Próba oceny zachowań anty-zdrowotnych studentów Akademii

108
Probl Hig Epidemiol 2007, 88(1): 108-111
Próba oceny zachowañ anty-zdrowotnych studentów
Akademii Medycznej w Lublinie
Evaluation of anti-healthy behavior among students of Medical University in Lublin
KATARZYNA WÓJTOWICZ-CHOMICZ, MA£GORZATA KOWAL, MARTA WÓJTOWICZ, ANDRZEJ BORZÊCKI
Katedra i Zak³ad Higieny Akademii Medycznej im. Prof. Feliksa Skubiszewskiego w Lublinie
Introduction. One of the most important actions aiming at preserving good
health, as well as increasing self-control over one’s health, is to develop
appropriate health behavior and to change attitudes toward health.
Wstêp. Jednym z wielu dzia³añ, które s³u¿¹ zachowaniu zdrowia i zwiêkszaj¹
skutecznoœæ kontroli nad w³asnym zdrowiem, jest kszta³towanie w³aœciwych
zachowañ zdrowotnych oraz zmiana sposobu myœlenia o zdrowiu.
The aim of the work was to evaluate anti-healthy behavior in lifestyle of
medical students in Lublin, as well as to investigate smoking addiction and
the habit of drinking alcohol in the group of future doctors.
Cel pracy. Próba oceny zachowañ anty-zdrowotnych w ¿yciu studentów
Akademii Medycznej w Lublinie i przeœledzenie problemu palenia papierosów
i spo¿ywania alkoholu w grupie przysz³ych lekarzy.
Material and methods. The survey was conducted among 329 students of
Medical University in Lublin (107 men and 222 women) in year 2006. Each
of the students filled out an anonymous questionnaire. It included questions
concerning the level of smoking addiction measured by Fageström test. The
second part of the questionnaire included the AUDIT test. The AUDIT test has
been elaborated by WHO in order to recognize risky drinking, addictive
drinking and harmful drinking.
Materia³ i metoda. Badaniem objêto 329 studentów Akademii Medycznej
w Lublinie (107 mê¿czyzn i 222 kobiety) w 2006 roku. Ka¿dy z respondentów
wype³ni³ anonimow¹ ankietê zawieraj¹c¹ pytania dotycz¹ce stopnia
uzale¿nienia od nikotyny mierzonego testem Fageström’a. Druga czêœæ ankiety
zawiera³a test AUDIT. Test ten zosta³ opracowany przez WHO, aby rozpoznawaæ
osoby pij¹ce w sposób ryzykowny, uzale¿nionych i pij¹cych szkodliwie.
Results. Among the examined group of 329 students 34. 9% smoked
cigarettes. It was noticed that gender differentiated students’ behavior as
regards smoking. Among smokers, 55% were men and 25.2% women. It
seems that parents who smoke by themselves create a negative model, since
smokers accounted for 35% of all parents. It was reported that city dwellers
smoked twice as frequently as villagers. Economic situation and civil status
did not have any influence on smoking habit. All smokers declared drinking
alcohol. Among the examined students, only four persons did not drink and
325 (98.8%) drank alcohol. All respondents admit drinking alcohol only
during weekends. After analyzing the total score in AUDIT test it was reported
that: 88.3% of women and 75.7% of men were not addicted to alcohol;
9.9% women and 24.9% of men required further diagnostics. None of the
examined students were classified as addicted nor harmful drinking
individuals. Among students, beer was the most frequently drunk alcohol.
Conclusions. Among the examined group, total abstinence from alcohol
and nicotine is a rarity. Respondents are not properly prepared to popularize
healthy lifestyle. Actions aiming ast modification of health behavior in the
group of future doctors, should be strengthened.
Key words: AUDIT test, Fageström test, smoking, alcohol drinking
Wyniki. Spoœród badanych 329 studentów 34,9% pali³o papierosy.
Stwierdzono, ¿e p³eæ ró¿nicowa³a zachowanie respondentów wobec palenia.
Wœród pal¹cych 55% stanowili mê¿czyŸni a 25,2% kobiety. Wydaje siê, ¿e
du¿¹ rolê w postaci negatywnego wzorca odgrywaj¹ pal¹cy rodzice, którzy
stanowili 35% wszystkich rodziców. Zauwa¿ono, ¿e mieszkañcy miast palili
2-krotnie czêœciej ni¿ mieszkañcy wsi. Sytuacja ekonomiczna i stan cywilny
nie mia³y wp³ywu na palenie papierosów. Wszystkie osoby pal¹ce papierosy
deklarowa³y spo¿ywanie alkoholu. Wœród ankietowanych nie pi³y alkoholu
tylko 4 osoby, natomiast 325 osób (98,8%) pi³o alkohol pod ró¿nymi
postaciami. Wszyscy respondenci deklarowali spo¿ywanie alkoholu tylko
podczas weekendu. Analizuj¹c ogóln¹ liczbê uzyskanych punktów stwierdzono,
¿e 88,3% kobiet i 75,7% mê¿czyzn nie wykazywa³o uzale¿nienia od alkoholu,
a 9,9% kobiet i 24,9% mê¿czyzn wymaga³o pog³êbionej diagnostyki. ¯adna
z badanych osób nie zosta³a zakwalifikowana do grupy uzale¿nionych, ani
do grupy pij¹cej szkodliwie. Do najczêœciej spo¿ywanego przez studentów
alkoholu nale¿a³o piwo.
Wnioski. Abstynencja alkoholowa i nikotynowa wœród ankietowanej grupy
nale¿y do rzadkoœci. Respondenci nie s¹ prawid³owo przygotowani propagowania
zdrowego stylu ¿ycia. Nale¿y wzmocniæ dzia³ania maj¹ce na celu wprowadzenie
modyfikacji zachowañ zdrowotnych w grupie przysz³ych lekarzy.
S³owa kluczowe: test AUDIT, test Fageström’a, palenie papierosów, picie
alkoholu
© Probl Hig Epidemiol 2007, 88(1): 108-111
www.phie.pl
Nades³ano: 26.08.2006
Zakwalifikowano do druku: 30.03.2007
Wstêp
Zdrowie definiowane jest przez WHO jako dobrostan fizyczny i psychiczny umo¿liwiaj¹cy cz³owiekowi naukê b¹dŸ wykonywanie pracy oraz daj¹cy mu
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Katarzyna Wójtowicz-Chomicz
Katedra i Zak³ad Higieny Akademii Medycznej w Lublinie
ul. Radziwi³³owska 11, 20-080 Lublin, tel. 0-603-199-231
e-mail: [email protected]
optymaln¹ satysfakcjê spo³eczn¹ i kulturow¹. Jednym
z wielu dzia³añ, które s³u¿¹ zachowaniu zdrowia
i zwiêkszaj¹ skutecznoœæ kontroli nad w³asnym zdrowiem, jest kszta³towanie w³aœciwych zachowañ zdro-
Wójtowicz-Chomicz K, Kowal M, Wójtowicz M, Borzêcki A. Próba oceny zachowañ anty-zdrowotnych studentów AM
wotnych oraz zmiana sposobu myœlenia o zdrowiu
[1]. Powszechnie wiadomo, ¿e na stan naszego zdrowia wp³ywaj¹ czynniki wewnêtrzne i zewnêtrzne.
Wœród tych ostatnich istotn¹ rolê odgrywaj¹ tzw.
u¿ywki, papierosy, w tym równie¿ alkohol, którego
dzia³anie prowadziæ mo¿e do wyst¹pienia powa¿nych
szkód zdrowotnych. Napoje alkoholowe towarzysz¹
nam prawie od pocz¹tku naszego istnienia [2]. S¹
przez studentów u¿ywane podczas „oblewania” zdanych lub nie zdanych egzaminów czy kolokwiów.
Piwo, wino, likiery, koniaki czy wódki maj¹ atrakcyjne marki i zapachy, ale to nie te walory spowodowa³y,
¿e zdoby³y one tak du¿e znaczenie w naszym ¿yciu.
Picie alkoholu stanowi bardzo popularny sposób nawi¹zywania i umacniania kontaktów miêdzy ludŸmi,
tworzy okazjê do spotkañ, u³atwia zabawê, staje siê
Ÿród³em radoœci [3]. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e nieprawid³owy model spo¿ycia alkoholu mo¿e spowodowaæ wiele niekorzystnych konsekwencji spo³ecznych i zdrowotnych. Kolejnym nieprawid³owym elementem stylu ¿ycia jest palenie papierosów. Gwa³towny wzrost spo¿ycia papierosów, który w krajach
uprzemys³owionych mia³ miejsce w pierwszej po³owie XX wieku, a obecnie ma miejsce w krajach rozwijaj¹cych siê, jest odpowiedzialny za nie notowany
z innych przyczyn wzrost przedwczesnej umieralnoœci na naszym globie. W dymie tytoniowym znajduje
siê ponad 4 tys. ró¿nych substancji, wiele o dzia³aniu
toksycznym, mutagennym, teratogennym, kancerogennym. Niektóre z nich dzia³aj¹ jedynie miejscowo
w jamie ustnej, drogach oddechowych, podczas gdy
inne po wch³oniêciu do uk³adu kr¹¿enia wywieraj¹
dzia³anie na wiêkszoœæ tkanek i organów cz³owieka.
Palenie tytoniu to nie tylko farmakologiczne uzale¿nienie od nikotyny, ale przede wszystkim nawyk
o charakterze behawioralnym, psychologicznym
i spo³ecznym. Palenie tytoniu, niestety nadal, pozostaje olbrzymim problemem spo³ecznym w Polsce.
Co 10 sekund na œwiecie umiera ktoœ na chorobê wywo³an¹ paleniem tytoniu. Liczne badania œwiatowe
wykaza³y zwi¹zek przyczynowo-skutkowy pomiêdzy
paleniem tytoniu a rozwojem chorób.
109
Fageström’a [4]. Pos³u¿ono siê 10-punktowym kwestionariuszem, w którym niski stopieñ uzale¿nienia
od nikotyny okreœla liczba < 5 uzyskanych punktów,
œredni – 5-6 pkt, wysoki > 7 pkt. Druga czêœæ ankiety
1/
zawiera³a test AUDIT [5]. Test ten zosta³ opracowany przez WHO, aby rozpoznawaæ osoby pij¹ce
w sposób ryzykowny, uzale¿nionych i pij¹cych szkodliwie. Zawiera on trzy grupy pytañ:
1. grupa A – jest to ryzykowny model picia; do tej
grupy nale¿¹ osoby, które uzyska³y w pytaniach
1-3: kobiety – 4 pkt i wiêcej, mê¿czyŸni – 5 pkt
i wiêcej
2. grupa B – jest to uzale¿nienie od alkoholu; do tej
grupy kwalifikuj¹ siê osoby, które uzyska³y w pytaniach 4-6: kobiety – 4 pkt i wiêcej, mê¿czyŸni –
5 pkt
3. grupa C – jest to picie szkodliwe; jest to taka grupa, która uzyska³a w pytaniach 7-10 powy¿ej
4 pkt – bez wzglêdu na p³eæ.
Do wykrycia istnienia ró¿nic lub zale¿noœci za2
stosowano test χ ; przyjêto 5% b³¹d wnioskowania.
Analizy statystyczne przeprowadzono w oparciu
o oprogramowanie komputerowe STATISTICA
v. 6.0 (StatSoft, Polska).
Wyniki
Spoœród badanych 329 studentów 34,9% pali³o
papierosy. Stwierdzono, ¿e p³eæ ró¿nicowa³a zachowanie respondentów wobec palenia. Wœród pal¹cych
55% stanowili mê¿czyŸni a 25,2% kobiety
(p=0,00001). Wszyscy pal¹cy zaci¹gali siê dymem
tytoniowym, a zawartoœæ nikotyny w najczêœciej wypalanych papierosach wynosi³a poni¿ej 0,9 mg wœród
55,3% pal¹cych i 1,0-1,2 mg wœród 44,7% pal¹cych
(p=0,00001). Wydaje siê, ¿e du¿¹ rolê w postaci negatywnego wzorca odgrywaj¹ pal¹cy rodzice, którzy
stanowili 35% wszystkich rodziców. Do grupy o s³abym uzale¿nieniu zaliczono 36,4% mê¿czyzn i 24,3%
kobiet, natomiast œrednie i du¿e uzale¿nienie od nikotyny wykazywa³o 11,2% mê¿czyzn i 0,9% kobiet
(p=0,00001). Podsumowuj¹c, 79,1% pal¹cych by³o
s³abo uzale¿nionych od nikotyny a 12,1% œrednio lub
bardzo i byli to g³ównie mê¿czyŸni (p=0,00001).
Cel pracy
Zauwa¿ono, ¿e mieszkañcy miast palili 2-krotnie czêPróba oceny zachowañ anty-zdrowotnych w ¿y- œciej ni¿ mieszkañcy wsi; wynosi³o to: 38,8% dla miaciu studentów Akademii Medycznej w Lublinie sta i 21,6% dla wsi (p= 0,004). Sytuacja ekonomiczi przeœledzenie problemu palenia papierosów i spo- na i stan cywilny nie mia³y wp³ywu na palenie papie¿ywania alkoholu w grupie przysz³ych lekarzy.
rosów. Wszystkie osoby pal¹ce papierosy deklarowa³y spo¿ywanie alkoholu. Wœród ankietowanych nie
Materia³ i metoda
pi³y alkoholu tylko 4 osoby, natomiast 325 osób
Badaniem objêto 329 studentów Akademii Me- (98,8%) pi³o alkohol pod ró¿nymi postaciami. Wszydycznej w Lublinie (107 mê¿czyzn i 222 kobiety) scy respondenci deklarowali spo¿ywanie alkoholu
w 2006 r. Ka¿dy z respondentów wype³ni³ anonimo- tylko podczas weekendu. Jednorazowo 1-2 porcje
w¹ ankietê zawieraj¹c¹ pytania dotycz¹ce stopnia uzale¿nienia od nikotyny mierzonego testem 1/ AUDIT – alcohol use disorders identification test
110
alkoholu spo¿ywa³o 50,4% kobiet i 13,0% mê¿czyzn.
Model picia 10 i wiêcej porcji jednorazowo dotyczy³
1,8% kobiet i 13% mê¿czyzn (p=0,00000). Analizuj¹c ogóln¹ liczbê uzyskanych punktów stwierdzono,
¿e 88,3% kobiet i 75,7% mê¿czyzn nie wykazywa³o
uzale¿nienia od alkoholu, a 9,9% kobiet i 24,9% mê¿czyzn wymaga³o pog³êbionej diagnostyki z powodu
uzyskania 8 i wiêcej punktów (p=0,001). Osoby, które uzyska³y powy¿ej 8 punktów, deklarowa³y, ¿e najczêœciej spo¿ywanym przez nie alkoholem by³a wódka. W bloku pytañ 1-3 ujawniaj¹cych picie ryzykowne znalaz³o siê 45,5% ankietowanych – w tym 67,1%
mê¿czyzn i 33,9% kobiet (p=0,001). ¯adna z badanych osób nie zosta³a zakwalifikowana do grupy uzale¿nionych (blok pytañ 4-6) ani do grupy pij¹cej szkodliwie (blok pytañ 7-10). Do najczêœciej spo¿ywanego przez studentów alkoholu nale¿a³o piwo, przy
czym odsetek pij¹cych mê¿czyzn i kobiet by³ na zbli¿onym poziomie i wynosi³ odpowiednio 52,3%
i 40,3%. Kobiety zdecydowanie czêœciej od mê¿czyzn
pi³y wino – 32,1%, a mê¿czyŸni czêœciej od kobiet pili
wódkê – 33,6% (p= 0,00000). Sytuacja ekonomiczna nie mia³a wp³ywu na iloœæ i rodzaj spo¿ywanego
alkoholu. Analizuj¹c pochodzenie zauwa¿ono, ¿e
mieszkañcy miast pili 2-krotnie czêœciej 3-4 porcje
alkoholu ni¿ mieszkañcy wsi (40,7% i 19,4%);
p=0,00009. Stan cywilny istotnie wp³ywa³ na iloœæ
porcji wypijanego alkoholu. Osoby samotne pi³y zazwyczaj 1-2 porcje alkoholu 38,8%, a osoby przebywaj¹ce w sta³ych zwi¹zkach 5-6 porcji 66,6%
(p=0,00002).
Dyskusja
W badaniach w³asnych, podobnie jak w badaniach przeprowadzonych przez Pietrykê-Micha³owsk¹, istotnie statystycznie wiêcej mê¿czyzn pali³o papierosy [6]. Kobiety i mê¿czyŸni wypalali podobn¹
liczbê papierosów w ci¹gu doby; jest to zgodne z wiêkszoœci¹ podobnych badañ [7, 8]. Podsumowuj¹c,
79,1% pal¹cy jest s³abo uzale¿nionych od nikotyny
w zwi¹zku z tym powinni oni spróbowaæ przerwaæ
niekorzystny dla ich zdrowia na³óg.
Uzyskane wyniki dotycz¹ce spo¿ywania alkoholu pokazuj¹, i¿ jest ono w bardzo du¿ym stopniu rozpowszechnione w badanej grupie. Przeprowadzone
badanie wykaza³o, ¿e prawie po³owa przysz³ych lekarzy (45,5%) pije alkohol w sposób ryzykowny. Dotyczy³o to 67,1% mê¿czyzn i 33,9% kobiet i jest to zgodne z doniesieniami Gerstenkorna [9]. Jednorazowo
1-2 porcje alkoholu spo¿ywa³o 50,4% kobiet i 13,0%
mê¿czyzn. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e po spo¿yciu takiej sa-
Probl Hig Epidemiol 2007, 88(1): 108-111
mej iloœci alkoholu jego stê¿enie we krwi kobiet jest
o 40% wiêksze ni¿ u mê¿czyzn [10]. Spo¿ywanie
przez kobiety nawet niewielkich iloœci alkoholu powinno budziæ obawy: nale¿y pamiêtaæ, ¿e respondentki s¹ w wieku rozrodczym. Wœród studentów nie zaobserwowano cech picia szkodliwego i uzale¿nienia
od alkoholu. Jednak intensywne picie alkoholu, czyli
picie ryzykowne, skraca czas potrzebny do rozwoju
uzale¿nienia. Niepokoj¹ca jest niew¹tpliwie liczba
osób wymagaj¹cych pog³êbionej diagnostyki; 14,5%
uzyska³o 8 i wiêcej punktów w teœcie AUDIT. Nale¿y
pamiêtaæ, ¿e problem uzale¿nienia dotyczy wszystkich grup spo³ecznych i nie omija w ¿aden sposób
lekarzy. Alkohol jako substancja psychoaktywna
o szczególnych w³aœciwoœciach, wywiera dzia³anie
euforyzuj¹ce, rozluŸniaj¹ce, co sprawia, ¿e jest chêtnie serwowany na spotkaniach towarzyskich. Ze
wzglêdu na wielostronne szkodliwe oddzia³ywanie na
organizm cz³owieka, jego pocz¹tkowo kontrolowane
spo¿ycie mo¿e stopniowo prowadziæ do nadu¿ywania i rozwoju uzale¿nienia [11]. Uzale¿nienie od alkoholu prowadzi do zmian fizycznych oraz psychicznych. Bardzo powa¿ne s¹ nastêpstwa spo³eczne: uzale¿nienie od alkoholu powoduje zazwyczaj rozbicie
rodziny, rozluŸnienie wiêzów spo³ecznych i zawodowych, zmniejszenie dyscypliny pracy, obni¿enie jej
jakoœci. Jest jednym z g³ównych czynników w rozwoju przestêpczoœci. Znaczna czêœæ wypadków komunikacyjnych i zawodowych zwi¹zana jest z nadu¿ywaniem alkoholu.
Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e studenci
medycyny jako przyszli lekarze nie s¹ przygotowani,
aby propagowaæ prawid³owy model zachowañ zdrowotnych wœród pacjentów. Wœród studentów 34,9%
pali³o papierosy, a 98,8% pi³o alkohol. T³umaczyæ to
mo¿na tylko tym, ¿e studia medyczne s¹ specyficzne,
znaczna iloœæ zajêæ, czêste kolokwia to sytuacje stresowe, które sprzyjaj¹ paleniu papierosów i spo¿ywaniu alkoholu – mog¹ wiêc powodowaæ utrwalenie
tych na³ogów.
Wnioski
1. Abstynencja alkoholowa i nikotynowa wœród studentów akademii medycznej nale¿a³a do rzadkoœci.
2. Studenci akademii medycznej nie s¹ prawid³owo przygotowani do propagowania zdrowego
stylu ¿ycia wœród przysz³ych pacjentów.
3. Nale¿y wzmocniæ dzia³ania maj¹ce na celu wprowadzenie modyfikacji zachowañ zdrowotnych
w grupie przysz³ych lekarzy.
Wójtowicz-Chomicz K, Kowal M, Wójtowicz M, Borzêcki A. Próba oceny zachowañ anty-zdrowotnych studentów AM
111
Piœmiennictwo / References
1. ***Narodowy Program Zdrowia 1996-2005: http://
www.mz.gov.pl/wwwmz/index
2. Mellibruda J: Tajemnice ETOH. PARPA Warszawa 1993.
3. Richard D. Narkotyki. Ksi¹¿nica Katowice 1999.
4. Fageström KO, Schneider NG. Measuring nicotine dependence: a review of the Fageström Tolerance Questionnaire. J Behav Med 1989; 12: 159-182.
5. Babor TF, Grant M. From clinical research to secondary
prevention: International collaboration the development
of the alcohol use disorders identification test (AUDIT).
Alcohol Health and Research World 1989, 13: 317.
6. Pietryka-Micha³owska E, Wdowiak L, Dreher P. Zachowania zdrowotne studentów Akademii Medycznej. II. Analiza spo¿ycia alkoholu, palenia papierosów, za¿ywania narkotyków, picia kawy. Zdr Publ 2004, 114, 4: 532-536.
7. Kleczkowski L, Berliñski B. Stosowanie u¿ywek wœród studentów lubelskich. Wiad Lek 1990, 17-18: 875.
8. Pilawska H. Czêstoœæ i intensywnoœæ na³ogu palenia papierosów wœród studentów IV roku medycyny na podstawie 5-letniej obserwacji. Zdr Publ 1994, 105, 12.
9. Gerstenkorn A, Suwa³a M. Problem medyczno-spo³eczny
spo¿ywania alkoholu w grupie przysz³ych lekarzy. Wiad
Lek 2003, 56 (9/10): 402-406.
10. Gerstenkorn A, Suwa³a M. Picie alkoholu przez studentów medycyny. Zdr Pub 2004, 114(1): 59-62.
11. Chodorowski Z i wsp. Ocena nikotynizmu i picia alkoholu
przez studentów wy¿szych uczelni Gdañska. Prz Lek
2001, 58(4): 272-275.