Czy twoje dziecko dobrze widzi?

Czy twoje dziecko dobrze widzi?
Elżbieta Kasprowicz, tyflopedagog
Przedmiotem podstawowej diagnozy okulistycznej jest przede wszystkim ostrość
wzroku i pole widzenia. To dwa spośród czynników decydujących o wykorzystywaniu
wzroku w codziennych aktywnościach. Czy to wszystko, co możemy w tym kierunku zrobić?
Otóż nie, jeśli chce się dotrzeć do źródła problemów. Również nie, jeśli chce się czegoś
więcej niż umożliwiają okulary, czyli korygowanie objawów wad refrakcji Jest to bowiem
jedno z ostatnich ogniw w łańcuchu problemów ze wzrokiem. Zanim dana osoba zacznie
mieć kłopot z dokładnym rozpoznawaniem znaków/symboli na planszy, już mogą powstawać
lub istnieć trudności związane ze wzrokiem leżące u podstaw widzenia, „które można i
należy rozwijać” (za N. Barraga).
Podstawowymi warunkami widzenia są prawidłowo zbudowany i funkcjonujący
układ wzrokowy, odpowiednie światło i obecność bodźców wzrokowych lub obiektów
obserwacji. W procesie rozwoju widzenia dziecka oczekuje się, że pewne funkcje wzrokowe
pojawią się i dojrzeją w określonym czasie (należy tutaj zaznaczyć, że mogą pojawić się i
najczęściej pojawiają niewielkie różnice w tempie dojrzewania wzrokowego dzieci, które są
w tym samym wieku kalendarzowym - z odchyleniem nawet do ośmiu tygodni od normy w
pierwszym roku życia).
Niekorzystny wpływ na rozwój widzenia mogą mieć czynniki wewnętrzne (choroba) lub
zewnętrzne (brak odpowiedniej stymulacji i okazji do wykorzystywania widzenia).
Zatem w oparciu o dostępne bodźce wzrokowe dzieci rozwijają funkcje wzrokowe.
Tak więc dla przykładu rozwijając bez zakłóceń sprawności wzrokowe związane
z
kontrolowaniem ruchów gałek ocznych dzieci najpierw lokalizują zawieszone blisko zabawki,
fiksują na nich wzrok, podążają wzrokiem za poruszającym się bodźcem znajdującym się
najpierw w bliskiej odległości i najpierw robią to w linii poziomej, pionowej i po skosie
(śledzenie). Dalej, zaczynają przyglądać się własnym dłoniom, zbliżając je do oczu, sięgają
po zawieszone w zasięgu ręki zabawki rozwijając koordynację oko – ręka, a kiedy zbliżają
je do oczu, ćwiczą zbieżność, koordynację obu gałek ocznych i akomodację. Zaczynają
też przenosić spojrzenie z jednego bodźca na drugi fiksując na nich wzrok (ważne w
wieku szkolnym przy czytaniu ruchy sakkadowe), przeszukują wzrokiem otoczenie w
celu zlokalizowania określonego bodźca wzrokowego, wodzą wzrokiem np. po konturach
przedmiotu.
W późniejszym wieku, kiedy dzieci z łatwością
przemieszczają się już w kierunku
bodźców wzrokowych, efektywniej wykorzystują widzenie dla celów poznawczych, a także
społecznych. Należy tu podkreślić, że widzenie jest umiejętnością, której człowiek uczy się
przez całe życie, niemniej jednak decydujące są pierwsze lata życia, a nawet pierwszy rok
życia, ponieważ jest to okres sensytywny (krytyczny) dla rozwoju widzenia. Oznacza to,
nic innego jak to, że jest to czas w którym w obrębie układu wzrokowego mogą zachodzić
zmiany. Zmiany mogą być korzystne dla rozwoju widzenia (wywołane przez stymulację
wzrokową) lub niekorzystne (spowodowane brakiem stymulacji z najróżniejszych przyczyn).
Poważnym zagrożeniem
dla prawidłowego rozwoju dziecka w różnych sferach
rozwojowych, jest występowanie zaburzeń w rozwoju widzenia, będących konsekwencją
schorzeń układu wzrokowego. Do najczęściej występujących schorzeń układu wzrokowego
u małych dzieci można zaliczyć: retinopatię wcześniaków, niedorozwój nerwu wzrokowego,
zanik nerwu wzrokowego, zmiany pozapalne w gałkach ocznych, mózgowe uszkodzenia
widzenia (CVI), zaćmę lub jaskrę wrodzoną. Wówczas często zbyt słabe widzenie powoduje,
że nie występują lub są zaburzone te funkcje, które powinny się pojawić i rozwinąć w
określonych przedziałach wiekowych.
Wiedza dotycząca rozwoju pomaga we wstępnym rozpoznaniu zaburzeń widzenia;
jest niezbędna do przeprowadzenia oceny funkcjonalnych możliwości wzrokowych dziecka
prowadząc tym samym do efektywnej stymulacji wzroku. Pomaga również uświadomić
i wskazać rodzicom i opiekunom możliwości jak najbardziej skutecznego wpływania na
przebieg rozwoju widzenia dzieci.
Podsumowując, patrzenie jest związane ze wszystkimi obszarami aktywności dziecka.
Stymulowanie widzenia powinno odbywać się ciągle. Ćwiczeń nie może przeprowadzać
jedynie terapeuta. Główna praca spoczywa na rodzicach i opiekunach, którzy przebywają
z dzieckiem najwięcej, którzy mogą włączyć wzrok we wszystkie obszary życia i zachęcić
swoją pociechę do patrzenia. Żeby robić to spokojnie i pewnie, zachęcam rodziców, aby
dowiedzieli się na czym polega widzenie. Ażeby konsultowali swoje spostrzeżenia i
obserwacje dotyczące ich dziecka ze specjalistą i wspólnie z nim rozwijali potencjalne
możliwości własnych pociech.
Literatura:
Adamowicz – Hummel A.,Mendruń J. Pomagamy słabowidzącym. Pochodnia nr 1-2, PZN,
Białoskórska J. Usprawnianie widzenia dzieci w wieku 0-1 rok życia.
Fellows, R. R. Leguire, L.E. Rogers, G. L. Brenner, Teoretyczne założenia stymulowania
wzroku. Materiały Tyflologiczne nr 7, PZN Warszawa,
Walkiewicz M., Usprawnianie widzenia małych dzieci słabowidzących, APS Warszawa.