Kazimierz Polański (6 IV 1929 –7 II 2009)

N E K R O L O G I — N É C R O L O G I E
Rocznik Slawistyczny, t. LVIII, 2009
ISSN 0080-3588
Kazimierz Polański
(6 IV 1929 –7 II 2009)
7 II 2009 zmarł w Katowicach Profesor Kazimierz Polański, slawista sławy
światowej, wybitny organizator życia naukowego w Polsce.
Kazimierz Polański urodził się 6 kwietnia 1929 roku w Brzozdowcach w województwie lwowskim. Do szkoły średniej uczęszczał w Tarnowie w latach
1945–1950. Wyższe studia slawistyczne ukończył w Uniwersytecie Jagiellońskim
w 1955 roku.
4
KAZIMIERZ POLAŃSKI
Od 1957 do 1968 roku był zatrudniony w Pracowni Słownika Prasłowiańskiego Zakładu Słowianoznawstwa (dziś: Instytutu Slawistyki) PAN w Krakowie.
Równolegle przez dziesięć lat (1957–1967) prowadził zajęcia w Wyższej Szkole
Pedagogicznej w Katowicach. Opracował w tym czasie wiele haseł słownikowych i opublikował artykuły poświęcone koncepcji Słownika prasłowiańskiego
oraz językowi połabskiemu. Doktoryzował się na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1961 roku na podstawie pracy Morfologia zapożyczeń niemieckich w języku połabskim, habilitował się również na Uniwersytecie
Jagiellońskim na podstawie rozprawy Składnia zdania złożonego w języku górnołużyckim (1967). Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1973, a zwyczajnego w 1978 roku. Obie wspomniane prace mają wielkie znaczenie nie tylko
pod względem bogactwa zanalizowanego materiału, lecz także pod względem
teoretycznym. Pierwsza ukazuje procesy interferencji językowej w połabszczyźnie zachodzące w warunkach bilingwizmu niemiecko-słowiańskiego. Stanowi też
ważne ogniwo w jego wszechstronnych później studiach nad wymarłym językiem
połabskim, trudnym do interpretacji ze względu na niedokładność zapisów resztek tego języka dokonanych przez Niemców w XVIII wieku. Druga praca posłużyła mu zaś do przedstawienia na materiale języka górnołużyckiego nowatorskich
teorii składniowych, które wywarły wpływ na późniejsze prace składniowe dotyczące innych języków słowiańskich (np. polskiego, bułgarskiego i in.).
Po osiągnięciu statusu samodzielnego pracownika naukowego Polański związał się z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie w latach
1969–1973 był wicedyrektorem Instytutu Filologii Angielskiej oraz kierownikiem Zakładu Językoznawstwa Porównawczego Polsko-Angielskiego.
W 1973 roku wrócił do Katowic, gdzie – sprowadzając wybitnych specjalistów z całego kraju – stworzył prężny Instytut Filologii Obcych, którego został
dyrektorem. Po późniejszym podziale Instytutu na kilka odrębnych jednostek
objął w 1975 roku stanowisko dyrektora Instytutu Filologii Angielskiej i Językoznawstwa Ogólnego Uniwersytetu Śląskiego. W latach 1989–1995 był jednocześnie kierownikiem niezwykle prestiżowej Katedry Językoznawstwa Ogólnego
Uniwersytetu Jagiellońskiego. Później wrócił na pierwszy etat do Uniwersytetu
Śląskiego, a po 2005 roku przeszedł do Wyższej Szkoły Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach.
Czterokrotnie był zapraszany przez czołowy uniwersytet amerykański Yale
jako tzw. visiting professor na roczne lub semestralne wykłady z językoznawstwa ogólnego i słowiańskiego. Gościnnie wykładał też w innych uniwersytetach amerykańskich: Harvard University w Cambridge, University of California
w Los Angeles i w Berkeley, University of Chicago, University of Pennsylvania
w Filadelfii, Columbia University w Nowym Jorku, University of Massachussets
w Amherst, University of Illinois w Urbana.
KAZIMIERZ POLAŃSKI
5
Profesor Kazimierz Polański wniósł poważny i powszechnie uznany wkład do
nauki w wielu dziedzinach językoznawstwa.
Należał On do najwybitniejszych znawców języka połabskiego, któremu poświęcił około czterdziestu artykułów dotyczących fonologii, gramatyki i słownictwa, w tym serie „Polabica” i „Etymologie połabskie”. Fundamentalne znaczenie mają jego publikacje książkowe poświęcone połabszczyźnie: wspomniana
już rozprawa doktorska Morfologia zapożyczeń niemieckich w języku połabskim
(Wrocław 1962), wielotomowy (I–VI), liczący ponad 1100 stron, Słownik etymologiczny języka Drzewian połabskich (1962–1994), przynoszący pełny poświadczony zasób leksykalny połabszczyzny, zinterpretowany etymologicznie. Słownictwo połabskie udostępnił też slawistom anglojęzycznym wydając
(z J. Sehnertem) słownik połabsko-angielski Polabian-English Dictionary (1967).
Prace połabistyczne przyniosły Polańskiemu międzynarodowe uznanie i rozgłos,
o czym świadczą recenzje w licznych periodykach językoznawczych takich slawistów, jak A. Vaillant, O.N. Trubačev, H. H. Bielfeldt, E. Eichler, F. Kopečný.
Prace połabistyczne zamyka przygotowana w maszynopisie Gramatyka języka
połabskiego. Jej ukończenie było głównym celem ostatnich lat pracowitego życia
Polańskiego, pełnego najrozmaitszych obowiązków. Przyniesie ona niewątpliwie gruntowną rewizję dotychczasowej naszej wiedzy o tym wymarłym języku
słowiańskim.
Wiele cennych prac poświecił Polański językowi górnołużyckiemu, poruszając zagadnienia składni, słowotwórstwa i historii języka. Jak już wspomniałem,
praca dotycząca składni zdania złożonego w języku górnołużyckim, dzięki zastosowaniu nowatorskich teorii składniowych, wywarła wpływ na późniejsze prace
składniowe dotyczące innych języków słowiańskich.
Wielką rolę odegrał Polański w „przeszczepianiu” do Polski funkcjonujących
ówcześnie w lingwistyce światowej założeń gramatyki transformacyjno-generatywnej. W publikowanych artykułach wprowadzał zmiany modeli transformacyjnych opracowanych na materiale języka angielskiego, dostosowując je do bardziej
skomplikowanych formalnie systemów słowiańskich. Prace te wywarły wielki
wpływ na rozwój tego typu badań w Polsce. Opracowany według tych założeń
pod jego kierunkiem Słownik syntaktyczno-generatywny czasowników polskich
(I–V, 1980–1992) stał się wzorem dla, zwykle znacznie skromniejszych, słowników tego typu innych języków słowiańskich.
Wielkie znaczenie mają liczne opracowania „encyklopedyczne” Polańskiego.
Wraz z A. Heinzem i Z. Gołąbem opracował Słownik terminologii językoznawczej
(1968). Pod jego kierunkiem został opracowany A Terminological Dictionary of
Algebraic Linguistics (1985). Jest on współautorem i redaktorem Encyklopedii
językoznawstwa ogólnego (dwa wydania: 1993, 1999) oraz współautorem Encyklopedii języka polskiego (trzy wydania: 1978, 1992, 1999).
6
KAZIMIERZ POLAŃSKI
Profesor Polański bardzo aktywnie uczestniczył w organizacji życia naukowego w Polsce. O jego osiągnięciach w organizacji placówek uniwersyteckich
wspomniałem już wyżej. Od dawna brał udział w pracach Komitetu Językoznawstwa i Komitetu Słowianoznawstwa PAN. Członkiem Komitetu Językoznawstwa był od 1974 roku, od 1978 był członkiem Prezydium, przez dwie kadencje
(1990–1999) przewodniczącym, a następnie został wybrany na honorowego przewodniczącego. Od wielu lat należał do Komitetu Słowianoznawstwa PAN. Od
1975 roku był delegatem Polski do Międzynarodowego Stałego Komitetu Lingwistów w Lejdzie.
Przez wiele lat był członkiem rad naukowych Instytutu Języka Polskiego PAN
oraz Instytutu Słowianoznawstwa (Slawistyki) PAN, w tej drugiej przez kilka kadencji pełnił funkcję przewodniczącego.
Od 1974 roku był członkiem Komitetu Redakcyjnego Biuletynu Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, a w latach 1986–2005 redaktorem naczelnym, od
1974 roku był redaktorem naczelnym czasopisma Linguistica Silesiana.
Był członkiem Polskiej Akademii Nauk (od 1998 roku) i Polskiej Akademii
Umiejętności (od 1993), doktorem honoris causa Uniwersytetu Opolskiego (od
2003), Akademii Pedagogicznej w Krakowie (od 2004) i Uniwersytetu Śląskiego (od 2008), honorowym profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego (od 2003),
przez dwadzieścia lat (od 1975) był członkiem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej, a potem Centralnej Komisji ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych,
przez dwie kadencje (1994–2000) członkiem Komitetu Badań Naukowych.
W płaszczyźnie merytorycznej uderza różnorodność zainteresowań Profesora
Polańskiego, sięganie z jednej strony po tematy rzadko poruszane, wydawać by
się mogło marginalne, a z drugiej strony po tematy kluczowe dla rozwoju językoznawstwa.
Każda praca Profesora, nawet jeśli to był opis określonego zjawiska, miała
zawsze szersze perspektywy. Materiał stanowił egzemplifikację ogólnych praw
rządzących rozwojem języka.
W płaszczyźnie metodologicznej przede wszystkim należy podkreślić syntetyczność Jego ujęć, mogących służyć za punkt wyjścia, a także za wzór dla dalszych opracowań. Wiele pozycji to słowniki, encyklopedie, podręczniki. W tym
można się dopatrywać społecznej postawy Kazimierz Polańskiego, który lubił
przekazywać swoja wiedzę innym. Wiele lat praktyki dydaktycznej z pewnością
nie było bez wpływu na kształt Jego naukowej twórczości. W tym kontekście należy wspomnieć o klarownym i przystępnym języku, nawet przy przedstawianiu
zagadnień bardzo skomplikowanych.
Janusz Siatkowski