Pakiet antykryzysowy

Kryzys
Pakiet antykryzysowy
DLA PRZEDSIĘBIORCÓW
Maciej J. Klimowicz
Ochrona miejsc pracy
22 sierpnia 2009 r. weszła w życie ustawa
o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorstw.
To część rządowego pakietu antykryzysowego, który powstał w trakcie prac Komisji Trójstronnej1. Celem interwencji jest
przede wszystkim ochrona zatrudnienia
w przedsiębiorstwach. Jej rozwiązania
mogą również pomóc firmom w adaptacji
do trudnych warunków ekonomicznych.
Przeszkodą są jednak stosunkowo duże
wymagania, jakie muszą spełnić pracodawcy, aby skorzystać z oferowanego im
wsparcia w ramach pakietu. Nowe przepisy będą obowiązywały do końca 2011 r.
Rozwiązania, jakie wprowadza ustawa,
można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej należy zaliczyć te, które obejmują
wszystkich przedsiębiorców, niezależnie
od wielkości, sytuacji ekonomicznej czy
statusu prawnego firmy – dotyczą one
przede wszystkim zmian w prawie pracy.
Drugą grupę stanowią instrumenty wsparcia finansowego adresowane wyłącznie do
przedsiębiorców, którzy mają przejściowe
trudności finansowe.
Elastyczne formy zatrudniania
Najważniejszą zmianą z punktu widzenia
wszystkich przedsiębiorców jest możliwość przedłużenia okresu rozliczeniowego
czasu pracy. Odgrywa on bardzo ważną
rolę w każdym przedsiębiorstwie. Służy
bowiem do ustalenia wymiaru czasu pracy, czyli liczby godzin do przepracowania,
i rozplanowania tego czasu w harmonogramie pracy. Do tej pory okres rozliczeniowy
trwał w większości wypadków maksymalnie cztery miesiące, teraz jego długość
będzie można zwiększyć do 12 miesięcy.
Z takiego rozwiązania skorzystają zarówno pracownicy, jak i pracodawcy. Jest to
istotne zwłaszcza w branżach wrażliwych
na wahania związane z sezonem, sytuacją na rynku czy systemem zamówień.
Przykładowo, jeśli firma otrzyma mniej zamówień, jej pracownicy mogą przez kilka
4
Biuletyn euro info listopad (09)
miesięcy pracować tygodniowo tylko po
30 godzin, kiedy jednak pojawią się nowe
zlecenia, przez kolejne kilka miesięcy będą
mogli pracować po 50 godzin tygodniowo.
W ten sposób przedsiębiorstwa będą mogły
lepiej przystosować się do okresów wzmożonej i ograniczonej intensywności pracy.
Pracownicy natomiast, dzięki ograniczeniu
zwolnień, zyskają większe bezpieczeństwo
zatrudnienia w okresach przestojów.
Przedłużenie okresu rozliczeniowego
czasu pracy wymaga jednak podpisania
układu zbiorowego lub porozumienia
z zakładowymi organizacjami związkowymi. Jeżeli u danego przedsiębiorcy nie
działają takie organizacje, jest on zobowiązany uzgodnić zmiany z przedstawicielami pracowników. Można ich wyłonić
w dowolny sposób, ale trzeba pamiętać,
że mają to być przedstawiciele wyłonieni
specjalnie do czynności przewidzianych
w ustawie. Nie należy zatem poprzestawać
np. na członkach rad pracowniczych działających u pracodawcy ani na przedstawicielach załogi w komisjach zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych.
Ważne jest, aby wprowadzone zmiany
nie naruszały przepisów kodeksu pracy
ani ogólnych zasad dotyczących bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Dlatego
okresy dłuższej pracy muszą być rekompensowane okresami krótszej pracy lub
dodatkowymi dniami wolnymi od pracy,
tak aby nie przekraczać łącznego wymiaru
godzin pracy osoby zatrudnionej i zapewnić jej wymagany przepisami czas na odpoczynek. Podczas zmienionej organizacji
pracy miesięczne wynagrodzenie nie może
być też mniejsze niż minimalne wynagrodzenie za pracę, a wszystkie rozwiązania
muszą być uzgodnione w układzie zbiorowym lub w porozumieniu z pracownikami.
O ustalenie indywidualnego, ruchomego
rozkładu czasu pracy ma prawo wnioskować również pracownik, który opiekuje się
dzieckiem do 14. roku życia lub członkiem
rodziny wymagającym osobistej opieki.
Najbardziej kontrowersyjną zmianą dotyczącą prawa pracy jest nowy rodzaj ograniczenia przy zatrudnianiu pracowników
na podstawie umowy o pracę na czas
określony. Dotychczas, zgodnie z kodeksem pracy (art. 251), wszyscy pracownicy
mieli pewność, że trzecią z kolei umowę
o pracę pracodawca podpisze z nimi na
czas nieokreślony. Teraz nowe przepisy
mówią tylko, że tego samego pracownika można zatrudniać na podstawie umowy na czas określony najwyżej przez dwa
lata. Nie jest jednak napisane, ile może być
takich umów ani jakie sankcje grożą pracodawcy, który złamie tę zasadę. Eksperci
zajmujący się prawem pracy ostrzegają,
że może to skutkować wieloma skargami
do Państwowej Inspekcji Pracy. Być może
sprawą będzie musiał się zająć nawet Sąd
Najwyższy, lecz szansa na ewentualne rozstrzygnięcie przed wygaśnięciem ustawy
jest niewielka.
Należy przy tym pamiętać, że ustawa dotyczy przedsiębiorców działających na
podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, nie skorzystają więc z jej
przepisów pracownicy zatrudnieni w sferze budżetowej.
Wsparcie dla przedsiębiorców
w trudnej sytuacji finansowej
Pozostałe instrumenty wsparcia dostępne
są wyłącznie dla przedsiębiorców, którzy uzyskają zaświadczenie o spełnianiu
wszystkich określonych w ustawie wymogów, koniecznych do otrzymania statusu
przedsiębiorcy w przejściowych trudnościach finansowych. Nabywa się go,
składając wniosek o przyznanie świadczeń
z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych do kierownika właściwego
dla siedziby firmy biura terenowego FGŚP.
Tam też podpisuje się umowę o wypłatę
świadczeń.
Świadczenia są przeznaczone przede
wszystkim na częściowe zaspokojenie wynagrodzeń pracowniczych za czas przesto-
Kryzys
ju ekonomicznego (w wysokości do 100%
zasiłku dla bezrobotnych) lub częściowe
zrekompensowanie obniżenia wymiaru
czasu pracy (w wysokości do 70% zasiłku
dla bezrobotnych). Objęcie pracownika
przestojem ekonomicznym, czyli całkowite przerwanie przez niego pracy, wymaga
jego pisemnej zgody. W obu przypadkach
świadczenie może być wypłacane maksymalnie przez sześć miesięcy. Wraz ze
świadczeniami od przedsiębiorcy mogą
być również wypłacane środki na opłacenie składek na ubezpieczenia społeczne
pracowników należnych od pracodawcy.
Zarówno dla pracowników, jak i pracodawców istotne jest, że powyższe świadczenia stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zatem
ubezpieczeniu podlega nie tylko wynagrodzenie, lecz łączna kwota wypłacana
pracownikom. Zgodnie z przepisami jej
wartość nie może być mniejsza niż minimalne wynagrodzenie, które obecnie wynosi 1276 zł brutto. Wysokość zasiłku dla
bezrobotnych to 551 zł brutto.
Do obniżenia wymiaru czasu pracy nie jest
konieczne wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy i płacy zawartych
w umowie o pracę. Wymagane jest jednak,
podobnie jak w przypadku przedłużenia
okresu rozliczeniowego, podpisanie układu zbiorowego pracy lub porozumienia
z zakładowymi organizacjami związkowymi. Jeśli zdecydujemy się na obniżenie wymiaru czasu pracy przez podpisanie układu zbiorowego, musimy w nim określić co
najmniej jedną grupę zawodową2 objętą
zmianą, obniżony wymiar czasu pracy
oraz okres, w jakim zmiana obowiązuje.
W praktyce rozwiązanie to pozwala objąć
zmianą tylko wybrane grupy zawodowe,
zamiast stosowania jej do wszystkich zatrudnionych u przedsiębiorcy.
Dodatkowo, jeśli przedsiębiorca przed
30 czerwca 2008 r. zaciągnął pożyczkę z tytułu przejściowych trudności finansowych
na podstawie ustawy z 29 grudnia 1993 r.
o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, może
na warunkach określonych w ustawie
ustalić nowe warunki spłaty należności
FGŚP. Nie dotyczy to jednak firm będących
w trakcie likwidacji.
Środki na inwestycje
w kwalifikacje pracowników
Przedsiębiorca w przejściowych trudnościach finansowych, który zatrudnia
pracowników w okresie przestoju lub obniżonego wymiaru czasu pracy, może się
postarać o dofinansowanie ich szkoleń
i studiów podyplomowych. Wartość refundacji może wynieść do 80% kosztów, lecz
nie może przekroczyć 300% przeciętnego
wynagrodzenia. Dodatkowo pracownicy,
którzy zdecydują się na podwyższanie
kwalifikacji w obu tych formach, będą
otrzymywać stypendium wypłacane przez
przedsiębiorcę. Jeśli pracownik ma obniżony wymiar godzin pracy, będzie ono zawsze równe podstawowej kwocie zasiłku
dla bezrobotnych. Natomiast jeśli jest objęty przestojem ekonomicznym, stypendium może wynieść do 100% tego zasiłku,
ale moze być też niższe. Kwota stypendium będzie refundowana przedsiębiorcy
łącznie z częścią składek na ubezpieczenia
społeczne od wypłaconych stypendiów.
Środki na stypendia pochodzą z Funduszu
Pracy. Dysponuje nimi starosta, dlatego to
właśnie z nim podpisuje się umowę o warunkach dofinansowania. Umowa określa
prawa i obowiązki obu stron. Jeśli przedsiębiorca wyda pieniądze niezgodnie
z ustaleniami, będzie musiał je zwrócić.
Pieniądze trzeba oddać również w przypadku, gdy pracownicy nie ukończą szkolenia lub studiów z własnej winy. Aby
skorzystać z tej formy wsparcia, przedsiębiorca musi dysponować funduszem szkoleniowym. Ustawa (poprzez zmianę ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy) dodatkowo zachęca pracodawców do tworzenia takiego funduszu,
pozwalając przeznaczone na ten cel wpłaty zaliczyć do kosztów działalności firmy.
Pracodawca, który zdecyduje się zainwestować w ten sposób w pracownika, musi
pamiętać, że ani w czasie pobierania stypendium, ani w okresie sześciu miesięcy
po zakończeniu nauki nie będzie mógł go
zwolnić.
Nie wszystkim uda się pomóc
O ile z rozwiązań służących elastycznemu
organizowaniu czasu pracy mają szansę
skorzystać wszyscy przedsiębiorcy, o tyle
większości z nich trudno będzie uzyskać
status przedsiębiorcy w trudnej sytuacji
finansowej i tym samym zakwalifikować
się do uzyskania wsparcia finansowego
przewidzianego w ustawie. Po pierwsze,
należy wykazać, że spadek obrotów gospodarczych, pod względem jego ilości
lub wartości, w ciągu trzech kolejnych
miesięcy po 1 lipca 2008 r. przekroczył
25% w porównaniu z tymi samymi miesiącami rok wcześniej (ale przed 30 czerwca
2008 r.). Pod wtóre, firma nie może zalegać
z regulowaniem zobowiązań podatkowych, składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
i Fundusz Pracy. Wyjątkiem jest przypadek, gdy zadłużony przedsiębiorca zawrze
porozumienie w sprawie spłaty zadłużenia
i terminowo opłaca raty lub korzysta z odroczenia terminu płatności. Do pomocy
zakwalifikuje się również podmiot, którego dług składkowy powstał za okres rozliczeniowy po 1 lipca 2008 r., a jego program naprawczy przewiduje pełną spłatę
tych zobowiązań.
Opracowanie 12-miesięcznego programu naprawczego to kolejny obowiązek
firmy, która chce uzyskać wsparcie. Zgodnie z ustawą z 28 lutego 2003 r. – Prawo
upadłościowe i naprawcze, celem przygotowania programu naprawczego jest
przywrócenie przedsiębiorstwu zdolności do konkurowania na rynku. Jednak
w warunkach spowolnienia gospodarczego pogorszenie kondycji finansowej firmy
jest przeważnie wynikiem spadku popytu lub ograniczenia źródeł finansowania,
a nie błędów w zarządzaniu. W takiej sytuacji opracowanie programu naprawczego,
który nie przewiduje restrukturyzacji ani
ograniczenia zatrudnienia w firmie, nie
jest prostym zadaniem. Wiarygodny program naprawczy, pozwalający na realną
ocenę sytuacji i dostępnych opcji działania, powinien zawierać co najmniej:
analizę zmian zachowań konsumentów,
analizę otoczenia rynkowego i konkurencji,
analizę opcji wyjścia z sytuacji kryzysowej,
nowe cele strategiczne,
plan wdrożenia wraz z systemem monitorowania.
Na każdym etapie planowania należy przeprowadzić także analizę ryzyka, mocnych
i słabych stron oraz szans i zagrożeń (analiza SWOT). Plan powinien zawierać konkretne propozycje działań pozwalających
na zwiększenie sprzedaży lub poprawę
wskaźników płynności finansowej. Profesjonalne przygotowanie planu naprawczego jest zatem procesem pracochłonnym,
a tym samym kosztownym. Przedsiębiorstwa w sektorach najbardziej dotkniętych
kryzysem z pewnością niechętnie będą
inwestowały w usługi konsultingowe lub
Biuletyn euro info listopad (09)
5
Kryzys
i uczciwość muszą udowodbadania rynkowe, które uwianić wieloma dokumentami.
rygodniłyby planowane dziaZ jednej strony jest to zrozumiałania.
łe – publiczne środki powinny
Do pomocy nie kwalifikuje
trafiać do tych, którzy rzeczywisię również przedsiębiorca,
ście tego potrzebują, z drugiej
który spełnia przesłanki do
strony grono przedsiębiorców,
ogłoszenia upadłości zgodktórzy zakwalifikują się do uzynie z ustawą z 28 lutego
skania pomocy, może okazać
2003 r. – Prawo upadłościowe
się zbyt małe, aby wykorzystać
i naprawcze. Oznacza to m.in.
wszystkie przeznaczone dla nich
niewypełnianie przez ponad
pieniądze (ok. 1,5 mld zł).
trzy miesiące wymagalnych
zobowiązań pieniężnych w wyOprócz wspomnianej kwestii
sokości przynajmniej 10%
z ograniczeniami dotyczącymi
wartości bilansowej przedsięumów o pracę na czas określobiorstwa, a dla osoby prawnej
ny pozostałe modyfikacje prai jednostki organizacyjnej niewa pracy wprowadzone przez
posiadającej osobowości prawustawę mogą również stwarzać
nej, któremu odrębna ustawa
problemy natury prawnej i prakprzyznaje zdolność prawną –
tycznej. Związki zawodowe nie
w wysokości przewyższającej
są zadowolone z ustaleń Komisji
wartość jej majątku. Statusu
Trójstronnej i alarmują, że umożprzedsiębiorcy w przejściowych
liwienie wydłużenia czasu pracy
trudnościach
finansowych
Fot. Artur Hojny wszystkim przedsiębiorstwom
nie uzyska również przedsiębiorca, który po 1 lipca 2008 r. Ustawa daje możliwość wsparcia dla przedsiębiorców w trudnej sytuacji jest błędem. Zdaniem „Solidarności” jest to równoznaczne z liznalazł się w trudnej sytuacji finansowej.
kwidacją płatnych dodatków za
ekonomicznej w rozumieniu
nadgodziny, a tym samym – ze znacznym
komunikatu Komisji Europejskiej – móObecnie wynosi on 500 tys. euro w ciągu
obniżeniem wynagrodzeń.
wią o tym wytyczne dotyczące pomocy
trzech kolejnych lat budżetowych. Od 2011
państwa w celu ratowania i restrukturyr. natomiast notyfikacji do Komisji (w celu
zacji zagrożonych przedsiębiorców oraz
Nie ulega również wątpliwości, że wszystweryfikacji zgodności z rynkiem wspólnorozporządzenie Komisji WE nr 800/2008
kie zmiany dotyczące organizacji czasu
towym), zgodnie z zasadami obowiązująz 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje
pracy, zwłaszcza te wymagające podpisycymi wcześniej, będzie wymagała pomoc
pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem
wania zbiorowych układów pracy lub pow wysokości przekraczającej 200 tys. euro
w zastosowaniu art. 87 i 88 traktatu – ogólne
rozumień z organizacjami związkowymi,
udzielona w ciągu trzech kolejnych lat
rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokosą potencjalnym źródłem konfliktów na libudżetowych. Ponadto każdy z wymiewych.
nii pracownik – pracodawca i będą przednionych sposobów udzielania pomocy
miotem stanowczych negocjacji.
publicznej podlega innym zasadom, np.
wyższy pułap pomocy de minimis nie doTrudności w wyliczeniu
Maciej J. Klimowicz
tyczy działalności w sektorze rybołówstwa
pomocy publicznej
czy podstawowych produktów rolnych.
Należy pamiętać, że wszystkie wymienione
Z tych powodów wielu przedsiębiorców
w ustawie świadczenia udzielane są na zaPrzypisy
może mieć problemy z prawidłowym jej
sadzie pomocy publicznej. Jest to kwestia,
1
Trójstronna Komisja do spraw Społecznowyliczeniem.
która wielu przedsiębiorcom sprawia kło-Gospodarczych, zwana skrótowo Komisją
pot, gdyż unijne prawo niezbyt precyzyjTrójstronną. Powołana w 1994 r. Obecnie jej
Na wparcie nie może liczyć także przedsięnie reguluje tę kwestię. Sprawę dodatkowo
funkcjonowanie reguluje ustawa z 2001 r.
biorca, który po 1 lutego 2009 r. lub w ciąkomplikuje to, że pomoc ta od dnia wejścia
o Trójstronnej Komisji do spraw Społecznogu ostatnich 12 miesięcy otrzymał ze środw życie ustawy do końca 2010 r. jest udzie-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach
dialogu społecznego. Zgodnie z ustawą, Trójków Funduszu Pracy pomoc publiczną na
lana na zasadach wskazanych w komunistronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych
wyposażenie lub doposażenie stanowiska
kacie Komisji – Tymczasowe wspólnotowe
stanowi forum dialogu społecznego, prowapracy dla bezrobotnego.
ramy prawne w zakresie pomocy państwa
dzonego, aby godzić interesy pracowników,
ułatwiające dostęp do finansowania w dopracodawców oraz dobra publicznego. Celem
bie kryzysu finansowego i gospodarczego
Czas pokaże, kto skorzysta
działalności Komisji jest dążenie do osiągnięcia i zachowania pokoju społecznego.
(Dz. Urz. UE C 16 z 22 stycznia 2009 r.). Jest
Ustawa wprowadza instrumenty wsparcia,
2
Pojęcie grupy zawodowej jest terminem
to związane z tym, że w czasie kryzysu Koktóre rzeczywiście mogą pomóc firmom
umownym i nie zostało sprecyzowane
misja Europejska zdecydowała się tymczaprzetrwać okres spowolnienia gospodarw przepisach. Ocena umiejętności praktyczsowo dopuścić możliwość udzielania podczego, a pracownikom – zachować miejsca
nych i kwalifikacji pracownika oraz wynikamiotom gospodarczym pomocy wychopracy. Jednocześnie tworzy liczne bariery
jące stąd zaszeregowanie pracownika leży
wyłącznie w gestii pracodawcy.
dzącej poza limit tzw. pomocy de minimis.
formalne. Przedsiębiorcy swoją sytuację
6
Biuletyn euro info listopad (09)