Od Karbonu do krajobrazu post-industrialnego –zapis zmian

Dr inż. arch. Justyna Gorgoń
Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych
Katowice
Od Karbonu do krajobrazu post-industrialnego –zapis zmian utrwalony poprzez wizję
artystyczną i analizę naukową.
Pod tym rozbudowanym tytułem, który w języku angielskim nosi akronim C.O.A.L. jest
realizowany Projekt w ramach Programu Unii Europejskiej ”Kultura 2007- 2013”. Główne
przesłanie tego Projektu jest zgodne z założeniami Programu Kultura - ma na celu
wzmocnienie współpracy międzynarodowej w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego
poprzez podkreślenie roli kultury i dziedzictwa. Projekt C.O.A.L. zwraca swoją uwagę ku
dorobkowi kultury technicznej i dziedzictwu post- industrialnemu tzw. ”starych regionów”
przemysłowych Europy. Idea projektu „C.O.A.L.” – oparta została na wyjątkowości i
znaczeniu krajobrazu, w europejskich regionach o dominacji przemysłu i intensyfikacji
procesów urbanizacyjnych. Regiony te to: Nord-pas de Calais, Zagłębie Ruhry i Górny
Śląsk. Łączy je wspólna historia geologiczna, która zaczyna się około 345 mln temu i trwa
przez następne 65 milionów lat. Wtedy na rozległych obszarach półkuli północnej zachodziły
intensywne procesy węglotwórcze. Ciepły i wilgotny klimat, zbiorowiska szybko rosnących
roślin, głównie skrzypów i widłaków o znacznych gabarytach miały decydujące znaczenie w
procesie powstania węgla. Ten ważny, wspólny epizod geologiczny będzie miał decydujące
znaczenie dla dalszego rozwoju trzech europejskich regionów. W XIX wieku, odkrycia i
nowatorskie rozwiązania techniczne pozwoliły w pełni wykorzystać zgromadzone w ziemi
zasoby. Nowe zdobycze techniki umożliwiły niespotykany dotąd rozwój wydobycia węgla i
opartej na nim produkcji przemysłowej, głównie produkcji stali i metali kolorowych. Rewolucja
przemysłowa, która spowodowała gwałtowną industrializację tych regionów przyśpieszyła
procesy urbanizacyjne, i przesądziła o dalszej ich historii miała także wpływ na życie
mieszkańców. W tych regionach mieszkają ludzie, którzy znają smak ciężkiej pracy, która
często łączyła się z rzeczywistym niebezpieczeństwem. Ich wrażliwość kształtowana była
przez świat podziemi kopalń i zróżnicowaną przestrzeń miast i osad robotniczych. Zakłady
pracy – kopalnie i huty stały się widocznym i jasno rozpoznawalnym znakiem odrębności
kulturowej tych regionów. Obiekty przemysłowe wpisane w krajobraz przez wiele lat
pozwalały na emocjonalną identyfikację mieszkańców ze swoimi „małymi ojczyznami”. Ta
kulturowa odrębność obszarów przemysłowych została poddana ostrej konfrontacji z
rzeczywistością wynikającą ze zmian politycznych, gospodarczych i technologicznych. Po
latach monokultury przemysłowej nadeszły czasy restrukturyzacji przemysłu ciężkiego i
transformacji ekonomicznej regionów przemysłowych. Proces ten przebiegał i przebiega
nadal z różną dynamiką w zależności od miejsca. Inaczej wygląda to we Francji, inaczej w
Niemczech, a jeszcze inaczej w Polsce. To co jest dzisiaj jest wspólnym mianownikiem tych
regionów to konieczność zmierzenia się z nowymi wyzwaniami jakie niesie globalizacja i
zmiany technologiczne oraz potencjalne zagrożenia środowiskowe. Regiony poprzemysłowe
muszą walczyć ze skutkami
ekonomicznymi, społecznymi i środowiskowymi swojej
niedawnej przeszłości, ale także muszą dbać o ochronę przemysłowego dziedzictwa
będącego ważnym elementem ich tożsamości kulturowej i sposobem na budowanie nowych
wizji rozwoju.
Międzynarodowa Konferencja Naukowa Projektu COAL
KRAJOBRAZ ZBUDOWANY NA WĘGLU
Intelektualna i artystyczna perspektywa różnorodności krajobrazów w regionach
poprzemysłowych
15 maja 2008 r., Katowice
Celem unijnego projektu C.O.A.L. jest analiza, ocena i interpretacja krajobrazu postindustrialnego drogą międzynarodowego, międzykulturowego i interdyscyplinarnego dialogu
pomiędzy Nauką i Sztuką. W projekcie tym przenikają się działania naukowców i praktyków,
inżynierów, planistów, architektów oraz artystów. Projekt pozwala spojrzeć na ten sam
problem z różnych punktów widzenia oraz w oparciu o odmienny zasób regionalnych
doświadczeń.
Projekt składa się z kilku zasadniczych elementów. Jednym z nich jest nimi bezpośrednie
doświadczenie twórcze grupy kilkunastu artystów z regionów biorących udział w projekcie,
którzy po trzech studialnych podróżach, przygotowali swoje wypowiedzi artystyczne w formie
prac prezentowanych w czasie trwania projektu na wystawach w trzech partnerskich
regionach. Kolejnym ważnym elementem składowym jest Międzynarodowa Konferencja
Naukowa organizowana przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, która jest
ukierunkowana na problematykę przekształceń krajobrazu post- industrialnego dawnych
europejskich regionów przemysłowych. Celem konferencji jest prezentacja szerszemu
audytorium zamierzonego eksperymentu-zderzenia naukowej analizy i oceny i percepcji
zagadnień degradacji krajobrazu oraz możliwości i sposobów jego odnowy, z artystycznym
odbiorem tegoż krajobrazu i wyrażeniem wizji jego przekształceń poprzez sztukę.
Prezentacje i wystąpienia konferencyjne mają na celu podkreślenie znaczenia przekształceń
krajobrazu post-industrialnego jako zapisu procesów rozwoju, degradacji i transformacji
obszarów przemysłowych oraz wskazanie kierunków możliwych działań związanych z ich
przekształceniami, a także uwrażliwienie szerokiego grona odbiorców na potencjalne skutki
zaniechania działań ochronnych i rewitalizacyjnych. Przygotowane są przez przedstawicieli
środowisk naukowych z trzech uczestniczących w Projekcie krajów. Prezentowane w trakcie
konferencji referaty zostaną opracowane redakcyjnie i wydane w formie publikacji dostępnej
we krajach biorących udział w Projekcie.
Ostatni element Projektu C.O.A.L. stanowi wydarzenie multimedialne – „MOST” dźwiękowy,
spotkanie w rzeczywistym czasie uczestników i odbiorców Projektu w trzech krajach, za
pośrednictwem nowoczesnych mediów komunikacyjnych.
Najcenniejszym jednak elementem tego Projektu jest możliwość spotkań, wymiany poglądów
i doświadczeń szerokiego i zróżnicowanego grona uczestników, wspólne objazdy studialne,
spotkania i wernisaże, praca przy organizacji kolejnych wydarzeń Projektu, rozmowy i posty
na stronie internetowej, wspólne poznawanie regionów i rozpoznawanie w nich zapisu
własnych emocji i przeżyć.
Międzynarodowa Konferencja Naukowa Projektu COAL
KRAJOBRAZ ZBUDOWANY NA WĘGLU
Intelektualna i artystyczna perspektywa różnorodności krajobrazów w regionach
poprzemysłowych
15 maja 2008 r., Katowice