docDiagnoza spoleczna powiatu pultuskiego
download 
Reklamacja Transkrypt
Diagnoza spoleczna powiatu pultuskiego
Diagnoza społeczna Powiatu Pułtuskiego Prof. dr hab. Adam Kurzynowski Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora Pułtusk 2011 Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” Prof. dr hab. Adam Kurzynowski Diagnoza społeczna Powiatu Pułtuskiego 1. Określenie obszarów (zdefiniowanie problemów) We współczesnej nauce przyjmuje się na ogół następujące określenie problemów społecznych. Przez problemy społeczne rozumie się takie zachowania i zjawiska społeczne, które ze względu na swój charakter, skutki i intensywność występowania postrzegane są i odczuwane przez członków danej społeczności jako istotne dolegliwości w życiu zbiorowym, wymagające rozwiązania. Inaczej można powiedzieć, że są to zjawiska i zachowania o charakterze dysfunkcjonalnym, zagrażające ładowi społecznemu czy wręcz przybierające postać patologii społecznych. Tak rozumiane problemy społeczne są odwiecznym atrybutem wszelkich zbiorowości ludzkich i oznaczać mogą zjawiska bardzo różnorodne, różne kategorie zachowań ludzi, pewne kategorie jednostek i grup społecznych, pewne cechy osobnicze ludzi, postawy, stany zdrowia, sposób bycia, więzi społeczne itp. Tak postrzegane problemy społeczne, oddziaływując na siebie tworzą zwykle syndromy prowadzące do ogólniejszych zagrożeń. Przykładem tego jest marginalizacja i wykluczenie z życia społecznego często dużych zbiorowości społecznych, których podstawą na ogół jest znalezienie się w sferze niedostatku, ubóstwa, zaniku zdolności przystosowawczych, apatii i wycofania. Nasilenie występowania problemów społecznych następuje zwykle w okresie zmian, przechodzenia od jednego do drugiego stanu organizacji życia społecznego, rodzi to bowiem na ogół większe lub mniejsze koszty społeczne, a także trudności przystosowawcze. Uzależnione to jest oczywiście od dynamiki zmian, ich zasięgu i tempa czego dowodem jest dokonujący się w Polsce proces transformacji systemowej. Ma on różne wymiary, przebiega na różnych poziomach: w skali makro, w całym społeczeństwie, w skali regionalnej i lokalnej. Przestrzeń społeczna, w której dokonujące się te zmiany jest zróżnicowana zarówno pod względem rozwoju jak i skali, koncentracji zmian jakie na danym obszarze się dokonują. 2 Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” Polskie doświadczenia wykazują, że najbardziej wrażliwa jest przestrzeń lokalna właśnie z uwagi na silne zróżnicowanie gospodarczo-społeczne w momencie rozpoczęcia zmian i niestety ich pogłębiania się w czasie transformacji. To zróżnicowanie przestrzeni społecznej w Polsce ma nie tylko postać międzyregionalną, ale występuje i to w formie coraz bardziej zaostrzającej się wewnątrz poszczególnych regionów. Przykładem tego jest także województwo mazowieckie, co z uwagi na jego ogólny wysoki poziom rozwoju szczególnie wyraziście się uwidacznia. Na liście obszarów dotkniętych silniej od innych koncentracją problemów społecznych jest powiat pułtuski, mimo tego że znajduje się on w zasięgu oddziaływania metropolii, miasta stołecznego Warszawy i jego najbliższego otoczenia. Przykładem tego jest przede wszystkim sytuacja na rynku pracy, utrzymujące się na wysokim poziomie bezrobocie, charakteryzujące się przy tym długotrwałością i małą skutecznością środków przeciwdziałających. Na przestrzeni lat 2006-2010 stopa bezrobocia w powiecie pułtuskim była aż dwukrotnie wyższa od przeciętnej dla całego województwa mazowieckiego oraz znacznie przewyższała stopę bezrobocia dla całego kraju. Prawie połowa bezrobotnych w powiecie pułtuskim to osoby długotrwale bezrobotne. Punktem wyjścia dla podjęcia działań na rzecz rozwiązywania problemów społecznych jest ich właściwa diagnoza, oparta na możliwie szerokim zespole informacji i badań. Specjaliści podkreślają, że wszystkie zadania diagnozy powinny być podporządkowane jej głównemu celowi jakim jest właśnie rozwiązanie jakiegoś czy grupy problemów społecznych. Te działania na rzecz rozwiązywania problemów społecznych powinny przyjmować postać strategii, która poza identyfikacją problemów – zagrożeń powinna przyjmować określone preferencje i środki działania. Funkcje takie miał w swoim założeniu spełniać opracowany przez władze powiatowe program zatytułowany „Strategia powiatu pułtuskiego. Strategia rozwoju powiatu 2007-2020”. W dokumencie zaprezentowano też misję powiatu, wizję jego rozwoju, najogólniejszy cel w perspektywie do 2020 roku. Misję tą określono następująco: powiat pułtuski to obszar wysokiej jakości życia mieszkańców, zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich – przedsiębiorczości, turystyki oraz kultury i edukacji o zasięgu ponadregionalnym. Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 3 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” Zaznaczono też, że tak określona misja została wybrana po konsultacjach spośród różnych jedenastu wariantów. Przy określaniu celów strategicznych, zgodnie z regułami, zastosowano zasadę preferencji. Całość działań strategicznych podzielono na trzy sfery nadając im następujące nazwy: sfera społeczna, sfera potencjałów i sfera gospodarcza. W strategii wyodrębniono też krótszy okres, traktowany jako etap jej realizacji w perspektywie do roku 2013. Poza preferencjami ogólnymi określono też hierarchię zadań przewidzianych na pierwszy okres. W sferze społecznej na liście tych priorytetów znalazły się: po pierwsze – poprawa dostępności i jakości opieki specjalistycznej. po drugie – ograniczenie zjawiska narkomanii i korzystania z używek wśród dzieci i młodzieży i po trzecie – stworzenie szerokiej oferty w zakresie rehabilitacji. Poza celami uznanymi za najważniejsze na dłuższej ich liście znalazły się takie jak: zwiększenie dostępności programów profilaktycznych, skuteczna promocja zdrowego stylu życia i edukacja prozdrowotna, zahamowanie wzrostu przypadków zachorowań na choroby cywilizacyjne. Na liście ogólniejszych kierunków działań strategicznych, dotyczących całego okresu do 2020 roku uznanych, jako szczególnie ważne umieszczono: poprawę sytuacji na rynku pracy – zmniejszenie poziomu bezrobocia oraz zapewnienie dostępu do wysokiej jakości usług medycznych, w tym specjalistycznej opieki zdrowotnej oraz rehabilitacji. Wymienione w strategii obszary i działania należą niewątpliwie do ogólnej kategorii problemów społecznych i jak widać zostały one przede wszystkim potraktowane przedmiotowo i podmiotowo ze szczególnym wskazaniem na problemy zdrowotne i rynku pracy. 2. Wstępna diagnoza problemów społecznych Można założyć, że przyjęte w strategii kierunki działania, a zwłaszcza preferencje, zostały oparte na analizie różnych danych i informacji dotyczących interesujących nas problemów i zagrożeń społecznych. Badania przeprowadzone w pierwszym półroczu 2011 wskazują, że ich lista odpowiada rzeczywiście występującym problemom i zagrożeniom, co prawda w badaniach wybór zbiorowości i problemów był bardziej szczegółowy, ale mieszczą się one w typologiach określonych i przyjętych w strategii. Tematem badań była „Polityka Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 4 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” społeczna wobec grup zagrożonych wykluczeniem w powiecie pułtuskim”. W badaniach przedmiotem zainteresowań uczyniono następujące zbiorowości: bezrobotnych, niepełnosprawnych, rodziny wielodzietne, dotkniętych alkoholizmem i sieroctwem, narkomanią oraz bezdomnych, a wiec zarówno grupy zagrożone jak i typy zachowań czy sytuacji, w jakich badane zbiorowości się znalazły będąc do tego zmuszone bądź ulęgające patologii przy własnym udziale. Przeprowadzono również wywiady z przedstawicielami instytucji publicznych zajmujących się tymi obszarami i sytuacjami. Wstępna analiza raportów i wynikających z nich wniosków potwierdza, że problemy wymienione w strategii nie tylko występują w powiecie pułtuskim, ale nadal posiadają charakter zagrożeń, a co ważniejsze zmiany są niewielkie, bądź nastąpiło nawet ich zaostrzenie. Przy tym na czoło wysuwa się wysoki poziom bezrobocia, jego długotrwałość i niezmiennie obejmującego te same zbiorowości społeczne, które trudniej radzą sobie na rynku pracy, mają niskie kwalifikacje i wykształcenie. Niski poziom aktywności zawodowej dotyczy także osób niepełnosprawnych, oraz jak wszędzie kobiet i młodzieży w wieku poniżej 25 roku życia. Bezrobocie również, jak wynika z badań, uważane jest za główna przyczynę alkoholizmu, a przede wszystkim utrzymującej się niezmiennie rozległej sfery ubóstwa. Można więc powiedzieć, że na terenie powiatu pułtuskiego mamy do czynienia z tradycyjnym syndromem ubóstwa, którego podstawą był negatywny splot takich czynników jak bezrobocie, w tym szczególnie długotrwałe, niski poziom kwalifikacji zawodowych, wielodzietności i zamieszkiwanie w małej miejscowości lub na wsi. W krańcowych przypadkach jest też powodem bezdomności. W przypadku osób niepełnosprawnych zwraca z kolei uwagę fakt, że większości jest to niepełnosprawność nabyta, a niewrodzona. W tej sytuacji szczególnie ważne są jej przyczyny. Z badań wynika także, ze osoby niepełnosprawne niewiele wiedzą na temat swoich uprawnień. Informują, że mają niełatwy dostęp do zabiegów rehabilitacyjnych, chociaż to właśnie zostało w strategii rozwoju powiatu uznane za jeden z ważniejszych priorytetów. Brak jest działań w otoczeniu społecznym, społecznościach gminnych mających na celu pomoc osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom. Otwarcie społeczności lokalnych i niezbędne działania władz samorządowych w tym zakresie pozostają, jak na razie, bardziej w sferze planów niż stanów rzeczywistych. Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 5 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” W kontekście tych wstępnych diagnoz, wniosków wynikających z badań jedna konstatacja nabiera szczególnego znaczenia, a mianowicie odpowiedź na pytanie – dlaczego najważniejsza przyczyna większości zagrożeń społecznych i patologii jaką jest bezrobocie nie ulega przynajmniej ograniczeniu? Można wymienić trzy przynajmniej przyczyny tego stanu, a mianowicie: po pierwsze nietrafny, mało skuteczny dobór środków przeciwdziałających, po drugie słaby stosunkowo rozwój gospodarczy powiatu i po trzecie brak współdziałania między władzami samorządowymi i przedsiębiorcami, a w szczególności organizacjami pozarządowymi. Brak jest również, tak samo zresztą jak w przypadku pomocy dla niepełnosprawnych (rehabilitacja) krótko okresowych ocen i korekty działań. Z badań wynika jednoznacznie, że władze lokalne działają poniżej swoich możliwości, a przede wszystkim brak jest kompleksowego podejścia, opartego na prawidłowej diagnozie i częstej ocenie skuteczności działań. Wśród tych działań dotyczących przede wszystkim głównego problemu dwa wydaja się być najważniejsze: szkolenie, a nawet kształcenie adresowane do osób bezrobotnych, zagrożonych zwolnieniem niepełnosprawnych i absolwentów. Uzupełnieniem tych działań powinny być programy ustawicznego kształcenia. Wśród bezrobotnych zdecydowaną przewagę (około 80%) maja osoby młode do 35 roku życia. Z kolei osoby i ich rodziny dotknięte alkoholizmem i jego skutkami, uważane przez badanych za istotny problem wymagają kompleksowego wsparcia przede wszystkim psychologicznego, a dzieci z ich rodzin szczególnej opieki. Z analizy wyników badań wynika, że dwie grupy pokoleniowe zagrożone są szczególnie bądź znalazły się już w obszarze wykluczenia i samo marginalizacji. Jedną z tych grup stanowią młodzi, a drugą osoby w wieku średnim w granicach 40–50 lat. Wśród bezrobotnych stanowią oni drugą po młodych (do 35 lat) grupę, przeważają wśród dotkniętych chorobą alkoholową, a także w środowisku bezdomnych. Działania na rzecz obydwu tych grup powinny być różne dla młodych szkolenie, skorelowane z zapotrzebowaniami rynku pracy, dla „starszych” pomoc środowiskowa i psychologiczna, oferty na rzecz aktywności zawodowej i społecznej. W przypadku alkoholizmu rysuje się też wyraźnie podział na miasto i wieś. Wieś jest bardziej zagrożona problemem alkoholizmu, a specyfika środowiska wiejskiego wymaga innych programów przeciwdziałania. W społecznościach powiatu Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 6 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” pułtuskiego obecne są wszystkie zjawiska i stany będące przedmiotem badań, tworzące lokalne syndromy ubóstwa i wykluczenia. Dwa są najważniejsze: bezrobocie i alkoholizm. Trzecim problemem, jak zresztą w całej Polsce, jest sytuacja dzieci w rodzinach znajdujących się w obszarze ubóstwa i dotkniętych zjawiskami patologicznymi. 3. Założenia do strategii rozwiązywania problemów społecznych Z przedstawionej wstępnej diagnozy problemów społecznych na podstawie wyników badań w powiecie pułtuskim, wyłaniają się zagadnienia, które powinny być uwzględnione w strategii ich ograniczania i rozwiązywania. Dążąc do ustalenia przyszłych działań poszczególnych podmiotów, których zadaniem jest zapobieganie, ograniczanie i skuteczne ich rozwiązywanie z pozytywnym efektem dla społeczności lokalnych (gminnych) i powiatu należy działania te oprzeć między innymi na następujących założeniach, traktowanych jako sposób skutecznego postępowania podmiotów publicznych, niepublicznych, organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych. Można tu wyróżnić: 3.1. Lokalna polityka społeczna, jako czynnik mający decydujący wpływ na sposób i skuteczność rozwiązywania problemów społecznych. Zaakceptowanie takiego sposobu podejścia oznacza również, że polityka społeczna jest traktowane jako czynnik lokalnego rozwoju zrównoważonego, który jest szybszy i mniej kosztuje wówczas, gdy w środowisku lokalnym nie są niszczone różnego rodzaju zasoby (kapitał ludzki, środki materialne, oraz zakłócona jest integracja społeczna i współdziałanie itp.), a powodem występowanie problemów lub kwestii społecznych (np. bezrobocie, alkoholizm, narkomania, przestępczość). Można to wyrazić zależnością: im mniej tych negatywnych zjawisk, tym szybszy rozwój. Takie spojrzenie na lokalne problemy społeczne, każe je postrzegać jako zagrażające normalnemu funkcjonowaniu i rozwojowi lokalnych środowisk. Stała obserwacja w powiecie zbadanych problemów społecznych jest podstawą do działania na rzecz ich ograniczania i rozwiązywania. 3.2. Skuteczne działanie publicznych, ale także innych podmiotów, mających rozwiązywać lokalne problemy społeczne, potrzebna jest dobra, odnawialna informacja statystyczna i empiryczna, dająca obraz tych zjawisk i ich dynamikę z uwzględnieniem ich przebiegu w czasie. Dotychczas nie jest ona wystarczająca dla efektywnego badania tych zjawisk na obszarze gmin i powiatów. Dlatego pilnym zadaniem jest tworzenie systemu lokalProjekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 7 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” nej informacji o problemach społecznych poszerzającej dotychczas istniejące informacje, aby można było je użyć w diagnozowaniu tych zjawisk, oraz pewniejszego przewidywania ich nasilenia wśród różnych grup ludności i środowisk lokalnych. Powyższe stwierdzenie nie dotyczy tylko danych statystycznych, lecz także wyników badań empirycznych prowadzonych z odpowiednią częstotliwością (monitoring), w celu poznania badanych zjawisk, kierunków przemian i zagrożeń. Należy wiązać duże nadzieje w związku z uruchamianą (w czerwcu br.) w Mazowieckim Obserwatorium Rynku Pracy, bazą danych o rynku pracy, instytucjach edukacji zawodowej i ustawicznej, zawierającej także wyniki badań wśród pracodawców oraz kierowników instytucji edukacyjnych. Baza danych umożliwia analizę sytuacji na rynku pracy, funkcjonowania instytucji edukacyjnych i innych podmiotów, umożliwia analizę sytuacji w danym kwartale, roku z możliwością sięgnięcia do danych wstecz np. 2000–2010 oraz porównania sytuacji w powiecie pułtuskim z powiatami sąsiednimi i z danymi dla całego województwa mazowieckiego. Baza dostępna jest na stronie internetowej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Warszawie, i będą mogli z niej korzystać zainteresowani, tj. władze i inne instytucje w powiecie i gminach, pracodawcy i podmioty prowadzące kształcenie zawodowe. W przyszłości w tej bazie danych będą prawdopodobnie zamieszczane dane dotyczące pomocy społecznej i inne. W bazie są ulokowane dane dla powiatów, z algorytmami obliczania około 1300 wskaźników, z których można będzie wybrać potrzebne do analizy bieżącej i dla prognozowania badanych zjawisk w przyszłości. 3.3. Współdziałanie podmiotów publicznych i niepublicznych biorących udział w rozwiązywaniu lokalnych problemów społecznych, powinno wynikać z ogólnego założenia, że współpraca podmiotów różnego rodzaju tworzy swego rodzaju lokalną koalicję, która z natury rzeczy ma większe szanse skutecznego działania, ponieważ dysponuje większym potencjałem możliwości, specjalistów i środków niż pojedynczy podmiot. Współdziałanie podmiotów umożliwia szybsze rozwiązanie danego problemu. Z praktyki wynika, że taka współpraca nie jest łatwa, a jak wykazują badania zamiast współpracy występują czasem konflikty na tle kompetencji poszczególnych podmiotów działających na rzecz rozwiązywania problemów społecznych. Wymieniony zakres współpracy może być także realizowany w ramach porozumień międzygminnych i międzypowiatowych, gdy rozwiązywany problem tego wymaga. Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 8 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” 3.4. Działania na rzecz ograniczania, rozwiązywania problemów społecznych powinny w odpowiedniej formie być umieszczone w gminnej i powiatowej strategii rozwoju nie tylko w formie ogólnie sformułowanych celów, lecz z określeniem konkretnych zadań, podmiotów je realizujących, środków finansowych i harmonogramu realizacji. Takie strategie konsultowane ze społecznością lokalną, mogą stanowić źródło motywacji do działań społeczności na rzecz ograniczania i usuwania zagrożeń społecznych, co powinno być postrzegane jako wspieranie zrównoważonego rozwoju. Dobra strategia rozwoju z wyraźnym zaznaczeniem tych problemów społecznych, które powinny być rozwiązane, będzie postrzegana jako realna i motywująca do działania. 3.5. Szybkość diagnozowania i rozwiązywania trudnych problemów społecznych (technologia działania). W obecnej praktyce rozwiązywania lokalnych problemów społecznych czas nie jest właściwie wykorzystywany, tj. diagnozy przygotowywane są zbyt rzadko i często po zaistnieniu zjawisk negatywnych. Powinno się więcej uwagi zwracać na diagnozę w początkowej fazie rozwoju negatywnego zjawiska, tj. wówczas gdy nie jest utrwalone i nie powoduje tylu zniszczeń w życiu jednostek, rodzin i grup społecznych. Późne rozpoznanie zjawiska negatywnego powoduje, że trudniej je ograniczać i zwalczać, ponieważ wytwarzają się mechanizmy utrwalające zachowania osób uwikłanych w zaistniałą sytuację. Zatem wczesne rozpoznanie problemu powinno być początkiem szybkiego działania stawiającego bariery np. dla dalszego pogarszania się sytuacji, co powinno służyć przywróceniu normalności w życiu jednostek, rodziny lub grupy społecznej. Zbyt duże opóźnienie w usuwaniu zagrożeń nie tylko bardzo zmniejsza szansę naprawy, ale także zwiększa koszty społeczne długiego działania naprawczego. Wiadomo, że udział długotrwale bezrobotnych wśród ogółu bezrobotnych jest zbyt duży, udział świadczeniobiorców pomocy społecznej zbyt długo otrzymujących tę pomoc, zamiast ich szybszego usamodzielnienia, jest wciąż za duży, alkoholizm jest zbyt późno identyfikowany i leczony. Powoduje to zbyt długie pozostawanie w systemie wsparcia szczególnie finansowego osób żyjących w uzależnieniu od świadczeń pomocy społecznej. Diagnoza i szybkie działanie to klucz do ograniczania i rozwiązywania trudnych problemów przy współpracy różnych podmiotów działających w środowisku lokalnym. 3.6. Scenariusze diagnozowania i działania podmiotów lokalnych na rzecz profilaktyki, ograniczania i rozwiązywania trudnych problemów społecznych. Każdy przypadek Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 9 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” jest inny ze względu na swoje indywidualne cechy, ale mogą być one widziane w ramach pewnych ich typów, tj. bezrobotni, świadczeniobiorcy pomocy społecznej, alkoholicy, bezdomni, rodziny wielodzietne w trudnej sytuacji materialnej, osoby niepełnosprawne, osoby wymagające stałej rehabilitacji i opieki, osoby i rodziny dotknięte patologią kryminalną. Przedstawiciele tych grup społecznych (zbiorowości) mają tę wspólną cechę, że znaleźli się z powodu własnych działań, lub innych okoliczności w sytuacji, w której nie są w stanie zaspokajać swoich potrzeb i swoich rodzin, co ze względów społecznych staje się problemem”, wymagającym szybkiego rozwiązania. Zatem można przyjąć, że wówczas, można wykorzystać istniejący, lub opracować scenariusz postępowania adekwatny do „osoby z problemem. Scenariusz spełni tu rolę ścieżki, którą postępujemy szybciej, ponieważ wiemy jak przejść jej kolejne etapy. Najlepszym przykładem jest tu działanie w ramach pracy socjalnej, której celem jest usamodzielnienie ekonomiczne i społeczne świadczeniobiorcy. 3.7. Działania na rzecz uodpornienia osób, rodzin przed ich „wchodzeniem” do grup społecznych o wysokim ryzyku niedostatku i wykluczenia społecznego. Można to ryzyko zmniejszać przez dostęp tych osób do zdobywania kwalifikacji potrzebnych pracodawcom, co powinno ułatwić podjęcie pierwszej i kolejnej pracy, lepsze przygotowanie zawodowe osób niepełnosprawnych i ich zatrudnianie w otwartych i chronionych zakładach pracy, dokształcanie zawodowe pracowników narażonych na bezrobocie, umożliwianie zdobycia kwalifikacji zawodowych kobietom, które podejmują pracę po przerwach związanych z wychowaniem dzieci. Szybsze zatrudnianie osób, które dotknięte są wykluczeniem społecznym, lub jego zagrożeniem jest bardzo ważne. Ogólnie biorąc chodzi o wzmocnienie potencjału osób zagrożonych aby były mniej narażone na zagrożenie wykluczeniem społecznym. Najlepszym sposobem osiągnięcia tego celu jest pobudzanie i wzmacnianie aktywności życiowej mieszkańców, w tym zawodowej, edukacyjnej, gotowości do działań ochotniczych (wolontariat), solidarnościowych, sąsiedzkiej pomocy wynikającej ze wspólnotowych celów środowisk, częstych kontaktów oraz uznania potrzeb innych osób jako wymagających zaspokojenia. Wzmacnianie aktywnych postaw obywatelskich jest najlepszą inwestycją służącą rozwiązywaniu problemów społecznych. 3.8. Równowagę pomiędzy wymaganiami wobec osób potrzebujących i wsparciem społecznym przy rozwiązywaniu lokalnych problemów społecznych. Działanie na rzecz Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 10 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” zapobiegania i rozwiązywania tych problemów nie może być jednostronne, tj. tylko uwzględniające pomoc różnych podmiotów potrzebującym, bez ich wysiłku włożonego w zmianę tej negatywnej sytuacji w której się znaleźli. Relację: pomoc – wymagana aktywność świadczeniobiorców w celu zmiany swojej sytuacji na normalną, należy traktować w społeczeństwie obywatelskim jako ważną powinność obu stron. Każde wsparcie osób, które są w potrzebie wymaga większych lub mniejszych środków, wśród których środki publiczne mają największy udział, stąd sposób ich wydatkowania podlega kontroli społecznej, ze względu na ich efektywność, ekonomiczną i społeczną. W istocie to wymaganie oznacza, że powinno się dawać „wędkę a nie rybę”, co zakłada konieczną aktywność osoby otrzymującej wędkę. Szczególnie ważna jest współpraca między różnymi podmiotami publicznymi i innymi udzielającymi wsparcia, w tym w ramach pomocy społecznej i powiatowych urzędów pracy. 3.9. Odpowiednie preferowanie osób i rodzin w rozwiązywaniu problemów społecznych. Nie jest potrzebne jednakowe traktowanie osób w wieku aktywności zawodowej będących bezrobotnymi i dzieci z rodzin ubogich, osób starszych lub osób niepełnosprawnych. Potrzeby dzieci „nie mogą czekać”, ponieważ jeżeli nie będą zaspokojone w odpowiednim czasie (np. potrzeby edukacyjne, zdrowotne, rozwojowe) pozostawi to ślad trwały na całe dorosłe życie. Wiele osób starszych z postępującą niepełnosprawnością nigdy nie podejmie aktywności zawodowej. Taka sytuacja występuje u wielu osób niepełnosprawnych, osób będących w różnym wieku przewlekle chorych itp. To pokazuje, że wsparcie społeczne musi być celniej kierowane, aby mogło u jednych osób rzeczywiście stanowić potrzebną pomoc w różnej formie, a dla drugich okresowe wsparcie do czasu wyjścia z trudnej sytuacji poprzez własną aktywność zawodową i życiową. 3.10. Stałą obserwacją socjologiczną środowiska lokalnego, co jest niezbędne w zapobieganiu powstawania ostrych problemów społecznych. Negatywnych zjawisk społecznych nie można zlikwidować raz na zawsze. Jeżeli tak by się stało, to po pewnym czasie pojawią się ponownie stare lub nowe problemy, gdy np. zmienią się drastycznie warunki na rynku pracy. Dlatego też potrzebne jest raczej podejście, które każe widzieć te zjawiska jako obecne, o małym lub dużym natężeniu, co dla podmiotów, w tym władz lokalnych, tworzy zawsze potrzebę przeciwdziałania tym negatywnym zjawiskom. Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 11 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” 3.11. Uwzględnienie, że rodziny i poszczególne osoby nie mają przez całe życie jednakowych co do skali i zakresu potrzeb, ponieważ mają one różną dynamikę w ramach danej fazy życia (5 faz życia rodziny). W fazach życia rodziny, tj. w II i III następuje gwałtowny wzrost potrzeb materialnych (koszt utrzymania, wychowania i kształcenia dzieci i młodzieży), a jeżeli tu się pojawia problem ubóstwa, alkoholizmu i bezrobocia sytuacja w takiej rodzinie staje się szczególnie trudna, wymagająca pomocy i szybkiego działania naprawczego. Deficyty materialne i w postaci opieki mogą być usunięte, tym szybciej im lepiej jest rozwinięta lokalna infrastruktura społeczna oraz działalność organizacji pozarządowych oraz pomoc wolontariatu. Każdy problem społeczny, który powstaje w danym środowisku jest tu rozpoznawany i tu podejmowane są przedsięwzięcia na rzecz jego rozwiązania. Poza środkami finansowymi, które można uzyskać z zewnątrz (budżetowe) problemy społeczne są i powinny być rozwiązywane siłami lokalnymi. 3.12. Rozwiązywanie problemów społecznych powinno być częściej łączone z równoczesnym rozwojem ekonomii społecznej, aktywizującej osoby dotknięte różnego rodzaju problemami społecznymi. Ekonomia społeczna w UE tworzy około 10 mln miejsc pracy, a w Polsce około 400 tys. , co daje około 5% PKB oraz aktywizuje zawodowo i społecznie dużą liczbę osób, które przestają korzystać z publicznych środków wsparcia. Spółdzielnie socjalne mogą powstawać wówczas, gdy są chętni do ich utworzenia oraz są środki na ich uruchomienie. Spółdzielnie socjalne i inne formy organizacyjne tych przedsiębiorstw, jeżeli funkcjonują to są w stanie przejąć część zadań lokalnej polityki społecznej. Ekonomia społeczna stanowi pewną szansę w rozwiązywaniu lokalnych problemów społecznych, ale wymaga to wytrwałej i skutecznej pracy na rzecz rozwoju sieci przedsiębiorstw społecznych oraz przygotowania ich liderów do zarządzania nimi. 3.13. Dbanie o to, aby w składzie rad gminnych było więcej osób młodych z różnych środowisk zawodowych i ze społeczności lokalnej, znających środowisko i mających ambicje jego rozwoju, wiążących obecnie swoje cele życiowe z miejscem zamieszkania, jako miejscem stanowiącym miejsce do życia a często i miejsce do realizacji celów zawodowych i społecznych. Młodsze pokolenie radnych ma łatwiejszy kontakt z młodszą społecznością, w której często pojawiają się problemy społeczne, w tym bezrobocie, alkoholizm, przemoc w rodzinie, przestępczość. W myśl stwierdzenia, że każde pokolenie buduje swoją wizję Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, 12 nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja” przyszłości, powinno ono znać dobrze aktualną rzeczywistość i czynić z tego użytek w praktycznym działaniu. 3.14. Przyjęcie zasady okresowej oceny komisji gminnych d/s rozwiązywania problemów społecznych. Ich działalność i skuteczność powinna być przedmiotem merytorycznej oceny przez władze samorządu gminy przynajmniej raz w roku, żeby stwierdzić czy zadania w zakresie ograniczania i zwalczania negatywnych zjawisk społecznych są realizowane zgodnie z zapisami w strategii rozwoju lokalnego. Roczne oceny powinny być okazją do wprowadzania zmian w założonych i stosowanych formach działania, jeżeli dotychczasowe, oczekiwane efekty nie są zadowalające. Globalna ocena działań mających na celu rozwiązywanie problemów społecznych powinna być dokonana także na koniec kadencji władz, co da możliwość nie tylko uzupełnienia zadań w lokalnej, powiatowej i gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, lecz także być może nowe ich zdefiniowanie i określenie sposobów ich ograniczania w strategii rozwoju powiatu i w strategiach gmin tworzących ten powiat. Okresowe i ocena na koniec kadencji władz powinny być upowszechnione i poddane dyskusji publicznej. Z rozważań powyższych wynika, że bez dobrej diagnozy warunków powstawania problemów społecznych nie można właściwie planować ich ograniczania w ramach strategii rozwiązywania problemów społecznych, oraz w strategii rozwoju gmin i powiatu. Praca nad przygotowaniem strategii rozwiązywania problemów społecznych powinna być przedmiotem szerszej środowiskowej dyskusji, ponieważ jest to sprawa ważna dla wszystkich mieszkańców i środowisk lokalnych. Skuteczne rozwiązywanie problemów społecznych zależy bowiem nie tylko od podmiotów na których ciąży taki obowiązek prawny, lecz także od całej społeczności lokalnej. Przedstawiając powyższe wyniki badań i założenia do rozwiązywania problemów społecznych chcemy go traktować jako materiał do dyskusji, w czasie której jej uczestnicy pracujący w różnych instytucjach (podmiotach), wniosą swoje uwagi wynikające z ich doświadczeń w rozpoznawaniu i rozwiązywaniu problemów społecznych w gminach i powiecie pułtuskim. Stworzy to dobre podstawy do opracowania strategii rozwiązywania problemów społecznych na lata przyszłe. 13 Projekt „Polityka społeczna wobec zagrożonych wykluczeniem społecznym w Powiecie Pułtuskim”, nr POKL.05013/09/7.2.1, współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja”
