Studenci pielegniarstwa Panstwowej Medycznej Wyższej Szkoły
Transkrypt
Studenci pielegniarstwa Panstwowej Medycznej Wyższej Szkoły
PRACE ORYGINALNE Mariola WOJTAL1 Donata KURPAS2,3 Dorota BIELSKA4 Andrzej STECIWKO2,3 Studenci pielêgniarstwa Pañstwowej Medycznej Wy¿szej Szko³y Zawodowej w Opolu wobec promowania niepalenia The nursing students of Public Higher Medical Professional School in Opole spreading non-smoking lifestyle Zak³ad Pielêgniarstwa Ogólnego, Pañstwowa Medyczna Wy¿sza Szko³a Zawodowa w Opolu Kierownik: Dr n. med. Eleonora Mess 1 Katedra i Zak³ad Medycyny Rodzinnej, Akademia Medyczna we Wroc³awiu Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Andrzej Steciwko 2 Instytut Pielêgniarstwa Pañstwowej Medycznej Wy¿szej Szko³y Zawodowej w Opolu Rektor: Prof. dr hab. n. med. Andrzej Steciwko 3 Zak³ad Medycyny Rodzinnej i Pielêgniarstwa rodowiskowego, Akademia Medyczna w Bia³ymstoku Kierownik: Dr hab. n. med. S³awomir Chlabicz 4 Dodatkowe s³owa kluczowe: promocja zdrowia promowanie niepalenia skutecznoæ porada antytytoniowa Additional key words: promotion of health advertisement of non-smoking lifestyle efficiency anti-tobacco advice Adres do korespondencji: Mariola Wojtal Zak³ad Pielêgniarstwa Ogólnego Pañstwowa Medyczna Wy¿sza Szko³a Zawodowa 45-661 Opole, ul. Powszechna 15 Tel.: (+77) 456 33 23 e-mail: [email protected] 588 Promocja zdrowia to nauka i sztuka pomagania ludziom by zmieniali swoje rodowisko i styl ¿ycia na sprzyjaj¹cy zdrowiu, by to zdrowie umacniali i rozwijali. Palenie tytoniu jest najbardziej niekorzystnym dla zdrowia elementem stylu ¿ycia. Promowanie wolnego od dymu tytoniowego rodowiska ¿ycia, promowanie mody na niepalenie, uwiadamianie konsekwencji zdrowotnych palenia, motywowanie do rzucania palenia, poradnictwo w zakresie metod leczenia palenia to istotne elementy promowania niepalenia przez studentów, jako przysz³ych pracowników Ochrony Zdrowia. Zdrowie publiczne i promocja zdrowia to przedmioty, na których najczêciej w trakcie zajêæ na uczelni realizowana by³a problematyka palenia tytoniu. Ponad 90% ankietowanych studentów twierdzi, ¿e potrafi udzieliæ pacjentowi porady antytytoniowej. Ze wzglêdu na wiadomoæ zagro¿eñ zdrowotnych spowodowanych paleniem papierosów i roli edukacji w prewencji i zwalczaniu na³ogu, a¿ 82,4% studentów jest zdania, ¿e ka¿dy lekarz powinien pytaæ ka¿dego pacjenta o jego stosunek do palenia tytoniu. The promotion of health is a science and art of helping people to change their environment and lifestyle to a health friendly one, in order to strengthen and build up their wellbeing. Smoking cigarettes is a most disadvantageous element of a lifestyle. Important elements of promotion of non-smoking lifestyle, by our students, as future Health Service members, are: promoting of smoke-free environment, encouraging of non-smoking fashion, education of health consequences of smoking cigarettes, motivation to quit smoking, advisement in the field of smoking addiction treatment. Public health and health promotion, these are classes where smoking cigarettes' problem has been discussed mostly. Over 90% of students' respondents claim that were able to give a nonsmoking advice to any patient. Because of the awareness of health threats caused by smoking cigarettes and because of the role of education in prevention and addiction fighting, over 82.4% of students were convinced that every doctor should ask every patient, about his/her attitude towards smoking cigarettes. Wstêp Styl ¿ycia jest jednym z g³ównych czynników determinuj¹cych zdrowie cz³owieka. Zdrowy styl ¿ycia to wybór w³aciwych zachowañ sporód mo¿liwoci, jakie dostêpne s¹ ludziom. Upowszechnieniu zdrowego stylu ¿ycia s³u¿y promocja zdrowia, która obejmuje miêdzy innymi dzia³ania, dziêki którym ludzie coraz bardziej interesuj¹ siê swoim zdrowiem i uzyskuj¹ coraz wiêkszy wp³yw na czynniki kszta³tuj¹ce stan ich zdrowia [4]. Najbardziej niekorzystnym elementem stylu ¿ycia by³o i jest palenie papierosów. Czynnoæ palenia tytoniu i farmakologiczne efekty uzale¿nienia od nikotyny s¹ powi¹zane z ró¿norodnymi czynnikami psychologicznymi (wewnêtrznymi) oraz rodowiskowymi (zewnêtrznymi), które wywo³uj¹ chêæ palenia, co powoduje, ¿e palenie staje sie odruchem warunkowym. Z powodu wspó³istnienia wielu czynników warunkuj¹cych palenie odejcie od na³ogu jest bardzo trudnym procesem; powinno byæ kompleksowe i zawieraæ elementy psychoterapii, leczenia behawioralnego (naukê nowych zachowañ), jak równie¿ leczenia farmakologiczne substytutami nikotyny, je¿eli powy¿sze metody oka¿¹ siê niewystarczaj¹ce [2]. Dostêpne s¹ nastêpuj¹ce metody leczenia palenia: 1. Leczenie farmakologiczne nikotynowa terapia zastêpcza (NTZ), leki antydepresyjne (Zyban). 2. Metody behawioralne. 3. Samokontrola. 4. Terapia grupowa. 5. Telefoniczna Poradnia Pomocy Pal¹cym PPP. 6. Program minimalnej krótkiej interwencji lekarze maj¹cy bezporedni kontakt z uzale¿nionymi maj¹ czêsto niedoceniane mo¿liwoci skutecznej pomocy pacjentom w rzucaniu palenia. Amerykañskie agencje Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 M. Wojtal i wsp. Czy w trakcie zajêæ na uczelni poruszano zagadnienia dotycz¹ce nikotynizmu? Czy potrafi Pani/Pan udzieliæ pacjentowi porady antynikotynowej? 5,3% 8,2% NIE NIE TAK TAK 94,7% 91,8% Rycina 1 Opinia studentów na temat realizacji zagadnieñ dotycz¹cych nikotynizmu w trakcie zajêæ na uczelni. The students' opinion, regarding realization of nicotinism topics, during their studies. do spraw zdrowia polecaj¹ model krótkiej interwencji lekarskiej 4 As- Ask, Advise, Assist, Arrange follow-up. Polega on na okreleniu statusu pacjenta, poradzie i motywowaniu, pomocy w wyborze w³aciwego leczenia i póniejszym umacnianiu pacjenta w abstynencji (kontrola) [3]. Aktywna postawa lekarza w zachêceniu do porzucenia na³ogu mo¿e pomóc w osi¹gniêciu sukcesu z nastêpuj¹cych powodów: - stosunek lekarz-pacjent stwarza wyj¹tkowo korzystn¹ sytuacjê do udzielenia zalecenia, aby pacjent przesta³ paliæ; - ponad 70% palaczy odwiedza lekarza przynajmniej raz w roku, co daje mu szansê kontaktu z nieporównywalnie wiêksz¹ liczb¹ osób pal¹cych, ni¿ jakiejkolwiek innej osobie, grupie, czy instytucji; - porada antynikotynowa, trwaj¹ca nawet kilka minut mo¿e mieæ bardzo znacz¹cy wp³yw na zachowanie siê wielu pacjentów [1]. Do najistotniejszych elementów promowania niepalenia nale¿¹ nastêpuj¹ce dzia³ania: - budzenie wiadomoci spo³ecznej dotycz¹cej czynników budowania zdrowia; - kreowanie zdrowia jako wartoci; - zwracanie uwagi opinii publicznej na problem palenia tytoniu; - promowanie zdrowego, wolnego od dymu tytoniowego stylu ¿ycia; - promowanie mody na niepalenie szczególnie wród osób m³odych; - motywowanie palaczy do rzucania palenia; - informowanie o formach i ród³ach pomocy w rzucaniu palenia; - d¹¿enie do poprawy stanu zdrowia populacji [4]. Ze wzglêdu na z³o¿onoæ zarówno problemu uzale¿nienia od tytoniu, jak i procesu rzucania palenia, du¿¹ rolê w motywowaniu do zaprzestania palenia oraz informowaniu o jego szkodliwoci i metodach pomocy w rzucaniu na³ogu przypisuje siê pedagogom, psychologom, lekarzom i pielêgniarkom. Ponadto dzia³ania spo³eczne takie jak: akcje owiatowe, wp³yw rodków masowej komunikacji, narodowe i miêdzynarodowe dni bez papierosa, narodowe programy zdrowia, legislacja ograniczaj¹ca Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 Rycina 2 Samoocena studentów w zakresie umiejêtnoci udzielenia pacjentowi porady antytytoniowej. The students' self-estimation, regarding their ability, to give the patient anti-tobacco advice. Czy ka¿dy lekarz powinien pytaæ ka¿dego pacjenta o stosunek do palenia? % 90 82,4 80 70 60 50 40 30 13,1 20 4,5 10 0 1 2 3 Odpowiedzi 1 - Tak - niezale¿nie czy jest to osoba chora czy zdrowa 2 - Nie - lekarz powinien reagowaæ na probê tych pacjentów, którzy wykazuj¹ inicjatywê i chêæ do zaprzestania palenia 3 - Nie - lekarz powinien reagowaæ w przypadku osób chorych, którym palenie szkodzi Rycina 3 Opinia studentów na temat czy pytanie pacjenta o stosunek do palenia jest powinnoci¹ lekarsk¹. The students' opinion whether questioning a patient of his/her attitude towards smoking is doctor's obligation or not. palenie w miejscach publicznych, zakaz reklamy wyrobów tytoniowych mog¹ pobudzaæ oraz wzmacniaæ motywacjê do zaprzestania palenia [2]. Znacz¹c¹ rolê w promowaniu mody na niepalenie przypisuje siê autorytetom, idolom m³odzie¿owym, aktorom, artystom i dziennikarzom. Nowe Milenium: Nie palê, bo lubiê to szczególny przyk³ad kampanii spo³ecznej w Polsce z du¿ym zaanga¿owaniem mediów i osób publicznych. Materia³ i metoda W badaniu wziê³o udzia³ 245 respondentów studentów studiów stacjonarnych I, II i III roku Instytutu Pielêgniarstwa PMWSZ w Opolu. Badani wype³nili anonimowo i dobrowolnie ankietê opracowan¹ dla potrzeb pracy, w której pytano czy w trakcie kszta³cenia licencjackiego i w ramach jakich przedmiotów realizowane by³y zagadnienia dotycz¹ce nikotynizmu, czy ankietowani potrafi¹ udzieliæ porady antytytoniowej, czy lekarze powinni pytaæ pacjentów o palenie papierosów oraz jakie formy promowania niepalenia s¹ zdaniem ankietowanych najskuteczniejsze. Wyniki badañ W badaniu wziê³o udzia³ 220 studentek (89,9%) i 25 studentów (10,2%). Po³owê respondentów stanowili studenci w wieku od 20 do 21 lat (51%), 96 studentów (39,2%) by³o w wieku od 22 do 23 lat, 16 (6,5%) w wieku od 24 do 25 lat i tylko 8 osób (3,3%) w wieku od 26 do 27 lat. Na pytanie czy w trakcie zajêæ na uczelni poruszano zagadnienia dotycz¹ce nikotynizmu 232 osoby (94,7%) odpowiedzia³o twierdz¹co, natomiast 13 osób (5,3%) stwierdzi³o, ¿e nie poruszano takiej tematy- 589 Media (TV, radio, prasa, internet) Zakazy palenia w miejscach publicznych Podniesienie cen papierosów Narodowe programy zdrowia Placówki opieki zdrowotnej Bilbordy, reklamy 0 20 40 60 80 Rycina 4 Ranking skutecznoci form promowania niepalenia. Efficiency ranking of forms of promotion of nonsmoking. ki (rycina 1). W pytaniu otwartym studenci mieli mo¿liwoæ wpisywania przedmiotu, w ramach którego poruszano zagadnienia dotycz¹ce nikotynizmu. Wed³ug ankietowanych najczêciej problematyka palenia tytoniu poruszana by³a w ramach zdrowia publicznego 114 odpowiedzi (46,5%) i promocji zdrowia 100 odpowiedzi (40,8%). Pojedyncze wskazania dotyczy³y interny, podstaw pielêgniarstwa, fizjologii, pediatrii, rehabilitacji, farmakologii, podstawowej opieki zdrowotnej. Odpowiedzi na pytanie nie udzieli³o 24 (9,8%) respondentów, w tym 4,5% ankietowanych, którzy wczeniej twierdzili, ¿e problematyka palenia tytoniu by³a poruszana w trakcie zajêæ na uczelni. Zestawienie przedmiotów przedstawia tabela I. 225 studentów (91,8%) twierdzi, i¿ potrafi udzieliæ pacjentowi porady antytytoniowej, natomiast do braku umiejêtnoci w zakresie poradnictwa antytytoniowego przyzna³o siê 20 studentów (8,2%) (rycina 2). Ankietowanym zadano pytanie, czy ka¿dy lekarz powinien pytaæ ka¿dego pacjenta o stosunek do palenia: - 202 respondentów (82,4%) udzieli³o odpowiedzi: tak, niezale¿nie czy jest to osoba chora, czy zdrowa; - 32 respondentów (13,1%) udzieli³o odpowiedzi: lekarz powinien reagowaæ na probê tych pacjentów, którzy wykazuj¹ inicjatywê i chêæ do zaprzestanie palenia; - 11 respondentów (4,5%) udzieli³o odpowiedzi: nie-lekarz powinien reagowaæ w przypadku osób chorych, którym palenie 590 szkodzi (rycina 3). Za najskuteczniejsze formy promowania niepalenia ankietowani uwa¿aj¹: - promowanie niepalenia w mediach (TV, radio, prasa, internet) 179 osób (73,1%) - zakazy palenia w miejscach publicznych 41 osób (57,65) - podniesienie cen papierosów 94 osoby (38,4%) - realizacjê narodowych programów zdrowia 65 osób (26,5%) - placówki opieki zdrowotnej 46 osób (18,8%) - bilbordy i reklamy 3 osoby (1,2%) (rycina 4). Omówienie wyników Ze wzglêdu na specyfikê kierunku kszta³cenia mê¿czyni stanowili znikomy odsetek ankietowanych. Wiêkszoæ ankietowanych to studenci w wieku od 20 do 21 lat, pochodz¹cy ze rodowiska wiejskiego. W trakcie zajêæ na uczelni poruszano zagadnienia dotycz¹ce nikotynizmu, tylko nik³y odsetek studentów twierdzi, ¿e w czasie kszta³cenia nie spotka³o siê z t¹ problematyk¹. Problematyka dotycz¹ca palenia tytoniu realizowana by³a najczêciej w ramach przedmiotów: zdrowie publiczne i promocja zdrowia. Zaskakuj¹cy jest fakt, ¿e pojedyncze wskazania dotyczy³y przedmiotów klinicznych, gdzie w etiologii schorzeñ palenie tytoniu jest istotnym czynnikiem ryzyka i zagro¿enia, nie zapominaj¹c o dziale programowym chorób odtytoniowych. Prawie wszyscy studenci uwa¿aj¹, ¿e s¹ Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 przygotowani do promowania niepalenia, twierdz¹c, ¿e potrafi¹ udzieliæ pacjentowi porady antytytoniowej. Tylko nik³y odsetek badanych potwierdza brak umiejêtnoci w tym zakresie. Znacz¹ca czêæ badanych uwa¿a, ¿e lekarz powinien pytaæ ka¿dego pacjenta o jego stosunek do palenia papierosów; niewielki odsetek badanych twierdzi, ¿e lekarz powinien zainteresowaæ siê pacjentami wykazuj¹cymi chêæ zerwania z na³ogiem, a tylko pojedyncze osoby wskazuj¹ na fakt, ¿e lekarz powinien reagowaæ tylko w stosunku do chorych, którym palenie szkodzi. Za najskuteczniejsze formy promowania niepalenia ankietowani uwa¿aj¹ promowanie niepalenia w mediach, zakazy palenia w miejscach publicznych, a nawet podniesienie cen papierosów. Zaskakuj¹co niski odsetek badanych przypisuje tê skutecznoæ narodowym programom zdrowia i placówkom opieki zdrowotnej. Wnioski Problematyka dotycz¹ca nikotynizmu jest realizowana w ramach przedmiotów, które jako cele g³ówne za³o¿one maj¹ wyposa¿enie studenta w wiedzê na temat zdrowego stylu ¿ycia, potêgowania i ochrony zdrowia oraz istotnych zagro¿eñ zdrowia jednostki i spo³eczeñstwa w Polsce. Studenci wykazuj¹ wysok¹ samoocenê w zakresie swojego przygotowania do poradnictwa antytytoniowego. Studenci pielêgniarstwa uznaj¹ du¿¹ rolê lekarzy w ograniczaniu nastêpstw zdrowotnych palenia tytoniu i promowaniu niepalenia twierdz¹c, ¿e ka¿dy lekarz powinien pytaæ ka¿dego pacjenta o jego stosunek do palenia papierosów. Dodatkowo najskuteczniejsze oddzia³ywania edukacyjne w zakresie promowania niepalenia studenci przypisuj¹ mediom (TV, radio, prasie, Internetowi) oraz zakazom palenia w miejscach publicznych. Pimiennictwo 1. Górecka D.: Jak pomóc pacjentowi rzuciæ palenie. Poradnik dla lekarzy. Instytut grulicy i chorób p³uc, Warszawa, 1991. 2. Górecka D.: Leczenie uzale¿nienia od nikotyny. [W:] D. Górecka. (red.): Palenie albo zdrowie. Agencja Wydawniczo-Poligraficzna GIMPO, Warszawa, 1999. 3. Krzemieniecki J.: Uzale¿nienie [cyt. 26.06.2008]. Dostêpny na URL: http://pro-life.pl/_ow/read.php?y =Sluzba_Zyciu&n=Nikotynizm&a=05_uzaleznienie 4. ¯yjmy w wiecie wolnym od dymu tytoniowego [cyt. 26.06.2008]. Dostêpny na URL:http://www.psseostrzeszow.pl/index.php?option=com_content& task=view&id=54&Itemid=2 M. Wojtal i wsp.