Zjazd Katedr Prawa Karnego i Kryminologii, Warszawa

SSympozja,
konferencje
Zjazd Katedr Prawa Karnego i Kryminologii,
Warszawa, 19–21 września 2014 r.
W dniach 19–21 września 2014 r. odbył się
w Warszawie Zjazd Katedr Prawa Karnego
i Kryminologii, zorganizowany przez Instytut
Prawa Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Organizację
konferencji wspierała Fundacja Instytut Studiów i Analiz Prawnych w Warszawie.
Zjazd Katedr Prawa Karnego i Kryminologii
przyciągnął znamienitych przedstawicieli karnistyki z całego kraju. Konferencja spotkała się
z dużym zainteresowaniem nie tylko członków
katedr prawa karnego, ale także przedstawicieli praktyki.
Zjazd odbywał się na Kampusie Centralnym Uniwersytetu Warszawskiego. Pierwszego dnia, wraz z otwarciem konferencji,
odbył się referat wprowadzający, połączony
z posiedzeniem plenarnym i w głównej mierze skupiał się na perspektywie możliwych
zmian dotyczących zasad odpowiedzialności
znajdujących się w części ogólnej Kodeksu
karnego. Następny dzień został podzielony na
trzy bloki, w czasie których odbywały się po
dwa równoległe panele dotyczące różnorodnej
tematyki. Ostatniego dnia odbyło się uroczyste podsumowanie konferencji. Różnorodność
paneli odzwierciedlała szerokie zainteresowania, a także pola działalności naukowej uczest­
ników.
Referat otwierający Zjazd zatytułowany
był: „Część ogólna Kodeksu karnego (zasady
odpowiedzialności). Perspektywy zmian” i poprowadził go, jako referent główny, adw. prof.
Jacek Giezek (UWr). W swoim referacie zwrócił
uwagę na to, że zasad odpowiedzialności karnej warto szukać w dalszych częściach Kodeksu karnego, a nie tylko w pierwszym rozdziale.
Profesor postawił pytanie, czy istnieje potrzeba
zmian obowiązujących zasad, i dodał, że zmiany powinny nastąpić wtedy, kiedy dostrzeżemy zachodzącą dysfunkcyjność. Przedstawił
cztery zasadnicze kwestie, które potem stały
się ramami wystąpień następnych prelegentów, a mianowicie zauważył kontrowersyjne
zagadnienie, jakim jest sprawa obiektywnego
przypisania skutku, następnie omówił stronę
podmiotową czynu zabronionego w ujęciu
projektu Komisji Kodyfikacyjnej – zauważył
brak symetrii w odróżnieniu umyślności od
nieumyślności, która opiera się na braku jakichkolwiek elementów pozytywnych w definicji
nieumyślności. Kolejno podkreślił problem
tożsamości czynu w kontekście art. 12 Kodeksu
karnego, przy czym zastanowił się, czy Komisja
Kodyfikacyjna zmierza do rozwiązania problemu dysfunkcjonalności art. 12 k.k. ze wskazaniem na powagę rzeczy osądzonej, a na końcu
zarysował problematykę form współdziałania
według projektu Komisji Kodyfikacyjnej, czyli
obniżenie górnej granicy sankcji za podżega-
243
Sympozja, konfererncje
nie i pomocnictwo. W swoim wystąpieniu prof.
Giezek stwierdził, że odpowiedzialność karna
powinna opierać się na podstawie ontologicznej i normatywnej, i zaznaczył, że dzisiaj to ta
druga jest kreowana przez prawników i ma
prym przed pierwszą.
Następnie głos zabrał prof. Andrzej Zoll,
członek Komisji Kodyfikacyjnej, który w swoim wystąpieniu nawiązał do kilku zmian zaproponowanych przez Komisję. Wskazał m.in.
konieczność wprowadzenia granicy między
występkiem a wykroczeniem, wyjaśnił, że
źródłem wprowadzenia zmian w art. 2 k.k. jest
art. 9 k.k., który według Profesora powinien
odnosić się wyłącznie do strony podmiotowej.
Następnie wypowiedział się prof. Ryszard
Dębski, który wyraził swój pogląd, że fundamentalna jest kwestia zmian, które dotyczą
obiektywnego przypisania skutku, i postawił
tezę, iż polskie prawo dojrzało do zamieszczenia tej kwestii w kodeksie. Jako ostatni
wypowiedział się Prezes SN prof. Lech K. Paprzycki (ALK), który wskazywał problemy ze
zdefiniowaniem poważnych zaburzeń osobowości, mających decydować o tym, czy dana
osoba nadaje się do umieszczenia w zakładzie
zamkniętym. Ocenił także, że sama koncepcja
zakładu zamkniętego dla tzw. psychopatów
jest ciekawym pomysłem, ponieważ jedynie
perspektywa zamknięcia na zawsze w takim
zakładzie będzie czynnikiem oddziałującym
na takich ludzi.
Drugiego dnia jednym z paneli rozpoczynających był panel zatytułowany: „Prawo karne
jako instrument wdrażania polityki unijnej”.
Prowadzącą spotkanie była adw. prof. Eleonora Zielińska (UW), która rozpoczęła wskazaniem celu unijnej polityki karnej, którym
jest zapobieganie i zwalczanie przestępczości,
a także środków, które są potrzebne do realizacji tego celu, takich jak wzajemne uznawanie
wyroków państw członkowskich czy zbliżanie
do siebie przepisów karnych na terenie Unii
Europejskiej. Profesor podkreśliła, że prawo
karne służy do rozwijania przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości poprzez zwalczanie przestępstw, a także iż samo
244
PALESTRA
w sobie może być uznane za środek służący
do realizacji praw unijnych, szczególnie jeżeli chodzi o sankcje karne. Tematyka panelu
skupiła się na korpusie przestępstw unijnych
oraz fakcie, że Trybunał Sprawiedliwości opowiedział się za możliwością stosowania prawa
karnego przy wdrażaniu polityki dawnego
I filaru. Kolejnym prelegentem była prof. Małgorzata Wąsek-Wiaderek, która oprócz rozszerzania pojęcia tzw. unijnej sprawy karnej
skupiła się w swoim wystąpieniu na oddziaływaniu prawa unijnego na prawo karne poprzez orzecznictwo. Profesor opowiedziała się
za poglądem, że kompetencje państw członkowskich nie są kompetencjami konkurencyjnymi, a równoległymi, które są jednocześnie
kompetencjami dzielonymi. Podkreśliła, że
sąd orzekający w danej sprawie musi brać
pod uwagę zarówno kontekst konstytucyjny,
jak i kontekst konwencyjny, a także kontekst
wyłaniający się z Karty Praw Podstawowych.
Profesor Andrzej Sakowicz (UwB) był drugim
referentem tego panelu i wskazał w swoim
wystąpieniu, że dyrektywy pozajęzykowe powodują usunięcie niezgodności między przepisami krajowymi a unijnymi, a jednocześnie
że to wykładnia językowa była spychana przez
inne wykładnie, jak np. systemową, i aktualnie
nie jest już uznawana w prawie unijnym za
najważniejszą. Podkreślał, że powinna istnieć
prounijna interpretacja przepisów krajowych,
jako najlepsze rozwiązanie. Po wystąpieniach
wywiązała się ożywiona dyskusja.
Równoległy panel dotyczył problematyki
„Idealnego zbiegu przestępstw”. Prowadzącym, a zarazem referentem był adw. prof. Piotr
Kardas (UJ), który szczegółowo zaprezentował
zagadnienie zbiegu idealnego między przestępstwami i przestępstwami skarbowymi,
w sposób szczególnie wnikliwy argumentując
za koniecznością stosowania reguł wyłączenia
wielości ocen w rozważanych przypadkach.
Stanowisko przeciwne prezentował drugi referent, SSN Wiesław Kozielewicz, który podkreślał historyczne podłoże art. 8 § 1 Kodeksu
karnego skarbowego oraz argumentował, że
przyjęcie wskazanych reguł doprowadziłoby
1–2/2015
do sytuacji, w której najpierw należałoby usuwać zbieg, a dopiero następnie zastanawiać się
nad wyodrębnieniem czynu. Kolejny mówca,
prof. Janusz Sawicki, poświęcił swój referat
problematyce zupełności regulacji Kodeksu
karnego skarbowego oraz odstępstw od tej
zasady i skutków, jakie ma to dla regulacji idealnego zbiegu. Jako ostatni referat wygłosił dr
hab. Przemysław Konieczniak (UAM), który
zauważył, że zbiegi odpowiedzialności w stosunku do jednego czynu nie są niczym niezwykłym, kontrowersje wokół art. 8 § 1 k.k.s.
wynikają jednak ze zbiegu dwóch reżimów odpowiedzialności penalnej, w równym stopniu
uderzających w sprawcę. Przy okazji referent
zaznaczył, że reguły wyłączenia wielości ocen
mają charakter systemowy, o czym świadczy
m.in. powszechna akceptacja w każdej gałęzi
prawa reguły specjalności. Po wygłoszeniu
referatów odbyła się dyskusja, której uczestnicy podzielili się na zwolenników regulacji
idealnego zbiegu oraz przeciwników (wedle
których instytucja ta powinna zostać usunięta
z polskiego prawa). Zgoda panowała odnośnie
do wątpliwości co do konstytucyjności art. 8
§ 1 k.k.s. w przypadku prowadzenia przeciwko
sprawcy dwóch niezależnych postępowań.
Drugi blok paneli rozpoczęty został panelem zatytułowanym „Odpowiedzialność karna
a odpowiedzialność administracyjna”. Prowadzącym oraz referentem była prof. Małgorzata Król-Bogomilska (UW); szeroko i wnikliwie
prezentując tytułową problematykę, zwróciła
uwagę m.in. na rosnącą liczbę deliktów administracyjnych i surowość kar nakładanych
w trybie administracyjnym, specyficzne formy
„przepołowienia” naruszeń (na przestępstwa
i delikty administracyjne) czy zjawisko zakamuflowanej odpowiedzialności karnej, jakiej
można dopatrzeć się w penalizacji czynów
osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami. Poruszyła również problem standardów
praw w sprawach administracyjnych. Następnie głos zabrali prof. Marek Mozgawa (UMCS),
który przedstawił problematykę z pogranicza
prawa karnego i cywilnego. Na przykładzie
prawa służącego zwalczaniu nieuczciwej kon-
Sympozja, konferencje
kurencji ukazał nieuporządkowanie w kształtowaniu relacji między zakresem bezprawności cywilnej i karnej. Zaakcentował przy tym
potrzebę zsynchronizowania terminologii
prawnokarnej i cywilistycznej. Kolejny mówca,
dr Marek Kulik (UMCS), podkreślił potrzebę dociekania przyczyn sięgania przez ustawodawcę
do regulacji o charakterze administracyjnym,
opartych na uproszczonej typizacji naruszeń
i tworzących surogat kar kryminalnych – bez
zapewnienia odpowiedniego poziomu standardów praw. Podkreślił daleko idące zbieżności
w regulacjach prawnokarnych i administracyjno-karnych, co prowadzi do wykształcania
się swoistego prawa „represyjnego”. Profesor
UAM dr hab. Robert Zawłocki (UAM) przedstawił przykłady różnorodnych relacji między
prawem karnym a prawem administracyjnym
operującym sankcjami penalnymi na płaszczyźnie ochrony rynku kapitałowego. Zaczerpnął przykłady z trzech ustaw z 2005 r.: o obrocie
instrumentami finansowymi, o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów
finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych i o nadzorze
nad rynkiem kapitałowym. Ostatni referent, dr
hab. Dobrosława Szumiło-Kulczycka (UJ), ukazała w szerokiej perspektywie relację między
prawem karnym i administracyjno-karnym.
Sięgnęła do korzeni tych dziedzin prawa i do
różnych koncepcji dogmatycznoprawnych
leżących u podłoża kształtowania się prawa
wykroczeń i prawa administracyjno-karnego.
Podkreśliła potrzebę wypracowania narzędzi
i kryteriów, które należałoby stosować, podejmując decyzje o zaliczeniu określonych czynów do przestępstw, wykroczeń czy deliktów
administracyjnych.
W drugim bloku paneli jako pierwszy odbył się panel kryminologiczny, zatytułowany:
„Kryminologiczne aspekty współczesnych
zmian w prawie karnym i prawie karnym
wykonawczym”, w którym prowadzącym
referentem była prof. Teresa Dukiet-Nagórska
(UŚ). Panel skupił się na rozwiązaniach projektowanych w rządowym projekcie zmian
ustawy karnej oraz ich ocenie z perspektywy
245
Sympozja, konfererncje
zapatrywań kryminologii. Profesor wskazała
kierunki nowelizacyjnych posunięć, a mianowicie przeobrażanie modelu systemu środków
penalnych, rozszerzanie się środków zabezpieczających wraz z rozważaniem na temat ultima
ratio bezwzględnej kary pozbawienia wolności
oraz wprowadzenie nowej formy środków penalnych, a mianowicie kary mieszanej. Następnie wypowiedział się prof. Andrzej Rzepliński
(IPSiR UW), który postawił tezę, że zmienia
się społeczna definicja przestępstwa. Zastanawiające było stwierdzenie, że pomimo ciągle
spadającej liczby młodzieży nie spadła liczba
przestępstw popełnianych przez młodocianych. Profesor wskazał także, że przydałoby
się zminimalizować odsetek kobiet skazywanych na dożywocie, a za jedno z wyzwań
współczesnej kryminologii uważa problem
starzenia się populacji więziennej. Kolejnym
prelegentem była prof. Grażyna Szczygieł
(UwB), która w swoim wystąpieniu wskazała
problem zaludnienia penitencjarnego. Przypomniała, że celem zamknięcia danej osoby
w zakładzie karnym powinno być nauczenie
jej, aby korzystała ze swoich praw, nie naruszając praw innych osób, a niestety w panujących
w zakładach karnych warunkach trudno jest
wypełnić ten postulat. Sądy nie dysponują
zbyt dobrą wiedzą, kogo należy posłać do
zakładu karnego, a kto zupełnie nie nadaje
się do tego środowiska. Wskazała, że system
programowego oddziaływania jest narzucany
z góry, chociaż w praktyce bierze w nim udział
może połowa skazanych. Ostatnim, który zabrał głos, był prof. Stefan Lelental (UŁ), który
wskazał, że, według niego wadliwie, celem
projektu zmian ustawy karnej jest dostosowanie struktury orzekanych kar do struktury
przestępczości. Profesor podniósł, że sąd ma
wybór, jaką karę należy w danym przypadku
orzec, i nie należy tego wyboru ograniczać,
szczególnie gdy sąd potrafi tę karę indywidualnie dopasować do sprawcy. Przyznał, że kary
pozbawienia wolności, ale także kary zastępcze
są nieudolnie orzekane. Następnie wywiązała
się dyskusja, która oscylowała wokół ocen wybranych części projektu zmian prawa karnego
246
PALESTRA
przygotowanego przez Komisję Kodyfikacyjną
Prawa Karnego.
Następny panel poświęcony był zagadnieniu zatytułowanemu „Przestępstwa przeciwko
czci – perspektywa dekryminalizacyjna”. Panel
prowadził oraz wygłosił pierwszy referat prof.
Jacek Sobczak (UAM), który zwrócił uwagę na
niebezpieczeństwo wiążące się z tendencjami
dekryminalizacyjnymi w zakresie tytułowych
przestępstw. Podkreślił on, że żądanie zniesienia przestępności i karalności zniesławienia nie
ma racjonalnych podstaw i jest wynikiem działalności środowiska dziennikarskiego, które
wskazanym zakazem jest istotnie ograniczane.
Zbieżny pogląd wygłosiła dr hab. Maria Szczepaniec (UKSW), która również argumentowała
brak podstaw do dokonania dekryminalizacji
przestępstw przeciwko czci. Kolejny referent,
prof. Andrzej Adamski (UMK), zaprezentował
wyniki badań, z których wynikało, że przestępstwa zniesławienia dokonane w postaci
wpisów na forach internetowych spotkały
się z faktyczną dekryminalizacją. Wynika to
z praktycznego braku możliwości ustalenia
autora wpisu internetowego, w szczególności
w sytuacji, w której dostęp do konkretnego
komputera miała szeroka grupa osób (np. domownicy). Jako ostatni referat wygłosił dr Piotr
Kładoczny (UW), który – jako jedyny referent
– był zwolennikiem zniesienia przestępności
przestępstw przeciwko czci. W swoim wystąpieniu wskazał konieczność realizacji postulatu
subsydiarności prawa karnego oraz argumentował za koniecznością oparcia się w omawianym zakresie wyłącznie na odpowiedzialności
cywilnej, która w jego ocenie jest w pełni wystarczająca. Po wygłoszeniu referatów odbyła
się długa dyskusja, w której dominowały poglądy o konieczności utrzymania przestępności zachowań uderzających w cześć innych
osób, choć podkreślano problemy wynikające z przyjętego modelu odpowiedzialności
(w szczególności w zakresie prywatnoskargowego trybu ścigania, który utrudnia pokrzywdzonym ustalenie sprawców przestępstw).
Kolejny był panel poświęcony tematowi:
„Przemoc w ujęciu kryminologicznym”. Prowa-
1–2/2015
dzącą referentką była prof. Monika Płatek (UW),
która zaznaczyła, że wystąpienia referentów
powinny się skupić na mówieniu o przemocy
w inny niż potocznie przyjęty sposób, ponieważ kryminologia pozwala dotknąć pewnych
obszarów, które mogą odpowiedzieć na takie
pytanie, jak: skąd przemoc się bierze. Pierwszą
mówczynią była prof. Anna Kossowska (INP
PAN, ALK), która wskazała, że kiedy myśli się
o przemocy, nasuwa się pojęcie agresji, które
jest przecież innym pojęciem. Podkreśliła, że
niestety ciągle tak jest, iż poszkodowanie przemocą jest postrzegane w społeczeństwie jako
coś, czego nie powinno się zgłaszać, o czym nie
powinno się mówić. Często towarzyszy temu
poczucie wstydu. W referacie wskazane zostały
uwarunkowania przemocy, takie jak: czynniki
kulturowe (popkultura przemocy, popkultura
twardej męskości) czy nierówności społeczne
– wszystko to przyczynia się do zwiększenia
zjawiska wiktymizacji związanej z przemocą.
Profesor pokazała, że przemoc w społeczeństwie wzrasta, i nie tylko chodzi tu o przemoc
domową. Następną prelegentką była prof. Beata
Gruszczyńska (IPSiR UW), która główny wątek
swojej prelekcji poświęciła na omawianie rozmiaru przemocy wobec kobiet, choć jej zdaniem
rzeczywisty zakres przemocy jest nieznany
i trudny do oszacowania. Profesor przedstawiła badania m.in. na temat zgłoszeń przemocy,
konsekwencji, jakie ciągnie za sobą przemoc,
czy powodów niezgłaszania przemocy przez
ofiary (wymieniła tu lęk przed sprawcą, wstyd,
chęć samodzielnego poradzenia sobie z taką
sytuacją). Kolejną referentką była dr Magdalena Budyn-Kulik (UMCS), która nie postrzegała
wstydu jako czegoś negatywnego, ale jako naturalną reakcję na tak intymną sytuację. Wskazywała konieczność dostrzeżenia zmian społecznych, m.in. w zakresie rodzinnym. Jej zdaniem
coraz częściej dochodzi do agresji w relacji dziecko–rodzic, co wyzwala „akcelerację wymuszoną”, która polega na tym, że rodzic wymusza
na dziecku jego przyśpieszony rozwój, przez co
relacja z dzieckiem ulega uprzedmiotowieniu
Sympozja, konferencje
i prowadzi do „psychopatyzacji życia społecznego”, objawiającej się brakiem empatii czy brakiem lęku. Referentka stwierdziła, że zwalczanie
przemocy przemocą jest paradoksem. Ostatnim
prelegentem był prof. Zbigniew Lasocik (IPSiR
UW), który opisał swoją wizytę w Rwandzie,
gdzie przyjrzał się przemocy o niespotykanym
natężeniu. Profesor wskazał, że według niego
przemoc jest próbą uniknięcia wstydu, a także
rodzajem niedemokratycznego zakłócenia interakcji między ludźmi. Określił rodzaje reakcji
na przemoc, wskazując m.in. obronną, bierną,
a także reakcję polegającą na akceptacji i wycofaniu się. Profesor Lasocik postawił pytanie, czy
przemoc podszyta agresją jest tą samą przemocą, która nie jest nią podszyta. Po ostatnim wystąpieniu nawiązała się ożywiona dyskusja.
Dwa dni obrad podsumowali prowadzący
panele, skonkludowania całego Zjazdu dokonał prof. Andrzej Szwarc, zamknęła zaś Zjazd
adw. prof. Eleonora Zielińska.
Nadmienić należy, że po zakończeniu merytorycznej części drugiego dnia Zjazdu w Auli
Adama Mickiewicza UW odbyło się spotkanie,
podczas którego zaprezentowano dedykowaną
prof. Lechowi Gardockiemu Księgę Jubileuszową, przygotowaną w związku z jego 70-leciem
urodzin. Podczas uroczystości gratulacje Panu
Profesorowi składali m.in. Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof.
Marcin Pałys, Dziekan Wydziału Prawa i Administracji prof. Krzysztof Rączka, Pierwszy Prezes
Sądu Najwyższego prof. Małgorzata Gersdorf,
Prezes Sądu Najwyższego prof. Lech K. Paprzycki, Dziekan Rady Okręgowej Izby Radców
Prawnych w Warszawie radca prawny Włodzimierz Chróścik i Redaktor Naczelny „Palestry”
adw. Czesław Jaworski. Laudację wygłosiła
prof. Eleonora Zielińska, mistrzem ceremonii
był prof. Zbigniew Jędrzejewski, który wraz
z innymi pracownikami naukowymi Uniwersytetu Warszawskiego wręczył prof. Lechowi
Gardockiemu księgę pamiątkową. Uroczystość
uświetnił występ Chóru Akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego.
Martyna Sepko, Sławomir Żółtek
247