Ewolucja poglądów na zęby leczone endodontycznie u pacjentów

Ewolucja poglądów na zęby leczone endodontycznie u pacjentów

2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 2
2006
volume 2 no 2
Evolution of views on
endodontically treated teeth
in orthodontic patients
Ewolucja poglądów na zęby
leczone endodontycznie
u pacjentów ortodontycznych
Anna Komorowska1 ABDEF
Dorota Marzec2 ABDF
Izabella Dunin-Wilczyńska3 DE
Authors' Contribution
A - Study Design
B - Data Collection
C - Statistical Analysis
D - Data Interpretation
E - Manuscript Preparation
F - Literature Search
Wkład autorów
A - Plan badań
B - Zbieranie danych
C - Analiza statystyczna
D - Interpretacja danych
E - Redagowanie pracy
F - Wyszukiwanie piśmiennictwa
Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej
Akademii Medycznej im. Prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie
Chair and Department of Jaw Orthopedics Prof.
F. Skubiszewski Medical University of Lublin
Streszczenie
Abstract
Doniesienia dentystów praktyków oraz autorów artykułów dotyczące zębów leczonych kanałowo w praktyce
ortodontycznej są często sprzeczne i mylące.
CEL: prześledzenie ewolucji poglądów dotyczących
rezultatów badań publikowanych po 1942r.
MATERIAŁ I METODY: systemowy przegląd materiału z zastosowaniem kilku słów kluczowych przeprowadzono za pomocą wyszukiwarki Elsevier (bazy pełnotekstowej) i PubMed – Medline, po wprowadzeniu par haseł: 1. leczenie ortodontyczne i leczenie endodontyczne; 2.
leczenie ortodontyczne i resorpcja korzeni; 3. leczenie ortodontyczne i ankyloza oraz 4. przesuwanie zębów leczonych endodontycznie. Ogółem przejrzano 315 artykułów,
Evolution of views on endodontically treated teeth in
orthodontic patients. Rumors among practitioners and
author’s views on the canal treated teeth in orthodontic
practice are often contradictory and confusing.
AIM: to follow an evolution in opinions on the basis of
study results published after the year 1942.
MATERIAL AND METHODS: a systematic review
of literature, using pairs of key-words was performed by
means of Elsevier and PubMed-Medline. Altogether 315
articles were obtained, and after selection only 18 papers
corresponding strictly to the objective of the study were
included in the material. Twelve articles were used for metaanalysis of the intensity of root resorption and ankylosis in
__________
1
prof. dr hab., kierownik Katedry; professor, chairperson
2
lek. stom., stażysta; BDS, PG student
3
dr n. med., adiunkt; MDS, assistant professor
Adres autorów, Authors' Address:
Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej AM im. Prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie
ul. Karmelicka 7, 20-081 Lublin, Poland
[email protected]
33
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 2
2006
volume 2 no 2
z czego po selekcji włączono do materiału badawczego tylko 18 artykułów ściśle związanych z celem tych badań.
Wykorzystano 12 artykułów dla przeprowadzenia metaanalizy nasilenia resorpcji korzenia i ankylozy zębów leczonych i nieleczonych endodontycznie u pacjentów
ortodontycznych.
WYNIKI: poglądy na istniejące zależności pomiędzy
leczeniem endodontycznym a resorpcją korzenia zmieniały się na przestrzeni czasu. We wczesnych pracach stwierdzono, że po leczeniu kanałowym zęby są bardziej podatne
na resorpcję korzenia. Począwszy od lat 80-tych zwracano
uwagę na tę samą intensywność resorpcji korzenia w zębach leczonych endodontycznie i nieleczonych wśród pacjentów ortodontycznych. Ostatnie badania wykazały, że
leczenie endodontyczne zapobiega resorpcji korzenia w
zębach poddawanych siłom ortodontycznym. Zakres ruchów ortodontycznych zębów po leczeniu kanałowym i z
żywą miazgą był podobny i o wystąpieniu ankilozy donoszono tylko sporadycznie.
WNIOSEK: zęby leczone endodontycznie mogą być przesuwane ortodontycznie, a ryzyko resorpcji korzeni jest niższe
niż w zębach żywych. (Forum Ortod. 2006; 2:33-38)
SŁOWA KLUCZOWE:
ankyloza
leczenie ortodontyczne
ortodontyczne przesuwanie zębów
resorpcje korzeni
endodontically treated and untreated teeth in orthodontic
patients.
RESULTS: opinions on possible relationships between
endodontic treatment and root resorption have changed
with time. In early papers authors thought that after canal
treatment teeth are more susceptible to root resorption.
Starting from 1980s the same intensity of root resorption
in ednodontically treated and untreated teeth in orthodontic patients was reported. Recent studies revealed that endodontic treatment prevents root resorption in teeth
subjected to orthodontic forces. Range of orthodontic movements of teeth after canal treatment and with vital pulp was
similar, and ankylosis was reported occasionally.
CONCLUSION: Endodontically treated teeth can be
orthodontically moved, and a risk of root resorption is lower
than in vital teeth. (Orthod. Forum 2006; 2:33-38)
KEY WORDS:
ankylosis
endodontic treatment
orthodontic tooth movement
root resorption
Introduction
Wstęp
Przez dziesiątki lat zęby leczone kanałowo uważano w
przeszłości za bardziej niż inne narażone na usunięcie z
powodu stosunkowo częstych powikłań zapalnych, wynikających z nieprawidłowej techniki leczenia. Postęp techniczny oraz wprowadzenie giętkich, niklo-tytanowych
narzędzi rotacyjnych, mikroskopu zabiegowego i ultradźwięków umożliwiły idealne oczyszczenie ścian kanału
korzeniowego z resztek martwiczej miazgi (1).
Nowy sposób leczenia ednodontycznego przebiega
zgodnie z ustalonym schematem: tzw. metody mortalne
zostały zarzucone i zastąpione pulpektomią, wprowadzono leczenie jednoetapowe zamiast wieloetapowego i wyłączono z użytku leki bakteriobójcze drażniące ozębną, aby
nie uszkadzać jej funkcji po wypełnieniu kanału (2). Ustalono, że kanały należy wypełniać do poziomu 1-2 mm od
wierzchołka korzenia. Dokładność wykonania zabiegu
sprawdzana za pomocą radiowizjografii pozwoliła stwierdzić brak zmian w tkankach okołowierzchołkowych nawet
w badaniach odległych (3).
Ortodonci twierdzili, że nie można przesuwać zębów
leczonych endodontycznie, ale można je wykorzystać jako
zakotwiczenie w leczeniu ortodontycznym. Już w 1942 roku
Steadman (4) pisał o skłonności do ankylozy zębów leczonych endodontycznie i o nasilonej resorpcji ich korzeni
pod wpływem sił ortodontycznych. Z czasem ortodonci
przyznali, że przesunięcia ortodontyczne takich zębów są
możliwe, chociaż w mniejszym zakresie i w ciągu dłuższego czasu niż w przypadku zębów z żywą miazgą.
During decades, endodontically treated teeth were considered more likely to be removed due to relatively frequent inflammatory complications resulting from
inadequate treatment technique. Technological progress
with introduction of flexible, nickel-titanium rotary instruments, microscope and ultrasonic devices enabled the ideal cleaning of internal root canal walls from necrotic pulp
remnants (1). A new treatment protocol followed a predetermined schedule: the so called mortal procedure was gave
up and replaced by pulpectomy, one-stage instead of multistage treatment was introduced, any antibacterial treatment
irritating periodontal membrane was excluded from the
procedure to preserve its function after filling the canal
(2). The working length was established 1-2 mm short of
the radiographic apex. The precision of procedure was controlled by radiograph examination to confirm absence of
any pathologic symptoms in periapical tissues immediately after treatment and in a long-term examination (3).
Orthodontists claimed that endodontically treated tooth
cannot be moved, therefore may be used as anchorage in
orthodontic treatment. As early as in 1942, Steadman stated that after canal treatment teeth are prone to ankylosis
and intensive root resorption when orthodontic forces are
applied (4). With time, orthodontists admitted that orthodontic movement of such teeth is possible, although restricted in range and requiring much more time than teeth
with vital pulp.
Even now, some orthodontic practitioners planning
extraction treatment, prefer to remove first endodontically
treated teeth, even when such a choice makes teeth alignment more difficult and correction of malocclusion more
time-consuming. In literature, attention was recently paid
to special cases, where pulp therapy in upper incisors severely intruded after mechanical trauma, must be initiated
34
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 2
2006
volume 2 no 2
Nawet obecnie, niektórzy klinicyści przy planowaniu
leczenia z zastosowaniem ekstrakcji, wolą usunąć w pierwszej kolejności ząb leczony kanałowo, nawet jeżeli taki
wybór utrudni szeregowanie zębów i wydłuży czas korekty
wady zgryzu. W piśmiennictwie zwrócono ostatnio uwagę
na przypadki szczególne, w których leczenie miazgi siekaczy górnych wtłoczonych głęboko po urazie mechanicznym musi być podjęte przed repozycją ortodontyczną, aby
zapobiec zapalnym powikłaniom uszkodzonej pourazowo
miazgi, poddanej dodatkowo działaniu sił ortodontycznych,
co może doprowadzić do rozległej resorpcji korzeni (5).
Celem pracy było prześledzenie ewolucji poglądów na temat zębów leczonych kanałowo u pacjentów ortodontycznych
w oparciu o wyniki badań publikowanych od roku 1942.
Materiał i metody
Materiał gromadzono metodą przeglądu systemowego
za pomocą wyszukiwarki Elsevier (bazy pełnotekstowej) i
PubMed – Medline, po wprowadzeniu par haseł: 1. leczenie ortodontyczne i leczenie endodontyczne; 2. leczenie
ortodontyczne i resorpcja korzeni; 3. leczenie ortodontyczne i ankyloza oraz 4. przesuwanie zębów leczonych endodontycznie.
Początkowo otrzymano dane bibliograficzne 315 artykułów, w których występowało przynajmniej jedno z par
haseł zadanych wyszukiwarce. Wymienione pary haseł znaleziono w artykułach opublikowanych w następujących
czasopismach: Angle Orthodontist, American Journal of
Orthodontics, American Journal of Orthodontics and
Dentofacial Orthopedics, Czasopismo Stomatologiczne,
Endodontic Practice, European Journal of Orthodontics,
International Endodontic Journal, Journal of Endodontics, Kanagawa Shigaku, Seminars in Orthodontics, Singapore Dental Journal.
Spośród 315 artykułów na badany temat, 187 (59,4%)
publikacji ogłoszono w czasopismach ortodontycznych. Nie
znaleziono żadnego artykułu na temat wykorzystania zębów zdewitalizowanych jako zakotwiczenia w ortodontycznym przemieszczaniu zębów.
Po wstępnej selekcji do dalszej analizy pozostawiono
tylko 12 publikacji, związanych ściśle z celem pracy. Do
spisu piśmiennictwa włączono również 3 artykuły dotyczące nowoczesnych technik leczenia endodontycznego oraz 3
oryginalne publikacje na temat szczególnych aspektów resorpcji korzeni zębów w ortodoncji. Ogółem wykorzystano 18 prac, z których 12 posłużyło do przeprowadzenia
meta-analizy częstości występowania i nasilenia resorpcji
korzeni i ankylozy zębów leczonych i nieleczonych kanałowo u pacjentów ortodontycznych.
before orthodontic reposition starts, to avoid inflammatory complications from injured pulpal tissues, additionally
subjected to orthodontic forces, with the risk of excessive
root resorption (5).
The aim of study was to follow an evolution in opinions
on ednodontically treated teeth in orthodontic patients on
the basis of studies results published after the year 1942.
Material and Methods
Material was collected as systematic review of literature by means of Elsevier and PubMed-Medline on the
basis of following pairs of key-words:
1. orthodontic and endodontic treatment
2. orthodontic treatment and root resorption
3. orthodontic treatment and ankylosis
4. movability of nonvital teeth
Initially 315 articles containing at least one pair of listed above key-words were obtained. The articles were taken
from the following journals: Angle Orthodontist, American Journal of Orthodontics, American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, Czasopismo
Stomatologiczne, Endodontic Practice, European Journal of Orthodontics, International Endodontic Journal,
Journal of Endodontics, Kanagawa Shigaku, Seminars in
Orthodontics, Singapore Dental Journal.
Among 315 papers, 187 (59,4%) were found in orthodontic journals. No paper presenting nonvital teeth as anchorage for orthodontic tooth movement was found. Most
of the orthodontic studies concerned a variety of aspects of
external root resorption during orthodontic treatment,
mainly in vital teeth. After preliminary selection it was
decided to leave only 12 articles for further analysis, corresponding strictly to the objective of the study. Additionally
3 papers concerning contemporary techniques of endodontic treatment and 3 orthodontic papers on different aspects
of root resorption were included in references list. Altogether, 18 articles were chosen for assessement, and 12 of
them created a basis for meta-analysis of the prevalence
and intensity of root resorption in ednodontically treated
and untreated teeth in orthodontic patients.
Results
Findings concerning the influence of orthodontic forces on root resorption in vital and nonvital teeth were presented in Table 1.
Wyniki
Wyniki badań na temat wpływu sił ortodontycznych na
resorpcję korzeni w zębach leczonych kanałowo i zębach z
żywą miazga przedstawiono w tabeli 1.
35
Prace oryginalne
2006
Original papers
tom 2 nr 2
2006
volume 2 no 2
Tabela 1. Resorpcja korzeni i ankyloza zębów leczonych endodontycznie i zębów z żywą miazgą po leczeniu ortodontycznym
Table 1. Root resorption and ankylosis after orthodontic treatment in endodontically treated and vital teeth
Autor
Author
Rok
Year
Czasopismo
Journal
Resorpcja korzeni
Resorption
Ankyloza
Ankylosis
Uwagi
Comments
Steadman
1942
Angle Orthod
bardziej nasilona
increased
częstsza
more frequent
utrata wysokości wyrostka
zębodołowego
loss of alveolar bone height
Wickwire i wsp.
1974
Angle Orthod
bardziej nasilona
increased
taka sama
same
zakres ruchów ortodontycznych
taki sam
range of movements the same
Mattison i wsp.
1984
J Endod
taka sama
same
taka sama
same
Kokich, Artun
1987
AJODO
taka sama
same
taka sama
same
Satoh
1990
Kanagava Shigaku mniej nasilona
decreased
brak danych
no data
Spurrier i wsp.
1990
AJODO
mniej nasilona
decreased
brak danych
no data
Mirabella, Artun
1995
Eur J Orthod
brak danych
wyraźnie mniejsza
significantly decreased no data
Steiner, West
1997
Seminar Orthod
raczej mniejsza
rather decreased
taka sama
same
Hamilton, Gutmann 1999
J Endod
mniej nasilona
decreased
brak danych
no data
utrata wysokości wyrostka
zębodołowego
loss of alveolar bone height
Dominguez-Veilleux, 2004
Gutmann
Singapore Dent J
mniej nasilona
decreased
brak danych
no data
leczenie kanałowe zapobiega
resorpcji korzeni
canal treatment prevents root
resorption
Chaushu i wsp.
AJODO
mniej nasilona
decreased
brak danych
no data
leczenie kanałowe zapobiega
resorpcji korzeni
canal treatment prevents root
resorption
2004
Chronologicznie, prawdopodobnie pierwszy opis skrócenia korzeni zębów z wypełnionymi kanałami podczas
leczenia ortodontycznego pochodzi z roku 1942, a obserwacje te potwierdzono na grupie 45 pacjentów ortodontycznych w 1974 roku. We wczesnych pracach, autorzy
doszli do wniosku, że zęby leczone endodontycznie są bardziej skłonne do resorpcji korzeni i ankylozy niż zęby z
żywą miazgą. Począwszy od lat 80. XX wieku autorzy zgodnie opisywali brak różnic w resorpcji korzeni zębów leczonych i nieleczonych endodontycznie. Dziesięć lat później
wszyscy badacze podkreślali mniejszą podatność zębów
leczonych kanałowo na resorpcję pod wpływem sił ortodontycznych. Od roku 1995 autorzy kilkakrotnie powtarzali, że leczenie endodontyczne zapobiega resorpcji
korzeni.
leczenie kanałowe zapobiega
resorpcji korzeni
canal treatment prevents root
resorption
Chronologically, the first observation on shortening of
tooth roots with filled canals during orthodontic treatment
was probably the one reported in 1942 and confirmed in
1974 in a group of 45 patients. In early papers, authors
presented the opinion that endodontically treated teeth
were more prone to root resorption and ankylosis than vital teeth. Starting from the 1980s, authors noted the same
intensity of root resorption in endodontically treated and
untreated teeth in orthodontic patients. Ten years later all
investigators stressed a lesser susceptibility to root resorption in endodontically treated teeth. Since 1995 several
authors have reported that endodontic treatment prevents
root resorption.
Ankylosis has been investigated to a lesser extent. In 6
of 12 papers authors did not mention the problem; in other
36
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 2
2006
volume 2 no 2
Zjawisko ankylozy rzadziej było przedmiotem badań.
W 6 z12 prac brakowało danych na ten temat; w 5/12 częstość występowania ankylozy po leczeniu ortodontycznym
była taka sama w zębach żywych i leczonych endodontycznie, a tylko w jednej pracy ankylozę stwierdzano częściej
po leczeniu kanałowym. Spośród innych objawów w roku
1942 opisano lokalne zahamowanie wzrostu pionowego
wyrostka zębodołowego wokół zębów leczonych endodontycznie i zjawisko to podkreślono ponownie w roku 1999.
Zęby leczone endodontycznie można było przesuwać
ortodontycznie w takim samym zakresie i w podobnym
tempie jak zęby z żywą miazgą.
Dyskusja
W większości publikacji ortodontycznych podkreślano zjawisko resorpcji zewnętrznej korzeni jako powszechnie występujący i niepożądany skutek uboczny sił
ortodontycznych stosowanych w celu przemieszczania zębów w kości. Stwierdzono, że możliwość wystąpienia resorpcji wzrasta, jeżeli leczenie ortodontyczne jest
długotrwałe, a zastosowane siły są duże i ciągłe (6). Autorzy opisywali dwudziestokrotny wzrost ryzyka nasilonej
resorpcji korzeni siekaczy górnych podczas kamuflażu ortodontycznego wad kl. III, jeżeli korony zębów wychylano
nadmiernie dowargowo, a korzenie stykały się z blaszką
zbitą kości od strony podniebienia (7). Badania wykazały,
że bardziej ryzykowna jest intruzja zębów, podczas gdy ekstruzja może nawet chronić przed resorpcją (8). Badania
par rodzeństwa doprowadziło do wniosku, że skłonność
do skracania korzeni zębów podczas leczenia ortodontycznego występuje rodzinnie, co może świadczyć o wpływie
czynników genetycznych (9).
Poglądy na temat związków między leczeniem endodontycznym a resorpcja zewnętrzną korzeni zębów u pacjentów ortodontycznych przeszły ewolucję. Początkowo
sądzono, że zęby leczone kanałowo są bardziej podatne na
resorpcję (4, 10), następnie odrzucano istnienie ścisłego
związku między tymi faktami (11,12), a obecnie przeważa
opinia, że leczenie endodontyczne zmniejsza ryzyko resorpcji korzeni lub nawet jej zapobiega, pod warunkiem
zachowania zdrowej ozębnej ( 5,13,14,15,16,17,18).
Ustalono, że żywa miazga odgrywa ważną rolę w procesach resorpcji i remodelowaniu powierzchni korzenia podczas ortodontycznego przesuwania zęba. Normalna reakcja
miazgi na ucisk siły ortodontycznej polega na uwolnieniu
neuroprzekaźników, wpływających na przepływ krwi i
metabolizm komórkowy. Następstwem jest naprzemienna
resorpcja i odkładanie cementu, co może prowadzić do
skrócenia korzenia, jeżeli resorpcja jest większa niż procesy naprawcze, albo do ankylozy czyli połączenia między
zębem i kością wyrostka zębodołowego, jeżeli procesy naprawcze wzięły górę nad resorpcją.
W zębach z odciętą miazgą, na skutek spadku aktywności odontoklastów wielojądrzastych, resorpcja korzenia
pojawia się później i jest słabiej nasilona niż w zębach z
żywą miazgą (14).
5 /12 the occurrence of ankylosis after orthodontic treatment was similar in vital and nonvital teeth and only in one
article higher frequency of ankylosis after canal treatment
was reported. The earliest report on the loss of crestal bone
height arround endodontically treated tooth was the one
published in 1942, but next similar observation was confirmed only in the late 1990s.
Discussion
In most orthodontic papers, the phenomenon of external root resorption as the common and undesired side effect of orthodontic forces applied for moving tooth through
the bone, has been emphasized. It was found that potential
for resorption increases when orthodontic treatment is prolonged, especially with heavy and continuous forces (6).
Authors described a twenty-fold increase in risk of severe
root resorption for maxillary incisors during camouflage
treatment in Class III cases, when teeth crowns are tipped
labially and roots are in contact with the lingual cortical
plate (7). Studies revealed that more risky is orthodontic
intrusion, while extrusion may even protect against resorption (8). Studies on pairs of siblings brought to the conclusion that some families are more prone to roots shortening
during orthodontic treatment, therefore a role of genetic
factors in root resorption cannot be excluded (9).
Opinion on a possible relationship between endodontic treatment and external root resorption changed with
time. Previously, it was thought that canal treated teeth are
more susceptible for resorption (4, 10), later on such correlation has been rejected (11, 12) and currently diminished risk of root resorption in endodontically treated teeth
in orthodontic patients has been reported, leading to conclusion that canal treatment can protect against severe root
resorption under condition that periodontal tissues remain
untouched (5,13,14, 15,16, 17,18).
It has been confirmed, that vital pulp plays an important role in the process of resorption and remodeling of the
external surface of the root during orthodontic movement.
Normally, pulp response to the orthodontic force pressure
depends on releasing neurotransmitters, which influence
blood flow and cellular metabolism. It results in intermittent resorption and deposition of cementum, which may
eventually lead to root shortening, when the amount of resorption exceeds the repairing process, or to ankylosis due
to excessive repair, which leads to union between tooth and
alveolar bone.
In teeth after pulpectomy, root resorption is slower and
milder as the result of the decreased activity of multinucleoted odontoblasts (14). As many investigators have supported the opinion that endodontic treatment may prevent
root resorption (15,16,17,18), it seems logical to forget
previous rumors on the enormous risk of root resorption
in devitalized teeth in orthodontic patients. Author’s views
on ankylosis in ednodontically treated teeth are rather
sparse. The range of orthodontic movements in such cases
has been described as the same as in vital teeth (10). Thus,
in the literature no justification for intentional devitaliza-
37
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 2
2006
volume 2 no 2
W świetle zgodnej opinii wielu badaczy, że leczenie
ednodontyczne może zapobiegać resorpcji korzeni
(15,16,17,18), wydaje się logiczne zapomnieć o wcześniejszych pogłoskach na temat nadmiernego ryzyka resorpcji
korzeni zębów dewitalizowanych u pacjentów ortodontycznych. Nieliczni autorzy wypowiadali się na temat ankylozy
zębów leczonych endodontycznie, jednak badanie zakresu
możliwych przesunięć tych zębów wykazało brak różnic z
zębami z żywą miazgą (10). Oznacza to, że w piśmiennictwie nie znaleziono usprawiedliwienia dla planowej dewitalizacji zębów w celu wykorzystania ich jako wzmocnienia
zakotwiczenia ortodontycznego.
Wnioski
tion of tooth for anchorage reiforcement purposes has been
found.
Conclusions
Contemporary endodontics creates a possibility of longterm preservation of teeth after canal treatment.
Endodontically treated teeth may be orthodontically
moved, and a risk of resorption roots is decreased in comparison to vital teeth.
Planning extraction for orthodontic reasons, the benefit
for treatment result (like releasing of crowding or correction of malocclusion) should be considered, independently from previous endodontic treatment of teeth.
Współczesna endodoncja stwarza możliwości długoterminowego utrzymania zębów leczonych kanałowo.
Zęby te można przesuwać ortodontycznie z mniejszym
ryzykiem resorpcji korzeni niż zęby z żywą miazgą.
Przy wyborze zęba do usunięcia ze wskazań ortodontycznych, należy kierować się wyłącznie przewidywaną
korzyścią w postaci rozładowania stłoczeń lub poprawy
okluzji, i nie uzależniać wyboru od przebytego leczenia
endodontycznego.
Piśmiennictwo
References
10. Wickwire NA, McNeil MH, Norton LA, Duell RC. The Effects
of Tooth Movement Upon Endodontically Treated Teeth. Angle
Orthod. 1974; 44: 235-42.
1. Sonntag D, Delschen S, Stachniss V. Root-canal shaping with
manual and rotary Ni-Ti files performed by students. International Endodontic Journal 2003; 36: 715-23.
11. Mattison GD, Delivanis HP, Delivanis PD, Johns PJ. Orthodontic rooth resorption of vital and endodontically treated teeth. J Endod. 1984; 10: 354-8.
2. Hizatugu R, Fava LR, Matayashi AK. One versus two-appointment endodontic therapy. Endodontic Practice 2002; 6: 17-20.
12. Kokich VG, Artun J. Long-term effect of root proximity on
periodontal health after orthodontic treatment. Am J Orthod
Dentofac Orthop 1987; 91: 125-30.
3. Ricucci D. Apical limit of root canal instrumentation and obturation, part 1. International Endodontic Journal 1998; 31: 38493.
4. Steadman SR. Resume of the literature on root resorption. Angle Orthod 1942;12: 29-36.
5. Chaushu S, Shapira J, Heling I, Becker A. Emergency orthodontic treatment after the traumatic intrusive luxation of maxillary
incisors. Am J Orthod Dentofac Orthop 2004; 126: 162-72.
13. Spurrier SW, Hall SH, Joondeph DR, Shapiro PA, Riedel RA. A
comparison of apical root resorption during orthodontic treatment in endodontically treated and vital teeth. Am J Orthod
Dentofac Orthop 1990; 97: 130-4.
14. Satoh I. Root resorption of vital and endodotically treated teeth
in orthodontic movement. Kanagawa Shigaku 1990; 24 : 60117.
6. Vlaskalic V, Boyd RL, Baumrind S. Etiology and sequelae of
root resorption. Semin Orthod 1998; 4: 124-31.
15. Mirabella AD, Artun J. Prevalence and severity of apical root
resorption of maxillary anterior teeth in adult orthodontic patients. Eur J Orthod 1995; 17: 93-9.
7. Kaley J, Phillips C. Factors related to root resorption in edgewise
practice. Angle Orthod 1991; 61: 125-32.
16. Steiner DR, West JD. Orthodontic-endodontic treatment planning of traumatized teeth. Semin Orthod 1997; 3: 39-44.
8. Parker RJ, Harris EF. Direction of orthodontic tooth movements associated with external apical root resorption of the maxillary central incisor. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1998:
114: 677-83.
17. Hamilton RS, Gutmann JL. Endodontic-orthodontic relationships: a review of integrated treatment planning challenges. International Endodontic Journal 1999; 32: 343-60.
9. Harris EF, Kineret SE, Tolley EA. A heritable component for
external apical root resorption in patients treated orthodontically. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1997; 111: 301-09.
18. Dominguez-Veilleux MS, Gutmann JL. Absence of apical resorption during orthodontic treatment on a tooth with a complicated crown fracture and root canal treatment: a case report.
Singapore Dent J. 2004; 26: 44-8.
38