klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego mające na celu utrzymanie
możliwości kształcenia w zawodach asystentka stomatologiczna i opiekunka
dziecięca. Dzięki temu rozwiązaniu szkoły policealne, kształcące w tych
zawodach mogą dokonać rekrutacji kandydatów na rok szkolny 2016/2017.
Obecnie procedowany jest kolejny projekt rozporządzenia dotyczącego
klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego mający na celu umożliwienie
szkołom kształcenie od roku szkolnego 2016/2017 w czterech nowych
zawodach: technik szerokopasmowej komunikacji elektronicznej (na wniosek
ministra właściwego ds. informatyzacji) oraz technik automatyk, szkutnik,
mechanik – operator maszyn do produkcji drzewnej (na wniosek ministra
właściwego ds. gospodarki).
Dla zawodów nowo wprowadzanych do klasyfikacji zawodów szkolnictwa
zawodowego na bieżąco opracowywane są podstawy programowe.
W 2015 r. opracowano podstawy programowe dla zawodów wprowadzonych do
klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego w roku 2014, tj. technik
urządzeń dźwigowych, technik chłodnictwa i klimatyzacji oraz mechanik
motocyklowy, jak również dla zawodów wprowadzonych do klasyfikacji w roku
2015, tj. technik przemysłu mody, technik lotniskowych służb operacyjnych,
przetwórca ryb.
Trwają prace nad opublikowaniem podstaw programowych dla zawodów:
jeździec, kierowca mechanik oraz technik mechanizacji rolnictwa i agrotroniki,
wprowadzonych do klasyfikacji zawodów w listopadzie 2015 r. oraz nad
opracowaniem podstaw programowych do zawodów: technik szerokopasmowej
komunikacji elektronicznej, technik automatyk, szkutnik oraz mechanik –
operator maszyn do produkcji drzewnej.
W ostatnich miesiącach MEN podjęło działania mające na celu zwiększenie roli
pracodawców, w tym rzemieślników, w szkolnictwie zawodowym, zarówno na
poziomie systemowym, jak i w ramach współpracy szkół zawodowych
z pracodawcami.
Obecnie odbywają się debaty wojewódzkie w ramach trwającej ogólnopolskiej
debaty oświatowej „Uczeń. Rodzic. Nauczyciel – Dobra Zmiana”, podczas
których przedstawiane i analizowane są problemy, potrzeby i projekty
rozwiązań w zakresie: szkolnictwa specjalnego, kształcenia zawodowego,
finansowania oraz bezpieczeństwa. W dniu 15 marca br. w ramach
ogólnopolskiej debaty MEN zainaugurowało cykl debat regionalnych
o kształceniu zawodowym w systemie oświaty i roli jaką powinni odgrywać
pracodawcy, zarówno na poziomie centralnym przy projektowaniu rozwiązań
systemowych, w procesie kształcenia w szkołach, jak również w procesie
egzaminowania w kontekście większego włączenia się przedsiębiorców
w proces budowania nowoczesnego systemu kształcenia zawodowego
odpowiadającego na potrzeby gospodarki i rynku pracy.
Ministerstwo Edukacji Narodowej uruchomiło specjalną stronę internetową5
poświęconą ogólnopolskiej debacie „Uczeń. Rodzic. Nauczyciel – Dobra
Zmiana”, gdzie na bieżąco zamieszczane są wszystkie informacje dotyczące
spotkań, rozmów i debat organizowanych w różnych częściach kraju na temat
zmian w polskim systemie edukacji. Za pośrednictwem tej strony każdy może
przesyłać do MEN swoje uwagi, wnioski i spostrzeżenia dotyczące
najważniejszych tematów związanych z przyszłością polskiej oświaty oraz
zapisać się na debatę.
5
www.debataoswiatowa.men.gov.pl
Ministerstwu Edukacji Narodowej szczególnie zależy na głosie pracodawców,
których zaangażowanie postrzega jako gwarancję pozytywnej zmiany
w systemie szkolnictwa zawodowego. By zmienić negatywny wizerunek
szkolnictwa zawodowego oraz opinie o jego niedostosowaniu do potrzeb rynku
pracy, pracodawcy powinni być obecni i aktywni na każdym etapie procesu
kształcenia zawodowego począwszy od określania potrzeb w zakresie nowych
zawodów i umiejętności, poprzez zaprojektowanie kształcenia w tych zawodach
i umiejętnościach, realizację kształcenia praktycznego przy ścisłym udziale
pracodawców, weryfikację efektów kształcenia na egzaminie zawodowym,
aż po zatrudnienie absolwentów szkół.
W ujęciu systemowym Ministerstwo Edukacji Narodowej zamierza
zintensyfikować współpracę z organizacjami pracodawców, stowarzyszeniami
zawodowymi oraz samorządem gospodarczym. Istotnym wsparciem
w pozyskiwaniu partnerów do współpracy w tym zakresie będą środki
europejskie w ramach perspektywy finansowej 2014-2020.
W kwietniu br. został ogłoszony otwarty nabór ekspertów do projektu
„Partnerstwo na rzecz kształcenia zawodowego. Etap 1: Forum partnerów
społecznych”,
w
którym
przeprowadzone
zostanie
rozpoznanie
zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w poszczególnych branżach.
Do współpracy w tym zakresie zaproszeni zostali przedstawiciele partnerów
społecznych właściwi dla poszczególnych zawodów szkolnictwa zawodowego,
w tym przedstawiciele organizacji pracodawców, izb gospodarczych,
stowarzyszeń zawodowych i związków zawodowych. W oparciu o wyniki tych
konsultacji zostaną określone umiejętności, na które będzie występowało
zapotrzebowanie przemysłu w najbliższych latach, jak również oczekiwania
w zakresie sylwetki (charakterystyki) absolwentów kształcących się w danym
zawodzie. Informacje te zostaną wykorzystane w celu dostosowania klasyfikacji
(listy) zawodów szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy, w oparciu
o którą prowadzone jest kształcenie w szkołach zawodowych. Wiedza
ekspercka pozyskana od partnerów społecznych, w tym zwłaszcza
pracodawców posłuży również autorom podstaw programowych kształcenia
w zawodach w celu ich modernizacji bądź opracowania nowych, w przypadku
gdy ministrowie właściwi dla zawodów zgłoszą do Ministerstwa Edukacji
Narodowej wnioski o wprowadzenie nowych zawodów do klasyfikacji.
Wzmocnienie współpracy na poziomie centralnym, zarówno na szczeblu
międzyresortowym, jak i z przedstawicielami partnerów społecznych, w tym
zwłaszcza z pracodawcami, pozwoli na lepsze dostosowanie oferty i treści
szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy w ujęciu systemowym.
Dostosowaniu szkolnictwa zawodowego do rynku pracy powinny służyć również
projekty realizowane w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych na lata
2014-2020. W nowej perspektywie finansowej wsparcie kształcenia
zawodowego ze środków europejskich odbywać się będzie głównie na poziomie
regionów, tj. najbliżej zapotrzebowania szkół prowadzących kształcenie
zawodowe oraz pracodawców - na ten cel przeznaczono ponad 930 mln euro.
Trwająca debata pozwoli na wypracowanie takiego modelu kształcenia
zawodowego, w którym zarówno struktura, jak i organizacja kształcenia będą
sprzyjały współpracy szkół z pracodawcami oraz koncepcji uczenia się przez
całe życie.
Podsumowanie ogólnopolskiej debaty odbędzie się w Toruniu w dniu
27 czerwca br.
Przedkładając powyższe informacje i wyjaśnienia, uprzejmie proszę Państwa
Posłów o ich przyjęcie
Z wyrazami szacunku
Z upoważnienia
MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ
Teresa Wargocka
Sekretarz Stanu
/ – podpisany cyfrowo/