Rozdział 2 WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE ZIÓŁ

trawie.qxd
8/31/05 6:39 PM
Page 28
Rozdział 2
W Ł A Ś C I WO Ś C I L E C Z N I C Z E
ZIÓŁ
Z
ioła jako środki lecznicze stosowano już wiele wieków
temu w różnych kręgach kulturowych. Niestety, na początku XX wieku w społeczeństwach Zachodu zaniechano
używania ziół na rzecz leczenia alopatycznego. Ostatnio zainteresowanie ziołami wzrasta, stwierdza się powrót do leczenia wielu chorób przy użyciu ziół.
DZIAŁANIE ZIÓŁ
Przeprowadzono wiele badań farmaceutycznych, w których
analizowano aktywne składniki ziół, aby poznać mechanizm
ich działania. Starszym i bardziej miarodajnym podejściem
jest kategoryzacja ziół w zależności od tego, jaką chorobę
mogą one leczyć. W niektórych przypadkach działanie ziół
związane jest z występowaniem określonych związków chemicznych, zaś w innych może być wywołane złożonymi synergistycznymi interakcjami pomiędzy wieloma składnikami roślinnymi. Należy zawsze rozpatrywać ziele jako całość.
Ze względu na złożoność składu chemicznego ziół, pojedyncze ziele może w organizmie wykazywać wiele róż28
trawie.qxd
8/31/05 6:39 PM
Page 29
Działanie ziół
nych działań. Dla przykładu rumianek pospolity zawiera
czynne składniki obecne w lotnych olejkach, a także nielotne flawonoidy (aromatyczne składniki, które często mają
działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne) oraz półtoraterpeny (węglowodory). Ta obfitość związków chemicznych sprawia, że rumianek ma działanie przeciwzapalne,
rozkurczowe, przeciwbakteryjne i uspokajające.
Niektóre składniki ziół, dzięki określonym działaniom,
są szczególnie przydatne do leczenia chorób przewodu pokarmowego. Działania te podzielono na następujące kategorie; wyróżnia się zatem:
Środki adaptacyjne (adaptogeny). Zwiększają odporność na stres i powodują, że organizm może unikać chorób
wywołanych nadmiernym stresem. Wydaje się, że adaptogeny działają w mechanizmie wspierania czynności nadnerczy.
Środki przestrajające. Powoli przywracają właściwe
funkcje organizmu, wzmacniają zdrowie i zwiększają żywotność. Niektóre środki przestrajające wspomagają naturalne procesy eliminacji produktów przemiany materii
z organizmu przez nerki, wątrobę, płuca lub skórę. Środki te
pobudzają trawienie lub działają przeciwbakteryjnie.
Środki przeciwbólowe. Uśmierzają ból. Zwykle stosowanie ziół służy likwidacji przyczyny wywołującej ból,
a nie znoszeniu samego bólu.
Środki przeciwnieżytowe. Wspomagają organizm
w usuwaniu nadmiernych ilości śluzu zarówno z okolic zatok, jak i innych części ciała. Do nadmiernego wytwarzania
śluzu dochodzi w przebiegu zakażeń lub usuwania nadmiaru węglowodanów z organizmu.
Środki przeciwzapalne. Łagodzą lub bezpośrednio
zmniejszają odczyn zapalny. Rzadko hamują naturalne reakcje zapalne; raczej wspomagają pracę organizmu.
29
trawie.qxd
8/31/05 6:39 PM
Page 30
Właściwości lecznicze ziół
Środki przeciwbakteryjne. Wspomagają organizm
w niszczeniu drobnoustrojów lub przeciwstawianiu się patogennym mikroorganizmom. Wprawdzie niektóre zioła
o właściwościach przeciwbakteryjnych zawierają związki
antyseptyczne lub swoiste substancje działające na pewne
drobnoustroje chorobotwórcze, jak trucizny, jednak wzmacniają naturalne mechanizmy obronne organizmu i pomagają
zwalczać chorobę.
Środki rozkurczowe. Zmniejszają skurcz mięśni i łagodzą ich napięcie. Wiele ziół o właściwościach przeciwskurczowych ma również właściwości uspokajające (patrz poniżej), zmniejszające napięcie psychiczne. Niektóre środki
rozkurczowe zmniejszają napięcie mięśni w całym organizmie, a inne działają na określone narządy czy układy.
Środki ściągające. Działają wzmacniająco na błony śluzowe, skórę i inne tkanki. Zawierają związki chemiczne
zwane taninami (garbnikami), które wspomagają wiązanie
się cząsteczek białka, przez co zmniejszają stan zapalny
i tworzą barierę przeciwzapalną. Wspomagają procesy gojenia ran i oparzeń.
Środki pobudzające trawienie. Wyzwalają odpowiedź
czuciową w ośrodkowym układzie nerwowym, która z kolei
powoduje przesłanie informacji do jelit, aby te uwalniały
hormony biorące udział w trawieniu. Hormony pobudzają
apetyt i przepływ soków trawiennych oraz wspomagają odtruwającą funkcję wątroby przez zwiększenie przepływu
żółci i pobudzanie mechanizmów naprawczych w obrębie
przewodu pokarmowego.
Środki nasercowe. Wywierają korzystne działanie na serce. Niektóre z nich silnie pobudzają pracę serca, inne słabiej.
Środki wiatropędne. Pobudzają układ pokarmowy,
uspokajają ścianę jelita, zmniejszają stan zapalny, łagodzą
30
trawie.qxd
8/31/05 6:39 PM
Page 31
Działanie ziół
skurcze i pomagają usunąć zalegające gazy z przewodu pokarmowego.
Środki żółciopędne. Pobudzają przepływ żółci do dwunastnicy.
Środki łagodzące. Łagodzą i chronią przed podrażnieniem lub zapaleniem tkanek. Zawierają dużo galaretowatych substancji roślinnych, w większości należą do węglowodanów; zioła te zmniejszają podrażnienie w całym
przewodzie pokarmowym, zmniejszają wrażliwość przewodu pokarmowego na potencjalnie żrące kwasy żołądkowe,
zapobiegają biegunce i działają przeciwskurczowo na mięśnie, łagodzą kolkę, a także kaszel przez zmniejszenie napięcia w drzewie oskrzelowym i likwidują bolesny skurcz
pęcherza moczowego.
Środki napotne. Pomagają usuwać przez skórę zbędne
produkty przemiany materii. Niektóre środki napotne powodują wystąpienie widocznego potu, podczas gdy inne
wspomagają zwykły proces oddychania skórnego. Często
wzmagają rozszerzanie się powierzchownych naczyń kapilarnych skóry, w wyniku czego poprawia się krążenie krwi.
Poprawiają czynność nerek przez zwiększenie eliminacji
szkodliwych substancji przez skórę.
Środki moczopędne. Zwiększają wytwarzanie i wydalanie moczu. W ziołolecznictwie termin diuretic często
odnosi się do ziół, które korzystnie oddziałują na układ
moczowy. Pomagają organizmowi w eliminacji szkodliwych substancji; wspomagają procesy wewnętrznego
oczyszczania.
Środki wywołujące miesiączkę. Pobudzają przepływ
krwi miesiączkowej. Termin emmenagogue odnosi się również do środków, które normalizują i tonizują żeński układ
rozrodczy.
31