a051 - Krakwa

Ptaki (cz´Êç I)
Anas strepera
A051
(L., 1758)
Krakwa
Rzàd: blaszkodziobe, rodzina: kaczkowate, podrodzina:
kaczki
Status wyst´powania w Polsce
Gatunek nielicznie l´gowy w ca∏ym kraju, doÊç licznie
przelotny i skrajnie nielicznie zimujàcy.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
Krakwa jest kaczkà nieznacznie mniejszà od krzy˝ówki,
o d∏ugoÊci cia∏a 46–56 cm, rozpi´toÊci skrzyde∏ 82–95 cm
i masie 0,9–1,0 kg. U tego gatunku wyst´puje wyraêny dymorfizm p∏ciowy, choç samiec nie jest tak jaskrawo ubarwiony, jak u innych gatunków. Kaczor w szacie godowej ma
upierzenie utrzymane w ró˝nych odcieniach szaroÊci, ciemniejsze na piersi ni˝ na g∏owie, grzbiecie i bokach cia∏a. Na
piórach zaznacza si´ najwyraêniej ∏uskowaty wzór. Ty∏ cia∏a
jest czarny, a sterówki popielate. Dziób czarniawy. Samiec
w szacie spoczynkowej podobny do samicy, z tym ˝e jest
bardziej monotonnie szaro ubarwiony. Samica jest brunatnoszara, jej dziób z boku jest ˝ó∏topomaraƒczowy. Ptaki
m∏ode w ubarwieniu podobne do samicy, sà bardziej pstrokate od spodu i ciemniejsze z wierzchu. W locie we wszystkich szatach widoczny jest bia∏y brzuch oraz bia∏o-czarne
lusterko. Krakwa odzywa si´ ró˝norodnymi g∏osami: samiec wydaje niskie i zgrzytliwe „errp”, natomiast samica
kwacze g∏osem zbli˝onym do krzy˝ówki, lecz wy˝szym
i ostrzejszym. Podczas toków samiec chrzàka i pogwizduje.
Mo˝liwoÊci pomy∏ki z innymi
gatunkami
Krakwa jest ∏atwo odró˝nialna w locie od wszystkich innych
gatunków kaczek po bia∏ym lusterku na skrzydle, które jest
cz´sto widoczne równie˝ u p∏ywajàcego ptaka. Samica
i samiec w szacie spoczynkowej ró˝nià si´ od podobnej
krzy˝ówki Anas platyrhynchos (A053) mniejszymi rozmiarami cia∏a i szarym dziobem z pomaraƒczowymi bokami.
Biologia
Tryb ˝ycia
Prowadzi dzienny tryb ˝ycia; jest towarzyska, doÊç ha∏aÊliwa, zazwyczaj przebywa w stadach z innymi kaczkami.
L´gi
Krakwa gniazduje w rozproszeniu lub w szczególnie sprzyjajàcych warunkach, np. w koloniach mew, w niewielkich skupieniach. Osiàga dojrza∏oÊç p∏ciowà w wieku ok. jednego
132
krakwa
(koncentracje w okresie l´gowym)
krakwa
(koncentracje w okresie pozal´gowym)
roku. Przylatuje na l´gowiska w kwietniu, przewa˝nie ju˝
w parach, a do l´gów przyst´puje od poczàtku lub od po∏owy maja. Gniazdo, b´dàce do∏kiem w ziemi wymoszczonym
trawami i ciemnym puchem, umieszczone jest zwykle na làdzie pod os∏onà g´stej roÊlinnoÊci, niedaleko od wody. Samica znosi 8–12 kremowobe˝owych jaj, wysiaduje je przez
24–26 dni i przez kolejnych ok. 7 tygodni wodzi m∏ode.
Anas strepera (Krakwa)
W´drówki
Przelot wiosenny rozpoczyna si´ w marcu i trwa do po∏owy
maja, z kulminacjà na prze∏omie kwietnia i maja. Samce
opuszczajà stanowiska l´gowe ju˝ z poczàtkiem czerwca
i udajà si´ na pierzowiska. Miejscami latem na stawach
rybnych notowano znaczne skupienia pierzàcych si´ ptaków. Przelot jesienny przebiega od wrzeÊnia do listopada,
a nawet do poczàtku grudnia. Podczas przelotów wyst´puje nad ró˝nymi wodami, m.in. na stawach hodowlanych,
zbiornikach retencyjnych, terenach zalewowych i w dolinach rzecznych, ale rzadko tworzy wi´ksze koncentracje.
Pokarm
Krakwa ˝ywi si´ g∏ównie pokarmem roÊlinnym, na który
sk∏adajà si´ nasiona, liÊcie, ∏odygi i korzenie roÊlin wodnych. Jak wszystkie kaczki p∏ywajàce nie nurkuje po pokarm, lecz zbiera go z powierzchni wody lub spod powierzchni wody, zanurzajàc przednià cz´Êç i unoszàc ponad wod´ ty∏ cia∏a. Czasami wychodzi na brzeg i zjada
roÊliny làdowe.
Wyst´powanie
Siedlisko
Zasiedla wody Êródlàdowe lub s∏onawe, zwykle p∏ytkie,
z bujnà roÊlinnoÊcià wodnà. Najliczniejsza jest na stawach
hodowlanych, jeziorach eutroficznych, w zalewowych dolinach rzecznych ze starorzeczami oraz na podmok∏ych ∏àkach z bagienkami, rzadziej w wyp∏yconych partiach zbiorników zaporowych.
Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, które mogà byç istotne
dla gatunku
1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny)
1330 Solniska nadmorskie (Glauco-Puccinellietalia cz´Êç –
zbiorowiska nadmorskie)
3140 Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi ∏àkami ramienic Charetea
3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne
ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion
3270 Zalewane muliste brzegi rzek
Rozmieszczenie geograficzne
Choç wyst´puje w szerokim pasie strefy umiarkowanej od
zachodniej Europy przez Azj´ Ârodkowà do Japonii oraz
w Êrodkowej i zachodniej Ameryce Pó∏nocnej, nie wyró˝nia
si´ podgatunków. Populacje po∏udniowe sà w wi´kszoÊci
Rozmieszczenie w Polsce
W Polsce krakwa wyst´puje w ca∏ym kraju, choç zdaje si´
byç liczniejsza na zachodzie ni˝ na wschodzie. Do najwa˝niejszych stanowisk l´gowych nale˝à: PN UjÊcia Warty, stawy hodowlane w dolinie Baryczy, Zb. Gocza∏kowicki i stawy w dolinie górnej Wis∏y, stawy w dolinie Nidy. Stosunkowo nieliczna jest na Pomorzu, z wyjàtkiem rejonu Zalewu
Szczeciƒskiego, a tak˝e w bagiennych dolinach rzecznych
na wschodzie, np. Biebrzy i Narwi. W pasie wschodniej
Polski wyst´puje w znacznym rozproszeniu, a na Podkarpaciu jest bardzo nieliczna.
Przypadki zimowania sà szczególnie regularne na Âlàsku,
w Wielkopolsce i w Ma∏opolsce. Na pó∏nocy i wschodzie
kraju zimuje zupe∏nie wyjàtkowo.
Status ochronny
Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek obj´ty ochronà Êcis∏à (Dz U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237)
Status zagro˝enia w Europie: V gatunek nara˝ony na wygini´cie
BirdLife International: SPEC 3
Dyrektywa Ptasia: Art. 4.2, za∏àcznik II
Konwencja Berneƒska: za∏àcznik III
Konwencja Boƒska: za∏àcznik II
Porozumienie AEWA
Wyst´powanie gatunku
na obszarach chronionych
Krakwa gniazduje w parkach narodowych, m.in. PN UjÊcia
Warty, S∏owiƒskim PN, Biebrzaƒskim PN, a tak˝e w rezerwatach, szczególnie licznie na Stawach Milickich i Stawach
Przemkowskich. Wiele stanowisk znajduje si´ w parkach
krajobrazowych.
Rozwój i stan populacji
WielkoÊç europejskiej populacji l´gowej krakwy szacowana
jest na 70 000–120 000 p. Poza Rosjà (55 000–85 000 p.)
najliczniej zamieszkuje Rumuni´ (2000–5000 p.), Turcj´
(500–5000 p.), Niemcy (2000–4000 p.), Czechy
(1500–3000 p.) i Holandi´ (1600–2400 p.).
Ptaki zimujàce w pó∏nocno-zachodniej Europie gromadzà
si´ tam w liczbie ok. 60 000 os., a zimujàce w basenie
Morza Âródziemnego i nad Morzem Czarnym (tu zimujà
prócz europejskich równie˝ ptaki zachodniosyberyjskie) –
w liczbie 75 000–150 000 os.
Populacj´ krajowà krakwy mo˝na oceniç na 2000–2200 p.
Gatunek wyst´puje na ca∏ym obszarze kraju, ale jego rozmieszczenie jest nierównomierne. Jest liczniejszy w zachod-
A051
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Zimowanie
Zimuje g∏ównie w zachodniej i po∏udniowej Europie. Zimuje
te˝ skrajnie nielicznie w Polsce, zwykle pojedynczo, rzadko
w ma∏ych stadkach. Ostatnio, zw∏aszcza podczas ∏agodnych
zim, pozostaje na zim´ nieco liczniej ni˝ dawniej. Krakwy l´gowe w Polsce zimà stwierdzane sà najcz´Êciej we Francji.
osiad∏e, a pó∏nocne odlatujà na zim´ do po∏udniowej Europy, pó∏nocnej Afryki, do Êrodkowo-wschodniej Azji i po∏udniowej cz´Êci Ameryki Pó∏nocnej.
133
Ptaki (cz´Êç I)
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
A051
niej ni˝ we wschodniej cz´Êci kraju. Na zachodzie kraju liczebnoÊç krakwy wyraênie wzrasta na najwa˝niejszych l´gowiskach. Na wschodzie wzrost liczebnoÊci jest s∏abiej zaznaczony. Trend spadkowy zaznacza si´ tylko lokalnie,
w przypadku wystàpienia niekorzystnych zmian siedliskowych jak, np. w Bagiennej dolinie Narwi. Najwi´ksze skupienia l´gowej krakwy wyst´pujà w rejonie Zalewu Szczeciƒskiego (ok. 400 p., w tym w delcie Âwiny 50–60 p.),
w dolinie dolnej Odry (ponad 100 p.), w dolinie Baryczy (ok.
300 p.), w PN UjÊcia Warty (do 300 p. w zale˝noÊci od wilgotnoÊci roku) i w ostoi ptaków Ostoja Iƒska (150–200 p.).
Poza tym w znaczàcych iloÊciach gatunek wyst´puje w nast´pujàcych ostojach ptaków w zachodniej cz´Êci kraju: Zalew Kamieƒski (20–30 p. w latach 1990–2002), Ostoja Cedyƒska (20–30 p. w 1998), Ostoja Drawska (powy˝ej 20 p.
w latach 1997–2002) i Ostoja S∏owiƒska (jez. ¸ebsko
25–35 p. w 1993); w Wielkopolsce na uwag´ zas∏uguje
Ostoja Nadgoplaƒska (ok. 50 p. w latach 1994–1996),
Dolina Ârodkowej Warty (do 25 p. w latach 1993–2001),
zb. Jeziorsko (27–37 p.) i zb. WonieÊç (do 22 p. w latach
19897–1995). Na Warmii i Mazurach liczniej stwierdzona
na jez. Dru˝no (30–50 p. w latach 90.) i w Puszczy Piskiej
(stawy w Pieckach 34 p. w 1995). Poza tym krakwa wyst´puje w znacznych iloÊciach w dolinie TyÊmienicy (ok. 25 p.
w latach 1990–1995), na Stawach Przemkowskich (25–30
p. w latach 1994–1995), w dolinie Nidy (do 145–157 p.
w latach 1996–1997), na stawach Wielikàt k. Raciborza
(do 60 p.), w dolinie górnej Wis∏y wraz z dolinà dolnej Skawy, dolinà dolnej So∏y i stawami w Brzeszczach (do 190 p.
w latach 1996–2001), w innych dolinach rzecznych i na
wielu jeziorach w Wielkopolsce oraz na wodach Pomorza
Zachodniego.
Do najwa˝niejszych pierzowisk nale˝y PN UjÊcia Warty,
gdzie w czasie w´drówek spotykano kilkutysi´czne skupienia. W dolinie dolnej Odry w okresie w´drówek gromadzi
si´ do 3000 ptaków. Z kolei najwi´ksze skupienia w´drówkowe krakwy, liczàce po 500–1000 ptaków, odnotowano
m.in. w rejonie Zalewu Szczeciƒskiego, na jez. Dru˝no, na
Stawach Milickich, Stawach Przygodzickich i Stawach Przemkowskich.
¸àcznà liczebnoÊç zimujàcych w kraju ptaków mo˝na oceniç na kilkadziesiàt osobników. Wydaje si´, ˝e liczba zimujàcych w kraju ptaków wzrasta.
Zagro˝enia
Zagro˝enia dla gatunku w Polsce stanowià:
• utrata siedlisk gniazdowych w wyniku osuszania Êródpolnych zbiorników wodnych i likwidacji starorzeczy;
• utrata siedlisk gniazdowych w wyniku intensyfikacji gospodarki stawowej, po∏àczonej z pog∏´bianiem stawów,
niszczeniem roÊlinnoÊci wynurzonej i likwidacjà wysp na
stawach hodowlanych;
• utrata siedlisk gniazdowych w wyniku rekreacyjnego wykorzystania (biwakowanie na wyspach) wysp jeziornych;
134
• ∏owiectwo – zbyt wczesne rozpoczynanie jesiennego
okresu polowaƒ na ptaki wodne, w czasie gdy na zbiornikach mogà jeszcze przebywaç samice wodzàce m∏ode;
• ∏owiectwo – mo˝liwoÊç wystàpienia pomy∏kowych odstrza∏ów z powodu podobieƒstwa do innych gatunków
kaczek;
• ∏owiectwo – trujàce dzia∏anie Êrucin o∏owianych tkwiàcych w cia∏ach ptaków postrzelonych przypadkiem lub
Êrucin po∏kni´tych przez ptaki jako gastrolity;
• presja ze strony drapie˝ników, szczególnie niepokojàcy
jest wzrost liczebnoÊci norki amerykaƒskiej. Choç
wp∏yw tego czynnika nie zosta∏ dotychczas w sposób
wiarygodny okreÊlony, w najbli˝szym czasie mo˝e okazaç si´ kluczowy dla funkcjonowania populacji omawianego gatunku, jak i wielu innych gatunków budujàcych gniazda na ziemi.
Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania
Nale˝y:
• opracowaç i wdro˝yç mechanizmy rekompensowania
ekstensywnych metod gospodarowania na stawach
rybnych (w tym tworzenia sztucznych, ziemnych wysp
przy przebudowie stawów, zachowania rozleg∏ych p∏atów szuwaru i pasów szuwaru wzd∏u˝ grobli oraz
ochrony kolonii Êmieszki);
• zaprzestaç osuszania Êródpolnych zbiorników wodnych;
• powa˝nie ograniczyç plany zabudowy hydrotechnicznej
dolin rzecznych i plany przekszta∏ceƒ re˝imu hydrologicznego rzek;
• wprowadziç strefy ciszy i ograniczonej turystyki wodnej
na jeziorach w pobli˝u l´gowisk kaczek;
• chroniç wyspy jeziorne wraz z otaczajàcym je pasem
szuwaru w formie u˝ytków ekologicznych z zakazem
wst´pu od marca do koƒca lipca;
• chroniç kolonie l´gowe mewy Êmieszki;
• dostosowaç okresy polowaƒ do terminów rozrodu ptaków
wodnych. Zró˝nicowaç terminy rozpoczynania polowaƒ
jesiennych na ptaki wodne w ró˝nych regionach kraju;
• zaprzestaç stosowania amunicji myÊliwskiej ze Êrutem
o∏owianym i zastàpiç go Êrutem wykonanym z nietoksycznego metalu;
• podjàç redukcj´ drapie˝ników, zw∏aszcza norki amerykaƒskiej i jenota, a na zachodzie kraju szopa pracza.
Dla unikni´cia nieporozumieƒ wynikajàcych z mo˝liwoÊci
odmiennego rozumienia zapisów powy˝szego tekstu przez
osoby nale˝àce do ró˝nych grup zawodowych, nale˝y go
interpretowaç w duchu zapisów zamieszczonych w cz´Êci
wst´pnej Poradnika (str. 20).
Propozycje badaƒ
Nale˝y zbadaç:
• rozmieszczenie stanowisk i liczebnoÊç populacji l´gowej;
• wybiórczoÊç siedliskowà;
Anas strepera (Krakwa)
• sukces l´gowy w zale˝noÊci od siedliska;
• rozmieszczenie zimowisk i tras przelotu populacji l´gowej;
• skutecznoÊç czynnej ochrony gatunku.
Monitoring
• ocena liczebnoÊci populacji l´gowej w kluczowych ostojach gatunku na terenie kraju, co 3 lata. Metodyka do
ustalenia.
Bibliografia
Tadeusz Stawarczyk
A051
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
BARTOSZEWICZ M., WYPYCHOWSKI K., ENGEL J. 2000. Numbers of some birds species in the S∏oƒsk Nature Reserve in
years 1994–1997. Biol. Bull. Poznaƒ, 37: 235–256.
BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN.
BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO.
Zak∏ad Ornitologii PAN.
BAZA DANYCH WIADOMOÂCI POWROTNYCH. Centrala Obràczkowania Ptaków, Zak∏ad Ornitologii PAN.
BEDNORZ J., KUPCZYK M., KUèNIAK S., WINIECKI A. 2000.
Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Poznaƒ, 640 s.
BETLEJA J. – dane niepublikowane.
BIRDLIFE INTERNATIONAL/EUROPEAN BIRD CENSUS COUNCIL. 2000. European bird populations: estimates and trends.
BirdLife Conservation Series No. 10. Cambridge, 160 s.
CRAMP S., SIMMONS K. E. L. (red.) 1983. Handbook of the Birds
of Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the
Western Palearctic. Vol. 1. Ostrich to Ducks. Oxford, 722 s.
CZAPULAK A., ADAMSKI A., CIEÂLAK M., ZAWADZKI L. 1998.
Ptaki wodne rezerwatu „Stawy Przemkowskie” w latach 90.
Ptaki Âlàska, 12: 81–112.
DOMBROWSKI A., KOT H., ZYSKA P. 1993. LiczebnoÊç ptaków
wodnych zimujàcych w Polsce w latach 1988–1990. Not.
Orn., 34: 5–21.
DYRCZ A., GRABI¡SKI W., STAWARCZYK T., WITKOWSKI J. 1991.
Ptaki Âlàska. Monografia faunistyczna. Wroc∏aw, 526 s.
GROMADZKI M., DYRCZ A., G¸OWACI¡SKI Z., WIELOCH M.
1994. Ostoje ptaków w Polsce. Gdaƒsk, 403 s.
del HOYO J., ELLIOTT A., SARGATAL J. (red.) 1992. Handbook of the
Birds of the World. Vol. 1. Ostrich to Ducks. Barcelona, 696 s.
JANISZEWSKI T., W¸ODARCZAK R., BARGIEL R., GRZYBEK J., KALI¡SKI A., LESNER B., MIELCZAREK S. 1998. Awifauna zbiornika Jeziorsko w latach 1986–1996. Not. Orn. 39:
121–150.
JERMACZEK A., CZWA¸GA T., JERMACZEK D., KRZYÂKÓW T.,
RUDAWSKI W., STA¡SKO R. 1995. Ptaki Ziemi Lubuskiej.
Monografia faunistyczna. Âwiebodzin, 298 s.
JONSSON L. 1998. Ptaki Europy i obszaru Êródziemnomorskiego. Warszawa, 559.
KALICIUK J., STASZEWSKI A. 1997. Ostoje ptaków w polskiej cz´Êci Zalewu Szczeciƒskiego. Szczecin, 104 s.
KUNYSZ P., HORDOWSKI J. 2000. Ptaki polskich Karpat
Wschodnich i Podkarpacia. 2. Gaviiformes-Charadriiformes.
PrzemyÊl, 111 s.
POLAK M., WILNIEWCZYC P. 2001. Ptaki l´gowe doliny Nidy.
Not. Orn., 42: 89–102.
RYABITSEV V. K. 2001. Ptitsy Urala i zapadnoy Sibiri: spravochnik-opredelitel’. Ekaterinburg, 608 s.
STAWARCZYK T. 1995. Strategia rozrodcza kaczek w warunkach
wysokiego zag´szczenia na stawach milickich. Acta Univ.
Wratisl. 1790. Prace Zool. 31: 1–110.
TOMIA¸OJå L. 1990. Ptaki Polski; rozmieszczenie i liczebnoÊç.
Warszawa, 462 s.
TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s.
WALASZ K., MIELCZAREK P. (red.) 1992. Atlas ptaków l´gowych
Ma∏opolski 1985–1991. Wroc∏aw, 522 s.
WITKOWSKI J., OR¸OWKA B., RANOSZEK E., STAWARCZYK T.
1995. Awifauna doliny Baryczy. Not. Orn., 36: 5–74.
WETLANDS INTERNATIONAL. 2002. Waterbird Population Estimates – Third Edition. Wageningen, The Netherlands, 226 s.
135