Zespół akt Dowództwa Artylerii z lat 1951-1956

Janusz Gzyl
ZESPÓŁ AKT DOWÓDZTWA ARTYLERII
Z LAT 1951—1956
1. Zarys organizacyjny
Opracowany na lata 1949—1955 plan rozwoju wojska, przewidywał znaczną
rozbudowę
artylerii
zarówno
naziemnej,
jak
i
przeznaczonej
do
obrony
przeciwlotniczej. Dlatego też już 19.07.1950 roku rozkazem organizacyjnym MON nr
074/org.1 przeniesiono Szefostwo Artylerii z etatu 1/184 na etat 1/2592 z jednoczesną
zmianą nazwy na Dowództwo Artylerii. Etat ten w stosunku do poprzedniego niemal
podwajał stan osobowy wojskowych i trzykrotnie zwiększał ilość pracowników
cywilnych i wynosił 87 wojskowych i 21 pracowników cywilnych. Struktura
organizacyjna przedstawiała się następująco:
I. Dowództwo
II. Sztab:
1. Wydział Operacyjny,
2. Wydział Zwiadowczy,
3. Wydział Organizacyjny,
4. Wydział Łączności,
III. Wydział Wyszkolenia Bojowego:
1
2
CAW, spis 1545/73/32/ k. 264.
CAW, spis 1544/73/1631.
1. Sekcja planowania,
2. Sekcja Programowania,
3. Sekcja Regulaminowi i Instrukcji,
4. Biblioteka,
IV. Wydział Szkół i Kursów Oficerskich:
1. Sekcja Artylerii Naziemnej,
2. Sekcja Artylerii P.lotniczej,
3. Sekcja Szkół Artylerii Technicznej,
V. Wydział Artylerii P.lotniczej,
VI. Redakcja „Przeglądu Artyleryjskiego”,
VII. Wydział Poligonów,
VIII. Sekcja Finansów,
IX. Kancelaria Ogólna:
— Biuro Maszynopisania,
VI. Wydział Finansów,
VII. Redakcja „Przeglądu Artyleryjskiego” i „Biuletynu Informacyjnego”.
W wyniku realizacji przyspieszonych zamierzeń organizacyjnych, jakie
zostały opracowane przez MON na lata 1951—1952 nastąpiło z dniem 28 listopada
1951 roku kolejne przeformowanie. Rozkazem organizacyjnym MON nr 0923
Dowództwo Artylerii przeniesione zostało na etat 1/3024. W zasadzie struktura
organizacyjna, poza drobnymi wyjątkami, nie zmieniła się. Wzrósł natomiast stan
osobowy Dowództwa Artylerii do 102 wojskowych i 26 pracowników cywilnych.
Kolejne przeformowanie nastąpiło zgodnie z rozkazem organizacyjnym MON
nr 01/org.5 z dnia 8 stycznia 1953 roku. Dowództwo Artylerii przeniesiono z etatu
1/302 na etat 1/3366, o stanie osobowym 92 wojskowych i 18 pracowników
cywilnych. Widzimy tu już tendencję zmniejszania stanu osobowego Dowództwa
Artylerii, co wiązało się z zamierzeniami nowego, długofalowego planu rozwoju sił
zbrojnych. Etat ten obowiązywał najdłużej, bo do 31 października 1956 roku i
3
CAW, spis 1545/73/36, k. 342.
CAW, spis 1544/73/1818.
5
CAW, spis 1545/73/45, k. 1.
6
CAW, spis 1544/73/68, k. 181.
4
najpełniej odzwierciedla stan zachowanych akt. Struktura tego etatu, w skorygowanej
formie, posłużyła do nadania układu jednostkom archiwalnym zespołu. Przedstawiała
się ona następująco:
I. Dowództwo,
II. Sztab:
1. Oddział Operacyjny,
2. Wydział Zwiadowczy,
3. Wydział Łączności,
4. Wydział Organizacyjny,
5. Wydział Ogólny,
6. Kancelaria,
III. Wydział Wyszkolenia Bojowego:
1. Wydział Planowania Wyszkolenia,
2. Wydział Zaopatrzenia Materiałowego,
3. Wydział Regulaminów i Wydawnictw,
4. Wydział Poligonów,
IV. Oddział Szkół i Kursów:
1. Wydział Artylerii Naziemnej i Przeciwlotniczej,
2. Wydział Szkół Artylerii Przeciwlotniczej,
3. Wydział Szkół Artylerii Technicznej,
V. Oddział Artylerii Przeciwlotniczej,
VI. Wydział Finansów,
VII. Redakcja „Przeglądu Artyleryjskiego” i „Biuletynu Informacyjnego”
Kolejne zmiany miały miejsce 31.11.1956 roku, kiedy to Dowództwo Artylerii
przeniesione zostało na etat 1/545 z jednoczesną zmianą nazwy na Szefostwo Artylerii
WP7.
Dowództwo Artylerii było organem Ministra Obrony Narodowej powołanym
do realizacji zagadnień artylerii uzbrojenia oraz artyleryjskiego wyposażenia i
podlegało bezpośrednio Ministrowi Obrony Narodowej. Dowódca Artylerii WP
7
Rozkaz organizacyjny MON nr 0054/org., spis 1545/73/68, k. 181.
kierował wyszkoleniem artyleryjskim wszystkich jednostek WP. Kierowanie
jednostkami dokonywał za pośrednictwem Sztabu Dowództwa Artylerii WP, przez
szefów artylerii OW oraz dowódców samodzielnych, bezpośrednio mu podległych
jednostek artylerii. Zagadnieniami uzbrojenia i artyleryjskiego zaopatrzenia kierował
za pośrednictwem Szefa Departamentu Uzbrojenia MON, który był jego zastępca do
spraw uzbrojenia. Dowództwu Artylerii podlegały również szkoły artyleryjskie,
roczny kurs chorążych artylerii i studium wojskowe przy Politechnice Warszawskiej,
nad którymi nadzór sprawował Wydział Szkół i Kursów. Szczegółowy zakres działań
Dowódcy Artylerii i podległych mu zastępców i szefów wydziałów zawiera instrukcja
o organizacji i zakresie działania Dowództwa Artylerii WP8, Dowódcą artylerii w
latach 1951—1956 był gen. dyw. Michał Michałkin.
2. Charakterystyka zawartości zespołu
Zespół akt Dowództwa Artylerii zawiera materiały archiwalne powstałe w
wyniku działalności prawie wszystkich wydziałów dowództwa. W związku z
powyższym aktom nadano układ strukturalno-rzeczowo-chronologiczny biorąc za
podstawę etat 1/336, który obowiązywał najdłużej, a stan zachowanych akt najpełniej
odzwierciedla jego strukturę.
Zespół otwierają archiwalia Wydziału Operacyjnego (31 j.a.). Gros
materiałów tego wydziału to wytyczne i programy szefa sztabu artylerii dotyczące
szkolenia operacyjno-taktycznego jednostek artyleryjskich oraz sprawozdania i
meldunki operacyjne i sytuacyjne napływające z okręgów wojskowych, szkół i
poligonów artyleryjskich. Uzupełnieniem tego wydziału są referaty i opracowania na
temat bojowego zastosowania artylerii.
Wydział Zwiadowczy, to rozkazy dowódcy artylerii dotyczące organizacji
szkolenia i opracowania ćwiczeń aplikacyjnych i szkieletowych dla wyższych
dowódców artylerii w dziedzinie zwiadu oraz kursów artyleryjskich dla obserwatorów
8
CAW, spis 222/6, s. 128.
lotniczych. Większość materiałów tego wydziału to referaty i konspekty opracowane
przez oficerów zwiadu na temat taktycznego i operacyjnego zastosowania artylerii w
operacji zaczepnej i obronnej i opracowania ćwiczeń z tym związanych.
Następny wydział — łączności, reprezentowany jest przez 13 j.a. W zasadzie
akta te odzwierciedlają cały zakres prac wydziału, polegający na opracowaniu
wytycznych i programów dotyczących szkolenia łącznościowców w jednostkach,
oddziałach i szkołach artyleryjskich, jak również kontrolowaniu tego szkolenia w
zakresie
organizacyjnym,
należytej
eksploatacji
i
konserwacji
sprzętu
oraz
zaopatrzenia.
W kolejnym wydziale — organizacyjnym większość materiałów stanowią
rozkazy i zarządzenia organizacyjne MON traktujące o zmianach organizacyjnych
całego wojska, w tym również artylerii. Druga podstawowa grupa tego wydziału to
projekty etatów jednostek artylerii i korespondencja uzasadniająca te zmiany. Całość
uzupełniają akta dotyczące spraw personalnych — rozkazy, korespondencja.
Najliczniejszą komórką organizacyjną tego zespołu jest Wydział Wyszkolenia
Bojowego. Zgromadzone tu dokumenty w zasadzie w pełni odzwierciedlają zakres
prac tego wydziału. Rozkazy, zarządzenia i wytyczne opracowane i wydane przez
dowódców i szefów, zarówno samego dowództwa, jak i jednostek artyleryjskich
obrazują proces szkolenia bojowego, zarówno w zakresie taktyczno-operacyjnym,
technicznego działania i użycia artylerii, jak i organizacji jednostek, zaopatrzenia w
sprzęt i pomoce naukowe. Sprawozdania i protokoły napływające z okręgów
wojskowych, jednostek artylerii, szkół i kursów informują o zakresie, metodach i
wynikach szkolenia specjalistów, podchorążych szkół oficerskich i żołnierzy służby
zasadniczej. Do zakresu zadań tego wydziału należało również inspekcjonowanie
jednostek i oddziałów artylerii, stąd też znajduje się tu spora ilość protokołów
poinspekcyjnych. W wydziale tym występują dokumenty obrazujące organizowanie,
rozwijanie i popieranie ruchu racjonalizatorskiego.
Niewielka ilość akt dotyczy poligonów artyleryjskich — wytyczne, programy
i sprawozdania z letniej i zimowej szkoły ognia.
Znaczną grupę stanowią akta dotyczące szkół i kursów artyleryjskich. Są to
rozkazy i wytyczne komendantów oficerskich szkół artylerii dotyczące szkolenia
bojowego i politycznego, pracy metodycznej, zorganizowania kursów instruktorskometodycznych taktyki ogólnej, strzelań artyleryjskich oraz doboru kandydatów.
Sprawozdania
i
protokoły
dotyczą
wyników
szkolenia
ogólnowojskowego,
specjalistycznego, wyników strzelań i egzaminów końcowych.
Końcową grupę akt stanowią materiały Wydziału Artylerii Przeciwlotniczej,
odzwierciedlające wszelkie sprawy rozwoju organizacyjnego, szkolenia bojowego i
obrony przeciwlotniczej w oddziałach artylerii przeciwlotniczej i Oficerskiej Szkole
Artylerii Przeciwlotniczej.