Odpady sprzętu elektrycznego i elektronicznego w świetle

II Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOLOGIA W ELEKTRONICE”
Przemysłowy Instytut Elektroniki
Warszawa, 5-6.12.2002
ODPADY SPRZĘTU ELEKTRYCZNEGO
I ELEKTRONICZNEGO W ŚWIETLE
PROJEKTOWANEGO PRAWODAWSTWA UNII
EUROPEJSKIEJ
Beata KŁOPOTEK
Ministerstwo Środowiska, Departament Polityki Ekologicznej
00-922 Warszawa, ul. Wawelska 52/54; tel. 022/ 57 92 798
e-mail: [email protected]
Omówiono projekty trzech nowych dyrektyw związanych z projektowaniem i
wytwarzaniem sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz z postępowaniem z
odpadami tego sprzętu, z których co najmniej dwie w najbliższym czasie będą
oficjalnie przyjęte w Unii Europejskiej. Wskazano na niezbędne działania
wymagane do właściwej transpozycji i implementacji tych dyrektyw w Polsce, w
szczególności dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie odpadów
sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
1. WSTĘP
Coraz szybszy rozwój techniki i technologii w zakresie sprzętu elektrycznego i
elektronicznego powoduje powstawanie w coraz krótszym czasie nowych generacji
urządzeń, czego konsekwencją jest powstawanie znaczących ilości odpadów tego
sprzętu, bowiem skraca się czas życia tych urządzeń jako produktów. Jednocześnie w
sprzęcie tym zawartych jest wiele substancji niebezpiecznych, np. metale ciężkie,
szczególnie rtęć, kadm, ołów, chrom sześciowartościowy lub środki zmniejszające
palność, np. polibromowane bifenyle (PBB) i polibromowany difenyloeter (PBDE), co
powoduje, że również odpady z niego powstające są odpadami niebezpiecznymi.
Dotychczas znaczna część tego sprzętu trafiała do strumienia odpadów komunalnych i
ostatecznie była składowana na składowiskach odpadów komunalnych lub - szczególnie
w krajach Unii Europejskiej - była spalana w spalarniach odpadów komunalnych.
Powodowało to wzrost zagrożenia dla środowiska, bowiem instalacje te nie były
9
dostosowane do tego typu odpadów. Z tego powodu wiele krajów europejskich zaczęło
wprowadzać prawodawstwo krajowe w tym zakresie, aby wymusić działania
zmierzające do likwidacji zagrożeń. Aby nie doprowadzić do zachwiania jednolitego
rynku Komisja Europejska rezolucją Rady z dnia 24 lutego 1997 r. w sprawie strategii
Wspólnoty w zakresie gospodarki odpadami (OJ C 076 11.03.1997 p.1) została
zobligowana do przygotowania projektów stosownych dyrektyw. Również inne
dokumenty, m.in. rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 14 listopada 1996 r.,
zobowiązywały Komisję do podjęcia stosownych działań. Ostatecznie przygotowano 3
projekty dyrektyw, tj:
! projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie odpadów sprzętu
elektrycznego i elektronicznego - COM(2001)0315 final - COD 2000/0158, zwanej
w skrócie dyrektywą WEEE,
! projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ograniczenia
stosowania pewnych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i
elektronicznym - COM(2001)0316 final - COD 2000/0159, zwanej w skrócie
dyrektywą RoHS,
! projekt dyrektywy w sprawie wpływu na środowiska sprzętu elektrycznego i
elektronicznego, zwanej w skrócie dyrektywą EEE.
Proces przyjęcia dwóch pierwszych z w/w dyrektyw dobiega końca i można
oczekiwać, że do końca 2002 r. lub na początku 2003 r. zostaną one opublikowane.
Dyrektywy te należą do tzw. dyrektyw nowego podejścia, które oparte są na zasadzie
rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Zgodnie z tą zasadą, producent jest nie
tylko odpowiedzialny za powstające w procesie produkcyjnym odpady (tzw. odpady
produkcyjne, bądź technologiczne), ale również za odpady powstające po zużyciu
wytworzonych przez niego produktów. Wobec tego jest on zobowiązany do takiego
projektowania swoich produktów, aby po ich zużyciu możliwy był odzysk, a w
szczególności recykling powstałych odpadów.
2. PROJEKT DYREKTYWY W SPRAWIE ODPADÓW
SPRZĘTU ELEKTRYCZNEGO I ELEKTRONICZNEGO
Prace nad projektem dyrektywy w sprawie odpadów sprzętu elektrycznego i
elektronicznego rozpoczęto w 1993 r. Komisja przekazała Radzie i Parlamentowi
Europejskiemu swoją propozycję w dniu 28 lipca 2000 r. Opinia Komitetu
Ekonomicznego i Społecznego została przedstawiona 29 listopada 2000 r., zaś Komitetu
Regionów - 14 lutego 2001 r. Pierwsze czytanie w Parlamencie Europejskim odbyło się
15 maja 2001 r. Komisja przyjęła znowelizowaną propozycję 6 czerwca 2001 r., a Rada
przyjęła wspólne stanowisko 4 grudnia 2001 r. Drugie czytanie w Parlamencie
Europejskim miało miejsce 10 kwietnia 2002 r. Komisja przedstawiła swoją opinię na
temat zmian zaproponowanych przez Parlament Europejski w dniu 27 lipca 2002 r. W
połowie października 2002 r. projekt dyrektywy został przyjęty przez Komitet
Pojednawczy (Rady i Parlamentu Europejskiego). Ostateczne przyjęcie dyrektywy
spodziewane jest do końca 2002 r. Proces przygotowania dyrektywy był więc bardzo
długi i wprowadzane były zmiany na każdym etapie legislacyjnym. Stąd wielu zarzuca
projektowi, że jest on niespójny. Jednak dyrektywę będzie można ostatecznie ocenić po
jej opublikowaniu. Zmiany w projekcie dyrektywy dotyczyły nawet daty jej wejścia w
życie (propozycje: w dniu jej opublikowania lub 20 dni po jej opublikowaniu) i terminu
10
jej transpozycji przez państwa członkowskie (propozycje: 18 miesięcy po jej wejściu w
życie lub 30 czerwca 2004 r.).
Zgodnie z preambułą projektu dyrektywy jej przepisy powinny stosować się do
produktów i producentów - niezależnie od formy sprzedaży, włączając w to sprzedaż
drogą elektroniczną (przez internet). W szczególności przepisy dyrektywy odnoszą się
do całego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, który jest używany przez
konsumentów, jak również sprzętu elektrycznego i elektronicznego, który jest stosowany
w celach profesjonalnych, ale po zakończeniu jego użytkowania najprawdopodobniej
znajdzie się w strumieniu odpadów komunalnych.
Jednym z istotnych warunków właściwego postępowania z tymi odpadami jest prowadzenie ich selektywnej zbiórki. Konsumenci muszą zatem aktywnie włączyć się w
realizację celów dyrektywy. Aby im to ułatwić, powinny zostać zorganizowane publiczne punkty zbiórki, gdzie istniałaby możliwość bezpłatnego oddania tych odpadów
powstających w gospodarstwach domowych, a jednocześnie powinien zostać wprowadzony odpowiedni system znakowania sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Projekt
dyrektywy wprowadza konieczny do uzyskania w skali poszczególnych krajów członkowskich poziom zbiórki tych odpadów. Projekt dyrektywy czyni producentów odpowiedzialnymi za sfinansowanie przetwarzania (obróbki), odzysku i unieszkodliwiania
odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Celem dyrektywy jest - w pierwszym rzędzie - zapobieganie powstawaniu odpadów
sprzętu elektrycznego i elektronicznego, a ponadto ponowne użycie, recykling i inne
formy odzysku, aby zredukować ilość tych odpadów poddawanych unieszkodliwianiu.
Dyrektywa zmierza do poprawy ekologicznego zachowania się przedsiębiorców zaangażowanych w całym cyklu życia sprzętu elektrycznego i elektronicznego, a w szczególności przedsiębiorców zaangażowanych bezpośrednio w obróbkę odpadów tego sprzętu.
Wymagania dyrektywy mają być stosowane do elektrycznego i elektronicznego
sprzętu według kategorii określonych w załączniku nr IA do dyrektywy, tj.:
1. duże urządzenia gospodarstwa domowego (np. lodówki, zamrażarki, pralki, suszarki
bielizny, zmywarki, kuchnie, mikrofalówki, urządzenia grzewcze, urządzenia
klimatyzacyjne),
2. małe urządzenia gospodarstwa domowego (np. odkurzacze, żelazka, opiekacze,
młynki do kawy, elektryczne noże, suszarki do włosów, szczoteczki do zębów,
golarki, zegary, wagi),
3. sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny (np. scentralizowane przetwarzanie
danych - komputery główne, minikomputery, jednostki do drukowania; osobiste
obliczenia - komputery osobiste, włączając jednostkę centralną, mysz, monitor i
klawiaturę, komputery przenośne - laptopy, notebooki, notepady; drukarki;
kserokopiarki; elektryczne i elektroniczne maszyny do pisania; kieszonkowe i
biurowe kalkulatory; faksy; teleksy; telefony, automaty telefoniczne, telefony
bezprzewodowe, telefony komórkowe, automatyczne sekretarki).
4. sprzęt audio-video (np. radia, telewizory, kamery video, magnetowidy,
magnetofony, wzmacniacze, instrumenty muzyczne),
5. oświetlenie (np. oprawy oświetleniowe, zwykłe lampy fluorescencyjne - świetlówki,
kompaktowe lampy fluorescencyjne, lampy wyładowcze o wysokiej intensywności,
włączając wysokociśnieniowe lampy sodowe),
6. urządzenia elektryczne i elektroniczne (np. wiertarki, piły, maszyny do szycia),
7. zabawki (np. elektryczne kolejki lub tory wyścigowe, konsole do gier video, gry
video),
11
8. systemy medyczne, wyłączając implanty i produkty zakażone (np. wyposażenie do
radioterapii, kardiologii, dializ, medycyny nuklearnej, zamrażarki),
9. instrumenty do monitoringu i kontroli - nadzoru (np. wykrywacze spalin, regulatory
ogrzewania, termostaty),
10. automaty (np. automaty do gorących napojów, automaty do wydawania butelek lub
puszek, automaty do stałych produktów).
Trzech ostatnich kategorii nie dotyczą przepisy dotyczące selektywnej zbiórki, jej
finansowania w przypadku gospodarstw domowych, jak również informacji dla
ostatecznych użytkowników, bowiem ze swej natury sprzęt ten nie jest używany w
gospodarstwach domowych.
W projekcie dyrektywy zostały zdefiniowane podstawowe pojęcia, a mianowicie:
sprzęt elektryczny i elektroniczny, odpady sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
zapobieganie, ponowne użycie, recykling, odzysk energii, odzysk, unieszkodliwianie,
przetwarzanie (obróbka), producent, dystrybutor, sprzęt elektryczny i elektroniczny z
gospodarstw domowych, niebezpieczna substancja lub preparat. Przykładowo sprzęt
elektryczny i elektroniczny został określony jako sprzęt, który jest zależny od prądów
elektrycznych lub pól elektromagnetycznych, aby mógł pracować właściwie oraz sprzęt
do wytwarzania, przesyłania i pomiaru takich prądów i pól należący do kategorii
określonych w załączniku nr IA oraz zaprojektowany do użycia pod napięciem nie
przekraczającym 1000 V w przypadku prądu zmiennego oraz 1500 V w przypadku
prądu stałego. Natomiast odpady sprzętu elektrycznego i elektronicznego określono jako
sprzęt elektryczny i elektroniczny, który spełnia definicję odpadów zawartą w
dyrektywie 75/442/EWG, włączając wszystkie komponenty, podzespoły, części
wymienne, które są częścią tego produktu w momencie jego pozbywania się.
W zakresie selektywnej zbiórki państwa członkowskie zostały zobowiązane m.in. do
zapewnienia takich systemów, które pozwolą na zwrot odpadów sprzętu elektrycznego i
elektrycznego powstających w gospodarstwach domowych bezpłatnie. Ilość punktów
zbiórki powinna być zależna od gęstości ludności w danej okolicy. Dystrybutorzy
nowego sprzętu powinni oferować swoim klientom bezpłatne przyjęcie z gospodarstw
domowych podobnego sprzętu, o ile jest on wolny od zanieczyszczeń, włączając w to
zanieczyszczenia substancjami radioaktywnymi i biologicznymi. Producenci powinni
prowadzić zbiórkę tego typu odpadów od posiadaczy innych niż gospodarstwa domowe.
Zebrane odpady powinny być przekazywane do instalacji gospodarowania odpadami,
które posiadają wymagane w tym zakresie zezwolenia. Zbieranie i transport selektywnie
zgromadzonych odpadów powinien odbywać się w takich warunkach, które zapewnią
przydatność części sprzętu do ponownego użytku lub recyklingu. W przypadku odpadów
zbieranych selektywnie z gospodarstw domowych wyznaczono konieczny do osiągnięcia
poziom zbiórki w wysokości 4 kg na mieszkańca w ciągu roku.
Przed poddaniem odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego dalszej obróbce
powinny zostać usunięte z nich wszelkie płyny i elementy niebezpieczne. Dla
poszczególnych kategorii sprzętu zostały określone poziomy odzysku i recyklingu. Za
finansowanie zbiórki, przetwarzania (obróbki), odzysku i bezpiecznego dla środowiska
unieszkodliwiania odpowiedzialni są producenci - w przypadku odpadów powstających
w gospodarstwach domowych. W przypadku innych posiadaczy odpadów kwestie te
powinny być przedmiotem umowy w momencie nabywania sprzętu.
Użytkownicy sprzętu elektrycznego i elektronicznego w gospodarstwach domowych
powinni zostać poinformowani o sposobie zwrotu i systemach zbiórki tych odpadów, o
swojej roli w przyczynianiu się do ponownego użycia, recyklingu i innych form odzysku
12
w przypadku odpadów tego sprzętu, jak również o znaczeniu symbolu określonego w
załączniku nr IV (tj. przekreślonego pojemnika na odpady, który ma oznaczać, że dla
tych odpadów istnieje odrębny system zbiórki). Zadaniem krajów członkowskich jest
zachęcanie swoich obywateli do uczestnictwa w selektywnej zbiórce i właściwego
postępowania z tymi odpadami. Sprzęt elektryczny i elektroniczny powinien być
znakowany w/w symbolem.
Producenci mają obowiązek przekazywania informacji instalacjom gospodarowania
odpadami koniecznym do identyfikacji poszczególnych elementów i materiałów
zawartych w sprzęcie oraz o umiejscowieniu substancji i elementów niebezpiecznych.
Podobnie jak w przypadku innych dyrektyw państwa członkowskie będą
zobowiązane do przekazywania Komisji Europejskiej sprawozdań na temat transpozycji
i implementacji omawianej dyrektywy.
3. PROJEKT DYREKTYWY W SPRAWIE OGRANICZENIA
STOSOWANIA PEWNYCH NIEBEZPIECZNYCH
SUBSTANCJI W SPRZĘCIE ELEKTRYCZNYM
I ELEKTRONICZNYM
Prace legislacyjne nad projektem ustawy w sprawie ograniczenia stosowania
pewnych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym były
prowadzone równolegle do dyrektywy w sprawie odpadów sprzętu elektrycznego i
elektronicznego.
Celem tej dyrektywy zbliżenie prawa poszczególnych państw członkowskich w
zakresie ograniczenia stosowania pewnych niebezpiecznych substancji w sprzęcie
elektrycznym i elektronicznym oraz przyczynienie się bezpiecznego dla środowiska
odzysku i unieszkodliwiania odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
W szczególności państwa członkowskie zostaną zobowiązane do zastąpienia ołowiu,
rtęci, kadmu, chromu sześciowartościowego oraz PBB i PBDE w sprzęcie elektrycznym
i elektronicznym innymi substancjami - oczywiście w taki sposób, aby substytuty nie
powodowały większego zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska. Wymóg
zastąpienia w/w substancji nie dotyczy zastosowań, które zostały wylistowane w
załączniku do dyrektywy, np. rtęci w kompaktowych lampach fluorescencyjnych, które
zawierają nie więcej niż 5 mg Hg w lampie lub w zwykłych lampach fluorescencyjnych,
które zawierają nie więcej niż 10 mg Hg w lampie.
4. PROJEKT DYREKTYWY W SPRAWIE WPŁYWU NA
ŚRODOWISKO SPRZĘTU ELEKTRYCZNEGO
I ELEKTRONICZNEGO
Jak wiadomo, do podstawowych zasad w gospodarce odpadami zalicza się
zapobieganie ich powstawaniu oraz ograniczanie ilości i szkodliwości powstających
odpadów. Z tego powodu istotne znaczenie posiada właściwe projektowanie nowych
odpadów, a w szczególności ograniczanie stosowania w nich substancji i elementów
niebezpiecznych. Temu celowi ma służyć projekt dyrektywy w sprawie wpływu na
środowisko sprzętu elektrycznego i elektronicznego, który określa wymagania w
zakresie projektowania i produkcji tego sprzętu, aby zminimalizować jego całkowity
wpływ na środowisko w całym cyklu życia tego produktu.
13
Zgodnie z projektem dyrektywy, w Unii Europejskiej będą mogły być wprowadzane
do obrotu tylko takie urządzenia elektryczne i elektroniczne, które spełniają wymagania
dyrektywy. Jednocześnie państwom członkowskim nie będzie wolno zabraniać lub
ograniczać wprowadzania do obrotu na swoim terytorium - z powodów ochrony
środowiska - sprzętu, który spełnia wymagania omawianej dyrektywy, które zostały
określone w załączniku nr 1 do dyrektywy. Przed wprowadzeniem do obrotu producent
będzie obowiązany do dokonania oceny zgodności sprzętu z wymaganiami dyrektywy stosowne procedury w zakresie wewnętrznej kontroli projektowania lub stosowania
systemu zarządzania środowiskiem zostały określone odpowiednio w załączniku nr II i
III. Taki sprzęt powinien być oznakowany (symbol określono w załączniku nr IV).
Towarzyszyć mu powinna deklaracja zgodności, którą określono w załączniku nr V. W
określonych warunkach, państwo członkowskie ma prawo ograniczyć wprowadzenie do
obrotu sprzętu, który nosi oznakowanie określone w załączniku nr IV.
5. PODSUMOWANIE
Bliskie już przyjęcie pakietu dyrektyw dotyczących sprzętu elektrycznego i
elektronicznego stanowi wyzwanie dla Polski. W związku z aspiracjami Polski do
przystąpienia do Unii Europejskiej konieczne będzie przygotowanie stosownych aktów
prawnych transponujących wymagania tych dyrektyw. Musi to zostać poprzedzone
opracowaniem takiego systemu postępowania ze sprzętem elektrycznym i
elektronicznym oraz jego odpadami, który pozwoli na wdrożenie w/w wymagań.
Jednocześnie będzie niezbędne przeanalizowanie, czy Polska będzie w stanie - w
terminach określonych w dyrektywach - osiągnąć poziomy zbiórki, odzysku i
recyklingu, jak również substytucji substancji niebezpiecznych, czy też konieczne będzie
ubieganie się o okresy przejściowe. Jeśli będzie to ten drugi wariant, to trzeba będzie
określić niezbędną długość okresów przejściowych i właściwie je uzasadnić.
Towarzyszyć temu musi przygotowanie planu implementacyjnego i finansowego dla
w/w dyrektyw. Biorąc pod uwagę terminy określone w projektach dyrektyw, czasu na te
działania pozostało niewiele.
NEW PROPOSALS FOR EUROPEAN LEGISLATION
IN THE FIELD OF WASTE ELECTRICAL AND ELECTRONIC
EQUIPMENT
Three proposals for directives connected with design and production of electrical and
electronic equipment as well as management of electrical and electronic equipment were
described. It is expected that two of them will be adopted in the European Union in the
nearest future. Necessary actions required for proper transposition and implementation
of these directives in Poland were indicated, particularly in the case of European
Parliament and Council Directive on Waste Electrical and Electronic Equipment.
14