Notki biograficzne

ANALIZA ZAGROŻEŃ W PLANACH ZARZĄDZANIA
DOBRAMI KULTUROWYMI
ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA
notki biograficzne
Anna Fortuna-Marek
1.
Zagrożenia
oddziałujące na dobro WH w systemie ochrony zabytków
Monika
Dąbkowska
i ich znaczenie w kontekście zarządzania miejscami światowego dziedzictwa
dr, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej. Konserwator-zabytkoznawca. Zainteresowania
Zagadnienie
zagrożeń
jest częścią
składową systemu
ochrony i budownictwo
systemu zarządzania
dziedzictwem.
badawcze: architektura
sakralna
i problematyka
konserwatorska,
cysterskie
na Śląsku,
Problem
zagrożeń
dla
zabytków
i
szerzej
dziedzictwa
oraz
zapobiegania
tym
zagrożeniom
– jako
prawne aspekty ochrony zabytków. Autorka kilkunastu artykułów naukowych o tematyce historycznej,
zagadnienie
ważne
w
systemie
ochrony
–
wielokrotnie
pojawia
się
w
polskim
ustawodawstwie,
jest
zabytkoznawczej i prawnej. Absolwentka Podyplomowego Studium Administracji Publicznej na Wydziale
też istotnym elementem metodyki ochrony dóbr światowego dziedzictwa zalecanym przez Komitet
Prawa UMK w Toruniu, pracownik administracji terytorialnej w zakresie ochrony zabytków.
Światowego Dziedzictwa. Charakterystyka zagrożeń jest nieodłącznym składnikiem procesów monito1
oraz planów
zarządzania sporządzanych dla miejsc WH.
rowania
Jacek
Dąbrowski
Każde dobro niezależnie od jego typu narażone jest na szereg różnorodnych czynników
archeolog, obecnie główny specjalista w Departamencie Ochrony Zabytków MKiDN.
zagrażających jego stanowi (czynniki antropogeniczne i naturalne). By skutecznie chronić jakieś
Zainteresowania:
ochrony zabytków,
techniki,
statystyka
w ochronie
dobro
i efektywnieprawo
nim zarządzać
konieczne zabytki
jest ustalenie
czynników,
które
mogą muzabytków,
zagrażać
archeologia
wczesnego
średniowiecza.
(czynników obecnie występujących i potencjalnych), monitorowanie tych zagrożeń oraz określenie
działań i środków zapobiegających wszystkim zidentyfikowanym zagrożeniom. Dlatego też nieHelena
Jadwiszczok-Molencka
zbędnym
elementem
każdego planu zarządzania dla miejsca Światowego Dziedzictwa powinna być
doktorantka
na kierunkuoraz
kulturoznawstwo
Historia Kultury
Uniwersytetu
identyfi
kacja, monitorowanie
wskazanie jakspecjalizacji
eliminowaćTeoria
bądźi przynajmniej
minimalizować
zagrożenia.
Śląskiego. W 2013 r. ukończyła studia magisterskie na kierunku kulturoznawstwo. Abiturientka studiów
Poznanie
mechanizmów,
wpływająŚląskiego.
na niszczenie
zabytkowej
substancji,
delicencjackich
naprzyczyn
kierunkui Historia
Sztuki które
Uniwersytetu
Autorka
artykułów
na tematnaarchigradację
wartości
przestrzennych,
zanikanie
wartości
niematerialnych,
jak
również
na
nieprawidłowe
tektury i urbanistyki Bytomia oraz metod interpretacji filmów animowanych. Obecnie pracuje w Biurze
funkcjonowanie
systemu ochrony
pozwala
lepiej i skuteczniej chronić dziedzictwo.
Miejskiego
Konserwatora
Zabytków
w Bytomiu.
Charakterystyka zagrożeń i ich monitorowanie ma duże znaczenie w ochronie i zarządzaniu,
gdyż działania
nastawione są przede wszystkim na ochronę prewencyjną, zapobiegawczą. IdentyfikaDariuszteJankowski
cja potencjalnych zagrożeń i odpowiedzialne reagowanie na nie pozwala uniknąć rzeczywistego ryzyka
historyk sztuki, radca ministra w Departamencie Ochrony Zabytków MKiDN
i zapobiegać niszczeniu.
Lidia Klupsz
Zagrożenia dóbr światowego dziedzictwa a polskie prawodawstwo
architekt krajobrazu, wieloletni pracownik instytucji związanych z ochroną zabytków, obecnie
W
ramach
istniejącego
systemuRzeczoznawca
ochrony zabytków
w Polsce
problemy związane
z pojawiającymi
Narodowego
Instytutu
Dziedzictwa.
MKiDN
w dziedzinach
dotyczących
problematyki
się zagrożeniami obiektów, zespołów czy obszarów zabytkowych rozwiązywane są przede wszystkim poochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego. Ekspert ICOMOS w zakresie fortyfikacji i dziedzicprzez egzekwowanie zapisów Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wraz z wykonawczymi
twa militarnego. Członek Polskiego Komitetu Doradczego przy Prezesie Rady Ministrów RP, Członek
ICOMOS, założyciel IcoFort – Międzynarodowego Komitetu Naukowego ICOMOS ds. Fortyfikacji
1
O monitoringu zagrożeń m.in. Z. Mirek, Monitoring miejsc światowego dziedzictwa, /w:/ Wyjątkowa Uniwersalna
i Dziedzictwa
Militarnego.
Wartość, a monitoring dóbr światowego dziedzictwa, red. B. Szmygin, Warszawa 2011, s. 49
146
54
Anna biograficzne
Fortuna-Marek
Notki
rozporządzeniami
do tejże ustawy2. Obok niej pewne znaczenie dla zagadnień dotyczących zagrożeń
Marek Konopka
mają też regulacje prawne zawarte w Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
archeolog, dokumentalista zabytków, redaktor. Autor ponad 450 artykułów poświęconych
przestrzennym oraz w Ustawie z 7 lipca 1994 roku o prawie budowlanym.
muzealnictwu, ochronie zabytków i archeologii. Redaktor naczelny kwartalnika „Z otchłani wieków”
Ustawy te, a zwłaszcza Ustawa o ochronie zabytków dają też teoretycznie narzędzia nie tylko do
ireagowania
rocznika „Informator
Archeologiczny”
(w latach
1967–1989).
W latach
dyrektor
Ośrodka
na zagrożenie,
które już wystąpiło
(aktualne),
lecz również
do1990–1995
zapobiegania
niekorzystnym
Dokumentacji
Zabytków
w
Warszawie,
w
latach
1999–2002
doradca
wiceministra
Kultury
Dziedzictwa
zjawiskom czy działaniom wobec obiektów, zespołów czy obszarów zabytkowych objętych ochroną
Narodowego,
dyrektor
Departamentu
Archeologii
w urzędzie
Generalnego
Konserwatora
prawną czyli do
zapobiegania
zagrożeniom
potencjalnym.
Co istotne
przepisy
te dotyczą wZabytków,
równym
od
1999wszystkich
r. wiceprezes
PK ICOMOS.
ponad
450 artykułów
poświęconych
muzealnictwu,
ochrostopniu
obiektów
objętychAutor
ochroną
prawną
bez specjalnego
wyodrębnienia
dóbr najcenniejszych
jakimi są
miejsca światowego
Kwestie przeciwdziałania
zagrożeniom
wobec
chronie
zabytków
i archeologii.
Redaktor dziedzictwa.
naczelny kwartalnika
popularnonaukowego
„Z otchłani
wieków”
obiektów
i obszarów zabytkowych
niowane są ustawowo m.in. poprzez określenie działań
inionych
„Informatora
Archeologicznego”
(w latachzdefi
1967–1989)
zabronionych oraz wyszczególnienie działań, które wymagają pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków.
Małgorzata Korpała
W Ustawie o ochronie
zabytków
i opiece nadUniwersytetu
zabytkami wśród
sześciuKopernika
podstawowych
działańwykłaokrekonserwatorka
dzieł sztuki,
absolwentka
Mikołaja
w Toruniu;
ślających na czym polega ochrona zabytków sprawowana przez organy administracji publicznej wymiedowca w Instytucie Architektury i Urbanistyki w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nysie,
nione jest zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków oraz udaa także w Instytucie Historii Sztuki na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
remnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków (co jest po prostu reagowaniem na niektóre
3
Zajmuje
się pracami
konserwatorskimi
malarstwa
i rzeźby
badaniami
. Także
ustawowe
określenie opiekiz zakresu
nad zabytkiem,
które
należypolichromowanej,
do kompetencji właściciela
z zagrożeń)
konserwatorskimi
zabytkach
architektury,
autorka wielu
publikacji
z zakresu
konserwacji
i badań
lub posiadacza też wpośrednio
odwołuje
się dojest
potencjalnych
zagrożeń
(opieka
bowiem
polega m.in.
na
w
zabytkachwarunków
architektury.
zapewnieniu
do zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie
oraz korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, czyli na eliminowaniu
4
Wojciech
Wiktor
Kowalskizabytku jest też zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia
zagrożeń)
. Właściciel
lub posiadacz
5
WKZ oprof.
zagrożeniu
dla
zabytku
dr hab., ukończył. studia wyższe na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu
Ponadto służby
konserwatorskie
posiadają całyŚląskim,
szereg prerogatyw
do kontroli
stanuetapu
zachowania
Jagiellońskiego,
a związany
jest z Uniwersytetem
gdzie przeszedł
wszystkie
kariery
inaukowej
prowadzenia
nadzoru
konserwatorskiego,
co
ma
m.in.
w
zamiarze
swym
być
narzędziem
do
reagowania
uzyskując w 2005 roku tytuł naukowy profesora. Opublikował łącznie ponad 100 artykułów
na zagrożenia zabytków6.
w tym około połowę w językach obcych. Jest także autorem lub współautorem 10 monografii, z których
Dodatkowo zgodnie z art. 18 Ustawy o ochronie zabytków ochronę zabytków i opiekę nad zabytcztery ukazały się w języku angielskim. W ramach podanych liczb ponad 80 artykułów oraz wszystkie
kami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju województw, planów zagospomonografie dotyczą prawa ochrony dóbr kultury.
darowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego
Wygłosił
ponad
100 konferencjach
kraju i zagranicą
oraz prowadził
gościnne
powiatu,
strategiireferaty
rozwojunagmin,
studiów
uwarunkowań iwkierunków
zagospodarowania
przestrzennego
wykłady,
innymi,
Paryżu,
Manchesterze,
Weimarze,decyzji
Berlinie,
Warwick,
gmin
orazmiędzy
mpzp albo
decyzjiw oNowym
ustaleniuJorku,
lokalizacji
inwestycji
celu publicznego,
o warunkach
zabudowy
I co bardzo
istotne
w kontekście
analizy
zagrożeń – Toledo,
we wszystkich
ww Tartu,
koncepcjach,
Edynburgu,(…)
Mińsku,
Londynie,
Wiedniu,
Windsorze,
Waszyngtonie,
Oxfordzie,
Wilnie,
strategiach,
analizach,
planach
i studiach
m.in. wNashville,
szczególności
określić rozwiązania
niezbędne
Moskwie, Athens
(Georgia,
USA),
Hadze,należy
Sofii, Tokio,
Heidelbergu,
Aberdeen, Hamburgu,
do zapobiegania
zagrożeniom
dlai zabytków,
imNa
ochrony
przy realizacji
inwestycji
przyHiroszimie,
Maastricht,
Palermo
Santiago dezapewnienia
Compostela.
szczególną
uwagę wśród
nichoraz
zasługuje
7
.
wracania
zabytków
do
jak
najlepszego
stanu
cykl wykładów wygłoszonych w 2001 roku w Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego, opublikowanych
następnie w odrębnym tomie wykładów Akademii pt: Restitution of Works of Art pursuant to
2
Najważniejsze w tej kwestii są zwłaszcza Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie
Private
and
Public
International Law.
Hague Academy
of International
Law, Recueil des
cours, Vol. 288.
prowadzenia
prac konserwatorskich,
restauratorskich,
robót budowlanych,
badań konserwatorskich
i architektonicznych
Matrinus
Nijhoff,
Dordrecht,
Boston,
Londondo2002.
a także innych
działań
przy zabytku
wpisanym
rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań
ukrytych
porzuconych
zabytkówa ruchomych
z 2004 r., nrczłonkiem
150, poz. 1579),
Rozporządzenie
Ministra
Jest lub
członkiem
ICOMOS,
w ramach(DzU
tej organizacji
założycielem
Committee
on
Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego
Legal, Administrative and Financial Issues. Przez szereg lat był także współredaktorem kwartalnika:
i sytuacji kryzysowych (DzU z 2004 r., nr 212, poz. 2153).
Art,
Antiquity and Law.
3
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz. U. 2014 poz. 1446),
okresie
od 1991
do 1994 pełnił funkcję Pełnomocnika Rządu RP do Spraw Polskiego Dziedzictwa
Art. W
4 (dalej:
Ustawa
o ochronie).
4
Kulturalnego
za
Granicą,
Ustawa o ochronie, Art. 5. był wiceprzewodniczącym Komitetu Dziedzictwa Kulturowego Rady Europy
5
w
Strasbourgu.
Przez
kadencję jest członkiem Komisji Dyscyplinarnej przy Radzie Głównej
Ustawa
o ochronie,
Art. drugą
28.
6Szkolnictwa Wyższego. Od 1998 roku jest także związany z Ministerstwem Spraw Zagranicznych RP,
Ustawa o ochronie, Rozdz. 4.
7
gdzie
sprawuje
funkcję
Ustawa
o ochronie,
Art. Pełnomocnika
18 ust. 2 pkt 2. Ministra ds. Restytucji Dóbr Kultury.
Analiza zagrożeń w planach zarządzania dobrami kulturowymi światowego
dziedzictwa
Notki biograficzne
147
55
PonadtoLewicki
dobra o największym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego winny być uwzględniane
Jakub
w planie ochrony zabytków jednostki organizacyjnej oraz w krajowym, wojewódzkim, powiatowym
historyk architektury i konserwator zabytków, dr hab. w dziedzinie architektury i urbanistyki
i gminnym planie ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych w celu
oich
specjalizacji
historia
architektury
konserwacja
zabytków, zprof.
nzw.,kryzysowych.
kierownik Zakładu
Konserwacji
zabezpieczenia
przed
skutkamiizagrożeń
wynikających
sytuacji
Do zagrożeń
(przeZabytków
i Ochrony
Krajobrazu
UKSW uwzględnić
i Dyrektor Instytutu
Architektury
i Urbanistyki
PWSZ w Nysie,
widywanych
i realnych),
które należy
w tych planach
zaliczono
w szczególności:
pożar;
wykłada
konserwację
zabytków,
twórca
programu
kierunku
Ochrona
Dóbr
powodzie,historię
ulewy architektury
lub zalania z i innych
przyczyn;
wichury;
katastrofy
budowlane,
awarie
techniczne,
chemiczne;
demonstracje
i
rozruchy
uliczne,
rabunki
lub
akty
wandalizmu;
atak
terrorystyczny
i
konKultury i Środowiska. Autor ponad 120 publikacji z zakresu konserwacji zabytków i historii architek8
fl
ikt
zbrojny
.
tury oraz licznych niepublikowanych prac studialnych będących efektem badań terenowych. Wiceprezes
PomimoDOCOMOMO,
tak zdawałoby się
rozbudowanych
przepisów odnoszących się do zagrożeń dotychczasoSekcji Polskiej
a także
członek ICOMOS.
we rozwiązania w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom dotyczącym miejsc Światowego Dziedzictwa
[email protected]
w Polsce są niewystarczające – jak pokazują choćby ostatnie problemy związane z inwestycjami w Warszawie czy we Wrocławiu. W praktyce bowiem służby konserwatorskie odpowiedzialne (zgodnie z zapiAnna Mistewicz
sami ustawowymi) za ochronę zabytków sprawują nadzór i wykonują działania kontrolne w stosunku
mgr (Muzeum
Narodowe
w Warszawie)
absolwentka
archeologii
Uniwersytecie
Warszawskim,
do obiektów
zabytkowych
(w tym
dóbr WH),–ale
nie identyfi
kują i nie na
monitorują
zagrożeń
dla miejsc
UNESCO wkonserwację
sposób systemowy.
Ocena
zagrożeń i ich monitorowanie
w obecnym UMK
systemie
studiowała
zabytków
archeologicznych
w Instytucie Archeologii
w prawnym
Toruniu.
w Polsce – Podyplomowe
także w stosunku
do dóbr
o najwyższej
wartościMetalowych
są działaniami
okazjonalnymi,
wyrywkowyUkończyła
Studium
Konserwacji
Zabytków
w Instytucie
Zabytkoznawstwa
niesystemowymi.
i mi,
Konserwatorstwa
UMK w Toruniu. Od 2007 r. członek ICOM i konserwator zabytków metalowych
Zapewnieniu
jak najwyższych
polskich
miejsc z w
Listy
UNESCO Od
służyć
mają
i rzemiosła
artystycznego
w Dziale standardów
Konserwacjiochrony
Muzeum
Narodowego
Warszawie.
2015 r.
działania Narodowego Instytutu Dziedzictwa, którego jednym z zadań jest monitorowanie i analizodoktorant na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Zainteresowania naukowe: konserwawanie zagrożeń dla dziedzictwa i wypracowywanie metod przeciwdziałania tym zagrożeniom, w tym w
cja
metali i emalii
na metalu,
historia pierwszego
stałego
przezprzypisana
Wisłę w Warszawie
– Mostu
Instytutowi
jest także realizacja
szczególności
obiektów
z Listy Światowego
Dziedzictwa
(…)9. mostu
Kierbedzia,
konserwacja
zapobiegawcza
w
opiece
nad
zbiorami.
w zakresie powierzonym przez Ministra zadań wynikających z porozumień, konwencji i innych dokumentów
podpisanych
przez Polskę związanych z ochroną i opieką nad dziedzictwem materialnym i niematerialnym10,
[email protected]
a więc m.in. realizacja zadań wynikających z przystąpienia Polski do Konwencji Światowego Dziedzictwa
UNESCO
z 1972Rymsza
r. Zadania dotyczące monitorowania wiążą się w bezpośredni sposób z zagadnieniem
Barbara
zagrożeń,
gdyż
jednym
z celów monitoringu
jest izapobieganie
ewentualnym zagrożeniom.
W praktyce
dr hab. inż. arch. (Instytut
Badawczy Dróg
Mostów) – przewodnicząca
Rady Naukowej
IBDiM,
jednak dotychczas nie wypracowano i nie wdrożono do realizacji zestandaryzowanego, systemowo proZastępca Kierownika Zakładu Mostów, współautor projektów badawczych i prac wdrożonych w zakrewadzonego monitoringu tych miejsc.
sie budownictwa, w tym infrastruktury komunikacyjnej. Prowadzi badania z zakresu ochrony dziedzictwaZagrożenia
narodowegodóbr
w obszarze
budownictwa
mostowego:
zbudowała
Replikę Mostu Jagiełły z 1410 r.,
WH a wytyczne
Komitetu
Światowego
Dziedzictwa
odszukała
i
wydobyła
fragmenty
konstrukcji
historycznych
mostów
Warszawy
zniszczonych
podczas
Podstawą wszelkich działań związanych z dobrami wpisanymi na Listę
Światowego
DziePowstania
Warszawskiego
oraz
utworzyła
PONTISEUM.
Jest
autorem
lub
współautorem
ponad
160
dzictwa UNESCO jest Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i natural11
nego , a przepisy
wykonawcze
do realizacji
Konwencji
zawiera
dokument
Wytyczne Operacyjne
do
publikacji,
w tym wielu
prac poświęconych
interakcji
między
środowiskiem
a człowiekiem.
Odznaczona
realizacji Kawalerskim
Konwencji Światowego
Dziedzictwa
(dalej: Wytyczne Operacyjne)12. Kwestia zagrożeń poKrzyżem
Orderu Odrodzenia
Polski.
jawia się wielokrotnie w Wytycznych operacyjnych i omawiana jest w bardzo różnych kontekstach.
[email protected]
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na
Piotr Stępień
wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych
mgrNarodowego
inż. arch. absolwent
Politechniki§4Krakowskiej
ICCROM, Ministra
pracowałKultury
od 1976.
Od 1995
9
Statut
Instytutu Dziedzictwa
– Załącznik oraz
do Zarządzenia
i Dziedzictwa
w Zamku
Królewskim
na
Wawelu,
na
stanowisku
głównego
specjalisty
ds.
konserwacji
architektury.
Narodowego z dnia 23 stycznia 2014 r.
10
Autor
j.w.szeregu projektów konserwatorskich (m.in. dla zamków na Wawelu, w Niedzicy, Czorsztynie
Konwencja
w sprawie
ochrony światowego
dziedzictwa
kulturalnego
i naturalnego, Paryż 1972 (DzU 1976 Nr 32,
i 11zamku
Pieniny)
i architektury
współczesnej.
Członek
PKN ICOMOS.
poz. 190)
12
Bogusław
Szmygin
Operational
Guidelines
for the implementation of the World Heritage Convention. Dokument ten jest okresowo
aktualizowany. Tłumaczenie na język polski wg angielskiej wersji językowej z 2012 r. Wytyczne Operacyjne do
dr hab. inż., profesor Politechniki Lubelskiej; kierownik Katedry Konserwacji Zabytków; dziekan
realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa autorstwa K. Piotrowskiej i B. Szmygina dostępne jest na stronie
Wydziału
Budownictwa
i Architektury
PL (2005–12;
2016+); prorektor Politechniki Lubelskiej (2012–2016).
Polskiego
Komitetu Narodowego
ICOMOS
http://www.icomos-poland.org/index.php/pl/dokumenty-doktrynalne
8
148
54
Anna biograficzne
Fortuna-Marek
Notki
Specjalizuje do
się tejże
w zagadnieniach
i konserwacji
zabytków
architektury
(m.in.
teoria
rozporządzeniami
ustawy2. Obokochrony
niej pewne
znaczenie dla
zagadnień
dotyczących
zagrożeń
mają
też
regulacje
prawne
zawarte
w
Ustawie
z
dnia
27
marca
2003
r.
o
planowaniu
i
zagospodarowaniu
konserwatorska, Światowe Dziedzictwo UNESCO, rewitalizacja miast historycznych, ochrona ruin).
przestrzennym
orazpublikacji
w Ustawie(m.in.
z 7 lipca
1994 roku„Kształtowanie
o prawie budowlanym.
Autor
ponad 100
monografii
koncepcji zabytku i doktryny konserwate,wa XX
zwłaszcza
o ochronie
zabytków dają
też teoretycznie
nie tylko
do
torskiejUstawy
w Polsce
wieku”,Ustawa
„Vademecum
Konserwatora
Zabytków”,
„Zasady narzędzia
projektowania
i umieszreagowania
na
zagrożenie,
które
już
wystąpiło
(aktualne),
lecz
również
do
zapobiegania
niekorzystnym
czania nośników informacji wizualnej i reklam na obiektach i w obszarach zabytkowych”, „Światowe
zjawiskom czy działaniom wobec obiektów, zespołów czy obszarów zabytkowych objętych ochroną
Dziedzictwo Kultury UNESCO – charakterystyka, metodologia, zarządzanie”), redaktor naukowy ponad
prawną czyli do zapobiegania zagrożeniom potencjalnym. Co istotne przepisy te dotyczą w równym
dwudziestu monografii, autor kilkunastu programów badawczych i edukacyjnych (m.in. kilkudziesięciu
stopniu wszystkich obiektów objętych ochroną prawną bez specjalnego wyodrębnienia dóbr najcenniejscenariuszy
edukacyjnych).
szych jakimifilmów
są miejsca
światowego dziedzictwa. Kwestie przeciwdziałania zagrożeniom wobec chroPrezes
Polskiego
Komitetu
Narodowego
ICOMOS,
sekretarzm.in.
generalny
nionych obiektów i obszarów
zabytkowych
zdefiniowane
są ustawowo
poprzezMiędzynarodowego
określenie działań
Komitetu
Teorii
Komitetu
ds. Światowego
Dziedzictwa
UNESCO
zabronionych
orazKonserwatorskiej,
wyszczególnienie przewodniczący
działań, które wymagają
pozwolenia
Wojewódzkiego
Konserwatora
Zabytków.
w
Polsce (2011–14).
W Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wśród sześciu podstawowych działań [email protected]
ślających na czym polega ochrona zabytków sprawowana przez organy administracji publicznej wymienione Bartosz
jest zapobieganie
zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków oraz udaM. Walczak,
remnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków (co jest po prostu reagowaniem na niektóre
dr hab.
inż. arch.
prof.określenie
PŁ; kierownik
Rewitalizacji
Zakładzie
Historii Architektury,
3
. Także
ustawowe
opiekiZespołu
nad zabytkiem,
którewnależy
do kompetencji
właściciela
z zagrożeń)
Rewitalizacji
i
Konserwacji
Zabytków,
Instytut
Architektury
i
Urbanistyki,
Politechnika
Łódzka;
Prezes
lub posiadacza też pośrednio odwołuje się do potencjalnych zagrożeń (opieka bowiem polega
m.in.
na
Polskiego
Dziedzictwa
Przemysłowego
TICCIH.
W latachw jak
2008–2011
zastępca
zapewnieniuKomitetu
warunkówOchrony
do zabezpieczenia
i utrzymania
zabytku oraz
jego otoczenia
najlepszym
stanie
Łódzkiego
Wojewódzkiego
Konserwatora
Zabytków,
a następniejego
(2011–2013)
Miejski
Konserwator
oraz korzystania
z zabytku w sposób
zapewniający
trwałe zachowanie
wartości, czyli
na eliminowaniu
zagrożeń)4.wWłaściciel
Zabytków
Łodzi. lub posiadacz zabytku jest też zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia
WKZ o zagrożeniu dla zabytku5.
Ponadto służby konserwatorskie posiadają cały szereg prerogatyw do kontroli stanu zachowania
i prowadzenia nadzoru konserwatorskiego, co ma m.in. w zamiarze swym być narzędziem do reagowania
na zagrożenia zabytków6.
Dodatkowo zgodnie z art. 18 Ustawy o ochronie zabytków ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego
powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gmin oraz mpzp albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach
zabudowy (…) I co bardzo istotne w kontekście analizy zagrożeń – we wszystkich ww koncepcjach,
strategiach, analizach, planach i studiach należy m.in. w szczególności określić rozwiązania niezbędne
do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu7.
2
3
4
5
6
7
Najważniejsze w tej kwestii są zwłaszcza Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie
prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych
a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań
ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (DzU z 2004 r., nr 150, poz. 1579), Rozporządzenie Ministra
Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego
i sytuacji kryzysowych (DzU z 2004 r., nr 212, poz. 2153).
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz. U. 2014 poz. 1446),
Art. 4 (dalej: Ustawa o ochronie).
Ustawa o ochronie, Art. 5.
Ustawa o ochronie, Art. 28.
Ustawa o ochronie, Rozdz. 4.
Ustawa o ochronie, Art. 18 ust. 2 pkt 2.
ANALIZA ZAGROŻEŃ W PLANACH ZARZĄDZANIA
DOBRAMI KULTUROWYMI
ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA
seria wydawnicza pkn icomos
Anna Fortuna-Marek
1.
Zagrożenia
oddziałujące
na dobro
WH w się
systemie
ochrony
zabytków
W serii
wydawniczej
PKN ICOMOS
ukazały
następujące
publikacje:
i ich znaczenie w kontekście zarządzania miejscami światowego dziedzictwa
1. Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce (2008)
Zagadnienie zagrożeń jest częścią składową systemu ochrony i systemu zarządzania dziedzictwem.
2. Adaptacja
obiektów
zabytkowych
do współczesnych
użytkowych
(2009)
Problem
zagrożeń
dla zabytków
i szerzej
dziedzictwa orazfunkcji
zapobiegania
tym zagrożeniom
– jako
zagadnienie ważne w systemie ochrony – wielokrotnie pojawia się w polskim ustawodawstwie, jest
3. Ochrona, konserwacja i adaptacja zabytkowych murów: Trwała ruina II (2010)
też istotnym elementem metodyki ochrony dóbr światowego dziedzictwa zalecanym przez Komitet
Światowego
Dziedzictwa.
jest nieodłącznym
składnikiem(2010)
procesów monito4. Zabytki
drugiej Charakterystyka
połowy XX wiekuzagrożeń
– waloryzacja,
ochrona, konserwacja
rowania1 oraz planów zarządzania sporządzanych dla miejsc WH.
5. System
ochrony
zabytków
Polsce
– analiza,
diagnoza,
(2011)
Każde
dobro
niezależnie
od wjego
typu
narażone
jest napropozycje
szereg różnorodnych
czynników
zagrażających
jego
stanowi
(czynniki
antropogeniczne
i
naturalne).
By
skutecznie
chronić
6. Wyjątkowa uniwersalna wartość a monitoring dóbr Światowego Dziedzictwa (2011) jakieś
dobro i efektywnie nim zarządzać konieczne jest ustalenie czynników, które mogą mu zagrażać
7. Zamki
w ruinie
– zasady postępowania
konserwatorskiego
(2012)
(czynników
obecnie
występujących
i potencjalnych),
monitorowanie
tych zagrożeń oraz określenie
działań i środków zapobiegających wszystkim zidentyfikowanym zagrożeniom. Dlatego też nie8. Wartościowanie w ochronie i konserwacji zabytków (2012)
zbędnym elementem każdego planu zarządzania dla miejsca Światowego Dziedzictwa powinna być
identyfi
monitorowanie
oraz architektury
wskazanie jak
eliminować bądź przynajmniej minimalizować
9.kacja,
Wartościowanie
zabytków
(2013)
zagrożenia.
10.Fortyfikacje
nowożytne
w Polsce które
– badania,
realizacje,
projekty.zabytkowej substancji, na dePoznanie
przyczyn
i mechanizmów,
wpływają
na niszczenie
Zagospodarowanie
do współczesnych
funkcjiniematerialnych,
(2014)
gradację wartości
przestrzennych,
zanikanie wartości
jak również na nieprawidłowe
funkcjonowanie systemu ochrony pozwala lepiej i skuteczniej chronić dziedzictwo.
11.Nauczanie i popularyzacja ochrony dziedzictwa (2014)
Charakterystyka zagrożeń i ich monitorowanie ma duże znaczenie w ochronie i zarządzaniu,
gdyż działania
te nastawione
są przede wszystkim
na (2014)
ochronę prewencyjną, zapobiegawczą. Identyfika12.Wartość
funkcji w obiektach
zabytkowych
cja potencjalnych zagrożeń i odpowiedzialne reagowanie na nie pozwala uniknąć rzeczywistego ryzyka
13.Wybrane
zagadnienia zarządzania dobrami UNESCO w Polsce (2015)
i zapobiegać
niszczeniu.
14.Systemy wartościowania dziedzictwa. Stan badań i problemy (2015)
Zagrożenia dóbr światowego dziedzictwa a polskie prawodawstwo
15.Założenia systemu służb konserwatorskich w Polsce (2016)
W ramach istniejącego systemu ochrony zabytków w Polsce problemy związane z pojawiającymi
się zagrożeniami obiektów, zespołów czy obszarów zabytkowych rozwiązywane są przede wszystkim poprzez egzekwowanie zapisów Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wraz z wykonawczymi
1
Publikacje dostępne są w wersji PDF na stronie PKN ICOMOS:
O monitoringu zagrożeń m.in. Z. Mirek, Monitoring miejsc światowego dziedzictwa, /w:/ Wyjątkowa Uniwersalna
http://www.icomos-poland.org/index.php/publikacje-pkn-icomos
Wartość,
a monitoring dóbr światowego dziedzictwa, red. B. Szmygin, Warszawa 2011, s. 49