Wieści z archiwum cz. XVIII

12
W tym roku mija 25 lat od narodzin Solidarnoœci, z tej okazji prezentujê cykl dokumentalnych publikacji na bazie swojego archiwum,
dokumentów, które udostêpni IPN a tak¿e czytelnicy... Dziœ odcinek osiemnasty:
wieœci z archiwum cz.18 (XVIII)
To by³ dzieñ historyczny nie tylko w wymiarze Œwinoujœcia, bowiem od tego dnia wysz³a ze Œwinoujœcia i przyjê³a siê w ca³ym kraju koncepcja walki o uwolnienie siê
z kajdan komunistycznego systemu poprzez now¹ formê walki o legalizacjê Solidarnoœci. Spokojne spotkanie ponad setki osób w salce katechetycznej koœcio³a p.w.
Chrystusa Króla w Œwinoujœciu wstrz¹snê³o próchniej¹cym systemem komunistycznym w Polsce. A przecie¿ efektem tego spotkania by³a tylko podpisana przez 10
pracowników Morskiej Stoczni Remontowej kartka papieru, która trafi³a dwa dni póŸniej do S¹du Wojewódzkiego w Szczecinie. Czego¿ to siê przestraszyli w³adcy PRL,
skoro nazajutrz sprowadzono do spokojnego Œwinoujœcia posi³ki w postaci kompanii ZOMO oraz dodatkowych kilkunastu funkcjonariuszy S³u¿by Bezpieczeñstwa?
Œwinoujœcie - wtorek, 4 listopada 1986, cz.9
Cz.1 przebieg spotkania w sali katechetycznej, na podstawie protoko³ów przes³uchañ czterech uczestników dokonanych przez funkcjonariuszy SB, do³¹czonych do akt Kolegium ds. Wykroczeñ.
Cz.2 historyczny, PIERWSZY PO STANIE WOJENNYM wniosek o rejestracjê Solidarnoœci, skierowany do S¹du
w Szczecinie przez œwinoujskich stoczniowców a tak¿e dokumenty obrazuj¹ce represje za ten oczywiœcie legalny
wniosek.
Cz.3 podobny wniosek œwinoujskich portowców, postanowienie S¹du Wojewódzkiego w Szczecinie odmawiaj¹ce
rejestracji oraz dokumenty Kolegium ds. Wykroczeñ.
Cz.4 tekst rewizji Komitetu Za³o¿ycielskiego Zwi¹zku Zawodowego Solidarnoœæ Pracowników MSR w Œwinoujœciu
z 17 listopada 1986, skierowanej do S¹du Najwy¿szego oraz postanowienie SN z 16 grudnia 1986,
Cz.5 moja relacja z tych wydarzeñ, opublikowana 26 marca 1987 w podziemnym piœmie Grot.
Cz.6 przyk³ad dywersyjnych dzia³añ SB, utrudniaj¹cych mi prace organizacyjne zwi¹zane bezpoœrednio i poœrednio
z s¹dowym postêpowaniem rejestracyjnym a tak¿e wniosek siedmiu wybitnych polskich prawników skierowany
do Prezesa Trybuna³u Konstytucyjnego o uchylenie przepisu ustawy o zwi¹zkach zawodowych, na który powo³ywa³y siê S¹dy, odmawiaj¹c rejestracji zak³adowych ogniw Solidarnoœci.
Cz.7 skrót wniosku z 18 stycznia 1988 o postawienie Rady Pañstwa przed Trybuna³em Stanu za blokowanie ustawy
o zwi¹zkach zawodowych oraz wprowadzenie Andrzeja Milczanowskiego do publikacji o akcji rejestracyjnej.
Cz.8 publikacja Andrzeja Milczanowskiego o regionalnym wymiarze akcji rejestracyjnej.
Dziœ druga czêœæ publikacji Andrzeja Milczanowskiego o wymiarze ogólnokrajowym i miêdzynarodowym akcji
rejestracyjnej.
Stanis³aw Mo¿ejko
15 czerwca 2005
Komitety Za³o¿ycielskie
NSZZ SolidarnoϾ
w walce o odzyskanie prawa
do legalnej dzia³alnoœci Zwi¹zku
cz.2
15 czerwca 2005
Na terenie kraju – poza Regionem Pomorza Zachodniego – wnioski o rejestracjê zak³adowych ogniw Solidarnoœci zosta³y m. in. z³o¿one przez nastêpuj¹ce Komitety Za³o¿ycielskie pracowników:
W czerwcu 1987:
Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa Geofizyka w Toruniu,
Toruñskiej Przêdzalni Czesankowej Merinotex w Toruniu,
Zak³adów W³ókien Chemicznych Elana w Toruniu,
Zak³adów Mechanicznych Ursus w Ursusie ko³o Warszawy,
W sierpniu 1987:
Zak³adów Predom-Polar we Wroc³awiu,
Zak³adów Koksochemicznych w Wa³brzychu,
W IV kwartale 1987:
Kopalni Wêgla Kamiennego Jastrzêbie w Jastrzêbiu,
Huty im. Lenina w Nowej Hucie,
Kopalni Miedzi Polkowice w Polkowicach,
Kopalni Wêgla Brunatnego w Be³chatowie
Zak³adów Przetwórstwa Hutniczego w Bochni
Zak³adów Naprawczych Taboru Kolejowego we Wroc³awiu
Uniwersytetu Warszawskiego w Warszawie,
Zak³adów Bawe³nianych im. Marchlewskiego w £odzi,
W I kwartale 1988:
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie,
29 kwietnia 1988 Stoczni Gdañskiej im. Lenina w Gdañsku
Pragnê od razu zastrzec, ¿e podany wy¿ej wykaz
Komitetów Za³o¿ycielskich jest dalece niepe³ny. Mogê
tylko wyraziæ nadzieje, ¿e badacz opracowuj¹cy w przysz³oœci monografie na temat Komitetów ustali (choæby
na podstawie akt s¹dowych) ich pe³n¹ liczbê.
Oczywiœcie ani jedno z zak³adowych ogniw Solidarnoœci nie zosta³o zarejestrowane przez S¹d Wojewódzki, zaœ S¹d Najwy¿szy oddali³ wszystkie rewizje od wyroków pierwszej instancji.
Z poparciem dla idei tworzenia Komitetów Za³o¿ycielskich S i wystêpowania do s¹dów z wnioskami o rejestracjê wyst¹pi³y regionalne i krajowe w³adze Solidarnoœci, zarówno podziemne, jak te¿ wystêpuj¹ce jawnie.
2 lipca 1987 Rada Koordynacyjna NSZZ S Regionu
Pomorza Zachodniego zwróci³a siê z apelem do wszystkich cz³onków i sympatyków Solidarnoœci w zak³adach
pracy o tworzenie Komitetów Za³o¿ycielskich NSZZ S
i kierowanie wniosków rejestracyjnych do S¹du Wojewódzkiego w Szczecinie. W apelu Rada Koordynacyjna
zwróci³a siê równie¿ do cz³onków i sympatyków S
o wyra¿enie poparcia cz³onkom Komitetu Za³o¿ycielskiego S Stoczni im. A. Warskiego, represjonowanych
przez S³u¿bê Bezpieczeñstwa z powodu utworzenia tego
Komitetu. W koñcowej czêœci apelu Rada Koordynacyjna zwróci³a siê do zagranicznych zwi¹zków zawodowych o podjêcie solidarnoœciowych dzia³añ popieraj¹cych akcjê rejestracyjn¹ i protestuj¹cych przeciwko bez-
prawnym poczynaniom szczeciñskiej S³u¿by Bezpieczeñstwa.
W oœwiadczeniu z 17 sierpnia 1987 wydanym wspólnie przez radê koordynacyjn¹ NSZZ S Regionu Pomorza
Zachodniego, Tajn¹ Komisjê Zak³adow¹ NSZZ „S” Stoczni Szczeciñskiej im. A. Warskiego, redakcjê Grota, Tajn¹
Komisjê Zak³adow¹ NSZZ S Zarz¹du Portu Szczecin, redakcjê CDN, NSZZ S Wy¿szych Uczelni Szczecina, redakcjê BISa, Tajn¹ Komisjê Zak³adow¹ NSZZ S, Wojewódzkiego Przedsiêbiorstwa Komunikacji Miejskiej
w Szczecinie, redakcjê Termita, redakcjê Ogniwa wydawanego przez Solidarnoœæ Przedsiêbiorstw Budowlanych w Szczecinie, czytamy m. in.:
Podstawow¹ kwesti¹ jest legalna walka o Niezale¿ny Samorz¹dny Zwi¹zek Zawodowy „Solidarnoœæ”. St¹d
wszelkiego mo¿liwego poparcia nale¿y udzielaæ tym
wszystkim, którzy wzorem pracowników Morskiej Stoczni Remontowej w Œwinoujœciu i Portu w Œwinoujœciu,
Stoczni Szczeciñskiej im. A. Warskiego oraz Portu
w Szczecinie podjêli dzia³ania zmierzaj¹ce do rejestracji
zak³adowych ogniw NSZZ „Solidarnoœæ” .
W oœwiadczeniu z 15 wrzeœnia 1987 Tymczasowej
Komisji Koordynacyjnej NSZZ S oraz Tymczasowej Rady
NSZZ S, poœwiêconym staraniom Komitetów Za³o¿ycielskich o rejestracjê zak³adowych organizacji Solidarnoœci czytamy:
TKK NSZZ „Solidarnoœæ” i TR NSZZ „Solidarnoœæ” stoj¹
na stanowisku, i¿ prawo do swobodnego zrzeszania siê i
dzia³alnoœci zwi¹zkowej zagwarantowane zosta³o przez
w³adze PRL zarówno poprzez ratyfikacjê wy¿ej wskazanych konwencji i paktów, jak równie¿ art. 84 Konstytucji PRL oraz Porozumienia Sierpniowe.
W tej sytuacji inicjatywa wymienionych zak³adów
pracy zas³uguje na szczególne uznanie i wszechstronne
poparcie. Tworzenie Komitetów Za³o¿ycielskich oraz podejmowanie starañ o s¹dow¹ rejestracjê uznajemy za
jeden z wa¿nych kierunków obecnej dzia³alnoœci NSZZ
„Solidarnoœæ” .
Oœwiadczenie Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ Solidarnoœæ z 5 grudnia 1987 stwierdza wyraŸnie – cytujê:
W nowych warunkach nacisk po³o¿yæ trzeba na dzia³alnoœæ jawn¹, bo w ten sposób mo¿na wesprzeæ w praktyce reformê polityczn¹ i gospodarcz¹.
Szczególnie wa¿ne s¹:
1) dzia³ania na rzecz pluralizmu zwi¹zkowego w zak³adach pracy, poprzez kontynuowanie inicjatyw s¹dowej rejestracji i zak³adania jawnych komitetów NSZZ
„Solidarnoœæ”.
Trzeba podkreœliæ, ¿e sprawa tworzenia zak³adowych
ogniw Solidarnoœci i wystêpowania z wnioskami o rejestracjê do s¹du by³a dok³adnie relacjonowana w Grocie
oraz innych podziemnych pismach Solidarnoœci: Regionu Pomorza Zachodniego.
W Grocie zamieszczono kilka wniosków o rejestracjê Solidarnoœci a tak¿e kilka rewizji od wyroków s¹dów
pierwszej instancji.
Na bie¿¹co informowa³o o przebiegu akcji rejestra-
cyjnej w naszym regionie, represyjnych dzia³aniach S³u¿by Bezpieczeñstwa przeciwko cz³onkom Komitetów Za³o¿ycielskich, o poparciu ze strony zachodnich zwi¹zków zawodowych oraz innych miêdzynarodowych organizacji. Oto kilka przyk³adów tego poparcia:
- list W³oskiej Federacji Pracowników Przemys³u Budowlanego CISL w Regionie Veneto (Wenecja) z 3 lipca
1987 skierowany do Prezesa Trybuna³y Konstytucyjnego PRL popieraj¹cy starania polskich pracowników
w sprawie realizacji sprawy pluralizmu zwi¹zkowego
w Polsce;
- list sekretariatu narodowego w³oskiego zwi¹zku
zawodowego CISL – FIBA z 1 paŸdziernika 1987 skierowany do w³adz PRL, wyra¿aj¹cy ca³kowite poparcie dla
inicjatyw Solidarnoœci skierowanych na uzyskanie w³asnej formalnej rejestracji oraz protestuj¹cy przeciwko
brutalnych poczynaniom policji politycznej PRL, skierowanym przeciwko pracownikom walcz¹cym o prawa
i wolnoœci zwi¹zkowe.
List ten otrzymali równie¿ wszyscy cz³onkowie Komitetu Za³o¿ycielskiego S Stoczni Szczeciñskiej im. A.
Warskiego (niektórzy z nich byli podani ró¿nym szykanom ze strony SB).
Wyrazy poparcia dzia³añ polskich pracowników walcz¹cych o realizacjê zasady pluralizmu zwi¹zkowego
zawarte s¹ w liœcie Regionalnego Kierownictwa Zwi¹zku Zawodowego CISL w Bellano (W³ochy), z 29 grudnia
1987. List adresowany do gen. Jaruzelskiego, Ministra
Sprawiedliwoœci Leszka Domerackiego, premiera Zbigniewa Messnera, Prokuratora Generalnego Józefa
¯yto, Kardyna³a Glempa, Ambasady PRL w Rzymie
i Prokuratora Wojewódzkiego w Szczecinie omawia sprawy odmowy rejestracji zak³adowej organizacji S Stoczni Szczeciñskiej im. A. Warskiego oraz brutalnego traktowania przez SB niektórych cz³onków Komitetu Za³o¿ycielskiego.
Interwencji zachodnich zwi¹zków zawodowych
u w³adz PRL w sprawie realizacji zasady pluralizmu
zwi¹zkowego by³o znacznie wiêcej. Szczególnie aktywne w tej sprawie by³y w³oskie i francuskie zwi¹zki zawodowe. Przypomnê, ¿e Radê Koordynacyjn¹ NSZZ S Regionu Pomorza Zachodniego ³¹czy³a umowa
o wspó³pracy m. in. z w³oskimi organizacjami zwi¹zkowymi regionu Veneto (Wenecja). Wspó³praca ta by³a
efektywna i bardzo pomocna szczeciñskiej podziemnej
Solidarnoœci. Spora w tym zas³uga pani Joanny Burakowskiej (szczecinianki), przez szereg lat przebywaj¹cej we W³oszech i bêd¹cej tam przedstawicielem Rady
Koordynacyjnej NSZZ S Regionu Pomorza Zachodniego w kontaktach z w³oskimi zwi¹zkami zawodowymi.
Omawiaj¹c walkê o s¹dow¹ rejestracjê zak³adowych
organizacji S wspomnieæ trzeba o za¿aleniu na naruszanie przez w³adze PRL zasad wolnoœci zwi¹zkowej
i ochrony praw zwi¹zkowych – zawartych w Konwencji
Nr 87 Miêdzynarodowej Organizacji Pracy, skierowanym 15 wrzeœnia 1987 do Dyrektora Miêdzynarodowego Biura Pracy Miêdzynarodowej Organizacji Pracy
w Genewie przez siedem komitetów za³o¿ycielskich S
utworzonych na Pomorzu Zachodnim (Morskiej Stoczni Remontowej w Œwinoujœciu, Portu w Œwinoujœciu, Komunalnego Przedsiêbiorstwa Robót In¿ynieryjnych
w Szczecinie, Szczeciñskiego Przedsiêbiorstwa Budownictwa Ogólnego Nr 3 w Szczecinie, Stoczni Szczeciñskiej im. A. Warskiego, Portu w Szczecinie, Wojewódzkiego Przedsiêbiorstwa Komunikacji Miejskiej
w Szczecinie).
Tworzenie komitetów za³o¿ycielskich S da³o mocne
argumenty Jerzemu Milewskiemu, kierownikowi biura
koordynacyjnego NSZZ Solidarnoœæ za Granic¹ w Brukseli, do podejmowania interwencji na rzecz Solidarnoœci w miêdzynarodowych organizacjach zwi¹zkowych. W listach z 2 grudnia 1987 skierowanych do Johna Vandervekena – Sekretarza Generalnego Miêdzynarodowej Konfederacji Wolnych Zwi¹zków Zawodowych
oraz Jana Ku³akowskiego – Sekretarza Generalnego
Œwiatowej Konfederacji Pracy – Jerzy Milewski omawiaj¹c kwestiê tworzenia Komitetów Za³o¿ycielskich
pisze m. in. – cytujê:
W imieniu Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarnoœæ” proszê niniejszym MKWZZ o wykorzystanie
za³¹czonej dokumentacji oraz innych zgromadzonych
w tej sprawie informacji do wznowienia w³aœciwej formalnej procedury w Miêdzynarodowej Organizacji Pracy dotycz¹cej represjonowania NSZZ „Solidarnoœæ” przez
w³adze PRL. Celem tej procedury winno byæ wykazanie,
¿e rz¹d PRL nadal ³amie prawa i wolnoœci prawa i wolnoœci zwi¹zkowe. Stworzenie miêdzynarodowego nacisku bêdzie pomocne NSZZ „Solidarnoœæ” w walce o to,
by rz¹d PRL zaprzesta³ bezprawnych dzia³añ represyj-
nych zapocz¹tkowanych 13 grudnia 1981 i trwaj¹cych
po dzieñ dzisiejszy.
18 grudnia 1987 John Vanderveken w odpowiedzi na
list Jerzego Milewskiego pisze m. in. – cytujê:
Dziêkujê za Twój list z 2 grudnia 1987 dotycz¹cy
walki o relegalizacjê NSZZ „Solidarnoœæ”. Przyjmujemy
w pe³ni treœæ listu z 15 wrzeœnia 1987, adresowanego
przez 7 komitetów za³o¿ycielskich NSZZ „Solidarnoœæ”
do MOP (wszystkie 7 komitetów za³o¿ycielskich utworzono w Rejonie Pomorza Zachodniego, zosta³y one
wy¿ej wymienione – uwaga moja, Andrzej Milczanowski) i formu³uj¹cego skargê przeciwko w³adzom PRL.
Rozumiemy, ¿e komitety za³o¿ycielskie stanowi¹ inicjatywê tajnych komisji zak³adowych waszego Zwi¹zku
w d¹¿eniu do odzyskania oficjalnego statusu.
Trzeba koniecznie odnotowaæ stanowisko Komitetu Helsiñskiego w Polsce, który w oœwiadczeniu z 8 paŸdziernika 1987 mówi m. in. – cytujê:
Rozstrzygniêcia, które zapad³y w s¹dach w sprawach o rejestracjê zak³adowych organizacji zwi¹zków
zawodowych „Solidarnoœæ” po raz kolejny wykaza³y
pogardê w³adz PRL dla prawa... Popad³szy w na³óg pos³uszeñstwa i dyspozycyjnoœci wobec w³adzy, niektórzy
Sêdziowie S¹du Najwy¿szego nie zawahali siê uzasadniæ oczywistego pogwa³cenia postanowieñ Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz
Konwencji MOP, formu³uj¹c absurdaln¹ doktrynê o niezwi¹zaniu organów pañstwowych treœci¹ ratyfikowanych przez Polskê umów miêdzynarodowych.
Równie¿ Komisja Interwencji i Praworz¹dnoœci NSZZ
Solidarnoœæ zadeklarowa³a pe³ne poparcie dla inicjatywy tworzenia zak³adowych ogniw Solidarnoœci i sk³adania w s¹dach wniosków o rejestracjê, ponadto stwierdzaj¹c w Komunikacie z 23 paŸdziernika 1987 – cytujê:
W stosunku do osób zwolnionych z pracy za uczestnictwo w Komitetach Za³o¿ycielskich NSZZ „Solidarnoœæ”, Komisja Interwencyjna podejmuje zobowi¹zanie
do wyp³aty tylnych œrednich poborów wraz z nadgodzinami, premiami itp. przez okres 6 miesiêcy do momentu pe³nego zatrudnienia. W wypadku udokumentowanego z³oœliwego utrudniania podjêcia pracy œwiadczenia te mog¹ zostaæ rozci¹gniête na d³u¿szy okres.
19 stycznia 1998 Stanis³aw Mo¿ejko oraz 9 cz³onków Komitetów Za³o¿ycielskich NSZZ S Regionu Pomorza Zachodniego skierowa³o do Rzecznika Praw Obywatelskich wniosek m. in. o wyst¹pienie do Trybuna³u
Konstytucyjnego o uznanie, i¿ przepisy prawa polskiego uniemo¿liwiaj¹ce realizacjê zasady pluralizmu zwi¹zkowego – s¹ niewa¿ne.
W odpowiedzi z 19 lutego 1998 prof. Ewa £êtowska
– Rzecznik Praw Obywatelskich usi³uje wykrêciæ siê od
zajêcia merytorycznego stanowiska, w koñcu stwierdzaj¹c – cytujê:
Zarazem jednak Sejm nie okreœli³ w ustawie o zwi¹zkach zawodowych kryteriów wydania przepisu (dopuszczaj¹cego realizacjê zasady pluralizmu zwi¹zkowego)
przez Radê Pañstwa, co oznacza, ¿e decyzja w sprawie
wydania tego przepisu podejmowana jest samodzielnie i w oparciu o przyjête przez Radê Pañstwa przes³anki i oceny. Bêd¹ to przede wszystkim przes³anki i oceny
o charakterze politycznym i spo³ecznym. Rzecznik Praw
Obywatelskich nie zamierza uzurpowaæ sobie prawa do
zastêpowania czy wyrêczania oœrodków decyzji politycznej w podejmowaniu przez nie ocen i dzia³añ.
Doskona³ym komentarzem do wy¿ej cytowanego
Rzecznika Praw Obywatelskich jest oœwiadczenie Komitetu Helsiñskigo w Polsce z 10 marca 1988, którego
fragment ni¿ej cytujê:
Komitet Helsiñski z ubolewaniem konstatuje, ¿e
Urz¹d Rzecznika Praw Obywatelskich swoj¹ odpowiedzi¹ w kwestii pluralizmu zwi¹zkowego do³¹czy³ do tych
organów,. które wy¿ej stawiaj¹ pozostawanie
w zgodzie ze stanowiskiem ekipy rz¹dz¹cej, ani¿eli troskê o przestrzeganie prawa.
Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e akcja tworzenia Komitetów Za³o¿ycielskich S i wystêpowania o rejestracjê
w s¹dzie, z wszystkimi jej reperkusjami na p³aszczyznach:
politycznej, spo³ecznej, prawnej – zarówno w skali kraju, jak i miêdzynarodowej, stanowi³a istotny element
nacisku na w³adze PRL w kwestii odzyskania przez NSZZ
Solidarnoœæ prawa do legalnej dzia³alnoœci. W po³¹czeniu z innymi œrodkami (m. in. fal¹ strajków w kwietniu
i sierpniu 1988) doprowadzi³o to do reaktywowania dzia³alnoœci Zwi¹zku w kwietniu 1989.
Niniejszy szkic jest zaledwie zarysem (dalece niepe³nym)
historii za³o¿enia komitetów za³o¿ycielskich NSZZ „S”
i podjêcia przez nie akcji rejestracyjnej, a tak¿e okolicznoœci zwi¹zanych z t¹ akcj¹.
Andrzej Milczanowski
13
Poprzednie odcinki czytaj na: www.nowywyspiarz.prv.pl