BIULETYN SLAVIAN CARNIVORANS PROJECT NR 1 ZIMA 2009

BIULETYN SLAVIAN CARNIVORANS PROJECT
NR 1 ZIMA 2009
Pietrzak, T. 2009. Biuletyn Slavian Carnivorans Project, 1.
biuletyn jest dostępny online: www.scp.kryptozoologia.pl
Potrzeba nowych badań na ekologią i genetyką lisiej populacji
Tomasz Pietrzak
Jako, że w ostatnich latach w Polsce zauważono znaczny wzrost populacji lisa (Vulpes vulpes) namawiałbym badaczy
zarówno zajmujących się zawodowo jak i również amatorsko do spróbowania zajęcia się tym zagadnieniem. Mianowicie
potrzebne się gruntowne badania ekologii lisa - gatunku w Polsce jednak mało interesującego ze względu na pospolitość.
A to powoduje brak zrozumienia i brak chęci badania gatunku. Jak wiadomo szczepionki zrzucane z helikopterów
znacznie uodporniły lisy na wściekliznę co spowodowało, znaczny wzrost populacji. Myśliwi narzekają na zły stan
zwierzyny drobnej - zająca, kuropatwy i zawsze obwiniają o to lisa, nie biorą przy tym pod uwagę możliwości że
zwierzyna ta po prostu traci bezpowrotnie swoje miejsca siedliskowe, zadrzewienia śródpolne, kuropatwy są wypierane
po części ze swoich dawnych zasięgów na skutek coraz większej presji nie przez lisa a przez bażanta - obcego u nas
gatunku, który przenosi choroby zagrażające bezpośrednio kuropatwom, bażant jest jednak ok. i powinno się go
introdukować w nieskończoność – hodować w wolierach i wypuszczać na wolność niezliczone ich ilości- ważna jest
przecież bioróżnorodność pól i lasów. Ale jakim kosztem? Bo bażant to zwierzyna, która nadaje się do zjedzenia.
Powinno się jednak traktować wszelkie gatunki, bez względu na ich użytkowość. Nie chcemy przecież powrócić do epoki
kamienia łupanego, gdy nasi przodkowie biegali za mamutami, aby przeżyć.
Aby skuteczne poznać relacje ekologiczne miedzy lisem, bażantem, kuropatwą i zającem oraz ekologię przestrzenną lisa,
jego wybiórczość siedlisk, potrzebne są gruntowe i mocno logistyczne plany badawcze, które powodować będą
skuteczne plany zarządzania jego liczebnością. A dzięki temu będzie można zdobyć wartościowe dane na temat
wykorzystania siedlisk przez lisy zamieszkujące zarówno lasy jak i tereny otwarte. Lis to ważny gatunek polskich
krajobrazów nie wiem czy obecnie nawet nie najważniejszy. Wpływa zarówno na lokalną faunę, jak i na gospodarkę
człowieka, poprzez drapieżnictwo na domowym inwentarzu i redukcji szkodliwych gryzoni, przenoszeniu wścieklizny i
groźnych dla człowieka pasożytów.
Potrzebne są również nowoczesne badania radiotelemetryczne, statystyczny wpływ na inwentarz domowy i sposoby
przeciwdziałające drapieżnictwu lisa na nim, rozkład populacji systemem GIS, pozycjonowanie siedlisk GPSem,
genetyka populacji polskiego lisa oraz różnorodność genetyczna populacji, monotypowość czy politypowość genetyczna
populacji, odmiany i możliwość istnienia podgatunków, oraz wiele innych badań. Dzięki nim zrozumiemy lisa i w
przyszłości będziemy mogli regulować w sposób skuteczny a także odbudować jego populację. Takie powinno być
nowoczesne państwo.
Badania te są potrzebne nie tylko ze względu na potencjalne zagrożenia dla fauny, ale i dla człowieka - wzrost
zachorowalności na włośnia krętego, świerzba psiego (tzw. mange fox), sakrocystozę oraz znaczne zarażenie
najgroźniejszym dla człowieka pasożytem odzwierzęcym - Echinococcus multilocularis i mniej groźnym Echinococcus
granulosus (badania nad koewolucją lisa i tasiemców są potrzebne, dystrybucja tasiemca E. multilocularis - u polskich
lisów jest dziś prowadzona w Polsce dość rozlegle).
Nowoczesne metody badawcze powinny zostać zastosowane także do populacji jenota (o czym w ostatnim artykule), aby
skuteczne redukować jego liczebność, określić ekologię, zagęszczenie i zasięg w Polsce a także w innych państwach
sąsiednich.
Należy poznać gruntownie ekologię także innych ssaków drapieżnych: tchórza, łasic, kun, borsuka, oraz bardziej
poznanych gatunków, ale zagrożonych: wilka, rysia, niedźwiedzia.
ten artykuł powinien być cytowany:
Pietrzak, T. 2009. Potrzeba nowych badań na ekologią i genetyką lisiej populacji. Biuletyn Slavian Carnivorans
Project, 1:2
Czego nie wiemy o lisie?
Tomasz Pietrzak
Lis rudy (Vulpes vulpes) jest jednym z najbardziej znanych drapieżnych ssaków. Mimo tej swojej „popularności”
ekologia i uwarunkowania socialne, behawioralne oraz przestrzenne poszczególnych osobników jak i całych populacji
jest w rzeczywistości nieznane. Jak dotychczas w Polsce niewiele poświęcono zagadnieniu jego ekologii, socialnym
interakcjom, zachowaniu wolno żyjących osobników, genetyce i ekologii populacji czy złożoności reprodukcyjnych
wolno żyjących w środowisku lisów.
Ostatnio wzrosło zainteresowanie naukowców, także w Polsce badaniem nosicielstwa groźnych pasożytów, głównie
bardzo niebezpiecznego Echinococcus multilocularis - jednego z gatunków tasiemców psich. Zagadnienie to jest bardzo
ważne z punktu widzenia zdrowotności, nie tylko lisiej populacji ale także ludzkiej. Mimo powszechnych już badań nad
zagadnieniami wścieklizny u lisów, nic nie wiemy na temat środowiskowych możliwości i przestrzennego
rozprzestrzeniania się wścieklizny u lisów. Jak zachodzi i w jakim czasie rozprzestrzenianie się wirusa wścieklizny
pomiędzy danymi populacjami. Także kilka kolejnych zagadnień dotyczących ekologii lisa musi zostać rozwikłanych.
- jak duża jest zdolność zajmowania nowych siedlisk przez lisa, zarówno nowych dla lisiej populacji jak i przejętej
przez następną populację, zarówno w skali mikro lokalnej jak i wielu populacji w skali makro lokalnej.
– przestrzenne interakcje i sympatryczność pomiędzy populacjami i wewnątrz populacji.
– wykorzystanie siedlisk przez poszczególne populacje.
– szybkość i sposób rozprzestrzeniania się lisów w zasięgu danej populacji i populacji w zasięgu badanego obszaru.
– użytkowania terenów górzystych przez lisią populację.
– wykorzystywanie nor i zagęszczenie nor w terenach górskich i nizinnych
– aktywność dobowa w różnorodnych środowiskach: leśnych, polnych i w okolicach osiedli ludzkich.
– zdolności do odrodzenia populacji po znacznym wytrzebieniu przez epizoocje wścieklizny czy nosówki.
– przyczyny i uwarunkowania stałego wysokiego stosunku liczebności populacji do oporu środowiska.
– prawidłowe zagęszczenie lisów w osiedlach ludzkich i w lasach.
– stosunek lisiej populacji do populacji ofiar
– różnorodności genetycznej populacji w różnych regionach Polski
Liczebność populacji lisów (ponad 180 tys.) podawana przez inwentaryzacje myśliwskie jest na pewno nieprawidłowa.
Metody tropienia myśliwych są nieraz zatrważająco błędne. Większość myśliwych podczas tropień nie tylko tropi
jednego i tego samego lisa – podawając przy tym kilka osobników, ale także często myli tropy lisa i psa.
Bardzo możliwe, także że częste wizyty lisów w okolicach osiedli ludzkich czy wzdłuż ciągów komunikacyjnych nie
oznaczają jego dużej liczebności czy naporu osobników w lasach. Większość myśliwych zeznaje, że lis spędza w lesie
stosunkowo niewiele czasu. Zatem lisy z osiedli ludzkich są lisami leśnymi. Lisy bowiem podobnie jak inne psowate
mają duże zdolności do migracji, toteż jedne i te same lisy pojawiają się zarówno w jednym stwierdzanym miejscu jak i
kilkaset metrów dalej. Często też lisy padają ofiarą kolizji drogowych.
ten artykuł powinien być cytowany:
Pietrzak, T. 2009. Czego nie wiemy o lisie? Biuletyn Slavian Carnivorans Project, 1:3
Potrzebne badania nad jenotem
Tomasz Pietrzak
Nyctereutes procyonoides jest przedstawicielem starego rodu prymitywnych psów, która kiedyś zamieszkiwała także
Amerykę Północną i Europę. Znane są plioceńskie szczątki Nyctereutes donnezani, także z Polski. Jenot (Nyctereutes
procyonoides) charakteryzuje się krępa sylwetką z krótkimi kończynami oraz długą sierścią, szczególnie zimą. Posiada
wydatne bokobrody i zaokrąglony pysk, a kształt ciała jest mieszaniną morfologii borsuka, lisa i szopa pracza. Jest
jedynym przedstawicielem rodziny Canidae, zapadającym w krótki sen zimowy. Współczesny jenot jest rodzimym
ssakiem wschodniej Azji, gdzie największa koncentracja jego populacji znajduje się w Chinach. Ssak ten jest popularnym
zwierzęciem futerkowym zarówno w Chinach, Japonii jak i w Rosji, gdzie sporządzono i wprowadzono w życie plan
jego introdukcji, mającej na celu wzbogacenie lokalnej fauny futerkowej. Zdarzenie to miało miejsce wiele lat a jego
początek datowany jest na 1929, koniec zaś oceniano na późne lat 50 XX wieku. W tym czasie zasiedlono ok. 9000 sztuk
(Lavrov, 1946). Obcy drapieżnik nie poprzestał na Rosji i w krótkim czasie zasiedlił połowę Europy. Mimo swojej
pospolitości psowaty ten ciągle jest słabo znanym gatunkiem. Jenot obecnie zamieszkuje 20 państw europejskich.
Jenot to bardzo słabo znany gatunek drapieżnika. Mimo że prowadzono i prowadzi się szereg badań na temat jenotów
hodowlanych, są to badania obarczone znacznym błędem w stosunku do rzeczywistego charakteru biologii „naturalnych”
jenotów żyjących w środowisku. A takie populacje z punktu widzenia globalnej ochrony przyrody są zdecydowanie
ważniejsze.
Często bowiem ssaki w zamknięciu zachowują się zupełnie inaczej na wolności. Badania genetyczne i molekularne
jenotów hodowlanych służą tylko wzbogaceniu wiedzy o nowych metodach lepszego wykorzystania ciepłych futerek na
szaliki czy metodach dziedziczenia białych osobników. Są to ciekawe metody badawcze, ale w żadnym stopniu nie
przyczynią się do poznania biologii czy ekologii „prawdziwych” jenotów. System dziedziczenia u wszystkich ssaków
jest taki sam, zatem po co takie badania? Zapomnijmy w ogóle że takie działania mają miejsce. Potrzebne są studia
badawcze nad jenotami i ich rzeczywistym wpływem na polską faunę małych ssaków i płazów. Obarczanie jenotów za
trzebienie populacji kuropatw czy zajęcy jest bezpodstawne. Potrzebne są konkretne informacje na temat drapieżnictwa
jenota na ptactwie wodnym i zagrożonych płazach, aby móc w pełnie i racjonalnie ograniczać jego obcą populację.
Prawdą jest bowiem, że jenot jest obcym gatunkiem i mimo że nie stanowi tak wielkiego zagrożenia dla małych ssaków
jak norka amerykańska to jego wpływ w wielu wypadkach będzie na pewno szkodliwy. Dotychczas nic nie wiadomo na
temat przestrzennej ekologii jenota, zdolności do migracji populacji, a rozprzestrzenianie się jenota na nowe tereny jest
obecnie najważniejszym zagadnieniem do naukowego poznania.
Potrzebne są ku temu specjalistyczne badania genetyczne rozległych populacji, poznanie rozkładu przestrzennego
populacji i jego rozprzestrzeniania metodą telemetrii standardowej i telemetrii GPS. Metody modelowania wyboru
środowiska systemem GIS, wykorzystywanie aparatów pułapek do oceny aktywność czy zagęszczenia populacji.
ten artykuł powinien być cytowany:
Pietrzak, T. 2009. Potrzebne badania nad jenotem. Biuletyn Slavian Carnivorans Project, 1:4
Pietrzak, T. 2009. Biuletyn Slavian Carnivorans Project, 1.
Kontakt SCP:
Jeśli chcesz zostać autorem artykułu w kolejnym biuletynie napisz do SCP:
Tomasz Pietrzak
[email protected]