tutaj - Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Królowej Jadwigi w Połańcu

Dzień Języka Ojczystego został ustanowiony przez UNESCO
w 1999 roku na pamiątkę wydarzeń w Bangladeszu.
W 1952 r. zginęło tam 5 studentów,
którzy domagali się nadania językowi bengalskiemu
statusu urzędowego.
Na całym świecie używa się dziś wielu języków,
polszczyzna jest jednym z 6 tysięcy sposobów porozumiewania się ludzi.
Język polski,
polski wraz z czeskim, słowackim, pomorskim, dolnołużyckim,
górnołużyckim i wymarłym połabskim
należy do grupy języków zachodniosłowiańskich,
stanowiących część
część rodziny języków indoeuropejskich.
Jest ojczystą mową ok. 46 milionów ludzi na świecie.
ZABYTKI POLSKIEGO PIŚMIENNICTWA
Bulla Gnieźnieńska
Fragment oryginalnego tekstu
Innocentius episcopus servus servorum Dei, venerabili fratri Jacobo Gneznensi archiepiscopo
eiusque successoribus canonice substituendis, in perpetuam memoriam.
Ex commisso nobis a Deo apostolatus oficio universis Dei fidelibus debitores existimus, et
quanto Poloniorum regio in remotioribus mundi partibus sita esse cognoscitur, tanto ei
propensiori studio nos convenit inminere, et apostolice tuitionis atque auctoritatis necessaria
munimenta conferre. Dignum est equidem, ut qui ad ecclesiarum regimen assumpti sumus, pro
earum libertate sollicite vigilemus, et ne pravorum hominum molestiis agitentur, aut per eos
suis bonis et possessionibus quocunque tempore destitui valeant, salubriter providere curemus.
Quam ob rem venerabili fratre Iacobe, tuis postulationibus clementer annuimus, et
Gneznensem ecclesiam, cui Deo auctore presides, apostolice Sedis privilegio communimus
statuentes, ut quascunque possessiones, quecunque bona iuste et canonice eadem ecclesia
possidet aut in futurum rationabiliter poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et
illibata serventur; in quibus hec propriis nominibus exprimendo subiunximus. De Gnezden,
Gnezden de
Ostrov,
Ostrov de Lecna,
Lecna de Nakel usque ad fluvium Plitviza,
Plitviza de Landa, de Calis,
Calis de Chezram,
Chezram de
Ruda plenarias decimationes annone, mellis et ferri, tabernarum, placitorum, pellicularum
mardurinarum et vulpinarium, porcorum, thelonei tam in ipsa civitate, quam per omnes
transitus civitati vel castellis nominatis adiacentes. Item provincia de Znein cum decimis,
cum foro, cum lacubus et cum omni iuriditione seculari his contenta villis: Grochovisca cum
his possessoribus: Dureviz,
Dureviz Radenta,
Radenta Mislac,
Mislac Sirac;
Sirac Stari Biscupici cum his: Navos,
Navos Ruz,
Ruz Sul,
Sul
Balovanz,
Balovanz Vitossa,
Vitossa Pantis,
Pantis Zmarsc,
Zmarsc Miloch,
Miloch Craic,
Craic Negloz,
Negloz Conus,
Conus Dal,
Dal Marsec,
Marsec Ciz,
Ciz
Posbech,
Posbech Redanta,
Redanta Zmogor,
Zmogor Domc,
Domc Digoma,
Digoma Gobilca,
Gobilca Parech,
Parech Clobuchec, Pampic, Candera
Candera,
era
Comor,
Comor Sdomit,
Sdomit Pandetech; eorum quidam in Zagorin (…)
Jeden z najstarszych zabytków piśmiennictwa polskiego. Bulla została
wydana w 1136 roku
przez papieża Innocentego II dla arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba.
Rękopis zawiera rejestr dóbr
dóbr arcybi
arcybiskupa gnieźnieńskiego, zatwierdzonych
przez papieża.
W treść zostało wplecionych 410 wyrazów polskich - nazw miejscowości,
rzek, imion i nazwisk poddanych,
ich powinności. Bulla ta stała się podstawą badań językoznawczych nad
początkami języka polskiego.
Księga Henrykowska (1270)
Spisana po łacinie kronika opactwa cysterskiego w Henrykowie
koło Wrocławia.
Zawiera ona najstarsze zapisane polskie zdanie.
W notatce sporządzonej przez mnicha, widniejącej pod datą 1270 roku,
roku,
znajduje się zapisek:
” Day, ut ia pobrusa, a ti pociwaj”
pociwaj”, który w nieco uwspółcześnionej wersji
wygląda następująco:
„Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”.
Zdanie to zostało wypowiedziane przez Czecha Boguchwała do polskiej
żony, która mełła zboże. Chłop zaproponował jej, aby odpoczęła,
podczas gdy on zastąpi ją przy kręceniu żarnami.
Zabytek znajduje się dziś w Muzeum Archidiecezjalnym we Wrocławiu.
Bogurodzica
Rękopis z roku 1407
Polska pieśń religijna,
religijna będąca najstarszym zabytkiem
poezji i muzyki narodowej.
narodowej Powstała we wczesnym średniowieczu,
chociaż dokładna data jest nieznana.
W XV w. nazwana przez J. Długosza „carmen patrium”,
przez szereg
szereg lat pełniła ro
rolę hymnu polskiego.
Śpiewało ją rycerstwo polskie idąc do boju,
m.in. pod Grunwaldem i Nakłem.
W pierwotnej postaci obejmowała 2 strofy – pierwsza, zwracająca się
do NMP, a druga z prośbą do Jezusa.
Cała pieśń liczy 20 zwrotek, które powstawały prawdopodobnie
od XIII do XIV w.
Najstarszy odpis „Bogurodzicy”, pochodzący z ok. 1408 roku,
znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej.
Pierwszy raz ogłoszona drukiem
w tzw. „Statucie Łaskiego” w 1506 roku..
Kazania świętokrzyskie
Jest to najstarszy zachowany we fragmentach zapis prozy polskiej
i najstarszy zabytek języka polskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej.
Prawdopodobnie jest odpisem trzynastowiecznego pierwowzoru.
Ze zbioru kazań przetrwał w całości tekst o św. Katarzynie
oraz fragmenty tekstów na dzień św. Michała, św. Mikołaja,
Bożego Narodzenia, Trzech Króli i Matki Boskiej Gromnicznej.
Teksty pisane są bogatym i pełnym synonimów językiem.
”Kazania świętokrzyskie” zostały odkryte w 1890 r.
przez prof. Aleksandra Brü
Brücknera w oprawie innego rękopiśmiennego
kodeksu,
kodeksu gdzie służyły do wzmocnienia składek.
Rękopis ten, „Praxapostulos” św. Hieronima, przechowywany był
w klasztorze św. Krzyża na Łysej Górze, skąd trafił
do Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego i z jej zbiorami
został wywieziony do Petersburga,
gdzie odkrył go profesor Brückner.
Do Polski „Kazania” wróciły po traktacie ryskim w 1925 r.
W czasie II wojny rękopis ewakuowany był do Kanady,
skąd powrócił po 20 latach.
Kazania gnieźnieńskie
KAZANIE I: NA BOŻE NARODZENIE
<Di>xit: Puer natus est. Dziatki miłe! Iże jako to {wy} sami dobrze wiecie i teże wy o tem
to {często} słychacie, gdyżci się ktoremu krolewi albo książęciu syn narodzi, tedyć więc po
wszytkiemu krolewstwu pośli bieżą a to orędzie {oni} powiedająć, iżci się jest {był}
krolewic narodził, {a} takieżci święci anjeli są{ć} to oni byli uczynili, {iże} gdyż{ci} się Kryst
jest był narodził, {tedyć więc} iżeć oni o jego narodzeniu sąć nam byli powiedali, a na
powietrzu{ć}słodkie pienie sąć oni byli śpie[we]wali a rzekąc tako: {Gloria in xcelsis}
Chwała bądź Bogu na wysokości a mir boży bądź na ziemi ludziem dobre wole. A
przeztoć święty Łukasz ta to słowa {on} mowi rzekąc tako, iże jacieśm namniejszy poseł
ot miłego Krysta, a powiedamci ja to wam wszytkim krześcijanom wiernym i teże sługam
bożym, iżci się nocsia nasz zbawiciel jest {był} narodził z krolewny niebieskie a z dziewice
panny Maryje, cożci on ten to świat otkupić ma. A przezto gdyżci się Kryst jest był na ten
to świat narodził, tedy więc krolewstwo niebieskie takoć jest ono było barzo {wielikim}
niebieskim wiesielim napełniono, iżeć się jest {ono} ludziem na ziemi tako było widziało,
jakoby się ono na nie obalić było chciało, a to w ten to czas, gdyż{ci} są k nam z niebios
święci anjeli wiesieląc się byli zstępowali, a to dając chwałę krolu niebieskiemu i teże
naszemu Krystowi miłemu. Iżci nasz miły Jezu Kryst narodziłci się jest.
Spisane na początku XV stulecia na terenie diecezji krakowskiej,
zachowały się w rękopisie Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie. Kodeks
zawiera 10 kazań w języku polskim,
polskim 95 kazań łacińskich
oraz kil
kilka fragmentów ze „Złotej
„Złotej legendy” Jakuba de Voragine.
W skład cyklu polskiego wchodzą:
kazania na Boże Narodzenie, o św. Janie Chrzcicielu, o św. Marii
Magdalenie, o św. Wawrzyńcu, o św. Bartłomieju
oraz o św. Janie Ewangeliście.
Kazania gnieźnieńskie przeznaczone były dla odbiorcy popularnego,
o czym świadczą m.in. charakterystyczne zwroty do słuchaczy
("dziatki miłe") oraz liczne exempla (przykłady).
Za autora kazań polskich uznaje się Łukasza z Wielkiego Koźmina
(zm. ok. 1412), znanego teologa i kaznodzieję,
rektora Akademii Krakowskiej.
Po „Kazaniach świętokrzyskich” stanowią najstarszy zabytek
polskiej prozy kaznodziejskiej
i jeden z najważniejszych zabytków języka polskiego.
Psałterz floriański
Jest pierwszym istniejącym do dziś przekładem Księgi Psalmów na język polski
i najstarszym zachowanym w całości zabytkiem języka polskiego
polskiego.
Rękopis spisany został na pergaminie w dwóch kolumnach.
Każdy werset powtórzony jest trzy razy: po łacinie, polsku i niemiecku.
Wersety poszczególnych wersji językowych oznaczone są kolorowymi inicjałami
(polskie – kolorem niebieskim). Bogate zdobienia pierwszej części Psałterza
przedstawiają wyobrażenia fantastycznych zwierząt i postaci o symbolice
astrologicznej i religijnej.
Rękopis powstał najprawdopodobniej w Krakowie,
Krakowie w trzech fazach –
od końca XIV do początku XV wieku i był przygotowany dla królowej Jadwigi,
Jadwigi
której śmierć spowodowała przerwanie prac iluminatorskich.
Nie później niż w 1637 r. znalazł się w opactwie kanoników regularnych
w Sankt-Florian w Austrii. Był tam przechowywany do 1931 r., kiedy został
zakupiony przez rząd polski. W czasie II wojny rękopis ewakuowany był
do Kanady, skąd powrócił po 20 latach.
LEGENDA O ŚWIĘTYM ALEKSYM
Vita sancti Allexii rikmice
Ach, krolu wieliki nasz,
Coż ci dzieją Męszyjasz2,
Przydaj rozumu k mej rzeczy3,
Me sierce bostwem obleczy4,
Raczy mię mych grzechow pozbawić,
Bych mogł o twych świętych prawić.
Żywot jednego świętego,
Coż5 miłował Boga swego,
Cztę6 w jednych księgach o nim.
Kto chce słuchać, ja powiem.
W Rzymie jedno panię było,
Coż Bogu rado służyło.
A miał barzo wielki dwor,
Procz panosz7 trzysta rycerzow,
Co są mu zawżdy służyli,
Zawżdy k jego stołu byli.
Chował je na wielebności i na krasie8,
Jimiał kożdy swe złote pasy.
Chował siroty i wdowy,
Dał jim osobne trzy stoły.
Święty Aleksy pod progiem
progiem rodzinnego domu.
Drzeworyt z 1. poł. XVI w.
Najstarsza polska
polska wersja legendy o świętym Aleksym zachowała się w kopii sporządzonej około połowy XV wieku
(zabytek przechowywany jest obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie). Brakuje w niej zakończenia
opisującego lamentacje rodziny i pogrzeb świętego ascety. Anonimowy
Anonimowy autor,
autor zapewne duchowny pochodzący
z Mazowsza, zredagował polski żywot Aleksego w formie wierszowanej (niemal połowa wersów to
ośmiozgłoskowce), w oparciu o jeden z nieznanych bliżej przekazów, których setki krążyło wówczas po Europie.
Średniowieczną popularność legendy tłumaczy zarówno żywy od X stulecia rozkwit kultu św. Aleksego,
jak również ideowa i literacka atrakcyjność opowieści o heroicznym ascecie. Jego żywot urzeczywistnia ideał
świętości tzw. wyznawcy - człowieka stanu świeckiego, który całym swoim życiem dąży do świętości,
zachowując bezwzględną wierność nakazom Chrystusa.
Biblia królowej Zofii
Polski przekład Biblii przeznaczony był dla ostatniej żony
króla Władysława II Jagiełły - Zofii.
Druga nazwa - Biblia szaroszpatacka - pochodzi od węgierskiego
miasta Sárospatak, gdzie przechowywano uszkodzony rękopis
tomu I (185 z 470 kart).
Tom II przeznaczono na makulaturę przed 1609 - pozostały
po nim nieliczne fragmenty odkryte w oprawach książek
z XVII w.
Biblia królowej Zofii powstała około 14531453-1461 jako tłumaczenie
Wulgaty, oparte na przekładzie czeskim, na co wskazują liczne
czechizmy i błędy wynikające z niezrozumienia wzorca.
Obejmowała prawdopodobnie tylko Stary Testament. Tłumaczy
było kilku, wśród nich kapelan królowej, Andrzej z Jaszowic.
Oryginał zabytku,
zabytku który - jeśli pominąć psałterze - był najstarszym
znanym polskim tłumaczeniem Biblii, zaginął po 1939 roku.
roku
Dziś znany jest dzięki wydaniu A. Małeckiego
„Biblia królowej Zofii, żony Jagiełły”..
Graduał Jana Olbrachta
Inicjał A
Inicjał R
Trzytomowy kodeks muzyczny, ufundowany przez króla Jana Olbrachta,
Olbrachta bibliofila i mecenasa sztuki,
dla katedry wawelskiej. Powstał w dwóch etapach, mimo że zaplanowano go jako jedną całość.
Część I i II wykonano w latach 14991499-1501,
1501 co poświadcza data na oprawie części I.
Napis fundacyjny części III zawiera datę ukończenia tekstów: 26 stycznia 1506 roku.
oku.
Pisany był przez dwóch skryptorów - Tomasza i Stanisława.
Stanisława Zapis nutowy wykonał Tomasz. Dekoracje Graduału
Olbrachta stanowią jedno ze szczytowych osiągnięć miniatorstwa krakowskiego na przełomie XV i XVI w.
Głównym iluminatorem był prawdopodobnie Maciej z Drohiczyna (lata 1484 do 1528).
Źródło: www.wsp.krakow.pl/whk/k_polska.html