2. Oświata w gminie Kotlice przed utworzeniem szkoły w Honiatyczach

6
7
Wstęp
W dziejach honiatyckiej szkoły można
wyróżnić kilka znaczących dat, godnych
zapamiętania, a nawet świętowania.
Pierwsza z nich to rozpoczęcie działalności szkoły, którą w świetle dotychczasowych
źródeł ustalono na 1903 rok. Była to wówczas 1-klasowa szkoła rosyjska.
Druga data związana jest z utworzeniem
polskiej szkoły podczas trudnego okresu
I wojny światowej, 1 grudnia 1916 roku.
W historii szkolnictwa tragicznie zapisał
się dzień 15 maja 1944 roku, kiedy budynek
szkolny został całkowicie spalony w trakcie
walk polsko-ukraińskich.
Kolejne ważne wydarzenia to: wybudowanie w 1947 roku drewnianej szkoły, oddanie do użytku w 1998 roku nowej, murowanej, a w 2008 roku, kiedy zlikwidowano
szkołę jako samorządową, powołanie jej na
nowo pod patronatem stowarzyszenia, które odtąd jest organem założycielskim.
Przypadająca w 2016 roku 100 rocznica
utworzenia we wsi polskiej szkoły to wspaniała okazja, aby przybliżyć mieszkańcom
jej dzieje od początku istnienia, a niniejsze opracowanie niech będzie wyrazem
wdzięczności dla jej twórców, opiekunów oraz nauczycieli tutaj pracujących.
O tym, jak wielka to rzesza osób niech
świadczy poniższe zestawienie (Tabela 1).
Na przestrzeni ponad 100 lat w Honiatyczach szkołą kierowało 22 kierowników/
dyrektorów 1, pracowało 116 pedagogów
i 11 pracowników obsługi technicznej.
Swój obecny kształt praca zawdzięcza
wielu osobom, które wydatnie udzieliły
pomocy, udostępniając swoje pamiątki
w postaci zdjęć lub świadectw. W tym miejscu składam im najserdeczniejsze podziękowania. Słowa wdzięczności kieruję także
do rzeszy absolwentów, którzy dzielili się ze
mną swoimi wiadomościami.
Na koniec chciałbym przeprosić za ewentualne błędy lub nieścisłości, gdyż sporo informacji ustnych trudno było zweryfikować
w archiwum, a czasem bywają one niedokładne.
Tabela 1. Przybliżona liczba nauczycieli i kierowników/dyrektorów pracująca w szkole
w Honiatyczach.
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
Okres
1903-1915
1916-1944
1945-1980
1980-2008
od 2008
Razem
Ilość nauczycieli
3
19
46
26
22
116
Ilość kierowników/dyrektorów
3
5
8
5
1
22
1 W pewnych okresach uczył tylko jeden nauczyciel
i on, co jest oczywiste, kierował szkołą.
2. Oświata w gminie Kotlice przed utworzeniem szkoły w Honiatyczach
Początki oświaty na terenie gminy Kotlice
można datować na 1 poł. XVI wieku, kiedy
przy kościele w Dubie funkcjonowała szkoła parafialna. W 1544 roku Dobrogost Dubieński, ówczesny właściciel Duba, uposażając łacińską parafię dubieńską, chciał, aby
pleban utrzymywał przy kościele rektora
i ministra2. Wtedy nauczyciel utrzymywany przez plebana nauczał dzieci w języku
łacińskim. Jednak do nauki przystępowało
niewielu uczniów, głównie dzieci zamożniejszej części społeczeństwa. Dubieńska szkoła działała prawdopodobnie także w XVII
i XVIII wieku. Ostatnia wzmianka o niej
pochodzi z roku 1777, kiedy funkcję nauczyciela pełnił miejscowy kantor3. Potem nie
wymieniają jej kolejne wizytacje biskupie,
co zapewne oznacza jej likwidację pod koniec tego wieku. Dopiero po około 100-letniej przerwie radykalne zmiany ustrojowe
i administracyjne w Królestwie Polskim po
powstaniu styczniowym, wpłynęły w sposób
zasadniczy na kształt i rozwój oświaty.
Powszechna nauka na tych terenach rozpoczęła się po roku 1864. Car Aleksander
I ukazem datowanym 30 sierpnia/11 września 1864 roku podzielił Królestwo Polskie
na dziesięć dyrekcji naukowych. Powstały dyrekcje: chełmska, kielecka, lubelska,
łomżyńska, łódzka, płocka, radomska, siedlecka, suwalska i warszawska, które miały
za zadanie m.in. kierować wszystkimi szkołami początkowymi (elementarnymi).
Postanowieniem Komitetu Urządzającego z dnia 10/22 października 1864 roku
w sprawie rozdzielenia powiatów Królestwa Polskiego pomiędzy 10 dyrekcji
naukowych szkoły powiatu hrubieszowskiego, tomaszowskiego, zamojskiego
i krasnostawskiego zostały podporządkowane Chełmskiej Dyrekcji Naukowej4. Pozostałe powiaty z guberni lubelskiej włączono do Lubelskiej Dyrekcji Naukowej.
Dyrekcje podlegały bezpośrednio Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego, a następnie Komisji Oświecenia Publicznego, gdyż utworzony wydział wyznań został podporządkowany
Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych.
Dyrektorem głównym tych komisji w latach 1864-1867 był Teodor Witte. Ukaz
carski z 15/27 maja 1867 roku znosił Komisję Rządową Oświecenia Publicznego
i wprowadził ponownie Okręg Naukowy
Warszawski (istniejący wcześniej w latach
1839-1861), który podlegał bezpośrednio Ministerstwu Oświecenia Publicznego
w Petersburgu. Na czele okręgu stał kurator, któremu podlegała Chełmska Dyrekcja
Naukowa. Pierwszym kuratorem Okręgu
Naukowego Warszawskiego był Teodor
Witte (1867-1879), następnym Aleksander
Lwowicz Apuchtin (1879-1897), bezwzględny rusyfikator i kontroler uczniów oraz nauczycieli, natomiast kolejnymi kuratorami
byli: Walery Ligin z Odessy, Grzegorz Saenger, Aleksander Szwarc, Włodzimierz
Bielajew, Grzegorz Lewicki, książę Jan Kurakin. Z kolei naczelnikami/dyrektorami
chełmskiej dyrekcji byli: Teofan Lebiedincew
(1865-1881), Sergiusz Marchow/Markow
(1872-1881), Piotr Rublewski (1882-1895),
Władimir Awakumowicz Istomin (18961901), Jan Niedumow (1902-1906), Władimir Ochrimienko (1907-1910), Nikołaj
Dorofiejew (1911-1912) i Fiodor Korałłow
(1913-1915). Tym ostatnim podlegali inspektorzy, którzy stali na czele rejonów.
2 J. Chachaj, Łacińskie szkolnictwo parafialne na Rusi
Koronnej od XVI do XVIII wieku, Lublin 2002, s. 141.
3 Tamże, s. 155.
4 D. Szewczuk, Chełmska Dyrekcja Naukowa. Struktura, kompetencje i personel, „Res Historica”, t. 24/2007,
s. 95-113.