Podstawy współczesnego zarządzania

Władysław Kobyliński
Podstawy
współczesnego
zarządzania
Społeczna Wyższa Szkoła
Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi
Łódź - Warszawa
2004
SPIS TREŚCI
SŁOWO WSTĘPNE ....................................................................................
7
1. ŹRÓDŁA WIEDZY O ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIU
ORAZ JEJ DOTYCHCZASOWY ROZWÓJ ....................................
9
1.1. Intuicja i doświadczenie. Etap przednaukowy................................
9
1.2. Organizacyjne badania i eksperymenty. Etap naukowy ................. 11
1.2.1. Prekursorzy „naukowej” organizacji.................................... 11
1.2.2. Klasyczne teorie organizowania pracy ................................. 13
1.2.3. Późniejszy rozwój teorii organizacji. Kierunki
współczesne.......................................................................... 29
1.2.4. Wkład Polaków w kształtowanie się wiedzy o organizacji
i zarządzaniu......................................................................... 43
2. ORGANIZOWANIE PROCESÓW PRACY...................................... 53
2.1. Pojęcie organizacji i jego różne znaczenia. Istota organizowania.. 53
2.2. Ogólne zasady organizowania pracy .............................................. 60
2.3. Działanie sprawne i jego postacie................................................... 68
2.4. Działanie zorganizowane................................................................ 73
2.4.1. Wprowadzenie...................................................................... 73
2.4.2. Sformułowanie celu.............................................................. 76
2.4.3. Planowanie działań............................................................... 82
2.4.4. Pozyskiwanie i wykorzystanie zasobów .............................. 86
2.4.5. Realizacja planu ................................................................... 91
2.4.6. Kontrola................................................................................ 92
3. BUDOWA ORGANIZACJI – STRUKTURY .................................... 95
3.1. Podstawowe pojęcia ....................................................................... 95
3.2. Więzi organizacyjne ....................................................................... 99
3.3. Typy struktur organizacyjnych ....................................................... 101
3.4. Współczesne struktury organizacyjne ............................................ 108
4
4. ISTOTA I WARUNKI KIEROWANIA..............................................
4.1. Wprowadzenie ................................................................................
4.2. Pojęcie kierowania. Kierowanie a zarządzanie...............................
4.3. Składniki kierowania .....................................................................
4.3.1. Sytuacje kierownicze............................................................
4.3.2. Komunikaty kierownicze (zlecenia) ....................................
4.3.3. Bodźce ..................................................................................
4.3.4. Argumenty kierownicze .......................................................
4.4. Władza i autorytet kierującego .......................................................
5. FUNKCJE KIEROWNICZE ...............................................................
5.1. Wprowadzenie ................................................................................
5.2. Funkcje kierownicze w ujęciu H. Fayola i jego kontynuatorów ....
5.2.1. Geneza koncepcji .................................................................
5.2.2. Planowanie pracy .................................................................
5.2.3. Organizowanie......................................................................
5.2.4. Motywowanie.......................................................................
5.2.5. Kontrola ...............................................................................
5.3. Funkcje kierownicze w ujęciu S. Kowalewskiego. Teoria funkcji
organicznych ...............................................................................
5.3.1. Geneza koncepcji .................................................................
5.3.2. Typy (rodzaje) funkcji organicznych kierownika ...............
5.3.3. Praca kierownika poza funkcjami organicznymi .................
6. SPOSOBY KIEROWANIA LUDŹMI. STYLE I STRATEGIE.......
6.1. Wprowadzenie ................................................................................
6.2. Typy stylów kierowania wyróżniane w literaturze naukowej ........
6.3. Strategie kierowania ......................................................................
6.4. Style i strategie kierowania w praktyce w świetle badań ..............
7. ORGANIZACJA PRACY WŁASNEJ KIEROWNIKA –
GOSPODAROWANIE CZASEM ......................................................
7.1. Gospodarowanie czasem pracy jako problem organizacyjny.........
7.2. Badania czasu pracy .......................................................................
7.2.1. Geneza ..................................................................................
7.2.2. Metody i techniki oraz narzędzia badań ...............................
7.3. Budżet czasu kierownika oraz jego struktura .................................
7.3.1. Długość rzeczywistego dnia pracy ......................................
7.3.2. Szacunkowe straty czasu .....................................................
113
113
114
119
119
121
125
127
128
137
137
139
139
141
146
150
158
166
166
170
176
178
178
181
193
201
206
206
208
208
210
212
212
215
5
7.3.3. Zaabsorbowanie problematyką przyszłości..........................
7.3.4. Sfery szczególnego zainteresowania kierowników.
Koncentracja na funkcjach organicznych.............................
7.4. Źródła trudności w racjonalnym wykorzystaniu czasu pracy
kierownika ......................................................................................
7.4.1. Wprowadzenie......................................................................
7.4.2. Wewnętrzne źródła trudności ...............................................
7.4.3. Źródła zewnętrzne ................................................................
7.5. Kierunki pożądanych zmian ...........................................................
8. ZARZĄDZANIE PROCESAMI ZMIAN............................................
8.1. Istota zmian organizacyjnych oraz ich rodzaje...............................
8.1.1. Pojęcie zmiany .....................................................................
8.1.2. Rodzaje i formy zmian organizacyjnych..............................
8.2. Siły inspirujące i hamujące wprowadzanie zmian ..........................
8.2.1. Źródła zmian organizacyjnych. Czynniki wewnętrzne
i zewnętrzne..........................................................................
8.2.2. Opór przeciwko zmianom ....................................................
8.2.3. Przezwyciężanie oporu wobec zmian...................................
8.3. Zmiana jako proces. Różne podejścia do analizy tego procesu......
8.3.1. Koncepcja K. Lewina ...........................................................
8.3.2. Kompleksowy model procesu zmian....................................
8.3.3. Zmiana w świetle teorii cyklu zorganizowanego działania..
8.3.4. Proces zmian w ujęciu Z. Mikołajczyk ................................
8.4. Wprowadzanie zmian organizacyjnych ..........................................
8.4.1. Gotowość systemu do wprowadzania zmian........................
8.4.2. Rola agenta zmian ................................................................
8.4.3. Nowoczesne metody i techniki zarządzania
wykorzystywane w procesach zmian ...................................
LITERATURA .............................................................................................
WYKAZ RYSUNKÓW I TABEL ..............................................................
219
222
225
225
226
230
232
237
237
237
238
242
242
248
251
254
254
257
259
262
264
264
266
268
285
295
Podstawy współczesnego zarządzania
7
SŁOWO WSTĘPNE
Publikacja zawiera próbę zwięzłej analizy podstawowych problemów,
jakie stwarza sprawna praca zespołów zorganizowanych. Jest przewidziana jako podręcznik do nauczania jednego z głównych przedmiotów z tej
dziedziny, wykładanego we wszystkich bodaj szkołach wyższych o profilu menedżerskim. Przedmiot ten, występujący pod różnymi nazwami
(najczęściej jako „podstawy organizacji”, „problemy organizacji i zarządzania” czy też – po prostu – „organizacja i zarządzanie”), ma na celu
zapoznanie studentów m.in. z istotą współczesnego managementu, jego
rolą we współczesnym świecie, genezą i zakresem zainteresowań, stanem
badań oraz kierunkami rozwoju. Zakłada się także, iż opanowanie podstaw organizacji i kierownictwa powinno sprzyjać stałemu pogłębianiu
i poszerzaniu wiedzy z tego zakresu, a nawet stanowić w procesie edukacji menedżerskiej niejako punkt wyjścia. Autor ma nadzieję, ze niniejsza
publikacja okaże się w tym zakresie bardzo przydatna.
Rozważaniom tu zamieszczonym autor postanowił nadać maksymalnie przystępną i komunikatywną formę. Starał się zwłaszcza, by zrozumienie tekstu nie zmuszało Czytelnika do stałego sięgania po słownik
wyrazów obcych czy encyklopedię, a tym bardziej, by nie przyprawiało
go o przysłowiowy „ból głowy”. Autor jest przekonany, ze poznawanie
problemów organizacji i kierowania ludźmi nie musi być czynnością ani
nudną, ani męczącą. W tym celu posługiwał się prostym językiem, używał zdań krótkich, unikał też podejmowania problemów mało istotnych
czy drugorzędnych. Przyświecała mu myśl, że zainteresowany tymi problemami Czytelnik może je ewentualnie poznać z innych źródeł. Chcąc
mu to ułatwić autor wskazywał, tam gdzie to tylko możliwe, na najbardziej interesującą lekturę, a także kierunki pożądanej nad danym problemem refleksji.
8
Podstawy współczesnego zarządzania
Autor poczuwa się do miłego obowiązku złożenia w tym miejscu słów
serdecznego podziękowania wszystkim osobom, które mu pomogły. Pełna ich lista byłaby zapewne bardzo długa, a mimo to trudno byłoby prawdopodobnie uznać ją za wyczerpującą. Nie podejmując się zatem próby
wymieniania ich wszystkich autor chciałby jednak podkreślić, iż jest
świadom, że niektórym z nich szczególnie wiele zawdzięcza. I tak np.
wyjątkowo duże zasługi w powstaniu tej pracy mają studenci. Nie tylko
byli inspiratorami pomysłu, by treści głoszonych dla nich wykładów opublikować w książkowej formie, ale dopingowali autora, by z realizacją
tego pomysłu nie zwlekał. To na ich niejako zamówienie ta praca powstała. Autor pragnie też podziękować córce Grażynie, która z dużym poświęceniem zajęła się szatą graficzną pracy, układem schematów i tabel,
a także ostateczną korektą tekstu. Naturalnie wszelkie usterki czy niedoskonałości opracowania mogą obciążać wyłącznie autora.
Warszawa, listopad 2004