ROZDZIAŁ 5 GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY

Monika Krakowiak
ROZDZIAŁ 5
GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY – PERSPEKTYWA
MEZOEKONOMICZNA
Wprowadzenie
Współczesne uwarunkowania funkcjonowania miejsc, wśród nich także gospodarka
oparta na wiedzy, prowadzą do narastającej konkurencji między nimi. Gminy, związki gmin,
powiaty, regiony funkcjonalne i administracyjne rywalizują nie tylko na płaszczyźnie krajowej, ale również międzynarodowej. Głównym przedmiotem rywalizacji są inwestycje, które
w coraz mniejszym stopniu zależą od warunków i zasobów naturalnych jednostek terytorialnych, a w coraz większym od ich (jednostek) umiejętności w pozyskiwaniu, przetwarzaniu i
wykorzystywaniu wiedzy i informacji. Wiedza i informacja stają się zasobami strategicznymi,
decydującymi o możliwości osiągnięcia przez jednostki terytorialne pożądanej pozycji konkurencyjnej. Pociąga to za sobą zmiany nie tylko w odniesieniu do gospodarowania zasobami
gmin, powiatów, regionów, ale wpływa także na ewolucję w sprawowaniu władzy i zarządzania usługami publicznymi w kierunku innowacyjnego, przedsiębiorczego, opartego na partnerstwie władz lokalnych z sektorem społecznym i biznesem. Hierarchiczne układy charakterystyczne dla relacji władz lokalnych/regionalnych z pozostałymi podmiotami lokalnymi/regionalnymi coraz częściej ustępują miejsca strukturom sieciowym. Władze przyjmują
rolę inspiratora i koordynatora przepływów informacji oraz mediatora w komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej jednostek terytorialnych. Kluczową rolę zaczynają odgrywać sprawne systemy i procesy komunikacji w gminach i regionach.
W niniejszym referacie przedstawione zostaną wyniki badań nad wybranymi aspektami
komunikacji gmin województwa śląskiego w kontekście współczesnych uwarunkowań konkurencyjności jednostek terytorialnych, ze szczególnym uwzględnieniem czynników wynikających z rozwoju gospodarki opartej na wiedzy.
Założenia gospodarki opartej na wiedzy w odniesieniu do jednostek terytorialnych
Carl J. Dahlman i Jean Eric wyróżnili cztery elementy, będące podstawą gospodarki
opartej na wiedzy (Gospodarka oparta na wiedzy, Polski Portal Rozwoju: www.pldg.pl,
2007):
• system gospodarczy i instytucjonalny motywujący do skutecznego wykorzystania
posiadanej i tworzenia nowej wiedzy,
• wykształceni i utalentowanie ludzie tworzący i wykorzystujący wiedzę,
• dynamiczna infrastruktura informacyjna, ułatwiająca skuteczną komunikację, rozprzestrzenianie i przetwarzanie informacji,
• skuteczny system innowacyjny obejmujący sieć firm, centrów badawczych, uniwersytetów, konsultantów innych organizacji, które potrafią sięgnąć do rosnących zasobów światowej wiedzy, zasymilować ją i przystosować do lokalnych potrzeb oraz
stworzyć nową wiedzę i nowe technologie.
Odnosząc te elementy do perspektywy regionów i gmin za najcenniejsze zasoby, które
decydują o rozwoju gospodarki regionu czy gminy można uznać wiedzę i produkty, których
Gospodarka oparta na wiedzy – perspektywa mezoekonomiczna
47
jest ona głównym składnikiem. W gospodarce XXI wieku (czasach globalizacji, narastającej
konkurencji miejsc, szybko zmieniających się warunków działania regionów i gmin) coraz
mniejsze znaczenie mają warunki i zasoby naturalne, a rośnie znaczenie wiedzy, informacji,
komunikacji, kwalifikacji, kapitału społecznego. Zasoby lokalne, należałoby zatem definiować podobnie jak to czyni socjologia lokalności i polityka społeczna, gdzie pojęcie to (community capacity) oznacza „zdolność jednostek, organizacji i biznesu oraz samorządu terytorialnego do współpracy, uczenia się i podejmowania racjonalnych decyzji dotyczących tak
teraźniejszości, jak przyszłości społeczności, a także do wspólnej pracy na ich realizacją”
(Lebenstein, 2004, s. 283). Współczesne pojmowanie zasobów lokalnych, w coraz szerszym
zakresie powinno uwzględniać udział czynników niematerialnych tj. aktywność, przedsiębiorczość, przepływ informacji, umiejętność uczenia się i współdziałania, bowiem to te zasoby w dużym stopniu decydują obecnie o konkurencyjności miejsc (regionów, gmin). Duże
znaczenie w tej kwestii ma także rozwój i upowszechnianie się technologii komunikacyjnych
i informacyjnych powodujące powstanie tzw. społeczeństwa informacyjnego, którego podstawą jest łatwa wymiana informacji i przetwarzanie jej zgodnie z potrzebami odbiorcy. Rozwój technologii komunikacyjnych i informacyjnych zmienia przestrzenną organizację wielu
dziedzin życia i powstawanie nowych sfer działalności np. telepraca, nauka na odległość, sieci
uniwersyteckie i badawcze on-line, elektroniczne przetargi, ogólnoeuropejska sieć administracji publicznej itp. Społeczeństwo informacyjne oferuje duże możliwości rozwoju nowych
form zatrudnienia oraz miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych. Zdolność regionów,
gmin do absorbowania nowych technologii i technik komunikacyjnych oraz informacyjnych
zwiększa ich konkurencyjność (Chmielewski, 2004, s. 128-129; Rózga Luter, 2004, s. 29-37).
Największy potencjał dla rozwoju gospodarczego opartego na wiedzy mają te regiony,
w których istnieją silne jednostki naukowo-badawcze zdolne do generowania nowej wiedzy i
technologii, silne zaplecze gospodarcze zdolne do absorpcji i komercyjnego wykorzystania
wiedzy oraz odpowiednie środki na finansowanie badań. Jednakże czynnikiem decydującym
o sukcesie jest wytworzenie sprawnych mechanizmów współpracy i przepływu wiedzy pomiędzy głównymi podmiotami życia społeczno-gospodarczego regionu. Istotne są zarówno
powiązanie formalne opierające się na istniejących instytucjach (uniwersytetach, inkubatorach
i parkach technologicznych, centrach transferu technologii itp.), jak i nieformalne, uzależnione w dużym stopniu od istniejącego kapitału społecznego i komunikacji w regionie (Szultka i
inni, 2007). Istotną determinantą życia społecznego i gospodarczego społeczności lokalnych
stają się zatem sieci relacji, umowy społeczne i zaufanie (Zeman-Miszewska, Miszewski,
2006, s.110).
Sieci ze swej natury ułatwiają proces komunikowania się wewnątrz sieci oraz zbierania
informacji z jej otoczenia. Wynika to z cech właściwych sieciom, które powstają z woli
członków, mających wspólne cele i zainteresowania. Wypracowują oni sposoby komunikowania się wewnątrz sieci z wykorzystaniem kanałów poziomych. Wzajemnie się motywują i
kontrolują. Sieci elastycznie dostosowują się do potrzeb ich członków i mają nieograniczoną
zdolność do zmian. (Tabela 1)
Tabela 1 Porównanie niektórych cech struktury hierarchicznej i sieci
Parametry struktury
Powołanie
Cele
Podział pracy
Typowe dla struktury hierarTypowe dla sieci
chicznej
przez organ założycielski
z woli członków
narzucone z zewnątrz
sformułowane na podstawie
analizy potrzeb członków
stabilny i ściśle określony
zmienny, wynikający z zainteresowań członków lub rotacji
48
Monika Krakowiak
zadań
Specyfika obowiąz- szczegółowa
ków
silnie sformalizowane
Wzorce działania
sformalizowana, głównie kanaKomunikacja
łami pionowymi
Rozpiętość kierowa- wąska
nia
smukła (trójkąt)
Forma struktury
Motywacja działania zewnętrzna
na najwyższym szczeblu kieroLokalizacja władzy
wania
wynikający z pozycji organizaAutorytet
cyjnej zajmowanego stanowiska
sformalizowana, wykonywana
Kontrola
przez kierowników
wysoce ograniczona
Zdolność do zmian
brak
brak
luźna, kanałami poziomymi
brak
idealnie płaska
wewnętrzna
rotacyjne wykonywanie funkcji
kierowniczych
wynikający z wiedzy i doświadczenia
kontrolę zastępuje samokontrola
i presja członków sieci
nieograniczona
Źródło: Elsner, 1997, s. 25.
W regionach i gminach budowanie sieci relacji polega na wykorzystywaniu instrumentów sprzyjających zaufaniu (dotrzymywanie obietnic, otwarta komunikacja, ostrzeganie przed
zagrożeniami), podejmowaniu wspólnych przedsięwzięć (wspólne zespoły projektowe,
wspólne bazy danych), a także tworzeniu barier wyjścia dla interesariuszy (długotrwałe kontrakty, profesjonalne doradztwo, szkolenia, gwarancje kredytowe) oraz barier dla konkurentów (więzi elektroniczne pomiędzy partnerami, sieci kontaktów, wysoka jakość obsługi administracyjnej) (Zeman-Miszewska, Krakowiak, 2004, s. 201). Ważną rolę odgrywa wymiana
informacji, która odbywa się systematycznie, w sposób ciągły i przebiega wielokierunkowo.
Wykorzystywane są kanały komunikacji pozwalające tworzyć różnego rodzaju więzi komunikacyjnych (komunikacja on-line). Przepływy informacyjne są stale monitorowane.
Działania zmierzające do rozwoju długotrwałych sieci relacji podmiotów lokalnych/regionalnych powinny być skoncentrowane przede wszystkim na podmiotach posiadających kapitał (rzeczowy, finansowy, intelektualny), atrakcyjny z punktu widzenia regionu lub
gminy. Lojalność takich podmiotów staje się atutem miejsca i tworzy strategiczną przewagę
konkurencyjną, osłabia konkurencyjne oddziaływanie innych podmiotów spoza układu (Zeman-Miszewska, Krakowiak, 2004, s. 201).
Rozpatrując gospodarkę opartą na wiedzy z perspektywy mezoekonomicznej warto
podkreślić fakt, że punktem wyjścia do skutecznego wykorzystania posiadanej wiedzy i tworzenia nowej oraz budowania regionalnej sieci podmiotów, sprzyjającej transferowi innowacji, technologii (w tym także komunikacyjnych i informacyjnych) czy doświadczenia, jest
zawsze sprawna wymiana informacji (komunikacja) podmiotów na poziomie lokalnym.
Opis założeń i celów badań bezpośrednich
Istota komunikacji, stan relacji komunikacyjnych podmiotów lokalnych, sposoby i kanały komunikacji oraz znaczenie przepływów informacji dla funkcjonowania sfery ekonomicznej i społecznej gmin były przedmiotem badań autorki, zrealizowanych w okresie od
Gospodarka oparta na wiedzy – perspektywa mezoekonomiczna
49
sierpnia 2005 roku do lutego 2006 roku1. Respondentami badania byli przedstawiciele władz
lokalnych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców i mieszkańców gmin województwa
śląskiego.
W badaniu przyjęto założenie, że gmina jest zintegrowanym podmiotem zbiorowym,
który tworzą mieszkańcy, przedsiębiorcy, przedstawiciele samorządu oraz instytucje lokalne.
Przyjęto również, że działania władz lokalnych zmierzają do tworzenia sieci powiązań podmiotów społecznych i gospodarczych, świadomych korzyści wspólnego działania. Sieci te
stwarzają możliwość wykorzystania i koordynacji wiedzy i umiejętności wszystkich uczestników w realizacji wspólnej uwarunkowanej kulturowo misji lokalnej wspólnoty, a także kreowaniu pożądanej pozycji konkurencyjnej gminy.
Cele utylitarne badania sprowadzały się do rozpoznania dotychczasowych tendencji w
komunikacji gmin (wewnętrznej i zewnętrznej), a w szczególności dotyczyły:
• zestawienia deklaracji poszczególnych grup podmiotów sceny lokalnej ze stanem
faktycznie istniejącej komunikacji gminy,
• rozpoznania przyczyn aktywnych i pasywnych zachowań w sferze komunikacji,
właściwych poszczególnym grupom podmiotów lokalnych,
• ustalenia dotychczasowych mankamentów komunikacji w odniesieniu do wszystkich podmiotów lokalnych,
• rozpoznania wpływu komunikacji na zmiany (rozwój) w sferze społecznej i ekonomicznej gminy,
• oceny stopnia współdziałania w komunikacji gminy poszczególnych podmiotów
sceny lokalnej.
Poniżej przedstawione zostaną wybrane wyniki owych badań. Pozwoli to na wstępną
diagnozę relacji komunikacyjnych podmiotów lokalnych, stanowiących podstawę tworzenia
sieci powiązań komunikacyjnych w gminie i regionie.
Wyniki badań bezpośrednich
Zarówno przedstawiciele organizacji pozarządowych, przedsiębiorcy, mieszkańcy gmin,
jak i przedstawiciele władz samorządowych stali na stanowisku, że wymiana informacji ma
podstawowe znaczenie dla funkcjonowania i rozwoju gminy. Dotyczy to wymiany informacji
wewnątrz gminy i z podmiotami jej otoczenia.
Respondenci uważają, że dobra komunikacja wewnątrz gminy pozwala lepiej zrozumieć
i rozwiązać problemy oraz spełnić oczekiwania podmiotów, które tę gminę tworzą. Sprawny
przepływ informacji ułatwia działalność wszystkim podmiotom funkcjonującym w gminie, tj.
organizacjom pozarządowym, przedsiębiorcom, mieszkańcom, władzom samorządowym, a
także przyczynia się do lepszych wyników ich działalności. Dzięki właściwej komunikacji
gminy rozwija się współpraca i ułatwiona jest realizacja projektów, które mają wpływ na jej
rozwój np. nowe inwestycje, organizowanie imprez promujących gminy. Pojawiały się opinie,
że wewnętrzna komunikacja gminy jest podstawą rozwoju społeczeństwa obywatelskiego,
ponieważ interaktywna wymiana informacji w gminie sprawia, że mieszkańcy, organizacje
pozarządowe i przedsiębiorcy bardziej angażują się w życie lokalne i rozwiązywanie problemów gminy. Mają poczucie współodpowiedzialności za jej losy i mocniej utożsamiają się z
gminą.
Komunikacja gminy z podmiotami zewnętrznymi prowadzi do podjęcia lub umocnienia
1
Badanie miało charakter eksploracyjny, dostarczyło zarówno danych jakościowych, jak i ilościowych. Badanie
było dwuetapowe, a do jego realizacji wykorzystano następujące metody badawcze: ankieta emailowopocztowa, obserwacja, wywiad pogłębiony, ankieta rozdawana.
50
Monika Krakowiak
współpracy między podmiotami. Pozwala korzystać z doświadczeń podmiotów zewnętrznych
i daje szansę znaleźć innowacyjne lub choćby sprawdzone rozwiązania określonych kwestii
czy problemów. Efektem wymiany informacji z podmiotami otoczenia gminy może być pozyskanie przez nią inwestorów, turystów. Przyczyni się to do jej rozwoju, a w konsekwencji
do poprawy wizerunku. Respondenci byli zgodni, że gmina bez kontaktów z otoczeniem nie
jest w stanie zrealizować swoich celów i planów oraz poradzić sobie z powstającymi problemami.
Wypowiedzi respondentów prowadzą do wniosku, że komunikacja gminy oddziałuje na
sferę ekonomiczną i społeczną jej funkcjonowania.
Do najważniejszych skutków ekonomicznych komunikacji respondenci zaliczyli zdobywanie kapitału istotnego z punktu widzenia interesu społeczności lokalnej w postaci środków finansowych, inwestycji, dobrych praktyk rozwiązywania problemów i osiągania celów,
klientów w osobach np. turystów, studentów, osób poszukujących pracy lub miejsca na osiedlenie się itp. W swoich wypowiedziach respondenci koncentrowali się przede wszystkim na
pozyskiwaniu kapitału finansowego i inwestycji, ale pojawiały się także opinie o znaczeniu
komunikacji gminy w przyciąganiu klientów/konsumentów zasobów gminy i możliwości
skorzystania z rozwiązań zastosowanych w innych gminach.
Respondenci zwracali także uwagę, że sprawny i odpowiednio skoordynowany przepływ informacji umożliwia realizację projektów, planów, celów, w których konieczne jest
zaangażowanie różnych podmiotów gminnych i z otoczenia gminy. Ten aspekt komunikacji
gminy podkreślano szczególnie wyraźnie w kontekście realizacji projektów finansowanych ze
środków Unii Europejskiej.
Zdaniem badanych członków wspólnot lokalnych komunikacja marketingowa przyczynia się również do rozwoju lokalnej przedsiębiorczości. Dzieje się tak dzięki ułatwieniom w
przepływie informacji i dostępności potrzebnych informacji w formie i treści dogodnej dla
zainteresowanych. Przyczynia się to także do rozwoju współpracy podmiotów wewnątrz gminy i z podmiotami otoczenia gminy.
Badani przedstawiciele wspólnot lokalnych mówiąc o oddziaływaniu komunikacji gmin
na sferę społeczną jej funkcjonowania koncentrowali się głównie na możliwości rozwoju
współpracy podmiotów w gminie oraz z podmiotami jej otoczenia. Uznawali, że jest ona podstawą dla jakichkolwiek wspólnych działań. Dodatkowo może sprzyjać wzrostowi zaufania,
gdy jest oparta na jasnych zasadach, a strony są dla siebie partnerami. Prawidłowo (bez napotykania na bariery) przebiegające procesy komunikacji marketingowej gminy powodują
silniejsze utożsamianie się z nią społeczności lokalnej, bo w efekcie tych procesów kreowany
jest pożądany wewnętrzny i zewnętrzny wizerunek gminy.
Respondenci wskazywali także na potencjalne społeczne skutki komunikacji, które dotychczas rzadko, ich zdaniem, pojawiają się w rzeczywistości np. lepsze zrozumienie motywów postępowania innych podmiotów, identyfikacja wspólnych interesów podmiotów lokalnych oraz wzrost partycypacji społecznej i poczucia współodpowiedzialności za gminę. Do
tej pory nie istnieje w polskich gminach systemowe podejście do rozpoznania potrzeb (w tym
informacyjnych) interesariuszy gmin. Brak świadomości wśród podmiotów lokalnych wspólnoty interesów przekłada się natomiast na niski poziom uczestnictwa społeczności lokalnej w
działaniach dotyczących funkcjonowania gminy.
Wyniki przeprowadzonych badań upoważniają do wniosku, że relacje pomiędzy podmiotami lokalnymi w aspekcie komunikacji rzadko można uznać za stałą współpracę opartą
na wzajemnym zaufaniu i wspólnie wyznawanych wartościach. Dotychczasowe wspólne
działania mają charakter incydentalny. Wynika to zarówno z braku tradycji (dobrych praktyk)
we współpracy, jak i z ograniczonego (lub braku) zaufania podmiotów lokalnych względem
siebie. Dotyczy to zwłaszcza relacji z władzami lokalnymi. Przeszkodami w dobrej komunikacji urzędu z podmiotami w gminie są zarówno bariery finansowe (niewystarczająca ilość
Gospodarka oparta na wiedzy – perspektywa mezoekonomiczna
51
środków), techniczne (ograniczony dostęp do Internetu), jak i bariery mentalne (brak chęci
współpracy, postawy roszczeniowe). Budowaniu zaufania podmiotów lokalnych do władz
gminy nie pomagają także konflikty wśród przedstawicieli samorządu oraz podejrzenia o korupcję, o czym wspominali badani z gmin o najsłabiej rozwiniętej komunikacji marketingowej gminy. Przezwyciężenie tych trudności w przepływie informacji, oprócz środków finansowych, wymaga czasu i zmiany postaw (wykazanie chęci zmian). Niemniej z wypowiedzi
respondentów zmiany w przepływie informacji, które nastąpiły w ostatnim czasie i ciągle
następują, dają podstawę, by sądzić, że przekształcenia komunikacji gmin zmierzają we właściwym kierunku. Respondenci byli zgodni, że nastąpił rozwój możliwości wymiany informacji pomiędzy podmiotami w gminie i z podmiotami otoczenia, poszerzył się zakres wymienianych informacji oraz polepszyła się ich jakość.
Po części zmiany te wynikają z ułatwień w przepływie informacji, które pojawiły się
wraz z rozwojem telefonii i Internetu. Respondenci zauważyli, że komunikacja stała się łatwiejsza i szybsza. Przekazywana informacja ma szerszy zasięg terytorialny i zakres tematyczny. W dużej mierze przyczynił się do tego rozwój Internetu w Polsce, a przy okazji powstawanie profesjonalnych stron internetowych. Upowszechnienie Internetu przełożyło się
także na wzrost zainteresowania komunikacją drogą elektroniczną, w tym załatwiania formalności. Zdaniem respondentów z elektronicznej formy komunikacji korzysta coraz więcej
podmiotów gospodarczych i osób prywatnych o czym świadczy wzrastająca liczba odwiedzających strony. Jest to droga komunikacji często wybierana przez inwestorów spoza gminy.
Przedsiębiorcy wspominali również, że dzięki Internetowi prostsze jest śledzenie konkurencji,
porównywanie ofert i stały kontakt z klientem.
Dodatkowym bodźcem dla władz samorządowych do szerszego wykorzystania Internetu
w kontaktach z klientami urzędów były przepisy narzucające na wszystkie gminy obowiązek
stworzenia Biuletynu Informacji Publicznej. Dało to możliwość zaprezentowania wielu informacji do tej pory niedostępnych lub trudno dostępnych np. gminom, które nie posiadały
wcześniej strony internetowej.
Stopień wykorzystania Internetu przez organizacje pozarządowe w procesie komunikacji jest albo bardzo duży albo w ogóle organizacja nie komunikuje się tą drogą. W pewnym
stopniu zależy to od poziomu dostępności Internetu w gminie. Dla części organizacji Internet
stał się podstawą komunikacji, inne nie mając bezpośredniego dostępu do Internetu zamieszczają informacje o organizacji na oficjalnej stronie gminy lub korzystają z sieci innych podmiotów np. Gminnego Centrum Informacji.
Podmioty, które wymieniają informacje drogą elektroniczną uważają, że Internet w komunikacji organizacji z podmiotami w gminie i z podmiotami z jej otoczenia jest bardzo ważny, kluczowy. Przyśpiesza, ułatwia komunikację oraz pozwala zmniejszyć koszty przesyłania
informacji, jest bogatym źródłem informacji, pozwala śledzić działania innych organizacji i
korzystać z ich doświadczeń. Internet jest szczególnie przydatny w promocji organizacji i
gminy oraz stanowi wygodny sposób dostarczania informacji np. prasie czy władzom lokalnym. W niektórych gminach urzędy (miast/gmin) dokładają starań by wszelkie informacje
dostępne były na oficjalnej stronie internetowej gminy, a komunikacja odbywała się drogą
elektroniczną. Na stronach internetowych zamieszczane są formularze, wzory dokumentów i
opisywana procedura załatwiania spraw, dzięki czemu nie są konieczne tak częste jak kiedyś
bezpośrednie kontakty z urzędnikami.
Dotychczasowe wykorzystanie Internetu w wymianie informacji organizacji z innymi
podmiotami przedstawiciele tych organizacji ocenili jako dostateczne, na średnim poziomie.
Stwierdzili, że jest bardzo duże zróżnicowanie w wykorzystaniu Internetu przez podmioty, z
którymi nawiązuje kontakt ich organizacja.
Przedsiębiorcy byli zgodni, że znaczenie wykorzystania Internetu do wymiany informacji w gminie i z podmiotami spoza niej jest bardzo duże lub duże. Uważają oni, że jest to
52
Monika Krakowiak
obecnie podstawowy nośnik informacji z uwagi na szybkość przepływu, niskie koszty oraz
bogactwo treści zawartych na stronach internetowych (stron internetowych innych przedsiębiorstw, wiadomości giełdowe). Większość badanych przedsiębiorców deklarowała, że ich
kontakty handlowe coraz częściej odbywają się drogą elektroniczną np. operacje bankowe,
reklama, kontakty z klientami. Cenią Internet za możliwość szybkiej i taniej komunikacji.
Twierdzą, że jest to bardzo duże ułatwienie w prowadzeniu działalności gospodarczej. Mieli
jednak zastrzeżenia do obecnego poziomu wykorzystania Internetu w tej dziedzinie, ocenili
go na dostateczny, szczególnie w porównaniu do krajów zachodniej Europy. Stwierdzili, że
do tej pory Internet jest traktowany przede wszystkim jako źródło informacji pochodzących
ze stron internetowych, a w dużo mniejszym stopniu do komunikacji drogą elektroniczną.
Przedsiębiorcy byliby bardzo zainteresowani przesyłaniem dokumentów za pośrednictwem
Internetu i możliwością załatwiania spraw drogą elektroniczną bez konieczności dodatkowych
wizyt w urzędach czy instytucjach. Przewidują, że w niedalekiej przyszłości będą wykorzystywane dalsze możliwości jakie daje Internet, a ich zdaniem pole rozwoju tej dziedziny jest
duże.
Nie we wszystkich gminach, z których pochodzili badani przedsiębiorcy dostępność Internetu jest podobna. W niektórych z nich dostęp do sieci jest ciągle utrudniony. Poza tym
gminy różnią się także stopniem wykorzystania Internetu. Niektórzy respondenci twierdzili,
że oficjalne strony internetowe ich gmin są prowadzone słabo, rzadko aktualizowane. W innych serwisy gminne są prowadzone rzetelnie i aktualizowana na bieżąco.
Większość przedstawicieli organizacji pozarządowych twierdzi, że nie ma barier w komunikacji z podmiotami w gminie. Ci, którzy takie przeszkody napotkali mówili najczęściej
o:
• braku chęci lub zbyt małym zaangażowaniu we współpracę z organizacją ze strony
innych organizacji i władz samorządowych,
• utrudnieniach w komunikacji z władzami samorządowymi,
• braku aktualnych, wyczerpujących i ogólnodostępnych informacji o organizacjach
pozarządowych i podmiotach gospodarczych działających w gminie, o wydarzeniach kulturalnych i sportowych rozgrywających się gminie, o pracy władz gminy,
• nieżyczliwości ze strony władz lokalnych i mediów lokalnych,
• utrudnieniach w wymianie informacji wynikających z ograniczeń prawnych,
• lokalnych antagonizmach i konfliktach wśród radnych gminy,
• traktowaniem organizacji pozarządowych przez inne podmioty w gminie z rezerwą,
a nie jako równorzędnego partnera,
• ograniczony dostęp do Internetu w gminie i wysoki koszt przyłączenia do sieci.
Niechęć do współpracy i zrzeszania się organizacji pozarządowych oraz złą komunikację między nimi respondenci tłumaczyli brakiem dostatecznej ilości pieniędzy w budżecie
gminy na wsparcie ich działalności. Każda organizacja patrzy własnego interesu i stara się
uzyskać jak najwięcej środków na własne potrzeby, a dzielenie się informacjami odbierane
jest jako działanie na swoją niekorzyść.
Organizacje pozarządowe rzadko napotykają na problemy w kontaktach z podmiotami
spoza gminy i z uzyskaniem od nich potrzebnych informacji. Najczęściej komunikują się z
innymi organizacjami pozarządowymi i spotykają się z zainteresowaniem, otwartością i chęcią współpracy z ich strony.
Jedynymi przeszkodami w kontaktach z podmiotami z innych gmin jest czasem słabe
zaangażowanie podmiotów spoza gminy lub odległość, gdy nie można skontaktować się drogą elektroniczną i konieczny jest wyjazd, by spotkać się z przedstawicielem drugiej strony.
Podobnie jak w kontaktach w gminie ograniczeniem jest niewystarczający jeszcze dostęp do
Internetu (zarówno w gminach miejskich jak i wiejskich).
Gospodarka oparta na wiedzy – perspektywa mezoekonomiczna
53
W kontaktach z podmiotami zagranicznymi pojawiają się bariery językowe.
Przedsiębiorcy napotykają na mniejsze bądź większe bariery w komunikacji z podmiotami w gminie. Największym ograniczeniem, w opinii przedsiębiorców, jest zbyt mała dostępność informacji o gminie i podmiotach ją tworzących. Na drugim miejscu wymieniali
„słaby poziom zorganizowania społeczności lokalnej” co sprawia, że wiele podmiotów nie
chce współpracować i przekazywać innym informacje. Kolejną przeszkodą jest nadmierna
biurokracja, szczególnie w kontaktach z urzędem miasta/gminy.
Barierami w wymianie informacji z podmiotami spoza gminy zdaniem przedsiębiorców
jest przede wszystkim brak zainteresowania współpracą firm, z którymi starają się skontaktować. Owa niechęć do podjęcia współpracy w opinii respondentów jest wynikiem antagonizmu
i „patriotyzmu lokalnego” tzn. firmy chcą współpracować wyłącznie z podmiotami z tej samej
gminy lub firmy lokalne działają na preferencyjnych warunkach i są informowane o pewnych
przedsięwzięciach znacznie wcześniej niż podmioty spoza gminy.
Kolejną przeszkodą wymienianą przez przedsiębiorców jest konieczność gromadzenia
bardzo dużej ilości dokumentów, by uzyskać pełną informację na temat interesujący firmę.
Dodatkowym utrudnieniem jest biurokracja dokuczliwa, zwłaszcza w kontaktach z
urzędami miast/gmin, a także źle przygotowana lub brak informacji przygotowanej przez
urząd miasta/gminy dla podmiotów spoza gminy. Kłopoty pojawiają się także, gdy przedsiębiorcy kontaktują się z urzędami centralnymi, bo wówczas napotykają na niechęć ze strony
urzędników i nie odpowiada im wyznaczony czas urzędowania. Część przeszkód w komunikacji przedsiębiorstw z podmiotami w gminie i spoza niej ma także charakter techniczny.
Utrudniony jest kontakt z podmiotami, które nie posiadają np. skanera czy podłączenia do
Internetu, ewentualnie mając takie możliwości wymiany informacji nie wykorzystują ich.
Wówczas przeszkodą w komunikacji staje się brak czasu i odległość między podmiotami.
Przedsiębiorcy narzekali na ciągły brak możliwości przesyłania dokumentów drogą elektroniczną tylko trzeba dostarczać je osobiście.
Podsumowanie
Ewolucja relacji komunikacyjnych w gminie i w regionie, powinna zmierzać w kierunku budowy sieci podmiotów współpracujących w celu osiągania wspólnie wytyczonych celów. Na podstawie niniejszych wyników badań można przypuszczać, że tak właśnie się dzieje. Świadczyć może o tym świadomość znaczenia komunikacji dla sfery gospodarczej i społecznej funkcjonowania jednostek terytorialnych oraz pozytywne zmiany jakie zaobserwowali
respondenci w wymianie informacji z innymi podmiotami. Niemniej zaobserwować można
zróżnicowanie w rozwoju relacji komunikacyjnych w poszczególnych gminach województwa
śląskiego. Różnie są one oceniane przez poszczególne grupy respondentów. Ogólna ocena
komunikacji gminy w opinii przedstawicieli władz samorządowych jest wyższa w porównaniu do odczuć wyrażonych przez mieszkańców, przedstawicieli organizacji pozarządowych i
przedsiębiorców.
Pojawienie się czy zakorzenienie pozytywnych przejawów komunikacji oraz jej skutków zależy od aktualnej fazy rozwoju komunikacji gminy i zwykle jest odłożone w czasie.
Istotne stają się działania sprzyjające powstawaniu lub umacnianiu współpracy wewnątrz
gminy oraz z podmiotami jej otoczenia. Wzajemne wspieranie się podmiotów komunikacji
gminy przyczynia się do wypracowywania wspólnych norm porozumiewania się i współdziałania, intensyfikuje powiązania między podmiotami, wzmacnia zaufanie. Skutkiem
uzgodnień i procesów wymiany informacji pomiędzy podmiotami komunikacji gminy jest
optymalizacja i koordynacja działań (nie tylko komunikacyjnych) gminy w celu uzyskania
efektów synergicznych. Daje to silną podstawę do trwałego podnoszenia poziomu konkurencyjności i innowacyjności gminy, a w dalszej kolejności regionu, poprzez wykorzystanie wie-
54
Monika Krakowiak
dzy wszystkich uczestników procesów komunikacyjnych.
BIBLIOGRAFIA
1. Chmielewski R., (2000), Konkurencyjność polskich regionów w aspekcie kształtowania
się społeczeństwa informacyjnego, w: Polityka regionalna i jej rola w podnoszeniu konkurencyjności regionów, red. M. Klamut, L. Cybulski, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław.
2. Elsner D., (1997), Ludzkie oblicze organizacji, Personel nr 9/1997.
3. Gospodarka oparta na wiedzy, Polski Portal Rozwoju: http://www.pldg.pl (stan na dzień
02.04.2007).
4. Lebenstein B. (2004), Zasoby lokalne: zarys koncepcji, w: Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor i wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie, red. P. Gliński,
B. Lebenstein, A. Siciński, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
5. Rózga Luter R., (2004), Gospodarka oparta na wiedzy a rozwój regionalny na przykładzie
regionu środkowego Meksyku, Studia Regionalne i Lokalne, nr 1(15)/2004.
6. Szulika S., Tamowicz P., Wojnicka E.: Gospodarka oparta na wiedzy, Polskie Forum
Strategii Lizbońskiej, http://www.pfsl.pl/news.php?id=20 (stan na dzień 02.04.2007)
7. Zeman-Miszewska E., Krakowiak M., (2004), Marketing partnerski w gminie (założenia a
rzeczywistość), w: Marketing-Handel-Konsument w globalny społeczeństwie informacyjnym, red. B. Gregor, Folia Oeconomica 179, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
8. Zeman-Miszewska E., Miszewski M., (2006), Partnerstwo podmiotów a rozwój przedsiębiorczości w regionie, w: Marketing a aktywność regionów, red. J. Karwowski, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin.