części zawierającej dowody wskazane we wniosku prokuratora o

Warszawa, dnia 27 stycznia 2010 r.
/2010/35865/PO
Prok. Katarzyna Boć-Orzechowska
Prokurator Okręgowy
we Wrocławiu
ul. Podwale 30
50-950 Wrocław
Do Helsioskiej Fundacji Praw Człowieka dotarły niepokojące sygnały dotyczące okoliczności
związanych ze stosowaniem środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania wobec
radcy prawnego Tomasza Tuczapskiego, podejrzanego o popełnienie przestępstwa z art. 286 § 1 KK i
art. 272 KK w zw. z art. 11 § 1 KK i w zw. z art. 12 KK. W sprawie postępowanie prowadzi Prokuratura
Okręgowa we Wrocławiu, Wydział V Śledczy pod sygn. akt V Ds 73/09, natomiast bezpośrednio
odpowiedzialny jest za nie Pan Prokurator Robert Mielczarek.
W związku z sygnałami jakie dotarły do Helsioskiej Fundacji Praw Człowieka zwracamy się
niniejszym o udzielenie informacji czy obroocy podejrzanego udostępnione zostały akta sprawy w
części zawierającej dowody wskazane we wniosku prokuratora o zastosowanie tymczasowego
aresztowania oraz dowody wymienione w postanowieniu sądu o zastosowaniu tymczasowego
aresztowania, stosownie do art. 156 § 5a Kodeksu postępowania karnego z uwzględnieniem wskazao
zawartych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 czerwca 2008 r., sygn. K 42/07 (OTK-A z
2008 r. nr 5, poz. 77). W przypadku nieudostępnienia obroocy podejrzanego wskazanych materiałów,
zwracamy się o udostępnienie informacji, jakie motywy legły u podstaw takiej właśnie decyzji.
Jednocześnie Helsioska Fundacja Praw Człowieka zwraca się o udzielenie informacji czy
prokurator udzielił zgody na widzenie z podejrzanym jego żonie, I. K. oraz jego matce, M. T. W
sytuacji ewentualnej odmowy zgody na widzenie z osobami najbliższymi zwracamy się o udzielenie
informacji jakie motywy legły u podstaw negatywnej decyzji w przedmiocie zgody na widzenie.
Helsioska Fundacja Praw Człowieka pragnie tym samym zwrócid uwagę Pani Prokurator na
fakt, iż wyrokiem z dnia 3 czerwca 2008 r., sygn. K 42/07 (OTK-A z 2008 r. nr 5, poz. 77) Trybunał
Konstytucyjny, odwołując się m.in. do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, uznał
przepis art. 156 § 5 KPK w zakresie, w jakim umożliwia arbitralne wyłączenie jawności tych
materiałów postępowania przygotowawczego, które uzasadniają wniosek prokuratora w przedmiocie
tymczasowego aresztowania, za niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (naruszenie
zasady demokratycznego paostwa prawnego, z którego wynika zasada przyzwoitej legislacji) oraz
art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (nieproporcjonalne
ograniczenie prawa do obrony).
W uzasadnieniu swego orzeczenia Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż konstytucyjne prawo
do obrony jest nie tylko fundamentalną zasadą procesu karnego, ale także elementarnym
standardem demokratycznego paostwa prawnego. Odmowa dostępu do akt, w ocenie TK,
niewątpliwie wkracza w sferę prawa do obrony, co nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji
stosowania, bądź przedłużania stosowania najsurowszego środka zapobiegawczego, w postaci
tymczasowego aresztowania. Realizacja prawa do obrony w sytuacji zastosowania tymczasowego
aresztowania wymaga bezpośredniego zapoznania się przez aresztowanego i jego obroocę z
materiałami postępowania przygotowawczego, uzasadniającymi wniosek prokuratora. Przepis
umożliwiający zamknięcie dostępu do akt postępowania aresztowego, jako ograniczający prawo do
obrony, oceniany przez pryzmat art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, w ocenie Trybunału, nie spełnia z jednej
strony kryterium proporcjonalności, z drugiej natomiast nie spełnia testu subsydiarności.
Efektywnośd postępowania przygotowawczego można bowiem zagwarantowad innymi, mniej
dolegliwymi dla obywatela metodami.
Przesłanką wystąpienia przez Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem do Trybunału
Konstytucyjnego w opisywanej sprawie były napływające skargi osób podejrzanych oraz ich
obrooców, składane w związku z odmowami udostępniania akt sprawy przez organy prowadzące
postępowanie przygotowawcze. Problem ten, zdaniem Rzecznika, miał szczególne znaczenie w tych
sprawach, w których chodziło o stosowanie i przedłużanie tymczasowego aresztowania. Brak dostępu
do akt sprawy lub części zgromadzonego materiału dowodowego uniemożliwiał bowiem w ocenie
RPO skuteczną obronę osób podejrzanych. Tymczasem z informacji docierających do Helsioskiej
Fundacji Praw Człowieka wynika, iż mimo orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego oraz nowelizacji
przepisów Kodeksu postępowania karnego (art. 156 § 5a dodany ustawą z dnia 16 lipca 2009 r. o
zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 127, poz. 1051)) problem wciąż pozostaje
aktualny. W obecnym stanie prawnym przepis art. 156 § 5a KPK co prawda umożliwia odmowę
udostępnienia akt sprawy w części zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie
albo przedłużenie tymczasowego aresztowania oraz wymienione w postanowieniu o
zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania, jednak ustawowo określone
przesłanki takiej odmowy wskazują, iż mogą byd to sytuacje jedynie zupełnie wyjątkowe. Ciekawy w
tym zakresie pogląd zaprezentował przedstawiciel Prokuratora Generalnego w postępowaniu przed
Trybunałem Konstytucyjnym, opowiadając się za sięgnięciem do maksymalnie precyzyjnego
wskazania w ustawie przesłanek odmowy dostępu do akt, ponieważ przesłanki o charakterze klauzul
generalnych, chociażby takie jak dobro postępowania, czy interes śledztwa, mogłyby byd nadużywane
(częśd II uzasadnienia wyroku TK z 3 czerwca 2008 r., sygn. K 42/07).
Tak samo aktualnym, pomimo wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 lipca 2009 r.,
sygn. K 1/07 (OTK-A z 2009 r. nr 7, poz. 104) oraz nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego
(art. 217 § 1a – § 1f dodane ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny,
ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny
skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 206, poz. 1589)), pozostaje problem udzielania
osobom najbliższym dla osoby tymczasowo aresztowanej zgody na widzenie z nią.
Wyrokiem z dnia 2 lipca 2009 r., sygn. K 7/01 Trybunał Konstytucyjny uznał art. 217 § 1
Kodeksu karnego wykonawczego w zakresie, w jakim nie określa przesłanek odmowy wyrażenia
zgody na widzenie tymczasowo aresztowanego z osobą najbliższą za niezgodny z art. 47 w związku z
art. 31 ust. 3 Konstytucji RP (nieproporcjonalne ograniczenie prawa do ochrony życia prywatnego
oraz życia rodzinnego) oraz art. 8 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności (naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego oraz życia rodzinnego). Jednocześnie
TK uznał art. 217 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego w zakresie, w jakim pomija możliwośd
zaskarżenia przez osobę tymczasowo aresztowaną zarządzenia prokuratora o odmowie wyrażenia
zgody na widzenie z osobą najbliższą za niezgodny z art. 78 Konstytucji RP (naruszenie prawa do
zaskarżania orzeczeo i decyzji) oraz art. 13 w związku z art. 8 ust. 1 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności (prawo do skutecznego środka odwoławczego w sytuacji
naruszenia prawa do poszanowania życia prywatnego).
Wniosek inicjujący postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym ponownie
sformułowany został przez Rzecznika Praw Obywatelskich na tle wpływających do jego biura skarg
2
dotyczących odmowy wyrażenia zgody na widzenie członków rodziny oraz osób bliskich z osobami
tymczasowo aresztowanymi.
Uzasadniając orzeczenie o niekonstytucyjności przepisów Trybunał Konstytucyjny wskazał, że
tymczasowo aresztowany, w porównaniu ze skazanym odbywającym karę pozbawienia wolności, ma
przede wszystkim znacznie ograniczone możliwości komunikowania się ze światem zewnętrznym.
Problematyka widzeo osób tymczasowo aresztowanych w sposób oczywisty wiąże się z
konstytucyjnymi gwarancjami ochrony życia prywatnego i rodzinnego. Z gwarancji tych korzystają
również osoby tymczasowo aresztowane. Gwarancje te obejmują niewątpliwie możliwośd osobistych
kontaktów z członkami rodziny oraz innymi osobami bliskimi.
Mając na względzie podniesione wyżej okoliczności Helsioska Fundacja Praw Człowieka
zwraca się o objęcie szczególnym nadzorem postępowania w sprawie o sygn. akt V Ds 73/09.
W imieniu Helsioskiej Fundacji Praw Człowieka,
dr Adam Bodnar
Sekretarz Zarządu
Helsioskiej Fundacji Praw Człowieka
Do wiadomości:
Prokuratora Apelacyjnego
we Wrocławiu
ul. Ofiar Oświęcimskich 38/40
50-059 Wrocław
Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego
Al. Ujazdowskie 11
00-950 Warszawa
3