a2 Stypulkowski - Studia i Materiały "Miscellanea Oeconomicae"

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 14, Nr specjalny/2010
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach
Rozwój regionów
Wojciech Stypułkowski1
KAPITAŁ SPOŁECZNY JAKO CZYNNIK ROZWOJU
REGIONALNEGO W PROJEKTACH
FINANSOWANYCH Z FUNDUSZY EUROPEJSKICH
1. Wstęp
Zainteresowanie problematyką kapitału społecznego na gruncie nauk ekonomicznych związane jest z poszerzeniem perspektywy poznawczej poprzez otwarcie refleksji ekonomicznej na te zjawiska społeczne, które mają wpływ na gospodarowanie oraz na wykorzystanie metod badań społecznych do analiz zjawisk
gospodarczych. Co więcej kapitał społeczny zaczął być uwaŜany za jeden z głównych czynników wpływających na rozwój społeczno-gospodarczy2. Podkreśla się,
Ŝe substytucja kapitału fizycznego przez kapitał wiedzy, czy teŜ samo wzmacniający się proces akumulacji kapitału wiedzy, kapitału ludzkiego i kapitału społecznego są siłami napędowymi gospodarki opartej na wiedzy3. Według E. Okoń-Horodyńskiej istnieją trzy cele polityki regionalnej opartej na innowacyjności
w Unii Europejskiej4:
1. uczyć jak się uczyć,
2. rozszerzać i mobilizować lokalne moŜliwości,
1
2
3
4
Mgr Wojciech Stypułkowski, doktorant, Uniwersytet w Białymstoku.
Zob. m.in. Z. Przygodzki, Znaczenie kapitału społecznego w rozwoju [w:] A. Jewtuchowicz (red.)
Wiedza, innowacyjność, przedsiębiorczość a rozwój regionu, Wydawnictwo Uniwersytetu Łodzkiego, Łódź 2004, s. 102; T.G. Grosse, Przegląd koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego,
Studia Regionalne i Lokalne 1 (8)/2002.
R. Domański, Samowzmacnianie się rozwoju miast i regionów w gospodarce intensyfikującej
wykorzystanie wiedzy. Wnioski z nowej teorii rozwoju endogenicznego, Przegląd Geograficzny
2005, t. 77, s. 137.
E. Okoń-Horodyńska, Jak budować regionalne systemy innowacji, IBnGR, Gdańsk 2000.
23
3. budować zdolności przez wpływ społeczny.
Cele te współgrają z potrzebą budowania kapitału społecznego. Wzmacnia on
niewątpliwie moŜliwości lokalnego społeczeństwa, poprzez swoje oddziaływanie
na potencjał tkwiący w regionie i ułatwia cyrkulację wiedzy, zwłaszcza wiedzy
milczącej. Według C. Trigilii dobre wyposaŜenie w kapitał społeczny pozwala na
uruchomienie programów, które są bardziej skuteczne i efektywne w promowaniu
kapitału ludzkiego, dostarczaniu specjalistycznej wiedzy oraz kolektywnych dóbr
w postaci usług dla infrastruktury i firm. W konsekwencji jest on strategicznym
zasobem, który sprzyja uzyskaniu przewagi konkurencyjnej pewnego terytorium5.
Dlatego teŜ istotnym wydaje się, by równieŜ przy realizacji programów współfinansowanych z Unii Europejskiej w większym niŜ dotychczas stopniu zwracać
uwagę na problem kapitału społecznego jako czynnika rozwoju regionalnego.
2. Kapitał społeczny w rozwoju regionalnym
Źródłem kapitału społecznego są więzi społeczne w jakich uczestniczą i jakie
mają do dyspozycji grupy i jednostki na polu ekonomii. Stanowią go czynniki,
które kształtują jakość ludzkich interakcji, zlokalizowane w jednostkach i ich obopólnych relacjach, wiąŜące oraz łączące ludzi ze sobą, co ułatwia współdziałanie,
kooperację i wymianę6. Dlatego teŜ uwzględnienie szerokiego kontekstu społecznego, w tym relacji międzyludzkich, wpływu grupy na działania jednostki oraz
określenie ich znaczenia dla systemu gospodarczego staje się w ekonomii istotnym
uzupełnieniem dotychczasowego podejścia badawczego. Według T. Kaźmierczaka
ekonomiczna wartość kapitału społecznego polega na:
− przepływie wiedzy i informacji oraz dzielenia się nimi, w szczególności w sytuacji niepewności,
− koordynacji działań, opartej przede wszystkim na zaufaniu,
− kolektywnym podejmowaniu decyzji, zwłaszcza w odniesieniu do dóbr publicznych7.
Wspomniany wyŜej autor podnosi równieŜ, Ŝe wartość kapitału społecznego
tkwi w jego słuŜebności i tym, Ŝe pozwala on łączyć i bardziej efektywnie wykorzystywać inne typy kapitałów, dzięki czemu moŜe stanowić remedium na zawodność rynku.
Analizując jego wpływ na rozwój gospodarczy regionów naleŜy stwierdzić, Ŝe
kapitał społeczny rozumiany jako połączenia sieciowe pomiędzy podmiotami na
określonym terytorium oraz tradycje kulturowe, normy zachowań społecznych
i wspólne postawy, sprzyja: współpracy w perspektywie długookresowej, intensy5
6
7
C. Trigilia, Social Capital and Local Development, „European Journal of Social Theory” 2001
4 (4), s. 435.
J. Bartkowski, Kapitał społeczny i jego oddziaływanie na rozwój w ujęciu socjologicznym [w:]
M. Herbst, Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2007, s. 54.
T. Kaźmierczak, Kapitał społeczny a rozwój społeczno-ekonomiczny – przegląd podejść [w:]
T. Kaźmierczak, M. Rymsza (red.), Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007, s. 50.
24
fikacji relacji ekonomicznych i budowaniu zaufania8. Jest to kluczowym czynnikiem konkurencyjności jednostek samorządu terytorialnego. Kapitał społeczny
sprzyja teŜ redukcji kosztów transakcyjnych. Zaufanie partnerów i wynikająca
stąd wzajemność pozwala na szybszą wymianę gospodarczą i nie zmusza przedsiębiorców do wytworzenia odpowiednich rezerw na zabezpieczenia transakcji9.
Dodatkowo kapitał społeczny umoŜliwia cyrkulację tzw. wiedzy milczącej, która
co prawda nie jest skodyfikowana i nie podlega mechanizmom rynkowym,
uwieczniona jest wszakŜe w „pamięci terytorium”10.
Według N. Hansena terytorialna bliskość firm dostarcza bodźców do ich większej konkurencyjności11. Przy czym istotnym jest stworzenie odpowiedniego środowiska innowacyjnego (systemów innowacyjnych), które pobudzałoby przedsiębiorczość. MoŜe odbywać się to poprzez regionalne i lokalne sieci współpracy
między firmami, instytucjami gospodarczymi, społecznymi, doradczymi i administracyjnymi. Takie powiązania pomiędzy instytucjami według M. Adamowicza
pozwalają na stworzenie dobrych warunków dla wymiany informacji, pomysłów,
budowy zaufania i rozwoju współpracy12. Koncepcja kapitału społecznego przywoływana jest w opracowaniach dotyczących klastrów, gdzie traktowany jest on
jako wewnętrzne spoiwo grona. Wynika to z faktu, iŜ gęsta sieć współpracujących
ze sobą podmiotów powstaje zwykle na obszarze o wysokim kapitale społecznym.
Podmioty działające w strukturze klastrowej tworzą ze sobą system wzajemnych
interakcji i zaleŜności owocujący efektem synergii13. W efekcie firmy rozwijają
się szybciej, a co za tym idzie takŜe gospodarka regionalna. JednakŜe nie jest to
moŜliwe bez odpowiedniego poziomu kapitału społecznego.
3. Kapitał społeczny w projektach współfinansowanych ze środków europejskich
W projektach europejskich nastawionych na rozwój regionów kategoria kapitału społecznego nie występuje zbyt często. Z reguły określenie to występuje
w dwóch kontekstach znaczeniowych. Pierwszym z nich jest problem wykluczenia
społecznego i integracji społecznej, co wiąŜe się bardziej z międzyludzkim oddziaływaniem kapitału społecznego. Drugim kontekstem, znacznie bardziej istotnym
ze względu na rozwój regionalny, jest jego wpływ na kształtowanie się sieci pod8
A. Wojewódzka, Znaczenie kapitału społecznego w rozwoju lokalnym [w:] M. Adamowicz (red.),
Samorządy i społeczności lokalne w zrównowaŜonym rozwoju obszarów wiejskich, „Prace Naukowe KPAiM, SGGW” nr 40, Wyd. SGGW, Warszawa 2006, s. 172.
9
F. Fukuyama, Zaufanie a droga do dobrobytu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 20.
10
I. Pietrzyk, Polityka regionalna UE i regiony w państwach członkowskich, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa 2000, s. 28.
11
N. Hansen, Competition. Trust and Reciprocity In the Development of Innovative Regional Milieux, Papers in Regional Science 1992, 71, 2, s. 95-105.
12
M. Adamowicz, Dyfuzja innowacji jako czynnik rozwoju regionalnego [w:] M. Adamowicz (red.),
Zarządzanie wiedzą w agrobiznesie w warunkach polskiego członkostwa w Unii Europejskiej,
„Prace Naukowe KPAiM SGGW” nr 35, Wyd. SGGW, Warszawa 2006, s. 589.
13
T. Rzewuski, Rozwój klastrów jako innowacyjna forma funkcjonowania zachodniopomorskich
przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe nr 453, Ekonomiczne Problemy Usług nr 8, Uniwersytet
Szczeciński, Szczecin 2007, s. 256.
25
miotów, a co za tym idzie umoŜliwienie wymiany wiedzy oraz rozwój inicjatyw
klastrowych, bądź teŜ klastrów.
Po przystąpieniu do Unii Europejskiej realizowano w Polsce projekty dotyczące klastrów, które były współfinansowane ze środków europejskich. W ramach
kilku z nich przeprowadzono badania próbując określić siłę, schematy i bariery
w istniejących powiązaniach pomiędzy podmiotami tworzącymi potencjalne grona
oraz diagnozując stan i potencjał konkurencyjny tychŜe gron.
Cele większości projektów dotyczących klastrów określano jako zachęcanie
przedsiębiorstw, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych,
szkół wyŜszych (jednostek B+R) do współpracy, w wyniku czego miała powstać
stabilna sieć łącząca firmy i instytucje związane z daną branŜą. Poprzez to zamierzano poprawić konkurencyjność działań i innowacyjność firm, rozwój przedsiębiorczości, zwiększyć efektywność programów odpowiadających na potrzeby
strategicznych branŜ regionu.
W ramach badań realizowanych podczas niektórych projektów analizowano
uwarunkowania regionalne oddziaływujące na moŜliwości powstawania i rozwoju
klastrów w regionie. W ich trakcie pytano między innymi o charakter i rodzaj
współpracy pomiędzy firmami, instytucjami otoczenia biznesu, szkołami wyŜszymi, a takŜe o powody braku takiej współpracy. W ramach projektów tworzono
równieŜ strategie rozwoju klastrów, czy teŜ analizy potrzeb innowacyjnych firm.
W opracowaniach tych rozwaŜano równieŜ problemy współpracy pomiędzy
przedsiębiorstwami, wychodząc z załoŜenia, iŜ klaster jest formą organizacji produkcji o wysokim potencjale innowacyjnym, a tym samym odgrywa kluczową rolę
w kreowaniu konkurencyjności i rozwoju społeczno-gospodarczym. JednakŜe
naleŜy stwierdzić, iŜ pomimo deklarowanego głównego celu większości projektów
– tworzenia platformy współpracy – problem współdziałania nie był dostatecznie
uwidoczniony we wszystkich analizowanych przedsięwzięciach.
Projektami, w ramach których przeprowadzano badania dotyczące problematyki współdziałania, klastrów i kapitału społecznego były m.in.:
− „Podlaski klaster obróbki metali szansą regionu na innowacyjny rozwój”
realizowany przez Centrum Promocji Podlasia z opracowaną „Strategią
rozwoju podlaskiego klastra obróbki metali”14.
− „Wsparcie dla rozwoju Wielkopolskiego Klastra Meblarskiego” (beneficjent Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości sp. z o.o.), gdzie
wykonano „Strategię rozwoju Wielkopolskiego Klastra Meblarskiego”15.
− „Uwarunkowania rozwoju gron przedsiębiorczości w agrobiznesie na terenie województwa mazowieckiego” realizowany przez Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego, w którym kluczowa była identyfikacja i analiza
powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami reprezentującymi sektory związa14
R. Girejko, M. Dźwigaj, Strategia rozwoju podlaskiego klastra obróbki metali, Cetrum Promocji
Podlasia, Białystok 2007.
15
Ł. Kalupa, Strategia rozwoju Wielkopolskiego Klastra Meblarskiego, Wielkopolska Agencja
Rozwoju Przedsiębiorczości, Poznań 2007.
26
ne z rolnictwem i przetwórstwem rolno-spoŜywczym i innymi instytucjami
na terenie województwa mazowieckiego16.
− „Centrum Rozwoju Klastrów Świętokrzyskich”, którego beneficjentem była
Świętokrzyska Agencja Rozwoju S.A., podczas realizacji którego stworzono
„Strategię rozwoju klastrów w województwie świętokrzyskim”17.
− „System Wspierania Gron Przedsiębiorczości” realizowany przez WyŜszą
Szkołę Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Jednym z rezultatów projektu były opracowania dotyczące branŜ: spoŜywczej, informatycznej i lotniczej18.
− „Innowacyjny Podlaski Klaster Przetwórstwa Rolno-SpoŜywczego” z beneficjentem Państwową WyŜszą Szkołą Przedsiębiorczości i Informatyki
w ŁomŜy19.
− „Centrum badań na rzecz rozwoju i innowacji w regionie” realizowany
przez Fundację na rzecz Gorzowskiej Szkoły WyŜszej. W ramach projektu
utworzone były cztery zespoły badawcze, które analizowały: zastosowania
innowacji w sektorze turystyki, wykorzystanie narzędzi marketingowych
Internecie przez MSP, kapitału społecznego i jego wpływu na innowacyjność regionu oraz barier rozwoju MSP i sposobów ich innowacyjnego pokonywania.
Projekty obejmujące swoim zakresem problem kapitału społecznego najczęściej dotyczyły struktur klastrowych. Podsumowaniem tej tematyki był raport
dotyczący rozwoju struktur klastrowych20. Jego autorzy polemizują ze stwierdzeniem, iŜ jedną z głównych barier w rozwoju klastrów jest nierozumienie ich idei.
podkreślają, Ŝe „Nierozumienie idei tworzenia klastrów moŜe nie wynikać jednak
z niewiedzy, ale z wypaczania jej przez zainteresowanych pozyskiwaniem funduszy unijnych przedsiębiorców, czy przedstawicieli instytucji wsparcia”21. Jako
dodatkową przyczynę wskazano mentalność naszego społeczeństwa. Występująca
nieumiejętność i niechęć do współpracy, niechęć do dzielenia się i wyboru kompromisowych rozwiązań oraz zazdrość o sukcesy innych moŜe w istotny sposób
16
Zob. M. Stawicki, Stan i perspektywy współpracy w sektorze upraw pod osłonami (na przykładzie
producentów papryki z regionu radomskiego) „Prace Naukowe KPAiM SGGW” nr 42, Uwarunkowania rozwoju gron przedsiębiorczości w agrobiznesie na Mazowszu, Warszawa 2007; M. Stawicki, Potencjalne grono przedsiębiorczości w sektorze owoców miękkich (na przykładzie plantatorów truskawek w gminie Czerwińsk nad Wisłą) „Prace Naukowe KPAiM SGGW” nr 42, Uwarunkowania rozwoju gron przedsiębiorczości w agrobiznesie na Mazowszu, Warszawa 2007.
17
Z. Olesiński, Strategia rozwoju klastrów w województwie świętokrzyskim, ŚARR, Kielce 2008.
18
Zob. B. Wierzbiński (red.) Zeszyt branŜowy. Przetwórstwo rolno-spoŜywcze, Instytut Gospodarki
WyŜszej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Warszawa-Rzeszów 2006; M. Dąbrowska (red.) Zeszyt branŜowy – informatyka, Instytut Gospodarki WyŜszej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2006; P. Klimczak (red.) Zeszyt branŜowy – lotnictwo, Instytut
Gospodarki WyŜszej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2006.
19
B. Plawgo (red.), Klastry gospodarcze jako czynnik rozwoju regionu, Wydawnictwo PWSIiP,
ŁomŜa 2008.
20
J. Hołub-Iwan, M. Małachowska, Rozwój klastrów w Polsce. Raport z badań, Szczecińska Fundacja Talent-Promocja-Postęp, Szczecin 2008.
21
Ibidem, s. 47.
27
wpływać na rozwój klastrów w Polsce. Powoduje to znaczne obniŜenie się poziomu kapitału społecznego i zwiększenie źle pojętej rywalizacji pomiędzy przedsiębiorstwami.
4. Zakończenie
Problem kapitału społecznego w rozwoju regionalnym nie był dotychczas dostatecznie uwypuklony przy realizacji projektów współfinansowanych z Unii Europejskiej. Badania nad problemami współpracy pomiędzy podmiotami oraz analizy
barier przeszkadzających rozwijaniu platform współdziałania były prowadzone niejako przy okazji analiz inicjatyw klastrowych. W trwającym okresie budŜetowym
nie widać równieŜ moŜliwości samoistnego analizowania kapitału społecznego.
Pomimo, iŜ we wstępie do Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki wpisano, Ŝe
w bezpośredniej korelacji z kapitałem ludzkim pozostaje kapitał społeczny, oznaczający zasoby umiejętności, informacji, kultury, wiedzy i kreatywności jednostek
oraz związki pomiędzy ludźmi i organizacjami, to jednak naleŜy stwierdzić, Ŝe
w strukturze priorytetów nie widać dostrzeŜenia waŜnej roli kapitału społecznego
w rozwoju regionalnym. PO KL koncentruje się raczej na tym aspekcie kapitału
społecznego, który odpowiedzialny jest za przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. jednakŜe w ramach dostępnych środków naleŜy wspierać te projekty, które
promują tworzenie sieci podmiotów, współdziałanie, budowanie platform współpracy. W innych programach operacyjnych zagadnienie współdziałania i budowania sieci powiązań moŜemy odnaleźć jedynie przy projektach związanych z klastrami, jednakŜe problem ten nie występuje we wszystkich regionalnych programach operacyjnych, a kryteria wyboru projektów w ramach PO Innowacyjna Gospodarka zostały sformułowane w sposób faktycznie uniemoŜliwiający aplikowanie poprzez beneficjentów znajdujących się we wczesnych fazach rozwoju gron22.
Kapitał społeczny jest czynnikiem, który jest pomocny do wyjaśnienia róŜnic
w rozwoju regionalnym poszczególnych polskich regionów23. Dlatego teŜ wykorzystanie środków z funduszy europejskich powinno się w większym stopniu
skoncentrować na działaniach najbardziej efektywnych związanych z rozwijaniem
kapitału społecznego i tworzeniem warunków, które sprzyjałyby jego rozwojowi.
Bibliografia:
1.
22
Adamowicz M., Dyfuzja innowacji jako czynnik rozwoju regionalnego [w:] Adamowicz M. (red.), Zarządzanie wiedzą w agrobiznesie w warunkach polskiego członkostwa w Unii Europejskiej, „Prace Naukowe KPAiM SGGW” nr 35, Wyd. SGGW,
Warszawa 2006.
W. Pander, M. Stawicki, Wytyczne i kierunki wspierania klastrów i inicjatyw klastrowych w Polsce
w nowej perspektywie finansowej (2007-2013), „Prace Naukowe KPAiM SGGW” nr 47, Metody
ewaluacji polityk wspierania klastrów ze środków strukturalnych, Warszawa 2008
23
U. Bronisz, W. Heijman, The Impact of Social Capital on the Regional Growth and Competitiveness in Poland, Paper presented at the 113th EAAE Seminar, “The Role of Knowledge, Innovation
and Human Capital in Multifunctional Agriculture and Territorial Rural Development”, Belgrade
9-11.12.2009.
28
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
Bartkowski J., Kapitał społeczny i jego oddziaływanie na rozwój w ujęciu socjologicznym [w:] Herbst M., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2007.
Bronisz U., Heijman W., The Impact of Social Capital on the Regional Growth and
Competitiveness in Poland, Paper presented at the 113th EAAE Seminar, “The Role of
Knowledge, Innovation and Human Capital in Multifunctional Agriculture and Territorial Rural Development”, Belgrade 9-11.12.2009.
Dąbrowska M. (red.) Zeszyt branŜowy – informatyka, Instytut Gospodarki WyŜszej
Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2006.
Domański R., Samowzmacnianie się rozwoju miast i regionów w gospodarce intensyfikującej wykorzystanie wiedzy. Wnioski z nowej teorii rozwoju endogenicznego,
„Przegląd Geograficzny” 2005, t. 77.
Fukuyama F., Zaufanie a droga do dobrobytu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Girejko R., Dźwigaj M., Strategia rozwoju podlaskiego klastra obróbki metali, Cetrum Promocji Podlasia, Białystok 2007.
Grosse T.G., Przegląd koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego, „Studia Regionalne i Lokalne” nr 1 (8)/2002.
Hansen N., Competition. Trust and Reciprocity In the Development of Innovative
Regional Milieux, „Papers in Regional Science”, 1992, 71, 2.
Hołub-Iwan J., Małachowska M., Rozwój klastrów w Polsce. Raport z badań, Szczecińska Fundacja Talent-Promocja-Postęp, Szczecin 2008.
Kalupa Ł., Strategia rozwoju Wielkopolskiego Klastra Meblarskiego, Wielkopolska
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Poznań 2007.
Kaźmierczak T., Kapitał społeczny a rozwój społeczno-ekonomiczny – przegląd podejść [w:] Kaźmierczak T., Rymsza M. (red.) Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna,
Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007.
Klimczak P. (red.) Zeszyt branŜowy – lotnictwo, Instytut Gospodarki WyŜszej Szkoły
Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2006.
Okoń-Horodyńska E., Jak budować regionalne systemy innowacji, IBnGR, Gdańsk
2000.
Olesiński Z., Strategia rozwoju klastrów w województwie świętokrzyskim, ŚARR,
Kielce 2008.
Pander W., Stawicki M., Wytyczne i kierunki wspierania klastrów i inicjatyw klastrowych w Polsce w nowej perspektywie finansowej (2007-2013), „Prace Naukowe
KPAiM SGGW” nr 47, Metody ewaluacji polityk wspierania klastrów ze środków
strukturalnych, Warszawa 2008.
Pietrzyk I., Polityka regionalna UE i regiony w państwach członkowskich, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Plawgo B. (red.), Klastry gospodarcze jako czynnik rozwoju regionu, Wydawnictwo
PWSIiP, ŁomŜa 2008.
Przygodzki Z., Znaczenie kapitału społecznego w rozwoju [w:] Jewtuchowicz A. (red.)
Wiedza, innowacyjność, przedsiębiorczość a rozwój regionu, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004, s. 102.
Rzewuski T., Rozwój klastrów jako innowacyjna forma funkcjonowania zachodniopomorskich przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe nr 453, Ekonomiczne Problemy Usług
nr 8, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2007.
Stawicki M., Stan i perspektywy współpracy w sektorze upraw pod osłonami (na przykładzie producentów papryki z regionu radomskiego), „Prace Naukowe KPAiM
29
22.
23.
24.
25.
SGGW” nr 42, Uwarunkowania rozwoju gron przedsiębiorczości w agrobiznesie na
Mazowszu, Warszawa 2007.
Stawicki M., Potencjalne grono przedsiębiorczości w sektorze owoców miękkich (na
przykładzie plantatorów truskawek w gminie Czerwińsk nad Wisłą), „Prace Naukowe
KPAiM SGGW” nr 42, Uwarunkowania rozwoju gron przedsiębiorczości w agrobiznesie na Mazowszu, Warszawa 2007.
Trigilia C., Social Capital and Local Development, „European Journal of Social
Theory” 2001 4 (4).
Wierzbiński B. (red.), Zeszyt branŜowy. Przetwórstwo rolno-spoŜywcze, Instytut Gospodarki WyŜszej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, WarszawaRzeszów 2006.
Wojewódzka A., Znaczenie kapitału społecznego w rozwoju lokalnym [w:] Adamowicz M. (red.), Samorządy i społeczności lokalne w zrównowaŜonym rozwoju obszarów wiejskich, „Prace Naukowe KPAiM SGGW” nr 40, Wyd. SGGW, Warszawa
2006.
Abstrakt
Kapitał społeczny stał się waŜnym czynnikiem rozwoju regionalnego. Sprzyja
on współpracy w perspektywie długookresowej, intensyfikacji relacji ekonomicznych i budowaniu zaufania oraz róŜnych systemów innowacyjnych, w tym klastrów. Realizowane dotychczas projekty europejskie w niewielkim zakresie
uwzględniały problem kapitału społecznego, który występował głównie w powiązaniu z klastrami. W ramach dostępnych środków naleŜy wspierać te projekty,
które promują tworzenie sieci podmiotów i współdziałanie, co będzie miało duŜy
wpływ na konkurencyjność regionów.
Social capital as a factor of regional development in projects financed by European Funds
Social capital has become an important factor of regional development. It considerably enhances a long-term cooperation, intensification of economic relations
and building trust and various systems of innovation including clusters. European
projects realized so far only marginally take into consideration the problem of
social capital, which mainly appeared in connection with clusters. Within available
resources one should support the projects which will promote building entity networks and cooperation, with a great influence on regional competitiveness.
MBA Wojciech Stypułkowski, doctoral student, University of Białystok.
30