Franciszek Karpiński - Epoki

Franciszek Karpiński
Franciszek Karpiński (1741-1825) Pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej osiadłej na
Pokuciu. W ósmym roku życia został oddany do kolegium jezuickiego a Stanisławowie, później
kontynuował naukę w lwowskiej Akademii, tu zyskał tytuł bakałarza teologa oraz doktora
filozofii. Następnie podjął pracę w palestrze (sądownictwie) w Sądzie Głównym Trybunału
Koronnego w Lwowie. Był człowiekiem towarzyskim. Z okresu lwowskiego datuje się pierwsza
miłość do Marianny Broselówny, którą poeta nazywa Justyną, tj. każdą następną. Z pracy w
sądzie szybko zrezygnował i został guwernerem synów magnackich, przy okazji kształcił swoją
znajomość języka francuskiego. Półtora roku spędził we Wiedniu, gdzie uczęszczał na wykłady
uniwersyteckie, bywał w bibliotece cesarskiej. Po powrocie do kraju dzierżawił majątki ziemskie
w okolicach Lwowa. W 1780r. przybył do Warszawy na zaproszenie Adama Kazimierza
Czartoryskiego, by pełnić u niego obowiązki sekretarza, a potem bibliotekarza. Opromieniała go
wtedy sława poety, bo w tymże roku wydał we Lwowie tomik wierszy, pt.
Zabawki wierszem i przykłady obyczajne
, które to dedykował właśnie Czartoryskiemu. Potem zamieszka w pałacu błękitnym w
rezydencji księcia, miał stałą pensję także od Czartoryskiego. Spotkał się z poetami, których
mecenasem był książę. Został przedstawiony królowi, brał udział w obiadach czwartkowych.
Rozczarował się do życia dworskiego (nie otrzymał spodziewanych profitów, miał zbyt małe
poczucie niezależności, nie umiał prawić komplementów, męczyły go intrygi dworskie). Jest to
jednak najbardziej płodny okres w jego twórczości. Później krótko bawi na dworze Izabeli
Branieckiej w Białym Stoku, potem znowu jest guwernerem, by wreszcie przywilejem
królewskim otrzymać w długoletnią dzierżawę połać gruntu po wyrębie lasu w Kraśniku na
wschodnim skraju puszczy Białowieskiej, tam przebywa do końca życia. Pod koniec życia kupił
na własność majątek Chorowszczyzna, tu zmarł, a pochowano go na cmentarzu w niedalekim
Łyskowie (Białoruś).
Twórczość Karpińskiego:
- tom poezji Pieśni nabożne, są wśród nich m.in. Pieśń poranna (kiedy ranne wstają
zorze...),
Pieśń wieczorna
(Wszystkie nasze dzienne sprawy...) i kolęda Bóg się rodzi
-
u schyłku życia napisał pamiętniki pt. Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem
dramaty
rozprawy
wiersze patriotyczne
wiersze społeczne
Franciszek Karpiński jest przedstawicielem sentymentalizmu. Kierunku literackiego o zasięgu
europejskim głoszącego pryzmat uczuć nad rozumem. Sentymentalizm jest zbudowany na
podwalinach egzaltowanej uczuciowości.
1/3
Franciszek Karpiński
Reprezentanci:
J.J. Rousseau - Nowa Helozia
Charakterystyczna dla sentymentalizmu krytyka kultury znajdowała swoje potwierdzenie w
swych utworach. Rousseau widział szansę uzdrowienia człowieka w powrocie do pierwotnej
naturalnej czułości i prostoty. Heloiza stała się wzorem XVII wiecznej sentymentalnej kochanki,
a dzieje jej miłości przykładem triumfu naturalnych uczuć nad różnicami społecznymi.
Puławy były ośrodkiem polskiego sentymentalizmu. W 1783r. Czartoryscy manifestacyjnie
opuścili Warszawę, po konflikcie z królem i udali się do Puław. W odróżnieniu od klasycyzmu
panującego na dworze, oni urządzali swoje posiadłości w stylu sentymentalnym.
Charakterystyka sentymentalizmu:
- Szukanie pierwotnej szczęśliwości w świecie natury (Rousseau)
- Atmosfera czułości i miłości
- Gatunkiem literackim są sielanki i erotyki. Tematyka jest osobista, intymna, natura
zespolona z przeżyciami człowieka
- Pielęgnowanie starych tradycji rycerskich
Do Justyny. Tęskność na wiosnę.
Podmiot liryczny kreowany jest na gospodarza nadaremnie czekającego plonów ze swojej
ziemi. Opis stanu przeżyć wewnętrznych podmiotu kontrastuje poetę z otaczającą przyrodą.
Mimo iż w całym utworze poeta w sposób bezpośredni nie mówi o miłości. Można się domyślić,
że przyczyną jego smutku jest rozłąka i tęsknota za ukochaną. Tytułową Justynę określa
Karpiński jako światło, pszenicę, ptaszka, kwiatek, porównując ją w ten sposób do natury i
przyrody. Wiosna symbolizująca życie i miłość, jest dla cierpiącego podmiotu czasem smutki i
żalu. Utwór kończy błagalna apostrofa do wiosny. W swoim utworze Karpiński posłużył się
prostym, śpiewanym językiem, stwarza sugestywny nastrój melancholii i smutku. Cechy typowe
sentymentalizmu w utworze:
- nieszczęśliwa łzawa miłość,
- częste porównania do natury, przyrody
- pragnienie uczucia miłości.
2/3
Franciszek Karpiński
Ulubionym gatunkiem sentymentalizmu była sielanka, pisał je już Wergiliusz, są to utwory o
tematyce wiejskiej, pokazują idylliczność wsi. Szymon Szymonowic pisał sielanki
racjonalistyczne, opisujące realizm życia na wsi.
Laura i Filon - Udramatyzowany dialog poprzedzony monologiem Laury. Cechy sentymentalne
utworu:
- bohaterowie utworu to pasterze o wymyślonych włoskich imionach,
- pokazuje perypetie miłosne kochanków, którzy na łonie natury wyznają sobie miłość
(zazdrość) ale wszystko to prowadzi do szczęśliwego zakończenia.
- kochankom towarzyszy odpowiednia sceneria: blask księżyca, wycie psów, świergot
ptaków.
Idylliczna, radosna, pogodna atmosfera, miłość poddana próbie zwycięża.
Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim
Napisana po pierwszym rozbiorze Polski, autor dał ją dziadu sokalskiemu, który śpiewał ją i za
to był represjonowany przez Cechów i szlachtę. Składa się z dystryktu, 6 strof dwuwersowych.
Wersy są bardzo krótkie, dostrzegamy ciekawą rytmikę (rymy aa bb). Język jest prosty, gdyż
podmiot liryczny stylizuje się na wędrownego śpiewaka, a pieśń adresowana jest do ludzi
prostych, a wskazuje na zbytki i nieład (anarchia szlachecka). Pieśń jest utrzymana w
żałobnych melancholijnym nastroju, stanowi sugestywny obraz tracącej powoli swą
niepodległość RP.
Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta:
Utwór stanowi poetycki testament autora, zawierający jego refleksję na temat Polski po trzecim
rozbiorze oraz przedstawienie sytuacji politycznej dawnej i obecnej. Ostatnia zwrotka utworu
różni się od pozostałych budową, stanowi gorzkie podsumowanie. Poeta świadomy
nieodwracalności sytuacji, postanawia porzucić swoją twórczość, marzenia osobiste,
pozostawiając po sobie jedynie prawo płaczu.
3/3