Nogalski_Bogdan_Adam_Klimek_-_Sprawnosc_administracji_pu

IX Kongres Ekonomistów Polskich
Prof. dr hab. Bogdan Nogalski, dr Adam Klimek
Uniwersytet Gdański, [email protected]
Sprawność administracji publicznej i ochrona prawa własności jako czynniki wzrostu PKB
Klasyfikacja JEL: E17
Słowa kluczowe: model PKB, wzrost gospodarczy, sprawność administracji, ochrona własności, czynniki
endogeniczne.
Abstrakt
Celem artykułu jest prezentacja matematycznego opisu kształtowania się PKB w okresie 1995-2010 (od rozpoczęcia
procesu integracji Polski z UE) i jego dalsze wykorzystanie do wykazania, że usprawnienie funkcjonowania
administracji w obszarze obsługi procesów inwestycyjnych jest jedną z sił napędowych wzrostu gospodarczego i może
być potraktowane jako czynnik endogeniczny rozwoju gospodarczego.
W pierwszej części artykułu autorzy prezentują modele polskiego PKB zbudowane w oparciu o dane GUS za okres od
1995-2010 oraz określają składowe odpowiedzialne za wzrost gospodarczy i za wahania koniunkturalne. Przedstawiają
także kształtowanie się tempa wzrostu gospodarczego w tym okresie.
Dalej autorzy opisują modele wzrostu gospodarczego i na tym tle omawiają zależność pomiędzy tempem wzrostu
a czasem trwania inwestycji.
W kolejnym kroku autorzy wykazują wpływ wzmocnienia systemu ochrony praw własności na usprawnienie procesu
inwestycyjnego i na wzrost PKB.
W podsumowaniu autorzy przedkładają propozycję kierunku dalszych badań oraz, w świetle
wyników przeprowadzonych badań, podkreślają potrzebę usprawniania instytucji państwa ze
względu na możliwość istotnego podniesienia poziomu produktu krajowego brutto.
Wprowadzenie
Produkt Krajowy Brutto (PKB) jest najpowszechniej stosowanym wskaźnikiem do określania sytuacji
gospodarczej kraju. Na podstawie analizy wielkości PKB z dłuższego okresu czasu można określić średnie
tempo wzrostu gospodarczego kraju, a także znaleźć okresy wzrostu i spowolnienia tempa wzrostu1.
Wzrost gospodarczy jest jednym z najważniejszych celów polityki państw stąd zainteresowanie naukowców
badaniami nad przyczynami wzrostu gospodarczego oraz poszukiwaniem czynników wzrostu. Badania te sa
w ostatnim czasie w znacznym stopniu ukierunkowane na instytucje [Wojtyna, 2009].
Naczelne organy RP podejmują szereg działań, często w postaci tworzenia instytucji bądź zmiany ich
funkcjonowania, zakładając że uaktywnione w ten sposób czynniki zaowocują wzrostem PKB. Czynniki te
mają najczęściej charakter egzogeniczny („nieuchwytny” ekonomicznie), zatem podejmowane decyzje nie
zawsze są trafne2. Autorzy podjęli w niniejszym artykule próbę „uchwycenia” wpływu zmian
instytucjonalnych możliwych do wprowadzenia w Polsce.
1
Zjawisko zmiany tempa wzrostu jest charakterystyczne dla gospodarek rynkowych i w praktyce nie daje się mu zapobiec. Nie jest
to zatem zjawisko negatywne (jeśli wahania nie są zbyt silne) lecz nieunikniony czynnik funkcjonowania gospodarki.
2
Jako przykład mogą posłużyć olbrzymie inwestycje w informatyzację aparatu administracyjnego. Nieprzygotowany organizacyjnie
aparat próbuje się „wcisnąć” w ramy rozbudowanych do granic absurdu systemów komputerowych (działa tu najpewniej prosty
mechanizm: za prosty system dostaje się małe wynagrodzenie a za dobry system dostaje się wynagrodzenie jednorazowe – są to
antybodźce do tworzenia i wdrażania rzetelnie przygotowanych, poprzedzonych odpowiednimi zmianami organizacyjnymi,
systemów komputerowych). Efektem jest przyrost liczby urzędników i znaczne okresowe (lub trwałe) zakłócenia
w funkcjonowaniu urzędów. Działania urzędów, zamiast zostać nakierowane na podnoszenie sprawności, koncentrują się na walce
z problemami generowanymi przez „rozdmuchane” systemy komputerowe. Takie „nietrafione” decyzje skutkują brakiem wzrostu
produktywności w następstwie zainwestowanego kapitału, a więc nie wypełniają „istoty” inwestowania, są zwykłym
marnotrawstwem.
1
Polska gospodarka cechuje się zadziwiającą stabilnością zarówno co do poziomu wzrostu gospodarczego jak
i wielkości wahań koniunkturalnych oraz długości cyklu. Jednak kluczowe wskaźniki: PKB p.c. oraz tempo
wzrostu gospodarczego uznawane są za niedostateczny w świetle różnic występujących między Polską a
krajami Europy zachodniej. W niniejszym artykule przedstawiono opracowany matematyczny model
kształtowania się PKB oraz, wykorzystując endogenizację takich czynników jak sprawność administracji
oraz ochrona praw własności, zaprezentowano algorytmy odzwierciedlające ich wpływ na wzrost PKB.
Artykuł jest rozwinięciem prac badawczych prowadzonych w ramach pracy doktorskiej A. Klimka
nt. „Koncepcja instytucji katastru jako organizacji odpowiedzialnej za utrzymanie ładu prawnego gruntów”
napisanej pod kierunkiem naukowym prof. dr hab. Bogdana Nogalskiego.
Budowa modeli PKB
W tabeli 1 podano wielkości nominalne PKB (wg GUS), wielkości realne PKB3 (w cenach porównywalnych
w odniesieniu do cen z 1994 r.) oraz wyniki dalej opisanych obliczeń.
tab 1. Dane statystyczne i wyniki obliczeń
Rok
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Wsk Model
Wsk PKB Model PKB
PKB
PKB
Wskaźnik
nominalny nominalny
nominalny
nominalny ( inflacji
(r/r)
Wzór {1}
r/r)
337 222
336 433
27,8%
422 436
25,3%
422 903
25,7%
19,9%
515 353
22,0%
515 697
21,9%
14,9%
600 902
16,6%
603 361
17,0%
11,8%
665 688
10,8%
676 630
12,1%
7,3%
744 378
11,8%
731 963
8,2%
10,1%
779 564
4,7%
772 900
5,6%
5,5%
808 578
3,7%
808 708
4,6%
1,9%
843 156
4,3%
850 840
5,2%
0,8%
924 538
9,7%
908 561
6,8%
3,5%
983 302
6,4%
985 411
8,5%
2,1%
1 060 031
7,8% 1 077 851
9,4%
1,0%
1 176 737
11,0% 1 176 615
9,2%
2,5%
1 275 432
8,4% 1 270 249
8,0%
4,2%
1 344 505
5,4% 1 349 488
6,2%
3,5%
1 416 585
5,4% 1 410 791
4,5%
2,6%
1 523 245
1 595 883
7,5%
4,8%
1 457 698
1 499 476
1 547 578
1 611 269
1 694 089
3,3%
2,9%
3,2%
4,1%
5,1%
4,3%
3,7%
PKB
Model PKB Wsk Model Model PKB Wsk Model
realny
Wsk PKB
realny
PKB realny
realny
PKB realny
(ceny
realny (r/r)
Wzór {1}
(r/r) {1}
Wzór {2}
(r/r) {2}
1994)
263 867
262 996
260 706
275 684
4,5%
275 438
4,7%
274 609
5,3%
292 708
6,2%
291 155
5,7%
291 228
6,1%
305 275
4,3%
305 753
5,0%
306 361
5,2%
315 180
3,2%
315 867
3,3%
316 808
3,4%
320 107
1,6%
320 734
1,5%
321 890
1,6%
317 761
-0,7%
322 551
0,6%
323 795
0,6%
323 442
1,8%
325 446
0,9%
326 588
0,9%
334 597
3,4%
333 547
2,5%
334 338
2,4%
354 485
5,9%
349 050
4,6%
349 252
4,5%
369 262
4,2%
371 192
6,3%
370 682
6,1%
394 135
6,7%
396 609
6,8%
395 466
6,7%
426 857
8,3%
420 907
6,1%
419 460
6,1%
444 009
4,0%
440 721
4,7%
439 521
4,8%
452 227
1,9%
455 289
3,3%
455 033
3,5%
464 397
2,7%
466 806
2,5%
468 255
2,9%
478 776
483 710
3,1%
1,0%
479
497
522
554
589
401
202
405
248
365
2,7%
3,7%
5,1%
6,1%
6,3%
483 327
504 400
533 769
570 883
612 685
3,2%
4,4%
5,8%
7,0%
7,3%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Rachunki narodowe, Roczne wskaźniki cen].
W wyniku obserwacji kształtowania się PKB, a w szczególności zaobserwowania cykliczności zmian
względem trendu uznano, że należy poszukiwać modelu matematycznego opisującego kształtowanie PKB
w postaci funkcji wielomianowo-trygonometrycznej4. Postanowiono zatem poszukiwać modelu5 w postaci:
ŷt = a0 + a1* t + a2* t2 + a3 * sin (2π (t/T) - α)
{1}
gdzie: t – jest numerem kolejnym roku
T – jest długością cyklu gospodarczego
Wykorzystując podane w tabeli dane za lata 1995-20106 uzyskano, przy dopasowaniu modelu do danych
empirycznych R2 = 99,934%, następujące parametry funkcji {1}:
a0 = 314070,6
a1 = 61315,8
a2 = 298,5
a3 = 48517,5
α =5/10 π
3
Do obliczenia cen realnych użyto roczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych [Roczne wskaźniki cen].
4
Patrz [Nogalski B, Klimek A., 2011b], a także [Klimek, 2013, s.92-94]
5
Obliczenia dokonano posługując się analizą szeregów czasowych [Sokołowski, 2010]
6
PKB za lata 2011 i 2012 nie był ujęty do budowy modeli – wielkość ta posłużyła do ich weryfikacji.
2
Zatem dla nominalnych wartości PKB funkcja {1} przyjmuje postać następującą:
PKBnom= 314070,6+61315,8*NR_ROK+298,5*NR_ROK^2+48517,5* sin(2*π*NR_ROK/10-5/10* π) {1’}
gdzie: NR_ROK jest numerem kolejnym roku począwszy od 1 dla 1995.
Po obliczeniu realnego PKB (w cenach 1994) określono model dla PKB realnego. Uzyskano, przy
dopasowaniu modelu do danych empirycznych R2 = 99,788%., następujące parametry funkcji {1}:
a0 = 270709,9
a1 = 3633,6
a2 = 538,9
a3 = 13725,0
α =5/9 π
Dla realnego PKB funkcja {1} przyjmuje postać następującą:
PKBreal = 270709,9+3633,6*NR_ROK+538,9*NR_ROK^2+13725,0 * sin(2*π*NR_ROK/9-5/9* π)
{1’’}
Obliczone w oparciu o obydwa modele wielkości PKB ujęto w tabeli 1. Wykresy odzwierciedlające
kształtowanie nominalnego i realnego PKB oraz kształtowanie wielkości PKB wg obu modeli przedstawiono
na rys.1.
rys 1. Nominalne i realne PKB - model {1}
1 800 000
1 600 000
1 400 000
mln zł
1 200 000
1 000 000
800 000
600 000
400 000
200 000
2015
10
2014
2004
9
2013
2003
8
2012
2002
7
2011
2001
6
2010
2000
5
2009
1999
4
2008
1998
3
2007
1997
2
2006
1996
1
2005
1995
0
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
lata
PKBnom
PKBnom M{1}
PKBreal
PKBreal M{1}
Źródło: Opracowanie własne
Zauważalna jest wysoka zgodność danych empirycznych i obliczonych na podstawie modeli
matematycznych. Ważną cechą modeli jest łatwość zaobserwowania cyklu - ukazuje to składnik
trygonometryczny modeli. Należy zwrócić uwagę na fakt, że dla PKB nominalnego cykl ten jest równy 10
lat, natomiast dla PKB realnego 9 lat – należałoby wyjaśnić przyczyny tego zróżnicowania.
Z modeli można uzyskać dane o wielkości potencjalnego PKB oraz o amplitudzie wahań koniunkturalnych.
Istotnymi obserwowalnymi cechami są:
−
nieliniowy (chociaż w niewielkim stopniu) charakter potencjalnego PKB – pozytywna cecha
odnosząca się do tempa wzrostu gospodarczego
−
stała amplituda wahań koniunkturalnych – odchylenia od potencjalnego PKB są stosunkowo
coraz mniejsze (rosnący PKB potencjalny przy stałej amplitudzie wahań).
Należy zauważyć, że dla PKB nominalnego rok 2011 był zdecydowanym odstępstwem od wartości
wynikającej z modelu, natomiast po wyeliminowaniu wpływu inflacji (dla PKB realnego) odstępstwa
takiego nie ma.
3
W kolejnych badaniach postanowiono poszukać modelu, który opisywałby czynnik odpowiedzialny za
wzrost gospodarczy. Ustalono, że poszukiwany będzie model dla realnego PKB w postaci:
ŷt = a0 + a1* (1+ a2)^t + a3 * sin (2π (t/T) - α)
{2}
2
Uzyskano, przy dopasowaniu modelu do danych empirycznych R = 99,688%., następujące parametry
funkcji {2}:
a0 = 190511,8
a1 = 81695,4
a2 = 0,085
a3 = 13280,1
α =5/9 π
Dla realnego PKB funkcja {2} przyjmuje zatem postać następującą:
PKBreal = 190511,8+ 81695,4*(1+0,085)^(NR_ROK-1)+ 13280,1*sin(2*π*NR_ROK/9-5/9* π)
{2’}
Na rys. 2 przedstawiono dane empiryczne PKB realnego oraz dane wynikające z modelu, a także składowe
PKBreal.
Rys. 2 Realne PKB , model {2’} i jego składowe
720000
620000
Składowe PKB [mln zł]
520000
420000
320000
220000
120000
20000
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
-80000
lata
PKBreal
PKBreal M{2}
Składowa stała
Składowa przyrostów
Składowa odchyleń
Źródło: Opracowanie własne
Tempo wzrostu PKB
Kształtowanie się tempa wzrostu gospodarczego w latach 1995-2010 dla PKB nominalnego i realnego
przedstawiono na rys.3. Ujęto tam także kształtowanie się wskaźnika inflacji (W-Inf).
Należy zwrócić uwagę na silne skorelowanie (równe 0,927) wskaźnika wzrostu PKB nominalnego
i wskaźnika inflacji co wskazuje na fakt, że odchylenia wielkości rzeczywistych od modelu mają znaczącą
przyczynę w zmianach tempa wzrostu cen.
Można zauważyć, że tempo wzrostu liczone dla PKB nominalnego ma trend spadkowy, a dla PKB realnego
wzrostowy (jednak wyłącznie w krótkiej perspektywie – w perspektywie dalszej spadek tempa wzrostu jest
nieunikniony w przypadku utrzymania potencjalnego PKB w obecnym trendzie7).
7
W przypadku trendu liniowego (lub zbliżonego do liniowego) stały co do wielkości przyrost ∆PKB jest odnoszony do coraz
większej wartości PKB, zatem wskaźnik ∆PKB/PKB jest coraz mniejszy.
4
Rys 3. Przyrosty PKB nominalnego i realnego (rzeczywiste i dla modeli {1})
30,00%
25,00%
20,00%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
-5,00%
lata
PKBnom r/r
PKBnom M{1} r/r
PKBreal r/r
PKBreal M{1} r/r
W-Infl
Źródło: Opracowanie własne
W opisywanych przypadkach model dla cen bieżących przewiduje spadek tempa wzrostu w roku 2012 i
niewielki wzrost w 2013, natomiast model dla cen porównywalnych przewiduje wzrost zarówno w roku
2012 jak i w 2013. Należy podkreślić, że znaczący wpływ na wartość tego wskaźnika ma faza cyklu
gospodarczego.
Modele wzrostu gospodarczego
Ekonomiści badający zagadnienia wzrostu gospodarczego odkryli, że czynnikami wzrostu gospodarczego są:
zasoby ludzkie, zasoby naturalne, kapitał oraz postęp technologiczny [Samuelson, Nordhaus, 2012, s.509].
Przedstawiają oni związek między produktem a w/w czynnikami w sposób następujący:
Q= A F(K, L, R)
{3}
gdzie: Q - produkt, A - poziom technologii, F - funkcja produkcji, K - usługi produkcyjne kapitału,
L - nakłady pracy, R - zasoby naturalne
P. Samuelson i W. Nordhaus [2012, s.517] stwierdzają, że „postęp technologiczny – zwiększający produkt
wytworzony z danego zestawu składników – to kluczowy składnik wzrostu gospodarek narodowych”.
Z funkcji {3} jasno wynika, że jeśli podnosi się poziom technologii, to możliwy jest wzrost produktywności
(Q) przy utrzymaniu niezmienionego poziomu nakładów (K,L,R = const). Zatem postęp „zwiększa
produkcję wytwarzaną za pomocą określonego zestawu nakładów” [Samuelson, Nordhaus, 2012, s.524].
Należy zaznaczyć, że jako jeden trzech czynników wzrostu w obszarze technologii i przedsiębiorczości
Samuelson i Nordhaus wymieniają know-how w dziedzinie zarządzania [2012, s. 511]. Podkreśla to także
M. Woźniak stwierdzając, że „postęp techniczny należy zdefiniować jako stosowanie nowej wiedzy
technicznej i organizacyjnej” [Woźniak, 2008, s119].
Do modeli uwzględniających postęp technologiczny należy zaliczyć neoklasyczny model wzrostu Solowa
opisujący „gospodarkę w której jeden homogeniczny produkt wytwarza się z wykorzystaniem dwóch
rodzajów nakładów – kapitału i pracy” [Samuelson, Nordhaus, 2012, s.514]. Model ten przewiduje, że
w przypadku braku postępu technologicznego „techniczne uzbrojenie pracy przestaje w końcu rosnąć –
w długim okresie gospodarka wejdzie w stan stabilizacji w którym ustanie akumulacja kapitału, płace realne
przestaną rosnąc, zwrot z kapitału i realne stopy procentowe utrzymają się na stałym poziomie” [Samuelson,
5
Nordhaus, 2012, s.516]. Postęp technologiczny sprawia jednak, że produkt przypadający na jednego
pracownika wzrasta w efekcie rozwoju produktywności, bez wzrostu kapitału.
Do pewnego czasu postęp traktowany był „jako tajemniczy podarunek od naukowców i wynalazców lub jak
manna z nieba” – postęp taki traktowany był jako czynnik egzogeniczny, pochodzący „z zewnątrz”.
Najnowsze badania zaczęły się skupiać na źródłach postępu technologicznego. Badania te, „nazywane teorią
endogenicznego postępu technicznego, mają na celu odkrycie procesów dzięki którym prywatne siły
rynkowe, politycy i różne instytucje wprowadzają postęp technologiczny” [Samuelson, Nordhaus,
2012, s.517].
Kluczowym pytaniem stawianym przez ekonomistów jest: jak zmierzyć postęp technologiczny? Model
neoklasyczny Solowa [Woźniak, 2008, s.179-191] oraz rozszerzony model klasyczny Mankiwa, Romera
i Weila [Woźniak, 2008, s.203-207] nie podawały odpowiedzi - należą do modeli egzogenicznych, które nie
wyjaśniają źródeł postępu technicznego. Badania w tym zakresie podjął K. Shell, który endogenizując postęp
techniczny posłużył się modelem Solowa wprowadzając pojęcie zasobu wiedzy naukowo-technicznej
i wyodrębniając inwestycje w ten zasób [Woźniak, 2008, s 193]. Inny model endogeniczny opracował
R. Lucas (model AK Lucasa). W modelu tym zakłada się stały dodatni poziom technologii i stały zasób siły
roboczej. Siłą sprawczą technologii są tu „inwestycje w człowieka, czyli nakład kapitału ludzkiego
definiowanego jako ogólny poziom umiejętności” [Woźniak, 2008, s.195]. Kolejnymi modelami
endogenicznymi są model R.E. Lucasa [Woźniak, 2008, s. 196-199], wprowadzający kapitał ludzki
definiowany jako ogólny poziom umiejętności przekładający się na wydajność oraz model P. Romera, w
którym główną siłą napędową wzrostu gospodarczego jest udoskonalanie wiedzy o sposobach przetwarzania
nakładów w produkty, czyli postęp techniczny będący efektem zamierzonych działań podmiotów
gospodarujących [Woźniak, 2008, s. 200-203].
W ostatnich latach w badaniach nad wzrostem gospodarczym szczególnie akcentuje się rolę instytucji.
A. Wojtyna stwierdza, że „mimo utrzymujących się kontrowersji można przyjąć, że wśród hipotez
dotyczących „głębszych” przyczyn wzrostu przeważa pogląd o dominującej roli instytucji” [Wojtyna, 2009,
s.194]. Stwierdzenie to ma zastosowanie także wtedy, gdy uzna się, że „jeszcze głębszymi” przyczynami
wzrostu są kultura, polityka czy położenie geograficzne [Wojtyna, 2009, s. 195-198]
M. Woźniak [2008, s.211] stwierdza, że „Na gruncie nowych modeli wzrostu gospodarczego można
dowieść, że polityka państwa stymulująca inwestowanie w kapitał ludzki i rzeczowy może pobudzić
długookresowe tempo wzrostu gospodarczego”. Do polityki prowadzonej przez państwo można z pewnością
zaliczyć wszelkie działania odnoszące się do podnoszenia sprawności funkcjonowania instytucji państwa –
naczelne organy podejmują stale decyzje w tym zakresie. W szczególności można do nich zaliczyć
podnoszenie sprawności administracji czy też wzmacnianie systemu ochrony prawa własności. Są to
czynniki od których oczekuje się wpływu na tempo rozwoju gospodarczego. Jednak dotychczas bardzo
trudno było ocenić ten wpływ. W dalszej części przedstawiona jest próba endogenizacji tych czynników,
umożliwiająca dokonanie takiej oceny.
Sprawność administracji w procesie inwestycyjnym
Inwestycje, odsuwając w czasie konsumpcję, zwiększają produktywność, a tym samym prowadzą do wzrostu
poziomu konsumpcji i do przyspieszenia tempa wzrostu PKB. W wyniku wzrostu PKB wzrastają też
dochody państwa. W gospodarce i w budżecie państwa pojawiają się środki, które można przeznaczyć na
kolejne inwestycje. Ta sytuacja się powtarza. Kluczowym warunkiem realizacji takiego scenariusza jest
„trafność” inwestycji, tj. realizacja takich przedsięwzięć które mają znaczną dodatnią stopę zwrotu.
B. Nogalski i A. Klimek badając wpływ administracji na sprawność realizacji procesu inwestycyjnego
postanowili poszukać związku pomiędzy czasem trwania inwestycji a wzrostem gospodarczym8. Opierając
się na wynikach tych prac autorzy zmodyfikowali opracowany wzór do postaci uwzględniającej czynnik
czasu:
8
Opis prac podali B. Nogalski, A. Klimek w: [Nogalski, Klimek, 2011a]
6
∆PKBt / PKB0 ≈ r*t / (100 – r*t)
{4}
gdzie: ∆PKBt – różnica pomiędzy PKB w roku t a PKB w roku bazowym, PKB0 – wielkość produktu
krajowego w roku bazowym, t – numer kolejny roku, r - wskaźnik skrócenia czasu trwania
inwestycji w jednym roku
Należy zauważyć, że pożądane stałe tempo wzrostu gospodarczego jest określone wzorem
∆PKBt / PKB0 = (1+p)^t – 1
{5}
gdzie: ∆PKBt , PKB0 , t – jak dla {4}, p – roczna stopa wzrostu gospodarczego
Analizując wzór {4} i {5} stwierdzono, że zachowanie obu funkcji jest podobne w zamkniętym przedziale
czasu. Wyraźnie widać to na rys. 4, na którym przedstawiono przebiegi funkcji:
f(r,t) = 0,9* r*t/(100-r*t) dla r=2% oraz
f(p,t) = (1+p)^(t -1)-1 dla dla p = 2%.
rys.4 Skrócenie czasu trwania inwestycji a wskaźnik pożądanego tempa wzrostu
30%
f(r), f(p)
25%
20%
f(p)
15%
f(r)
10%
5%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
lata
Źródło: Opracowanie własne
Wielkości parametrów w tych funkcjach dobrano w sposób następujący. Założono, że proces inwestycyjny
będzie co roku skracany o 2%, a następnie tak dobrano p, żeby funkcje się nałożyły. W wyniku takiego
działania stwierdzono, że w okresie jednego cyklu uzyska się przyrost PKB w wysokości 2% (w okresie 9cio letniego cyklu gospodarczego wzrost PKB z tytułu corocznego skracania procesu inwestycyjnego
wyniesie zatem ok. 20% w odniesieniu do roku bazowego). Współczynnik 0,9 w funkcji f(r,t) wynika z
faktu, iż oddziaływanie inwestycji na wzrost PKB jest rozciągnięte w czasie i szacuje się, że ok. 10%
efektów skrócenia czasu trwania inwestycji pojawi się w następnym cyklu gospodarczym.
Jak widać usprawnienie administracyjnej obsługi procesu inwestycyjnego przekłada się na wzrost
gospodarczy i to w najbardziej oczekiwany sposób, zbliżony do określonego wzorem {5}.
Zapisując wzór {5} w postaci PKBt = (1+p) * PKBt-1 można zauważyć, że spełnia on warunek dla „Stable
Steady State”– stabilnego stanu równowagi w dynamicznym systemie z generatorem deterministycznej
funkcji F() takiej, że9 Nt +1=F (Nt) [About.com Economics].
W przypadku usprawniania administracyjnej obsługi procesu inwestycyjnego miernikiem postępu
technologicznego uzyskanego poprzez wprowadzenie zmian organizacyjnych w administracji jest skrócenie
średniego czasu trwania inwestycji10.
9
Warunek ten spełnia czynnik wykładniczy we wzorze {2} i czynnik w opartym na tym wzorze modelu.
10
Proces inwestycyjny jest jak góra lodowa. Z zewnątrz widać niewiele, gdyż każdy obserwator nie zaangażowany w proces widzi
jedynie fazę realizacji inwestycji, która przebiega obecnie niezwykle sprawnie dzięki olbrzymiemu postępowi technologicznemu.
Natomiast większa część procesu jest „ukryta”. Są to, w szczególności dla procesów budowlanych, czynności pozyskania terenu
(konieczność regulacji stanu prawnego nieruchomości), konieczność uzyskania coraz większej liczby różnego rodzaju zezwoleń
w postępowaniach administracyjnych, w szczególności uzyskania zezwolenia na budowę przy braku planu zagospodarowania
przestrzennego, pozyskanie wykonawcy prac.
7
Usprawnienia organizacyjne w administracji należy zaliczyć do know-how w dziedzinie zarządzania. Zatem
poniesione na usprawnienie administracji nakłady należy odnieść (zgodnie z poglądem Samuelsona
i Nordhausa) do technologicznego czynnika wzrostu gospodarczego. Ponieważ usprawnienia są rezultatem
świadomych decyzji, a ponadto możliwe jest określenie uzyskanych korzyści, sprawność administracji
można uznać za czynnik endogeniczny.
Prawo własności
Badacze zajmujący się ekonomiczną teorii własności jednoznacznie stwierdzają, że „społeczeństwa tworzą
własność jako prawo, aby zachęcać do produkcji, zniechęcać do kradzieży i redukować koszty ochrony
dóbr” [Cooter, Ulen, 2009, s. 99]. R. Cooter i T. Ulen dowodzą, że „ludzie zgadzają się na ustanowienie
praw własności, aby uczestniczyć w korzyściach ze zwiększonej produktywności” [2009, s.141].
„Prawa własności określają, co ludzie mogą zrobić z zasobami, których są właścicielami, tzn. zakres w jakim
mogą posiadać, używać, rozbudowywać, ulepszać, przekształcać, konsumować, uszczuplać, niszczyć,
sprzedawać, darować, pozostawiać w spadku, przenosić, obciążać hipoteką, wydzierżawiać, pożyczać, czy
wyłączać innych z użytkowania swojej własności […] Fakty te podsumowuje się czasem mówiąc,
że własność daje właścicielom swobodę w odniesieniu do posiadanych przez nich rzeczy” [Cooter, Ulen,
2009, s. 91].
Prawa własności zwiększają produktywność. Dzieje się to przede wszystkim poprzez rozwój zasobów
będących własnością prywatną dokonywany poprzez inwestycje. Wyżej wymienieni badacze przywołują
wczesne ekonomiczne analizy własności dowodzące, że „jeżeli interes indywidualnego właściciela nie był
chroniony przez prawo, jego bodźce do inwestowania w rozwój zasobów były osłabione” [Cooter, Ulen,
2009, s.146]. Warunkiem zwiększenia produktywności jest zatem zagwarantowanie ochrony prawa
własności.
Szczególnym przypadkiem praw własności są prawa do nieruchomości. W obrocie nieruchomościami istotne
jest zapewnienie nabywcy pewności co do praw zbywcy oraz pewności co do zasięgu tych praw (przebiegu
granic własności). Istotna jest także sprawność okazywania czy ustalania granic oraz pewność skutecznego
przenoszenia praw.
Nieruchomości odgrywają olbrzymią rolę w rozwoju gospodarczym, stanowią bowiem nie tylko szeroko
pojmowany zasób naturalny. Są one miejscem lokowania inwestycji budowlanych (w Polsce inwestycje
takie stanowią ponad 50% inwestycji ogółem).
Od dawna przypuszcza się, że ochrona praw własności odgrywa kluczową rolę wśród instytucjonalnych
uwarunkowań wzrostu gospodarczego [Wojtyna, 2009, s. 190]. Kwestie ochrony praw własności do
nieruchomości ujęli B. Nogalski i A. Klimek w postaci potrzeby zapewnienia przez państwo ładu prawnego
gruntów [Nogalski, Klimek, 2010a, s.325], definiując ten ład jako „uporządkowany przebieg chronionych
przez państwo granic własności do gruntów” i określając warunki istnienia ładu prawnego:
− uregulowane tytuły prawne i uregulowane granice własności do gruntów,
− państwo chroni granice (obowiązek będący następstwem zapisów art. 64 ust. 2 Konstytucji RP) poprzez
urzędowe potwierdzanie praw i granic własności oraz zagwarantowanie możliwości odtworzenia granic
w przypadku ich zatarcia bądź naruszenia,
− istnieje świadomość prawna społeczeństwa w odniesieniu do obowiązków i uprawnień właścicieli oraz
do obowiązków państwa w zakresie dotyczącym ochrony praw własności do gruntów.”
Wprowadzenie i utrzymanie ładu prawnego gruntów jest przedsięwzięciem złożonym, a zatem kosztownym.
Jest to jednak przedsięwzięcie opłacalne - ekonomiczność funkcjonowania takiego systemu została
wykazana w kontekście jego oddziaływania na sprawność realizacji procesu inwestycyjnego [Klimek, 2013].
Wprowadzenie ładu prawnego gruntów skutkuje, przy współdziałaniu instytucji odpowiedzialnej za
8
utrzymanie takiego ładu oraz instytucji ksiąg wieczystych11, dobrym zdefiniowaniem praw własności
zarówno co do tytułów jak i co do granic praw.
Biorąc pod uwagę twierdzenie Coase’a R. Cooter i T. Ulen stwierdzają, iż „alokacja praw własności może
mieć zasadnicze znaczenie dla efektywnego wykorzystania zasobów, gdy koszty transakcyjne nie są zerowe”
[Cooter, Ulen, 2009, s 111]. Przyjmując [2009, s.104], że kosztami transakcyjnymi nazwiemy wszystkie
przeszkody dla targowania się (prowadzenia negocjacji), ład prawny gruntów eliminuje większość
przeszkód, które są następstwem źle zdefiniowanych praw własności. W efekcie eliminowane są istotne
elementy kosztów transakcji (jasno jest określona alokacja praw) a alokacja zasobów zmierza do poziomu
efektywnego w sensie optimum Pareta (patrz twierdzenie Coase’a i przykłady [Cooter, Ulen, 2009, s. 101
i dalsze]).
Biorąc pod uwagę:
− konieczność minimalizowania kosztów transakcyjnych.
− potrzebę zintensyfikowania bodźców do inwestowania w nieruchomości,
− maksymalizację dobrobyt narodu na skutek efektywnego wykorzystania zasobów [Cooter, Ulen,
2009, s.92],
można wyraźnie dostrzec potrzebę budowy sprawnego systemu ochrony praw własności.
Potwierdzeniem racjonalności funkcjonowania publicznych rejestrów praw własności i powszechnego
dostępu do danych jest stwierdzenie R. Cootera i T. Ulena [2009, s.114], iż sporządzanie publicznych
rejestrów praw własności prowadzi do obniżenia kosztów transakcyjnych. Warunkiem oczywistym jest tu
gwarancja wiarygodność udostępnianych przez taki system danych i gwarancja zrekompensowania strat
poniesionych na skutek udostępnienia błędnej informacji12.
Prawo własności jest czasem postrzegane jako przeszkoda w realizacji inwestycji projektów
infrastrukturalnych, w szczególności takich jak drogi czy koleje. Jednak w tym przypadku znajomość tych
praw i ich zasięgu pozwala na obniżenie kosztów transakcyjnych związanych z przeniesieniem prawa
własności od osoby prywatnej do osoby publicznej (wspólnoty samorządowej lub państwa).
Korzyścią ze stosowania takiego systemu jest skrócenie czasu poświęconego na określenie praw własności i
ich granic w ramach realizacji procesu inwestycyjnego. Wielkość korzyści można oszacować modyfikując
wzór {3} o czynnik ub określający udział inwestycji budowlanych w inwestycjach ogółem13
∆PKBt / PKB0 ≈ ub*r*t / (100 – r*t)
{3’}
gdzie: r – jest z skrócenia czasu trwania inwestycji z tytułu skrócenia czasu poświęconego na określenie
praw własności i ich granic.
Ochronę praw własności do nieruchomości można zatem zaliczyć do czynników endogenicznych rozwoju
gospodarczego.
Przyjmując, że od roku 2015 rozpoczęty zostanie proces skracania inwestycji budowlanych o 2%
w odniesieniu do czasu trwania procesu inwestycyjnego w roku 2014, biorąc pod uwagę współczynnik ub ze
wzoru {3’} funkcja f(p,t) przyjmie postać:
f(p,t) = (1+p)^(t -1) )-1 dla dla p = 1,07 %.
W modelu {2’} należy zatem uwzględnić dodatkowy wzrost PKB. Dla w/w uwarunkowań model ten
przyjmie postać
11
W Europie istnieją także rozwiązania jednoinstytucjonalne, łączące kompetencje katastru i ksiąg wieczystych (np. Szwecja,
Czechy, Słowacja)
12
Rejestry dotyczące nieruchomości są bardzo złożone oraz zawierają duże ilości informacji o przedmiotach własności i ich
właścicielach, zatem należy założyć że błąd może wystąpić.
13
Można przyjąć że czynnik ub będzie nie mniejszy niż 0,5 (wg GUS w okresie 2000-2010 wskaźnik ten był w granicach 0,5-0,6
[Mały Rocznik, Tab. 1(277)])
9
PKBreal = 190511,8+ 81695,4*(1+0,085)^(NR_ROK-1)+ 13280,1*sin(2*π*NR_ROK/9-5/9* π) +
544170*((1+0,0107)^(NR_ROK-19)-1)
przy czym:
dodany składnik należy uwzględniać począwszy od NR_ROK = 20, wartość 544170 jest
bazową wielkością PKB dla składowej usprawnień (potencjalne PKB dla NR_ROK = 19).
Na rys. 5 pokazano kształtowanie się PKB ze wskazaniem składowych, przy uwzględnieniu dodatkowego
składnika PKB wynikającego z wprowadzonych usprawnień.
rys.5 Oddziaływanie skrócenie czasu trwania inwestycji na wzrost PKB
1320000
1120000
Składowe PKB [mln zł]
920000
720000
520000
320000
120000
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
-80000
lata
PKBreal M{2}
Składowa stała
Składowa przyrostów
Składowa odchyleń
Składowa usprawnień
Źródło: Opracowanie własne
Podsumowanie
Modelowe zachowanie się PKB w latach 1995-2010, potwierdzone (dla PKB realnego) wynikiem z roku
2011, zadziwia w świetle zachodzących w tym okresie kryzysów finansowych i gospodarczych. Wyjaśnienie
tego zjawiska wydaje się być interesującym zagadnieniem, gdyż wg P. Samuelsona i W. Nordhausa
„Nie istnieje wzór, w rodzaju formuł obliczania trajektorii planet czy wychylenia wahadła, który by można
wykorzystać do przewidywania czasu trwania i momentu wystąpienia cykli koniunkturalnych. Przypominają
one raczej zmianę pogody” [Samuelson, Nordhaus, 2012, s.436].
Zbudowane modele jednoznacznie wskazują, że w okresie od 1995 do 2010 roku produkt krajowy
kształtował się w sposób niezwykle „regularny” i, w świetle alarmistycznych wiadomości na temat
gospodarki światowej, wysoce stabilny, Wykazana możliwość budowy niezwykle precyzyjnych modeli
przeczy wyrażonemu wyżej poglądowi. Wydaje się zatem celowe prowadzenie dalszych badań tego
zjawiska.
Dotychczasowe kształtowanie polskiego PKB, w świetle zawirowań gospodarczych, wskazuje na właściwy
sposób kształtowania produktu krajowego. Niemniej powinny zostać podjęte działania mające na celu
przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego.
10
Obecnie Polska jest zasilana ogromnym strumieniem unijnych środków finansowych przeznaczanych na
inwestycje, jednak środki te skończą się w stosunkowo niedługim czasie. Jest jeszcze czas na przebudowę
instytucji państwa i struktur administracji publicznej, w szczególności na opracowanie i wdrożenie
przepisów prawa usprawniających realizację procesów inwestycyjnych.
Przeprowadzenie działań polegających na dokonaniu właściwych zmian w strukturach administracji może
być silnym stymulatorem dla prowadzenia inwestycji. Zatem polityka gospodarcza rządu powinna wziąć pod
uwagę konieczność usprawnia funkcjonowania organizacji jaką niewątpliwie jest aparat administracyjny
państwa. Tym bardziej, że są to działania na rzecz wzrostu gospodarczego realizowane przy pomocy
środków niezależnych od źródeł zewnętrznych. Działania te powinny być prowadzone z wykorzystaniem
instrumentów organizacji i zarządzania [Nogalski, Klimek, 2010b, s.185; Nogalski, Czerska, Klimek, 2010c,
s.58].
Ważnym elementem działań podejmowanych w skali państwa jest świadomość ich ekonomicznych skutków
- podejmowane decyzje oddziałują na obszarze całego kraju, zatem ich trafność ma kluczowe znaczenie dla
gospodarki. Dlatego duże znaczenie ma endogenizacja czynników wzrostu, pozwalająca na podejmowanie
świadomych ekonomicznie decyzji. Wskazane w artykule rozwiązania mogą mieć istotny wpływ na trafność
podejmowania decyzji.
Administracja jest istotnym uczestnikiem budowlanych procesów inwestycyjnych [Klimek, 2013]. Celowe
jest zatem podjęcie działań w kierunku istotnego usprawnienia jej funkcjonowania. Kierunek usprawnienia
budowlanych procesów inwestycyjnych wskazują B. Nogalski i A. Klimek [2010a, 2010b, 2011a, 2011b,
2011c] w szeregu artykułów na temat instytucji katastru – instytucji państwa odpowiedzialnej za utrzymanie
ładu prawnego gruntów, wzmacniającej system ochrony praw własności14. Usprawnianie funkcjonowania
administracji w obszarze obsługi procesów inwestycyjnych jest tu siłą napędową wzrostu gospodarczego.
M. Woźniak stwierdza, że „krytycy ingerencji państwa w proces inwestycyjny zwracają uwagę na liczne
bariery efektywności polityki państwa, które neutralizują jego wysiłki na rzecz podniesienia stopy inwestycji
w kapitał rzeczowy a nawet ludzki” [Woźniak, 2008, s.211]. Przełamywanie tych barier powinno być
dokonywane poprzez w pełni świadome co do efektów ekonomicznych wprowadzanie zmian
instytucjonalnych. Podkreśla to L. Balcerowicz: „Wiemy, że to nie bogactwa naturalne są najważniejsze dla
dobrobytu. Ludzie bowiem sami sobie wytwarzają warunki życia. Ale to, czy będą to warunki lepsze,
czy gorsze, zależy od tego jak działają. O tym z kolei w ogromnym stopniu przesądzają ramy
instytucjonalne, w których przychodzi im działać. Celem powinno być tworzenie takich ram
instytucjonalnych, aby w skali społeczeństwa było jak najwięcej działań produktywnych, a jak najmniej
działań nieproduktywnych, a zwłaszcza destruktywnych” [Balcerowicz, 2009].
Literatura
Balcerowicz L. (2009), Wstęp, [w:] Cooter R., Ulen T., Ekonomiczna analiza prawa, C.H. Beck, Warszawa.
Cooter R., Ulen T. (2009), Ekonomiczna analiza prawa, C.H. Beck, Warszawa.
Klimek A. (2013), Koncepcja instytucji katastru jako organizacji odpowiedzialnej za utrzymanie ładu
prawnego gruntów, Praca doktorska, Uniwersytet Gdański.
Nogalski B., Klimek A. (2010a), Proces jako czynnik kształtujący struktury administracji publicznej
na przykładzie instytucji katastru, [w:] R. Borowiecki, A. Jaki (red.), Restrukturyzacja w obliczu nowych
wyzwań gospodarczych. Zarządzanie – Strategia – Analiza, opracowanie i redakcja naukowa, Katedra
Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Fundacja Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.
Nogalski B., Klimek A. (2010b), Implementation of enterprise managerial tools in public services based on
the example of the cadastre institution, [in:] Organization and Management, year 2010 NO.1 (139), The
Committee on Organizational and Management Sciences & Warsaw School of Economics, Warsaw.
14
Ochrona praw własności jest ujęta w dyrektywach Konsensusu Waszyngtońskiego [Konsensus]
11
Nogalski B., Czerska J., Klimek A., (2010c), Wykorzystanie metod Teorii masowej obsługi i Lean
management w usprawnianiu procesów w zarządzaniu organizacją publiczną”, [w:] Współczesne
zarządzanie nr 1/2010, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Nogalski B., Klimek A. (2011a), Instytucja katastru jako czynnik wzrostu gospodarczego, [w:] S. Piocha, B.
Granosik (red.), Ekonomiczne problemy synchronizacji zachowań gospodarczych instytucji i przedsiębiorstw
w Polsce i Unii Europejskiej, Wydawnictwo uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin.
Nogalski B., Klimek A. (2011b), Analiza strumienia zgłoszeń prac geodezyjnych w powiatowej jednostce
administracji geodezyjnej i kartograficznej, [w:] T. Falencikowski (red), Działanie współczesnych
przedsiębiorstw. Determinanty kulturowe, zasobowe i samorządowe, Wyższa Szkoła Bankowa w Gdańsku
oraz CeDeWu Sp. z o.o, Warszawa.
Nogalski B., Klimek A. (2011c), Przesłanki utworzenia w Polsce administracji katastralnej, [w:]
Proceedings, 3rd Cadastral Congress, November 23-25, 2011, Warsaw, Poland
Samuelson P., Nordhaus W. (2012), Ekonomia, DW Rebis, Poznań 2012
Sokołowski A. (2010), Analiza szeregów czasowych i prognozowanie, [w:] Statistica w badaniach
naukowych i nauczaniu statystyki, StatSoft Polska sp. z o.o., 2010
Wojtyna A., (2009), O badaniach nad „głębszymi” przyczynami wzrostu gospodarczego, [w:] R. Rapacki
(red), Wzrost gospodarczy w krajach transformacji: konwergencja czy dywergencja?, PWE, Warszawa,
2009.
Woźniak M. (2008), Wzrost gospodarczy. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu
Ekonomicznego, Kraków.
Strony internetowe
About.com Economics, Stable Steady State,
http://economics.about.com/od/economicsglossary/g/stabless.htm, 10.01.2013
Konsensus Waszyngtoński, Encyklopedia Zarządzania,
http://mfiles.pl/pl/index.php/Konsensus_Waszyngto%C5%84ski , 21.01.2013.
Mały rocznik statystyczny Polski 2012, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, Rok LV, 10.01.2013,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_maly_rocznik_statystyczny_2012.pdf,.
Rachunki narodowe, GUS, 12.03.2013,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/roczne_wskazniki_makroekonomiczne_cz_III.xls,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/kwartalne_wskazniki_makroekonomiczne_cz_II.xls
Roczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 1950-2012
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1634_PLK_HTML.htm , 12.03.2013.
12