Szlomniki osada suzebna

SZŁOMNIKI – KSIĄŻĘCA OSADA SŁUŻEBNA
Nad rzeką Szreniawą osadnictwo rozwijało się od czasów plemiennych. U początku
kształtowania się państwa Polan południowe ziemie w dorzeczu rzeki Wisły, w tym tereny
dzisiejszej gminy Słomniki, należały do plemienia Wiślan. Około 989 r. tereny te zostały
przyłączone do państwa Mieszka I. Od samego początku istnienia Słomniki należały do dóbr
panującego. Z rozległych terenów książęcych wokół nich wydzielono Brończyce na rzecz
kolegiaty św. Michała na zamku krakowskim i Czaple Małe – własność kolegiaty
św. Szczepana na Kleparzu. Z ziem wokół książęcych Słomnik pochodzą nadania rycerskie:
Prandocin, Niedźwiedź i Czaple Wielkie. Po dokonaniu darowizn na rzecz różnych
właścicieli w rękach panującego pozostały Słomniki, stanowiące w późniejszym czasie
centrum klucza dóbr.
Położenie Słomnik na stromym wzniesieniu, od zachodu i południa oblanym rzeką
Szreniawą, od północy otoczonym mokradłami, a od wschodu lasami, przez swe walory
obronne znakomicie nadawało się na powstanie osady. Po raz pierwszy na kartach historii
Słomniki pojawiają się w XIII w., a dokładniej w 1287 r., za sprawą niejakiego kleryka
Zdzisława ze Słomnik, którego notują dokumenty klasztoru bożogrobców z Miechowa. Nie
oznacza to, że Słomnik wcześniej nie było. Sama nazwa wskazuje na wczesnopiastowski
rodowód tej miejscowości. Najnowsze badania datują jej powstanie na X-XI w. Nazwa
Słomniki, pierwotnie brzmiąca Słomniki, służyła za określenie miejsca, gdzie zamieszkują
szłomnicy, czyli ludzie wyrabiający szłomy. Szłom zaś to po staropolsku bojowe nakrycie
głowy. W XV w. szłom zastąpił wyraz hełm i od tego czasu żołnierze noszą na głowach
hełmy, a nie szłomy. Szłomnicy byli ludnością służebną produkującą część uzbrojenia na
potrzeby dworu książęcego w ramach książęcej organizacji gospodarczej. Zmiana Szłomnik
na Słomniki jest wynikiem gwarowej wymowy sz jak s. W językoznawstwie zjawisko to
nazywa się mazurzeniem.
Pierwsi słomniczanie, a tak naprawdę szłomnicy, zostali wyznaczeni do pełnienia służby,
byli królewską ludnością służebną. Zamiast uprawiać ziemię lub hodować bydło, wyrabiali
szłomy. Książę najprawdopodobniej do rolniczej osady sprowadził fachowca z zagranicy, by
ten nauczył chłopów wykonywania części uzbrojenia drużyny królewskiej, jaką były szłomy
lub też osadził tu większą liczbę rzemieślników z zagranicy, znających się na wykonywaniu
hełmów, prawdopodobnie z Rusi. Ci zaś zdobyte umiejętności przekazywali z ojca na syna.
Podstawę utrzymania stanowiła dla nich jednak gospodarka rolna. Książę w zamian za
wykonywane usługi dał im ziemię, by mogli się z niej wyżywić. Ziemię dziedziczono, ale nie
można jej było sprzedać. Chłop książęcy nie mógł również opuścić swej wsi. Tak
prawdopodobnie przez cztery wieki produkowano w naszej miejscowości szłomy, po których
oprócz nazwy nic nie pozostało. Na terenie miasta nie przeprowadzono jednak dotychczas
kompleksowych badań archeologicznych i tak naprawdę nie wiadomo jeszcze, co kryje
słomnicka ziemia.
W źródłach nazwa Słomniki pisana jest jako: Slumnyky, Slompniki, Schlomnyky,
Slumpniky, Szlomnyky, Slumnyky, Slumpniky, Czlomnyky, Człomnyky, Słomniki, czy
Schłomniky.