103 POSTAWA INNOWACYJNA JAKO WYRAZ KULTURY PRACY

POSTAWA INNOWACYJNA JAKO WYRAZ KULTURY PRACY NAUCZYCIELA
Bałażak Marta
Abstract
THE INNOVATIONAL ATTITUDE AS AN EXPRESSION OF TEACHER'S CULTURE OF WORK
This article refers to teacher's innovational attitude. This attitude is the part of the innovational culture ,as a progressive factor which is a result of teacher's involvement into carrying
out his duties. On the other hand culture of work is an expression of occupational awareness.
Czynny zawodowo nauczyciel zobligowany jest do podejmowania działań wynikających z
podstawowych założeń pracy pedagogicznej.
Jednym z nich są kwalifikacje, określane też jako standardy, określające obszary działalności
jako: układy umiejętności [intelektualnych i praktycznych], układy wiedzy teoretycznopraktycznej, układy osobowościowe1. Jeśli nauczyciel realizuje je w praktyce zawodowej staje się osobą, pełniącą wobec ucznia i dla ucznia, rolę rzecznika treści z określonych
dziedzin nauczania a jednocześnie strażnika poprawności merytorycznych przekazywanych
treści. Wobec układu i organizacji pracy jest partnerem o wyższym poziomie intelektualnym i
lepszym przygotowaniu do życia, a jednocześnie tłumaczem i mentorem dla wychowanków,
zaś sama relacja z nimi ukazuje nauczyciela jako empatycznego pomocnika i promotora
rozmaitych sprawności i kompetencji ucznia2.
Analizując pracę nauczycieli przedmiotów technicznych do zasobu pełnionych prze nich ról
należy dodać te, które wynikając ze specyfiki przedmiotu. Role te nakładają obowiązek
stałego i koniecznego nadążania za ewolucją sposobu i kształtu życia współczesnego
człowieka, za postępem cywilizacyjnym i technicznym, wreszcie – co jest bardzo istotne – za
rozumieniem całokształtu przemian (na poziomie odbiorcy)3. W przeciwnym wypadku
uczniowie-absolwenci staną się szczególną postacią analfabetów4, czynnymi odbiorcami
informacji jako formy gotowej, nie potrafiącymi jednak dokonać analizy czy syntezy w
zakresie najprostszych danych.
Nakłada to na nauczyciela szczególny wymiar przymusu – utrzymanie stałej gotowości w
obserwacji przemian i ewolucji w świecie techniki dnia dzisiejszego i (co odnosi się do
wybranych, o wysokim poziomie zaangażowania w zakres przedmiotu) próbie przewidywania
dokonań jutra.
Nie może się jednak proces ten odbywać bez własnego zaangażowania się nauczyciela w
proceder pracy dydaktyczno-wychowawczej. Tu pojawia się zagadnienie innowacyjności
działań pedagogicznych.
1
Furmanek W.: Podstawy edukacji zawodowej. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 2000, s. 192.
Dudzikowa M.: Autorytet nauczyciela i edukacja. Trzy opcje. [w:] Edukacyjne drogi i bezdroża. Red.
Kwiecińska R., Kowal S. . Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2002, s. 88. ISBN 837271-191-7.
3
Bałażak M. : Nauczyciel instruktorem postępu technicznego. Pedagogika 1-2/12-13. Wydawnictwo
Politechniki Radomskiej, Radom 2005. s. 130-33. ISSN 1429-4656.
4
Bałażak M. : Odbiór techniki w społeczeństwie konsumentów. Odpowiedzialność nauczyciela jako
przewodnika ucznia w świecie współczesnej techniki. Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Edukacja XXI
wieku”, Zakopane 24-26 października 2007.
2
103
W założeniu innowacje możemy przyjąć jako działanie realizujące cel praktyczny i cel
poznawczy5. Ideą celu praktycznego będzie prowadzenie poznanie, wdrażanie i
upowszechnianie nowej techniki, eksperymentowanie oraz dążenie do zaspokojenia
określonych potrzeb społecznych (np. w dziedzinie stałego i koniecznego przekształcania
bazy do realizacji przedmiotów technicznych wobec oczekiwań kolejnych pokoleń uczniów).
Podstawą określenia celu poznawczego stanie się przyjęcie i upowszechnianie nowej wiedzy
ogólnej.
Całością pracy nauczyciela kierować będzie dobór strategii, w tym strategii zarządzania
wiedzą6, wynikający z wyboru, pozyskania i wykorzystania innowacji. Modelowanie pod
kątem innowacyjności dydaktyki, metod, form i środków przekazu i prezentacji treści, stanie
się wówczas narzędziem w drodze do realizacji tematu głównego lekcji.
Pojawienie się innowacji w pracy nauczyciela można też rozpatrywać jako element jego
postawy pedagogicznej.
Osobowość każdego nauczyciela powinna obejmować struktury: poznawczą, która umożliwia
poznanie, rozumienie i racjonalne wspieranie rozwoju ucznia i wychowanka, motywacyjną i
moralną, opartą na humanistycznym systemie wartości oraz wynikających z niego potrzebach
i postawach nauczyciela, a także czynnościową sprawczą (prakseologiczno-funkcjonalną)7.
Stopień respektowania powyższych założeń ukazuje poziom i obraz postawy pedagogicznej
nauczyciela. Im większe zaangażowanie w pracę i uwzględnianie w niej wymienionych
aspektów działalności – tym wyraźniej pojawia się obraz nauczyciela-innowatora, ponieważ
występowanie owych struktur zakłada (nawet bez świadomego uczestnictwa nauczyciela) ich
funkcjonowanie.
Obecność innowacji w pracy nauczyciela jest też wyrazem jego stosunku do założonych
obowiązków zawodowych.
Nauczyciel napotyka w pracy na szereg zapisów i ustaleń określających podstawy realizacji
zadań dydaktycznych, opiekuńczych czy wychowawczych. Zapisy te mają różne stopnie
uszczegółowienia i dotyczą obowiązków wynikających z umowy o pracę, zlecanych przez
przełożonych oraz ustalanych i podejmowanych przez nauczyciela samodzielnie8. Pojawienie
się wśród nich działań innowacyjnych wiąże się z wieloma, osobniczo nieraz ujmowanymi,
cechami nauczyciela: wiekiem, stażem pracy, doświadczeniem zawodowym, wykształceniem
czy stosunkiem do wprowadzania zmian w pracy własnej. Nauczyciel w zróżnicowany,
charakterystyczny dla siebie sposób podchodzi do ich wykonywania a stosunek do realizacji i
poziom zaangażowania się w wykonawstwo jest miernikiem jego postawy zawodowej.
Strażnikiem poprawności, a niekiedy w ogóle możliwości realizowania, obowiązków
zawodowych stają się kwalifikacje, a szczególnie etyczno-moralne, które obejmują część
kwalifikacji pracowniczych, które wiążą się ze stosunkiem do pracy oraz poziomem
identyfikacji z wykonywanym zawodem, przez to zaś, ze stosunkiem do jego zadań
zawodowych9.
5
Bućko J. [red.]: Innowacje – kształcenie – zarządzanie (wybrane zagadnienia). ITeE, Radom 2006, s. 142.
ISBN 83-7204-506-2.
6
Tamże, s. 172-173.
7
Banach Cz. : Nauczyciel wobec zadań reformy edukacji i własnego rozwoju zawodowego. [w:] Edukacja
nauczycielska wobec zadań reformy. Red: H. Kosętka, B. Pietrzyk, R. Ślęczek. Wydawnictwo Naukowe
Akademii Pedagogicznej, Kraków 2004, s. 72.
8
Bałażak M. : Stosunek nauczyciela do obowiązków zawodowych. Studia trzystopniowe a jakość kształcenia
w szkole wyższej. Red. B. Sitarska, R. Droba, K. Jankowski. Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2007,
s. 302-303. ISBN 978-83-7051-433-4.
9
Furmanek W.: Podstawy edukacji… op. cit., s. 233.
104
Dobry nauczyciel spełnia założenia kultury organizacyjnej. Odniesienie czterech składników
kultury organizacyjnej do pracy pedagogicznej stanowi genezę pojawienia się innowacji10.
Solidna i stale uzupełniana wiedza merytoryczna, zwłaszcza poparta zasobem umiejętności w
określonych dziedzinach pozwala mu na analizę krytyczną podejmowanych działań. Na jej
bazie dobry nauczyciel dostrzega i widzi zarówno dobre strony w swojej pracy, jak też i
błędy, braki i niedociągnięcia. Jest wrażliwy na ocenę pracy, ale głównym oceniającym jest
on sam, jako pierwsza i najlepiej orientująca się osoba, stale obecna na lekcji. Gdy widzi
potrzebę zmiany – projektuje ją, gdy zauważa konieczność przebudowy sposobu pracy planuje, jak ją zrealizować, gdy zaś ocenia udział własny – określa zakres i obszar
koniecznych zmian sugerujących doskonalenie się zawodowe. Czwarty składnik kultury
organizacyjnej jest niejako ukoronowaniem procesu analizy własnej. Przy jego braku nie mają
zasadności poprzednie: chodzi tu o fizyczne wprowadzenie zmian. Można zakładać w sferze
projektów dowolne zamierzenia – dopiero ich urealnienie powoduje ich prawdziwość.
Należy wspomnieć też i o samej kulturze pracy, która jest cechą osobową nauczyciela11. Jej
składowe obejmują zarówno operatywna wiedzę o pracy, ujętą w oparciu o szeroką wiedzę
ogólną, pozwalającą rozumieć zjawiska zachodzące w procesie pracy, oceniać ją, także i jej
wytwory i zjawiska, pozwalają kształtować oraz rozwijać własny stosunek twórczy do niej i
do wykonywanej pracy. Z kolei intelektualne i manualne umiejętności pracownicze
umożliwiają racjonalne podejmowanie i wykonywanie zadań zawodowych. Wreszcie
składnikiem jest i postawa nauczyciela wobec pracy, jaka przejawia się w zainteresowaniach i
zaangażowaniu w pracę oraz w osobistej odpowiedzialności za sposoby realizacji zadań
zawodowych i ich konsekwencje. postawa wobec pracy charakteryzuje etyczność i prawość
pracownika12.
Sumując – wszelkie działania nauczyciela związane z postawą aktywności zawodowej
nauczyciela danego przedmiotu, zaangażowaniem się nauczyciela w proceder pracy
dydaktyczno-wychowawczej, wprowadzaniem innowacyjności w działaniach pedagogicznych
stanowią płaszczyznę odpowiedzialności za wykonywaną pracę. Ten element jego postawy
związany ze stosunkiem do założonych obowiązków zawodowych, kultury organizacyjnej
czy kultury pracy jest wyrazem odpowiedzialności13.
Nauczyciel staje się zobligowany do nowego sposobu pracy, do podejmowana wyzwań czasu,
do stałego i nieustannego poszukiwania w świecie pedagogii i techniki. Motywem do tego jest
spełnianie oczekiwań i odpowiedzialności: za ucznia, jako podmiotu w procesie wychowania
i nauczania, za przebieg procesu dydaktyczno-wychowawczego, za jego organizację i czas
trwania, za rezultaty opieki, nauczania i wychowania dziecka i ich konsekwencje, za jakość
pracy pedagogicznej, ewaluację procesu, na koniec za siebie jako uczestnika i organizatora
relacji, za koszty materialne i konsekwencje finansowe podejmowanych działań.
Lektoroval: doc. PaedDr. Jozef Pavelka, CSc, , e-mail: [email protected]
Kontakt:
Bałażak Marta
10
Kobyliński W.: Podstawy organizacji i kierowania w oświacie. MCEMNT, Radom 1994, s. .
Wołk Z.: Kultura pracy: [w:] Ewolucja kwalifikacji nauczycieli w kontekście przemian edukacyjnych. Red.
Szlosek F. ITeE – AP IP – APS, Warszawa - Radom – Siedlce 2007, s. 197. ISBN 978-83-7204-596-6
12
Tamże, s. 198.
13
Tamże, s. 200-201.
11
105