pobierz artykuł w pdf

dla zdrowia
Żywność
Wpływ produktu
probiotycznego
Activia® zawierającego Bifidobacterium
lactis DN-173 010 na wybrane objawy
zespołu jelita nadwrażliwego
Wpływ produktu probiotycznego Activia® zawierającego
Bifidobacterium lactis DN 173 010 na wybrane objawy
zespołu jelita nadwrażliwego: randomizowane badanie
z podwójnie ślepą próbą, kontrolowane placebo.
Stosowanie probiotyków u ludzi było przedmiotem ponad
900 randomizowanych kontrolowanych badań klinicznych.
Ich wyniki uzasadniają stosowanie probiotyków w profilaktyce klinicznej lub leczeniu zaburzeń układu pokarmowego
i zespołu metabolicznego.
Opierając się na wiedzy o przyczynowym związku między
niektórymi mikroorganizmami a chorobami, Pasteur już
ponad 100 lat temu przewidywał możliwość dodawania
mikroorganizmów do żywności w celu uzyskania poprawy
procesu trawienia.
Bakterie żyją na Ziemi od 3,5 miliarda lat – pojawiły się na
niej około 1 miliarda lat po wykształceniu się skorupy ziemskiej. Mikroby są wciąż wszechobecne i wywierają różnorodny wpływ na każdy aspekt życia, od zakażeń u ludzi, poprzez leczenie, aż do obiegu pierwiastków niezbędnych dla
utrzymania życia. Ewolucja, choroby, globalny obieg to tylko kilka z wielu tysięcy mechanizmów, za pomocą których
drobnoustroje wywierają wpływ na otaczające je środowisko. Biorąc pod uwagę globalny wpływ mikroorganizmów,
przypuszczenia Pasteura nie były całkowicie błędne.
dr n. med. Anna Cybulska
Alfa-Lek Lecznica
Profesorsko-Ordynatorska
czych, wiek gospodarza, stan zdrowia gospodarza, adhezja
bakteryjna, współdziałanie bakterii, wydzieliny mucynowe
zawierające immunoglobuliny, antagonizm bakteryjny
i czas pasażu. Zakwaszenie środowiska jelitowego przez
probiotyki może hamować rozwój patogenów i produkcję
toksycznych związków (np. amoniaku i amin). W różnorodnej populacji mikroorganizmów fermentacja węglowodanów powoduje powstawanie krótkołańcuchowych kwasów
tłuszczowych, w tym maślanu, który wykazuje właściwości
hamujące syntezę DNA i stymulujące apoptozę. Te związki
mogą odgrywać istotną rolę w zapobieganiu nowotworom układu pokarmowego. Fermentacja węglowodanów
i powstawanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych
istotnie zwiększa wchłanianie wapnia, magnezu i fosforu.
Rozróżnia się kilka poziomów interakcji gospodarz–bakteria. Do tej grupy należą m.in. interakcja między bakterią
a śródbłonkiem jelita, bakterią a układem odpornościowym oraz interakcja między poszczególnymi bakteriami.
Mikroflora bakteryjna jelit przyczynia się do zachowania
homeostazy białek w organizmie człowieka. Adhezja mikroorganizmów jelitowych i patogenów wykazuje wysoką
zmienność w zależności od danego szczepu i nie jest trwała, wiele probiotyków może jednak hamować adhezję i powodować przemieszczenie patogenów takich jak Salmonella, Escherichia coli, Listeria monocytogenes, Staphylococcus
aureus i Clostridium difficile.
Wpływ mikroflory jelitowej na zdrowie człowieka
Mikroorganizmy bytujące w jelicie grubym z łatwością rozkładają dostępne substraty pochodzące z diety lub powstające endogennie. Ze względu na aktywność metaboliczną
i produkty końcowe fermentacji bakterie jelitowe można
podzielić na pożyteczne lub potencjalnie patogenne. Prozdrowotne działanie mikroflory bakteryjnej może polegać
m.in. na immunostymulacji, poprawie procesu trawienia
i wchłaniania, syntezie witamin, zahamowaniu rozwoju
potencjalnych patogenów, obniżaniu poziomu cholesterolu
i ograniczaniu wzdęć. Do działań szkodliwych należy produkcja substancji rakotwórczych, gnicie jelitowe, produkcja
toksyn, biegunki/zaparcia, uszkodzenie wątroby i infekcje
jelitowe. Do dobroczynnych składników mikroflory należą
m.in. bifidobakterie i bakterie z grupy Lactobacillus.
Wiele badań potwierdza skuteczność mikroflory bakteryjnej jelit w leczeniu zaburzeń o różnej ciężkości i możliwość
modyfikacji mikroflory w celu uzyskania lepszych efektów
prozdrowotnych. Konieczne jest przezwyciężenie pewnych
ograniczeń, do których należy dostępność substancji odżywczych i zdolność probiotyków do przeniknięcia przez fizjochemiczne bariery ochronne w celu dotarcia do dolnego
odcinka układu pokarmowego. Jeśli uda się to osiągnąć,
mikroflora bakteryjna może wywrzeć istotny i różnorodny
wpływ.
Dane z randomizowanych kontrolowanych badań na ludziach wskazują, że niektóre bakterie jelitowe mogą być
pomocne w zapobieganiu lub leczeniu zaburzeń układu pokarmowego. Jednak ich rola nie została dokładnie zbadana.
Na różnorodność i ilość mikroflory obecnej w różnych odcinkach układu pokarmowego mogą wpływać czynniki, takie jak wartość pH treści jelit, dostępność substancji odżyw-
Liczne dane wskazują, że probiotyki modulują uogólnioną i śluzówkową odpowiedź odpornościową, poprawiają czynność bariery jelitowej, modyfikują mikroflorę jelit
i wywierają działanie metaboliczne na gospodarza. Należy
jednak podkreślić, że niemożliwe jest przypisanie tych właściwości każdemu probiotykowi. Każdy szczep musi zostać
zbadany osobno pod kątem swych właściwości. Kluczem
12
do efektywnego stosowania probiotyków jest dostosowanie odpowiedniego szczepu bakterii probiotycznych do pożądanego efektu klinicznego.
Szczepy bakteryjne przesyłają sygnały poprzez receptory
rozpoznające wzorce, czego skutkiem jest modulacja wewnątrzkomórkowych szlaków sygnałowych. Do aktywnych
składników sygnałowych bakterii należą enzymy, czynniki
wydzielane, białka powierzchniowe, izolowane DNA, peptydy bakteryjne, takie jak N-formylo-metionylo-leucylo-fenylalanina (FMLP), lipopolisacharyd (LPS) i składniki ściany
komórkowej peptydoglikanu, które przesyłają sygnały przez
receptory toll-like (TLR). Jest to rodzina receptorów odporności wrodzonej, które wykrywają elementy molekularne
związane z patogenami: TLR4 rozpoznaje LPS, TLR2 – lipoproteiny i kwasy lipotejchojowe, TLR3 – dwuniciowy RNA,
TLR7 – jednoniciowy RNA, TLR5 – flagellinę.
Bakterie probiotyczne wspomagają czynność bariery nabłonkowej poprzez szereg mechanizmów, do których należą m.in. wpływ na nabłonkowe białka połączeń ścisłych,
zwiększona produkcja śluzu jelitowego, nasilona odpowiedź śluzówkowej immunoglobuliny A. Wykazano, że doustne podawanie probiotycznej mieszaniny (Lactobacillus
casei, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus acidophilus,
i Lactobacillus delbrueckii podgatunek bulgaricus, Bifidobacterium longum, Bifidobacterium breve, Bifidobacterium
infantis, Streptococcus salivarius podgatunek thermophilus)
normalizuje funkcję barierową i przyspiesza remisję u chorych z chorobami zapalnymi jelit.
Coraz częściej podkreśla się rolę różnych szczepów bakterii
probiotycznych w łagodzeniu przewlekłego zapalenia jelit,
biegunek, zaparć, niektórych objawów zespołu drażliwego
jelita, atopowego zapalenia skóry, alergii pokarmowych.
W krajach rozwiniętych obserwuje się obecnie wzrost częstości chorób związanych ze stylem życia, co jest skutkiem
braku ćwiczeń fizycznych i nieregularnym spożywaniu niezbilansowanych posiłków. Trudności w oddawaniu stolca,
uczucie niepełnego wypróżnienia oraz brak wypróżnienia
stanowi przyczynę ponad 30–40% konsultacji gastroenterologicznych. Zarówno częstość wypróżnień, jak i czas tranzytu jelitowego (czas potrzebny na przejście treści jelitowej
przez przewód pokarmowy) były już przedmiotem badań
prowadzonych w różnych krajach europejskich. Brak jest
natomiast badań dotyczących wpływu probiotyków na niektóre objawy zespołu jelita nadwrażliwego (ZJN).
Probiotyki, rodzaj żywności funkcjonalnej, definiowane są
jako „żywy suplement pokarmowy złożony z mikroorganizmów, który korzystnie wpływa na gospodarza, poprawiając równowagę w zakresie jego mikroorganizmów bytujących w jelicie”.
Bifidobacterium, dominujący gatunek bakteryjny w jelitach,
poprawia m.in. skład mikroflory poprzez redukcję mikroflory patogennej. Potwierdzono, że Bifidobacterium lactis
DN–173 010 posiada wysoką odporność na kwas żołądkowy i kwasy żółciowe oraz zdolność przechodzenia przez
przewód pokarmowy człowieka i docierania do jelita grubego w postaci żywej (Pochart i wsp., 1992). Dostępnych
jest kilka doniesień europejskich na temat wpływu B. lactis DN–173 010 na ludzki przewód pokarmowy, szczególnie czasu tranzytu jelitowego (Bouvier M.,2001, Marteau
i wsp., 2002, Mance i wsp., 2003).
Dotychczas brakowało również wyczerpującej oceny wpływu B. lactis DN–173 010 na regulację czynności jelit. Przeprowadzono randomizowane, kontrolowane placebo przekrojowe badanie z podwójnie ślepą próbą w celu określenia
efektywności szeroko pojętego wpływu B. lactis DN–173
010 (ACTIVIA) na wybrane objawy ZJN, jak ból lub dyskomfort w nadbrzuszu, wzdęcia, wzmożone oddawanie gazów,
przelewanie i burczenie w jelitach.
Wzięło w nim udział 336 kobiet (w tym grupa badana,
licząca 166, kontrolna, obejmująca 168 osób) w wieku
18–60 lat. Średnia wieku w obu grupach wynosiła 32 lata,
wskaźnik BMI był porównywalny i wynosił 22. Częstotliwość
oddawania stolca w tygodniu w badanej grupie zawierała
się w przedziale 3–16, i wynosiła średnio około 6 stolców
tygodniowo (norma).
Wszystkie badane kobiety spożywały 125 g/d (2x kubeczek)
jogurtu testowego z dodatkiem B.lactis DN–173 010 w ilości 109 cfu/g zawierającego łącznie klasyczne startowe
bakterie probiotyczne: S. thermophilus, L. bulgaricus, Lactococcus lactis. Grupie kontrolnej (grupie placebo) podawano niefermentowany produkt mleczny bez żadnego pro-
13
Żywność dla zdrowia
biotyku (poddany specjalnej obróbce termicznej niszczącej
wszystkie szczepy bakterii) z zawartością laktozy <4,0 g
przez 4 kolejne tygodnie. Oba produkty zostały przygotowane i dostarczone przez firmę Danone.
Wyłączono wszystkie osoby niespełniające III kryteriów
rzymskich rozpoznania zaburzeń czynnościowych ZJN
(objawy przez 12 tygodni w ciągu ostatnich 6 miesięcy),
osoby z uczuleniem na gluten, nietolerancją laktozy lub
które spożywały w ostatnim miesiącu jakiekolwiek produkty
probiotyczne, inne leki prokinetyczne czy też antybiotyki, co
mogłoby fałszować wynik badania. Każda z zakwalifikowanych kobiet, zgodnie z Deklaracją Helsińską, wyraziła pisemną zgodę na udział w badaniu. Badanie trwało 4 tygodnie,
a każdą z uczestniczek poddano samoocenie – zapisywały
one całotygodniowo w dzienniczku obserwacji nasilenie
poszczególnych objawów, używając umownej skali: objawy słabo wyrażone, umiarkowanie, silne. Powodzenie było
definiowane, jeśli poprawa samopoczucia utrzymywała się
powyżej 50% czasu prowadzenia próby, tj. co najmniej
2 tygodnie z trwającej 4 tygodnie konsumpcji produktu.
Analiza statystyczna ujawniła znaczne zmniejszenie objawów w obu grupach: zarówno w grupie z testowanym
złożonym produktem probiotycznym, jak i w grupie z placebo. Procent dobrych odpowiedzi był w grupie badanej
wyższy niż w grupie z placebo (54,3% vs 46,3%), ale nie
był istotny statystycznie (p<0,5). Wartość NNT (liczba osób,
która musi spożyć testowany produkt, aby u jednej wystąpił zadowalający efekt) dla grupy badanej wyniosła 9,5, dla
grupy placebo – 12,5. Parametry te mogą nie oddawać
czystej różnicy w przypadku badania z udziałem młodych osób (średnia wieku w badanych grupach była porównywalna i wynosiła 32 lata).
Pozytywna tendencja w odczuwaniu ulgi u ponad 50% badanych - zmniejszenie bólu lub dyskomfortu w nadbrzuszu,
redukcja uczucia wzdęcia, „burczenia”, przelewania, czy
wzmożonego oddawania gazów istotnie wpłynęła na poprawę jakości życia uczestniczek badania, mimo braku użycia
kwestionariusza jakości życia w tym projekcie. Na podstawie
dotychczasowych badań nie odkryto mechanizmów, w przebiegu których poprawiona mikroflora jelitowa przyczyniała
się do skrócenia czasu tranzytu jelitowego.
Opisywano, że krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe produkowane przez bakterie jelitowe są źródłem energii energii
dla jelitowych komórek nabłonkowych, a tym samym wspomagają perystaltykę jelitową. W prezentowanym badaniu
nie odnotowano wzrostu ilości krótkołańcuchowych wolnych kwasów tłuszczowych (KWKT).
Wyniki te sugerują, że B. lactis DN–173 010 wpływa na
regulację czasu tranzytu jelitowego, mikroflorę jelitową, a zwłaszcza częstość defekacji u kobiet z wolnym
czasem tranzytu jelitowego (STT) oraz, że ponad połowa pacjentów z wybranymi subiektywnymi, dokuczliwymi objawami ZJN może uzyskać wymierne korzyści
14
ze spożywania tego specyficznego produktu probiotycznego. Model badania z randomizacją, podwójnie ślepą
próbą i placebo jest wiarygodny i optymalny w ocenie
wpływu produktu na wyniki.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że ogólnie dostępny w Polsce produkt Activia® należy rekomendować w skojarzonym leczeniu ZJN,
a także leczeniu zaparć, niezależnie od płci, wieku
i szerokości geograficznej.
Piśmiennictwo:
1. Bouvier M., Méance S., Bouley C. i wsp.: Effects of consumption of a milk fermented by the
probiotic Bifidobacterium animalis DN-173 010 on colonic transit time in healthy humans. Biosci.
Microflora 2001; 20: 43-48.
2. Marteau P., Cuillerier E., Meance S. i wsp.: Bifidobacterium animalis strain DN-173 010 shortens
the colonic transit time in healthy women: a double-blind, randomized, controlled study. Aliment.
Pharmacol. Ther. 2002; 16: 587-593.
3. Nishida S., Ishikawa Y., Iino H.: Effect of Bifidobacterium lactis DN-173 010 on the intestinal
transit time, the condition of defecation and intestinal microflora: a randomized, double-blind,
placebo-controlled, cross-over study among healthy Japanese women. Pharmacometrics 2008;
74: 99-106.
4. Guyonnet D., Chassany O., Ducrotte P. i wsp.: Effect of a fermented milk containing
Bifidobacterium animalis DN-173 010 on the health-related quality of life and symptoms in irritable
bowel syndrome adults in primary care. A multicentre, randomised, double-blind, controlled trial.
Aliment. Pharmacol. Ther. 2007; 26: 475-486.
5. Marteau P., Cuillerier E., Méance S. i wsp.: Bifidobacterium animalis strain DN-173 010 shortens
the colonic transit time in healthy women: a double blind, randomized, controlled study. Aliment.
Pharmacol. Ther. 2002; 16: 587-593.