Wiedza i modele dla lokalnych inteligentnych składników systemu

WIEDZA I MODELE DLA LOKALNYCH INTELIGENTNYCH SKŁADNIKÓW
SYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI
TATIANA TRETYAKOVA
Politechnika Szczeciska
Streszczenie
W artykule przedstawiono schemat blokowy Systemu Ostrzegawczo-Doradczego
regionalnego Centrum Zarzdzania w Sytuacjach Kryzysowych (SOD CZSK) oraz
model formalny jego struktury. SOD CZSK zawiera w swoim składzie lokalne inteligentne składniki wspomagajce decyzje w warunkach istniejcego zagroenia niebezpiecznym zjawiskiem natury. Takie zjawiska mog doprowadza do kryzysu finansowego gospodarki nie tylko odrbnych podmiotów gospodarczych, ale nawet
całych regionów. W celu okrelenia obszaru pozyskiwania wiedzy dla lokalnych inteligentnych składników SOD CZSK zostały wybrane dziedziny oraz zagadnienia, których rozwizywane wymaga uwzgldnienia estymacji informacji hydrometeorologicznej. Jako przykład modeli, które mog by włczone do kontentu (zawartoci)
baz wiedzy lokalnych inteligentnych składników SOD CZSK zaprezentowano modele
i algorytm wyboru z alternatywnych wariantów projektów przedsiwzi skierowanych na obnienie ryzyka zwizanego z niebezpiecznymi zjawiskami natury. Omówiono moliwoci zastosowania technologii OLAP i GIS w celu pozyskiwania i analizy danych hydrometeorologicznych oraz danych o obiektach gospodarczych zagroonych terenów.
Słowa kluczowe: lokalne inteligentne systemy, kontent bazy wiedzy, modele, ryzyko, system
ostrzegawczo-doradczy, wspomaganie decyzji
1. Wprowadzenie
Wiele rónych czynników moe wywoływa powstanie sytuacji kryzysowych w gospodarce,
wród których istotne s czynniki hydrometeorologiczne, szczególnie teraz - w warunkach ocieplenia klimatu. Zagroeniom hydrometeorologicznymi zjawiskami natury ulegaj midzy innymi
podmioty gospodarcze, które znajduj si na niebezpiecznych terenach. Aby zmniejszy ryzyko
strat w takich warunkach tworzone i wykorzystywane s Systemy Ostrzegawczo-Doradcze (SOD)
dla regionalnych Centrów Zarzdzania w Sytuacjach Kryzysowych (CZSK), których lokalne inteligentne składniki mog by wykorzystywane zarówno w zarzdzaniu odrbnymi podmiotami gospodarczymi po odpowiednich zmianach w kontencie baz wiedzy.
Rozwizanie problemu tworzenia baz wiedzy lokalnych inteligentnych składników dla SOD
CZSK wymaga przede wszystkim modelowania procesów decyzyjnych przebiegajcych w ramach
procesów funkcjonowania systemów, nazywanych take, w stosunku do podmiotów gospodarczych, procesami biznesowymi (business process). Modele procesów decyzyjnych wykorzystuje
si przy tworzeniu kontentu baz wiedzy inteligentnych systemów wspomagania decyzji poprzez
okrelenie modeli, faktów i reguł rozwizywania zagadnie w procesach funkcjonowania syste-
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009
185
mów. W pracach naukowych problem ten dyskutuje si od wielu lat [1-6]. Szczególnie wanym
jest rozwizanie problemu modelowania procesów decyzyjnych w sytuacjach nieokrelonoci i
ryzyka wystpujcych midzy innym pod wpływem czynników hydrometeorologicznych i posiadajcych w zwizku z tym charakter unikatowy. W takich sytuacjach wymagane s krótki czas podejmowania decyzji i trafno decyzji, bo od tego czsto zaley nie tylko wielko strat finansowych, ale take ycie ludzi.
Elementy modelu formalnego zadania podejmowania decyzji okrelajce etapy i kierunki pozyskiwania wiedzy przy studiowaniu procesów decyzyjnych zostały przedstawione przez autork w
pracy [7]. Etapy te s charakterystycznymi praktycznie dla dowolnej sytuacji problemowej pojawiajcej si pod wpływem czynników hydrometeorologicznych. Zgodnie z tym modelem poprzez
opis ontologiczny dziedziny problemowej strukturyzuje si wiedza o dziedzinie, dla której planuje
si tworzenie lokalnego inteligentnego systemu wspomagania decyzji. W procesie strukturyzacji
identyfikuje si problemy, powstajce pod wpływem czynników hydrometeorologicznych, ocenia
si ryzyko ponoszenia strat przy powstaniu problemu i oraz okrela si sposoby, czyli modele i
reguły, jego rozwizywania.
Jako lokalne inteligentne składniki SOD mog wystpowa specjalistyczne systemy agentowe
i systemy ekspertowe (SE) wspomagajce decyzje z estymacj informacji hydrometeorologicznej
w rónych dziedzinach. Włczenie takich składników do struktury systemów informacyjnych podmiotów gospodarczych, rozlokowanych na zagroonych niebezpiecznymi zjawiskami natury, nadaje tym systemom właciwoci systemów ostrzegawczo-doradczych. W bazach wiedzy lokalnych
inteligentnych składników przechowuje si i rozwija si wiedza, która moe by wykorzystana
przy podejmowaniu decyzji z estymacj informacji hydrometeorologicznej. Jest to wanym i korzystnym z powodu tego, e decydenci z czasem mog zmienia si, ale ich dowiadczenie i wiedza zostan zachowane. Dziki temu przy powstaniu analogicznych sytuacji wiedza ta moe by
wykorzystywana i uzupełniana poprzez nowych decydentów. Zauwamy, e polepszenie jakoci
podejmowanych decyzji bazuje nie tylko na zastosowaniu wyników symulacji na modelach rozwizania rónych zagadnie, moe ono odbywa si równie poprzez wspomaganie decyzji w sytuacjach niestandardowych oraz poprzez trening kadry za pomoc odpowiednich inteligentnych
systemów [ 8].
W bazach wiedzy inteligentnych składników SOD CZSK powinny by zawarte modele i wiedza ekspercka, które pozwoliły by na przeprowadzenie symulacji poprzez wykorzystanie danych
wejciowych. Niektóre z tych danych mog by zdobyte za pomoc takich inteligentnych składników jak OLAP (On Line Analitical Processing) i GIS (Geografic Information System), w tym LIS
(Land Information System), uzupełniajcych struktur SOD CZSK. Wyposaenie SOD CZSK w
specjalistyczne lokalne inteligentne systemy, takich jak systemy ekspertowe i agentowi, tworzy
dodatkowe moliwoci dla lepszego uzasadnienia podejmowanych decyzji z estymacj informacji
hydrometeorologicznej przy rozwizywaniu problemów słabo ustrukturyzowanych. Wybór modeli
i okrelenie reguł podejmowania decyzji w procesie symulacji na owych modelach dla lokalnych
inteligentnych składników SOD CZSK zaley od dziedziny rozwizywanych problemów [9]. Od
dziedziny problemowej zaley równie struktura SOD CZSK. Dla przypadku, gdy procesy decyzyjne przebiegaj z estymacj informacji hydrometeorologicznej moe by wykorzystany wariant
struktury SOD CZSK rozpatrzony w nastpnym rozdziale.
186
Tatiana Tretyakova
Wiedza i modele dla lokalnych inteligentnych składników systemu wspomagania decyzji
Model formalny i schemat blokowy struktury SOD CZSK
Struktura SOD CZSK zawiera róne lokalne inteligentne składniki. Uproszczony model formalny struktury systemu SOD CZSK mona przedstawi jako nastpujcy zbiór:
M = {Eq, Sfw,Iint }
(1)
gdzie: Eq- sprzt; Sfw – oprogramowanie; Iint – informacja, wiedza.
Bardziej szczegółowe modele formalne dwóch składników tego modelu: Sfw oraz Iint. Składnik
Sfw przedstawimy jako nastpujcy zbiór:
Sfw = {Drep, Db , Sdb, Kb, Skb , Interf, Aint, ES, Bweb}
(2)
gdzie: Drep – repozytorium i witryny danych (data warehousing) w połczeniu z technologiami
OLAP i GIS; Db - relacyjne bazy danych; Sdb – system zarzdzania baz danych; Kb - baza wiedzy; Skb - system zarzdzania baz wiedzy ; Interf – interfejsy; Aint – lokalne organizacje (inteligentne
agenty); ES – lokalne systemy ekspertowe; Bweb- poszukiwarki.
Składnik Iint przedstawimy jako zbiór:
Iint = {d, m, r}
(3)
gdzie: d – dane; m – modele; r – reguły.
Lokalny system ostrzegawczy
Objekty gospodarcze,
mieszkancy regionu
C.Z.S.K.
HMP
Lokalny system agentow
komputerowych
- Agent rejestrujacy
- Agent reakcyjny
System
pomiaru
poziomu
wody w
jeziorze
System
komunikacji
satelitarnej
Baza
danych
System przekazu
informacji
o zagrozeniu
Informacje
o poziomie
wody w
jeziorze
Mechanism
wnioskowania
Baza
wiedzy
Mechanism
komunikacji
z modulem
symulacyjnym
Modul
symulacyiny
BD
OLAP
BD
Bazy danych sluzb
hydrometeorologicznych
Interfejs
uzytkownika
Decydent
Rys.1. Schemat blokowy SOD CZSK
GIS
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009
187
W przedstawionym we wzorze (2) modelu formalnym struktury Sfw zostali ujte lokalne inteligentne systemy, tworzone zgodnie z potrzebami uczestników procesów decyzyjnych. Wyposaenie sytemu wspomagania decyzji w taki składniki i ich wspólne wykorzystanie w procesie decyzyjnym daje efekt synergetyczny w drodze podnoszenia jakoci podejmowanych decyzji. Na rys. 1
przedstawiono schemat blokowy jednego z moliwych wariantów struktury regionalnego SOD
CZSK.
W strukturze na rys.1 zawarte s lokalne inteligentne składniki: system ostrzegawczy HMPoziom, który jest systemem lokalnych inteligentnych agentów i zawiera agentów rejestrujcego i reakcyjnego/elastycznego (flexible). Agent rejestrujcy prowadzi ewidencj pomiarów poziomu
w jeziorze, tj. rejestruje dane o poziomie, natomiast drugi agent reakcyjny, reagujc na alarmowy
poziom wody, sygnalizuje o zagroeniu lawin błotn przez system komunikacji z CZSK. Do SOD
CZSK został take włczony SE HMDEC, który moe funkcjonowa jako lokalny system, spełnia
on rol systemu doradczego wspomagajc decyzje podejmowane z uwzgldnieniem estymacji informacji hydrometeorologicznej.
Z przedstawionej we wzorze (2) i na rys.1 struktury wida, e pozyskiwanie i strukturyzacja
wiedzy dla inteligentnych składników SOD CZSK jest jednym z waniejszych zada przy jego
tworzeniu, rozwizanie którego wykonuje si zgodnie z metod zaprezentowan w pracy [10].
2. O modelach i wiedzy dla lokalnych inteligentnych składników SOD CZSK wykorzystujcych informacj hydrometeorologiczn
Podejmowanie decyzji z uwzgldnieniem estymacji informacji hydrometeorologicznej
w wielu dziedzinach: zarzdzaniu regionalnym, transporcie, rolnictwie, gospodarce wodnej, budownictwie, energetyce itd., podnosi adaptacyjny potencjał podmiotów gospodarczych pozwalajc
wybiera najlepsz strategie i taktyk współdziałania z natur [11]. Z uwzgldnieniem estymacji
tego typu informacji opracowuje si plany przedsiwzi skierowanych na zapobieganie stratom
spowodowanym przez gro
ne czynniki natury.
Wysoki poziom nieokrelonoci nastpstw, zwizanych z niebezpiecznymi zjawiskami hydrometeorologicznymi oraz konieczno szybkiego i poprawnego reagowania w przypadku zagroenia ze strony natury zmuszaj do zastosowania w procesach decyzyjnych i procesach treningu
personelu wsparcia komputerowego, czyli: inteligentnych systemów ostrzegawczych, doradczych i
treningu. W niniejszym artykule autorka skupiła si na inteligentnych systemach doradczych
wspomagajcych decyzje odnonie wyboru wariantu projektu przedsiwzicia zapobiegajcego
stratom w wyniku oddziaływania czynników hydrometeorologicznych. Dla systemów tej klasy naley przygotowa kontent baz wiedzy, który zawierał by cał wiedz niezbdn przy podejmowaniu decyzji z uwzgldnieniem estymacji informacji hydrometeorologicznej, zawierajc modele
i reguły rozwizania zagadnie, metody i modele zarzdzania ryzykiem.
Pod pojciem ryzyka w danym artykule rozumie si miar moliwoci nastpienia zdarzenia
losowego i wielkoci skutków wywołanych przez to zdarzenie, tj. Ilociowa ocena ryzyka ujmuje
jednoczenie prawdopodobiestwo jego wystpienia i ponoszone w wyniku nastpienia zdarzenia
straty.
W warunkach istniejcego ryzyka wystpowania niebezpiecznych zjawisk natury i ponoszenych w wyniku tego strat dla podjcia decyzji o wyborze z rónych wariantów projektów przedsiwzi, zapobiegajcych stratom wykorzystuje si podejcie probabilistyczne. Przy tym podejciu prognozuje si moliwe sytuacje ryzykowne powstajce pod wpływem niebezpiecznego zja-
188
Tatiana Tretyakova
Wiedza i modele dla lokalnych inteligentnych składników systemu wspomagania decyzji
wiska natury: Ri , i= 1,2,...n z nadaniem im prawdopodobiestwa wystpienia. Jako Ri moe wystpowa ryzyko zwizane ze zniszczeniem obiektów gospodarczych (rolniczych, przemysłowych,
socjalnych, kulturalnych), awariami, utrat zdrowia i ycia, przerwami w funkcjonowaniu obiektów
oraz innymi. Dla kadej ryzykownej sytuacji oblicza si wielko potencjalnie moliwych strat
(CRi) oraz prawdopodobiestwo wystpienia takiej sytuacji PRi pod warunkiem e:
n
(4)
¦ PR i = 1
i =1
Ilociow ocen ryzyka obliczano według wzoru (5):
Ri = PRi CRi,
(5)
gdzie Ri – ilociowa ocena ryzyka, PRi – prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia ryzykownego, CRi – wielko moliwych strat przy jego wystpieniu.
Algorytm wyboru projektu przedsiwzicia ochronnego przedstawiono na rysunku 2. Zgodnie
z tym algorytmem na pocztku porównuje si ilociow ocen ryzyka Ri z wielkoci wydatków
zwizanych z realizacj ochronnych przedsiwzi CO. Na podstawie wyników analizy porównawczej podejmuje si decyzj odnonie efektywnoci ekonomicznej rozpatrywanego projektu przedsiwzicia. Efektywne projekty zapisuje si do listy projektów-kandydatów (Ki) na realizacj, które
przeszły ocen ilociow. Ale przy podejmowaniu decyzji o wyborze projektu z listy projektówkandydatów Ki wykonuje si dodatkowo analiz jakociow. Moe ona by przeprowadzona ze
strony prawnej, etycznej, ekologicznej itd. W zwizku z tym kady projekt z listy projektówkandydatów Ki ocenia si take zgodnie z kryteriami oceny jakociowej. W wyniku takiej oceny
dokonuje si wyboru najlepszych (z punktu widzenia ustalonych kryteriów oceny jakociwej) projektów przedsiwzi ochronnych, które zapisuje si do listy projektów-kandydatów Kj. W kocu z
listy Kj zostaje wybrany taki projekt ochronnego przedsiwzicia, który prowadzi do minimalizacji
strat M(Ri), zwizanych z wystpieniem zdarzenia ryzykownego pod wpływem czynników hydrometeorologicznych oraz z realizacj ochronnego przedsiwzicia:
n
M ( Ri ,C0i ) = ¦ ( Ri + C0i ) → min
(6)
i =1
3. Zastosowanie lokalnych inteligentnych systemów w procesie decyzyjnym
Informacja o zagroeniu niebezpiecznym zjawiskiem ze strony natury wpływa od słub hydrometeorologicznych. W sytuacjach kryzysowych zarzdzanie realizuje si zwykle przez CZSK.
Przy zagroeniu niebezpiecznym zjawiskiem natury decydenci CZSK wysyłaj odpowiedni informacj i instrukcje do specjalnych komisji powiatowych lub miast, a te sygnalizuj o zagroeniu
kierownictwu obiektów gospodarczych, socjalnych, kulturalnych. W strukturze blokowej SOD
CZSK przedstawionej na rys.1 został uwzgldniony system ekspertowy HMDEC, który, słuy jako
system doradczy w procesach decyzyjnych zwizanych z reagowaniem na zagroenia ze strony
natury. Struktura SE HMDEC i jego baza wiedzy zostały przedstawione we wczeniejszych publikacjach [12,13].
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009
189
Start
Ilosciowa ocena ryzyka Ri : PRi x CRi
Ocena kosztow projektu COi
Porownanie wielkosci Ri i COi
Jesli
R i ≥ C 0i
Nie
Tak
Zapis do listy projektow-kandydatow
Ki po ocenie ilosciowej
Ocena jakosciowa projektu
Czy ocena jakosciowa
jest dobra ?
Nie
Tak
Zapis do listy projektow-kandydatow
Kj po ocenie jakosciowej
n
Wybor projektu: M ( R i , C 0 i ) = ¦ ( R i + C 0 i ) → min
i =1
Koniec
Rys.2. Algorytm wyboru projektu przedsiwzicia ochronnego.
Aby było moliwe korzystanie z wiedzy i modeli tego systemu potrzebne s okrelone dane, które
powinny by umieszczone w jego bazie danych lub wprowadzane operacyjnie, jako dane wejciowe. Zauwamy, e lokalne inteligentne systemy wspomagajce procesy decyzyjne na rónych poziomach zarzdzania regionalnego i w podmiotach gospodarczych mog odbiera i analizowa
informacje o stanie rodowiska z rónych zewntrznych ródeł. Przy duej iloci analizowanych
danych pozyskiwanych ze ródeł zewntrznych moe by zastosowana technologia OLAP, która
jest technologi operacyjnej analitycznej obróbki danych. W postaci danych zewntrznych analizowanych przez OLAP mog wystpowa take dane z baz danych słub hydrometeorologicznych
i instytutów naukowo-badawczych, zawierajcych, na przykład, informacje o wieloletnich zmia-
190
Tatiana Tretyakova
Wiedza i modele dla lokalnych inteligentnych składników systemu wspomagania decyzji
nach charakterystyk hydrologicznych rónych obiektów wodnych. Obecnie istnieje moliwo łczenia przez interfejs relacyjnej bazy danych z baz faktów systemu ekspertowego lub całkowitej
zamiany bazy faktów na relacyjn baz danych systemu informacyjnego.
Dane mog by uzyskane take za pomoc systemu informacji geograficznej (GIS). GIS moe by bardzo przydatnym w przypadku potrzeby przetwarzania danych o obiektach duego regionu zagroonego niebezpiecznym zjawiskiem natury. Technologia GIS moe by wykorzystywana
razem ze zdalnymi urzdzeniami pomiaru sterowanymi komputerowo. Dane uzyskane za pomoc
systemu informacji geograficznej mog by przedstawione w postaci tekstowej lub/i graficznej. S
to przede wszystkim dane o obiektach gospodarczych, socjalnych, kulturalnych regionu, które
znajduj si na zagroonych terenach. Na przykład, przy rozwizaniu zadania projektowania dróg
w miejscowoci zagroonej lawinami błotnymi s potrzebne dane o miejscach moliwego zejcia
lawin, ich czstotliwoci i wielkoci, informacja hydrometeorologiczna, której analiza za szereg lat
pozwala ustali tendencje. Włanie przy tej analizie moe by przydatn technologia OLAP. Wykorzystanie tych danych i informacji przy projektowaniu i dalszej eksploatacji dróg zapewnia bezpieczestwo ruchu[10]. System ekspertowy doradczy HMDEC moe wspomaga podjcie decyzji
o znalezieniu najbezpieczniejszego i najkorzystniejszego wariantu projektu budowy drogi
z uwzgldnieniem ryzyka zejcia lawin błotnych na danym odcinku na podstawie danych wprowadzonych operacyjnie przez uytkownika (dane hydrometeorologiczne na dzie prowadzenia ekspertyzy, dane o kosztach budowy obiektu i inne) oraz na podstawie danych zawartych w bazie danych SE lub uzyskanych za pomoc GIS (dane kartograficzne, dane o komunikacjach terenu
i obiektach gospodarczych) i za pomoc OLAP (jako wyniki analizy danych hydrometeorologicznych za ubiegłe lata), a take przy uyciu reguł wyboru miejsca dyslokacji drogi i modeli wyboru
z alternatywnych projektów.
Na podstawie wyników projektu naukowo-badawczego[13] została stworzona baza danych
o obiektach gospodarczych jednego z regionów Kazachstanu – Dungarskiego Ałatau, dolina rzeki
Tałgar zagroonego lawin błotn [7]. Przy uyciu tych danych i wyników symulacji na modelach rozwizywania zagadnie w sytuacjach uwzgldnionych w scenariuszach w bazie wiedzy SE
HMDEC uzyskuje si pewne wnioski. Wnioski te wspomagaj decyzje o wyborze wariantów projektów w budownictwie, o rozmieszczeniu obiektów, o ewakuacji ludzi i wartoci materialnych i
kulturalnych, o realizacji przedsiwzi, zapobiegajcych negatywnym skutkom powodowanym
przez zejcie lawin błotnych itd.
Cała wiedza niezbdna do wycignicia wniosków wspomagajcych procesy decyzyjne uzyskuje si w procesie pozyskiwania wiedzy z zastosowaniem podejcia ontologicznego do opisu
odpowiedniej dziedziny problemowej. Podejcie ontologiczne do budowy bazy wiedzy HMDEC
zostało przedstawione w pracy autorki[15]. Dla systemu ekspertowego HMDEC jest to dziedzina
problemowa nazywana „Podejmowanie decyzji w sytuacjach nie standardowych powstajcych pod
wpływem niebezpiecznego zjawiska natury”. Umiejtnoci i nawyki szybkiego reagowania i podjcia właciwych decyzji w takich sytuacjach mog by ukształtowane przez zastosowanie systemu
ekspertowego HMDEC-T w celu treningu personelu. Wtedy przez opis ontologiczny powinna by
przedstawiona wiedza z dziedziny problemowej „Proces nauczania i treningu” [16].
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009
191
4. Zakoczenie
Coraz czciej na działalno podmiotów gospodarczych i całych regionów wpływaj róne
czynniki hydrometeorologiczne w wyniku ocieplenia klimatu. W takich warunkach procesy decyzyjne warto wspomaga przez systemy pozwalajce zarzdza ryzykiem, zwizanym z niebezpiecznymi zjawiskami natury. W celu przyspieszenia procesu adaptacji do zagroe ze strony natury tworzone s inteligentne systemy ostrzegawczo-doradcze posiadajce narzdzia, informacje
i wiedz wspomagajce rozwizywanie problemów powstajcych pod wpływem czynników hydrometeorologicznych. Wyposaenie SOD CZSK w lokalne inteligentne systemy pomoe przyspieszy i ulepszy uzasadnienie podejmowanych decyzji. Do takich lokalnych systemów nale
midzy innymi. SE HMDEC oraz SE HMDEC-T bazujce na wiedzy z dziedzin, w których
uwzgldnienie estymacji informacji hydrometeorologicznych ma wane znaczenie. W artykule zaprezentowano schemat blokowy i model formalny struktury SOD CZSK, a take algorytm wyboru
z alternatywnych wariantów projektów skierowanych na obnienie ryzyka. Zaprezentowano dziedziny wykorzystywania informacji hydrometeorologicznych oraz zagadnienia rozwizywane
w tych dziedzinach w celu okrelenia obszaru pozyskiwania wiedzy dla lokalnych inteligentnych
składników SOD CZSK.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Dowgiałło Z. (1995): System obsługi naczelnego kierownictwa w zarzdzaniu. W: System
obsługi naczelnego kierownictwa w zarzdzaniu. IBS PAN Oddział w Szczecinie,
Szczecin
Red. R.Budziski (1997) System naczelnego kierownictwa w zarzdzaniu (studia,
algorytmy, modele). Informa, Szczecin.
Popow O., Sołdek J., Tretyakova T.(1997) Systemy adaptacyjnego, informatycznie
wspomaganego zarzdzania przedsibiorstwem. Zbiór artykułów: “Systemy
Informatyczne w Zarzdzaniu Strategicznym”, Informa, Szczecin.
Wiglarz J. (2001): Informatyka, wiedza, decyzje// Inynier. Grudzie’01.
Praca zbiorowa pod red. Z. Twardowskiego. (2007) Inteligentne systemy wspomagania
decyzji w strategicznym zarzdzaniu organizacj gospodarcz. Wyd. Uczelniane
Akademii ekonomicznej im. Karola Adamieckiego, Katowice.
Radosiski E. (2001). Systemy informatyczne w dynamicznej analizie decyzyjnej.- PWN,
Warszawa-Wrocław.
T.Tretyakova, A.Zair. (2008)The structure and knowledges of the intelligent system of
warning and decision's support that includes local systems. Proceedings of the 15-th
International Conference Advanced Computer Systems. ACS’2008, Szczecin, Poland.
O.Popov, T.Tretyakova. (2007) Use of a technique of the structurally functional analysis
In knowledge engineering for komputer-bazed training systems (on example of decisionmaking processes for operator’s training of dynamic objects). In book - red. F.Kubiak,
A.Korowicki: Information Management, Gdansk University Press, Gdansk.
Tretyakova T. (2005). Baza wiedzy systemu ekspertowego „HMDecision” w systemie
informacyjnym klasy DSS – podejcie obiektowe (w jz. rosyjskim). Materiały 4-ej
Konferencji Midzynarodowej “Analiza, prognozowanie i zarzdzanie w systemach
złoonych” pod patronatem Rosyjskiej Akademii Nauk, Szczeciskiej Akademii
192
Tatiana Tretyakova
Wiedza i modele dla lokalnych inteligentnych składników systemu wspomagania decyzji
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Morskiej, Szczeciskiej Akademii Rolniczej, Pastwowego Uniwersytetu Komunikacji
Wodnej w St.Petersburgie, St.Petersburg.
Tretyakova T. (2007) Metodyka analizy funkcjonalno-strukturalnej procesów
decyzyjnych i jej rola w inynierii wiedzy dla systemów informacyjnych. Studia
i materiały PSZW nr 8, pod red. Dr hab.in.W.Bojara, PSZW, Bydgoszcz.
Vimberg G., Alszanskij J., Bragiskaja E, Tretyakova T. i inni(1991) Metodyka oceny
kompleksowej efektu ekonomicznego przy podejmowaniu decyzji o realizacji
przedsiwzi gospodarczych i wyborze optymalnych wariantów zastosowania informacji
hydrometeorologicznej rónych typów w gospodarce. Pastwowy Komitet Zwizku
Radzieckiego ds hydrometeorologii, Główny Geofizyczny Obserwatorium im. A.I.
Vojejkova, Leningrad.
Tretyakova T. (2003) Prototipe of expert system „Hydrologist”: concept of design. Proc.
of the 10-th International Conference Advanced Computer System - ACS’2003, Szczecin.
Tretyakova T. (2005) Baza wiedzy systemu ekspertowego „HMDescision” w systemie
informacyjnym klasy DSS – podejcie objektowe (w jz. rosyjskim). Materiały 4-ej
Konferencji Midzynarodowej “Analiza, prognozowanie i zarzdzanie w systemach
złoonych” pod patronatem Rosyjskiej Akademii Nauk, Szczeciskiej Akademii
Morskiej, Szczeciskiej Akademii Rolniczej, Pastwowego Uniwersytetu Komunikacji
Wodnej w St.Petersburgie, ISBN 5-8114-0437-9, St.Petersburg.
Tretyakova T.V. Radiugin D.V. Kolobov V.L. (1990) Sprawozdanie naukowe o wynikach
projektu pod tytułem: Opracowa metodyk oceny socjalno-ekonomicznej przedsiwzi
zapobiegajcych wpływom lawin błotnych. St Petersburski Pastwowy Instytut Bada
Hydrologicznych (PIBH), St Petersburg.
Tretyakova T. (2006) Zarzdzanie wiedz przez zastosowanie ontologii dziedzin. Studia
i materiały PSZW nr 5, pod red. J.Kacprzyk, L.Drelichowski, Bydgoszcz.
Popov O., Tretyakova T. (2006) Ontologies as a Technique of a Knowledge Management
In Open e-Learning Systems for Operators of Dynamic Processes. Studia and Proceedings
Polish Association for Knowlwdge Management nr 6. Reviewrs: prof. J.Kacprzyk,
Bydgoszcz
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009
193
KNOWLEDGE AND MODELS OF LOCAL INTELLIGENT COMPONENTS
IN DECISION SUPPORT SYSTEMS
Summary
In the article are submitted the block-schemes of warning’s and advising’s information systems for regional Control centre in Crisis Situations. The formal structure of software for Decision Support System (DSS), what contain local intellectual
components is submitted also. These components are based on knowledge from areas in which the hydrometeorological information is used. The system serves for
support of decisions in conditions of constantly existing threat of the dangerous
natural phenomena. The models supporting acceptance of decisions at the choice of
projects of protective actions are submitted. Areas in which it is necessary to take
into account the hydrometeorological information at the decision of the submitted
problems with use of expert’s knowledge from these areas are determined. Is shown
the opportunity of use technologies OLAP and GIS with the purpose of search and
the analysis of hydrometeorological data and the data on objects.
Keywords: local intelligent system, content of knowledge base, model, risk, warning and decision
support system
Tatiana Tretyakova
Wydział Informatyki
Politechnika Szczeciska
e-mail: [email protected]