Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jako

Warszawa,dn.9.10.2009
Roman Uhlig
Doradca Prezesa
Zarządu PFRON
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
jako instytucja wspierająca zatrudnienie oraz rehabilitacje zawodową i społeczną
osób z niepełnosprawnościami
W 1991 roku wprowadzono w Polsce, dostosowany do wymogów gospodarki rynkowej, system
wspierania rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. Ustawa z dnia 9 maja
1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych określiła zadania dla
instytucji państwowych uczestniczących w tym procesie oraz stworzyła instrumenty ekonomiczne
stymulujące pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Na jej podstawie powołano
wówczas Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, powierzając mu rolę centralnej
instytucji finansowej i wdraŜającej programy pomocowe dla osób niepełnosprawnych.
Przyjęto załoŜenie, Ŝe celem PFRON jest gromadzenie środków na finansowanie zadań zawartych w
ustawie i gospodarowanie nimi, natomiast misję Funduszu określono jako wspieranie osób
niepełnosprawnych w rozwijaniu aktywności społecznej i zawodowej oraz rehabilitacji.
Według spisu powszechnego z 2002 r. liczba osób posiadających prawne potwierdzenie
niepełnosprawności wynosiła 4,5 mln. Według wyników reprezentacyjnego badania GUS –
Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) liczba osób w wieku aktywności zawodowej
systematycznie spadała i w 2008 r. wynosiła 3,7 mln, czyli Ŝe 11,8% ludności w wieku 15 lat i powyŜej
posiadało prawne orzeczenie nipełnosprawności. W 2008 roku liczba osób niepełnosprawnych w
wieku produkcyjnym wynosiła ok. 2,2 mln, co stanowiło 9,3% ludności w tym wieku.
W związku z tym podejmowane są działania ustawowe wspierające aktywizację zawodową i społeczną
tych osób. W ich rezultacie w 2008 r. wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych po raz pierwszy
od 2002 r. przekroczył 20% (20,8%). Nadal jednak zdecydowana większość osób niepełnosprawnych
zatrudniona była w zakładach pracy chronionej – 163,3 tys. a nie na perspektywicznym otwartym
rynku pracy – 39,4 tys. Jednak zatrudnienie na otwartym wykazuje tendencje wzrostową. Stopa
bezrobocia osób niepełnosprawnych wynosiła 13,1%, a wśród ludności pełnosprawnej 7%.
Fundusz, jako instytucja wykonawcza, funkcjonuje blisko środowisk osób niepełnosprawnych,
rejestruje ich potrzeby i poznaje nurtujące je problemy. Jego misja realizowana jest poprzez działania
na rzecz wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, czyli stwarzania warunków do równego startu
edukacyjnego i zawodowego oraz równorzędnego funkcjonowania w społeczeństwie.
WSPARCIE DLA PRACODAWCÓW ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE
Jest to podstawowa działalność Funduszu, która obejmuje 2 obszary:
• Dofinansowanie do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników;
Dofinansowanie do wynagrodzeń jest formą pomocy skierowaną do pracodawców zatrudniających
osoby niepełnosprawne. Dofinansowanie przysługuje pracodawcom prowadzącym zakłady pracy
chronionej oraz pracodawcom z tzw. „rynku otwartego”, o ile wskaźnik zatrudnienia osób
niepełnosprawnych wynosi co najmniej 6%. Jeśli pracodawca zatrudnia mniej niŜ 25 pracowników
ogółem to dofinansowanie przysługuje mu bez względu na osiągany wskaźnik zatrudnienia osób
niepełnosprawnych. Wysokość dofinansowania określa się na podstawie wskaźników procentowych
odnoszących się do kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę i uzaleŜniona jest od rodzaju
pracodawcy ubiegającego się o dofinansowanie. Ponadto na wysokość dofinansowania wpływa stopień
i rodzaj niepełnosprawności danego pracownika.
Kwota miesięcznego dofinansowania nie moŜe przekroczyć kwoty 90% faktycznie poniesionych
kosztów płacy, a w przypadku pracodawcy wykonującego działalność gospodarczą, w rozumieniu
przepisów o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej 75% tych kosztów.
1
•
Wsparcie dla osób niepełnosprawnych prowadzących działalność gospodarczą –
refundacja składek na ubezpieczenia społeczne
Refundacja składek na ubezpieczenia społeczne osób niepełnosprawnych prowadzących działalność
gospodarczą jest formą pomocy skierowaną do osób niepełnosprawnych samodzielnie wykonujących
działalność gospodarczą. Warunkiem ubiegania się o refundację składek jest prowadzenie działalności
gospodarczej oraz terminowe opłacanie naleŜnych składek na ubezpieczenia społeczne. Refundacja
równieŜ wypłacana jest comiesięcznie, po złoŜeniu wniosku przez uprawnioną osobę. Refundacja
obejmuje takŜe niepełnosprawnych rolników.
(w 2008 r. na dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych wydatkowano 1 593
601tys. zł;[ w bieŜącym roku przewiduje się, Ŝe będzie to kwota znacznie wyŜsza], a na refundacje
składek ubezpieczeniowych – 904 270 tys. zł).
PROGRAMY PFRON
Bardzo istotnym instrumentem wspomagający rehabilitację społeczną oraz aktywizację zawodową
osób niepełnosprawnych są programy celowe Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych. Stanowią one praktyczną realizację zadań wynikających bezpośrednio z zapisów
ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych.
Niektóre, aktualnie realizowane programy aktywizacyjne i edukacyjne zostały ujęte w ramach
Krajowego Planu Działań na rzecz Zatrudnienia (KPDZ). Zawiera on zasady realizacji
Europejskiej Strategii Zatrudnienia, stanowi podstawę realizacji zadań państwa w zakresie promocji
zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej. Jest zgodny z priorytetami i
kierunkami polityki państwa w dziedzinie zatrudnienia, które zostały określone m.in. w „Krajowej
Strategii Zatrudnienia na lata 2007-2013”. Realizacja zadań ujętych w Krajowym Planie Działań na
rzecz Zatrudnienia jest finansowana ze środków krajowych (m.in. z PFRON), jak i zagranicznych
(budŜet Unii Europejskiej, międzynarodowe instytucje finansowe, kapitał prywatny).
W ramach KPDZ na 2009 rok ujęte zostały następujące programy realizowane przez PFRON:
1. „Student” – kształcenie ustawiczne osób niepełnosprawnych
Celem programu jest wyrównanie szans w zdobyciu wykształcenia oraz przygotowanie
osób niepełnosprawnych, poprzez stałe podwyŜszanie kwalifikacji, do rywalizacji o
zatrudnienie na otwartym rynku pracy.
(w 2008 r. pomoc finansową ze środków PFRON otrzymało 13 241studentów)
2. „Trener pracy” – zatrudnienie wspomagane osób niepełnosprawnych
Celem programu jest wspieranie zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy.
(w 2008r. w programie uczestniczyło 15 organizacji pozarządowych i 15 jednostek samorządu)
3. „Komputer dla Homera” – pomoc w zakupie sprzętu elektronicznego oraz oprogramowania
umoŜliwiającego rehabilitację zawodową i społeczną osób niewidomych i niedowidzących.
Celem programu jest pomoc finansowa dla osób niewidomych i niedowidzących w zakupie
nowoczesnego sprzętu komputerowego. Jego zakup ułatwi podjęcie zatrudnienia i samodzielną
pracę. W ramach programu dofinansowane są równieŜ szkolenia komputerowe w zakresie
podstawowej obsługi nabytego sprzętu.
(w 2008 r. w tym programie sprzęt elektroniczny zakupiło 6 291 osób, a w specjalistycznych
szkoleniach uczestniczyło 1 618 osób)
4. „Program wyrównywania róŜnic między regionami”
Jest zadaniem ustawowym Funduszu.
Celem programu jest niwelowanie róŜnic w dostępie do infrastruktury rehabilitacyjnej.
5. „Pegaz 2003” - pomoc w aktywizowaniu osób niepełnosprawnych poprzez likwidację barier
transportowych i w komunikowaniu się
2
Celem programu jest realizacja prawa osób niepełnosprawnych do swobodnego porozumiewania
się oraz poruszania i przemieszczania się poprzez likwidację barier w komunikowaniu się i
transportowych uniemoŜliwiających lub utrudniających im funkcjonowanie w Ŝyciu społecznym i
zawodowym.
(w 4 obszarach programu w 2008 r. pomoc finansową otrzymały 13 323 osoby; zakupiono 54
pojazdy dla WTZ i ZAZ)
6. „Uczeń na wsi”
Program realizowany jest przez zainteresowane gminy wiejskie i miejsko – wiejskie.
Celem programu jest wspieranie procesu edukacji uczniów niepełnosprawnych zamieszkałych na
terenach gmin słabo zurbanizowanych i zaniedbanych.
(w 2008r. zawarto umowy z 1724 gminami; 327 gmin otrzymało dofinansowanie do zakupu
pojazdu)
NaleŜy zaznaczyć, Ŝe przyszły 2010 rok moŜe przynieść daleko idące zmiany w
przedstawionych programach. Zakres przewidywanych zmian uzaleŜniony będzie od
wielkości środków, jakie PFRON będzie mógł przeznaczyć na realizację programów. W sumie
na programy PFRON słuŜące rehabilitacji społecznej i zawodowej wydatkowano w 2008 r.
681 512 tys. zł.
WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW UNIJNYCH
PFRON jest takŜe zaangaŜowany w realizację projektów współfinansowanych z Europejskiego
Funduszu Społecznego. W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich
2004-2006 współfinansowaliśmy realizację 200 projektów wspierających osoby niepełnosprawne.
Ponadto zrealizowaliśmy 8 projektów własnych w ramach działań na rzecz poprawy skuteczności
systemu wspierania osób niepełnosprawnych.
W ramach realizowanych projektów ponad 20 tys. osób niepełnosprawnych skorzystało ze szkoleń,
warsztatów psychologicznych, poradnictwa zawodowego oraz pomocy w poszukiwaniu zatrudnienia,
współfinansowanych w ramach Działania 1.4 SPO RZL. Przeszkolono niemal 6 tysięcy
przedsiębiorców i pracowników przedsiębiorstw oraz 11 tysięcy pracowników jednostek samorządu
terytorialnego i organizacji pozarządowych działających na rynku pracy. Dzięki wielu podejmowanym
działaniom wzmocniono system usług doradczych dla niepełnosprawnych. W efekcie tych
przedsięwzięć duŜa grupa niepełnosprawnych mogła podjąć normalną pracę lub zwiększyć swój
potencjał zawodowy.
EQUAL
W Polsce Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL obejmowała swoim zakresem pięć obszarów
tematycznych. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych realizował cztery projekty
w ramach PIW EQUAL w zakresie dwóch tematów.
W ramach programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w latach 2004 – 2008 zrealizowanych zostało
5 projektów na kwotę blisko 14 mln.zł:
1. „Per linguas mundi ad laborem (przez języki świata do pracy)”,
całkowita wartość projektu w działaniu 2 wynosiła ok. 6,7 mln zł
2. „Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych”, całkowita wartość
projektu w działaniu 2 wynosiła ok. 5,9 mln zł
3. „Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych”, całkowita wartość
projektu w działaniu 3 wynosiła ok. 906 tys. zł.
4. „Wchodzenie, utrzymanie, powrót na rynek pracy osób po chorobie psychicznej”
PFRON był partnerem w projekcie. Wartość całkowita budŜetu PFRON wynosiła ok. 238 tys.
zł.
5. „Niepełnosprawni – samodzielność, rodzina, rehabilitacja, edukacja, praca – system
zintegrowany”
PFRON był partnerem w projekcie. Wartość całkowita budŜetu PFRON wynosiła ok. 94 tys. zł
3
Wsparcie osób niepełnosprawnych kontynuowane jest w ramach Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki. Korzystając z tych środków realizować są ogólnokrajowe i ponadregionalne projekty
aktywizacji zawodowej i integracji społecznej. Wykonywane są ekspertyzy i badania dotyczące
diagnozy potrzeb, efektywności form wsparcia oraz aktywizacji zawodowej i społecznej osób
niepełnosprawnych.
Obecnie Fundusz jako beneficjent systemowy tj. współdziałający z innymi partnerami realizuje w
ramach PO Kapitał Ludzki następujące projekty:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i moŜliwości osób niepełnosprawnych,
Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy,
Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy,
Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy,
Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy,
Wsparcie osób z autyzmem,
Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną (osoby z zespołem Downa oraz z
upośledzeniem w stopniu głębokim),
8. Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy.
GOSPODAROWANIE ŚRODKAMI PFRON PRZEZ SAMORZĄDY
Od 1999 roku jednostki samorządów terytorialnych stały się znaczącym dysponentem środków
finansowych PFRON. Przekazywanie środków finansowych samorządom na realizację zadań
ustawowych ma silny związek z misją Funduszu, jest więc istotne dla jej realizacji.
Do zadań samorządu wojewódzkiego naleŜy m.in.:
1) udzielanie pomocy zakładom pracy chronionej w formie:
− dofinansowanie w wysokości do 50% oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych,
− zwrotu kosztów: budowy lub rozbudowy obiektów i pomieszczeń zakładu, transportowych i
administracyjnych,
2) dofinansowanie kosztów tworzenia i działania zakładów aktywności zawodowej.
Do zadań samorządu powiatowego naleŜy m.in.:
1) finansowanie z Funduszu wydatków na instrumenty lub usługi rynku pracy określone w ustawie o
promocji, w odniesieniu do osób niepełnosprawnych zarejestrowanych jako poszukujące pracy
niepozostające w zatrudnieniu,
2) dofinansowanie kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej,
3) pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych, ich szkolenie i
przekwalifikowanie,
4) zlecanie zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej do realizacji, ze środków Funduszu,
fundacjom i organizacjom pozarządowym.
W sumie na realizację zadań ustawowych PFRON przekazał (wg algorytmu) jednostkom
samorządu terytorialnego: wojewódzkim i powiatowym w 2008 r. kwotę: 1 057 434 tys. zł.
ZAKOŃCZENIE
PFRON dysponuje odpowiednim potencjałem – bazą danych, wiedzą o potrzebach środowisk osób
niepełnosprawnych, doświadczeniem, zasobami ludzkimi i rzeczowymi, by rzetelnie realizować
przewidziane ustawą o rehabilitacji działania. Wykorzystując dotychczasowe doświadczenia stale
rozwija formy jak najlepszego i efektywnego współdziałania trzech podstawowych podmiotów
działających na rzecz osób niepełnosprawnych, tj. organizacji pozarządowych, samorządu
terytorialnego oraz PFRON, w celu budowania warunków równego dostępu do rozwoju edukacyjnego
i zawodowego osób niepełnosprawnych, a tym samym równorzędnego funkcjonowania tych osób
w społeczeństwie.
4