wartość wybranych roślin motylkowatych uprawianych w

Acta Sci. Pol., Agricultura 6(1) 2007, 45-56
WARTOŚĆ WYBRANYCH ROŚLIN MOTYLKOWATYCH
UPRAWIANYCH W MIĘDZYPLONIE ŚCIERNISKOWYM
NA GLEBIE LEKKIEJ*
CZ. III. WPŁYW NASTĘPCZY DLA PSZENICY JAREJ
Edward Wilczewski, Zbigniew Skinder, Grzegorz Lemańczyk1
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
Streszczenie. Celem badań było określenie wpływu następczego dla pszenicy jarej trzech
gatunków roślin strączkowych: seradeli uprawnej, grochu siewnego i łubinu Ŝółtego,
uprawianych w międzyplonie ścierniskowym. Badania polowe wykonano w latach 20032005 w Stacji Badawczej w Mochełku, naleŜącej do Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy. Badane rośliny motylkowate znacząco poprawiały stanowisko dla pszenicy jarej. Pozytywny wpływ przyoranej biomasy ujawniał się poprzez
zwiększenie obsady kłosów oraz plonu ziarna i słomy. Nie stwierdzono istotnego wpływu
badanych roślin na liczbę ziaren w kłosie i masę 1000 ziaren uprawianej po nich pszenicy
jarej. Wpływ następczy międzyplonu grochu i seradeli był silniejszy, gdy wykorzystano
na zielony nawóz całą wytworzoną biomasę. W przypadku łubinu Ŝółtego dla uzyskania
maksymalnego efektu wystarczyło przyorać same resztki pozbiorowe.
Słowa kluczowe: międzyplon ścierniskowy, seradela uprawna, groch siewny, łubin Ŝółty,
wpływ następczy, pszenica jara
WSTĘP
Obecnie podstawowym celem uprawy międzyplonów ścierniskowych jest poprawa
właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby [Jelinowski 1990, Songin
1990, Sypniewski 1990]. Wytworzona przez nie i wprowadzona do gleby materia organiczna przyczynia się do aktywizacji Ŝycia biologicznego gleby, które w znacznym
stopniu decyduje o przebiegu wzrostu i rozwoju roślin [Dzienia 1990, Smoliński i in.
1997, Runowska-Hryńczuk i in. 1998]. W wyniku systematycznego wprowadzania do
gleby biomasy pochodzącej z międzyplonów następuje zwiększenie zasobności gleby
Adres do korespondencji – Corresponding author: dr inŜ. Edward Wilczewski, Katedra
Szczegółowej Uprawy Roślin Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy,
ul. Ks. A. Kordeckiego 20, 85-225 Bydgoszcz, e-mail: [email protected]
* Pracę wykonano w ramach projektu badawczego 3P06R08522, finansowanego przez Komitet
Badań Naukowych
46
E. Wilczewski, Z. Skinder, G. Lemańczyk
w próchnicę [Łoginow 1985, Jelinowski 1990, Gruczek 1994, Parylak 1998, Runowska-Hryńczuk i in. 1998]. Ma to szczególne znaczenie w warunkach występującego obecnie duŜego udziału zbóŜ w strukturze zasiewów i bardzo niskiego udziału roślin okopowych (nawoŜonych obornikiem) oraz motylkowatych [Rocznik Statystyczny GUS
2005]. Zmiany systemowe rolnictwa, polegające na specjalizacji i uproszczeniach produkcji, doprowadziły do znacznego deficytu obornika [Wojciechowski 1998, Wilczewski 2004]. Wynikające z tego zmniejszone nawoŜenie organiczne wywiera niekorzystny
wpływ na Ŝycie biologiczne, szczególnie w glebach lekkich, które cechuje niska zawartość próchnicy, a zrównowaŜenie bilansu materii organicznej utrudniają czynniki przyrodnicze [Łoginow 1985, Songin 1990].
WaŜną funkcją międzyplonów jest zagospodarowywanie niewykorzystanych przez
przedplon składników mineralnych i stopniowe udostępnianie ich roślinom następczym
[Songin 1998, Andrzejewska 1999, Wilczewski i Skinder 2005], co przyczynia się do
zmniejszenia zagroŜenia ekologicznego, szczególnie w warunkach intensywnego nawoŜenia zbóŜ.
Celem badań było określenie wpływu następczego dla pszenicy jarej trzech gatunków
roślin strączkowych: seradeli uprawnej, grochu siewnego i łubinu Ŝółtego, uprawianych
w międzyplonie ścierniskowym po jęczmieniu jarym, na glebie lekkiej.
MATERIAŁ I METODY
Badania polowe przeprowadzono w latach 2003-2005 w Stacji Badawczej w Mochełku koło Bydgoszczy. Ścisłe, dwuczynnikowe doświadczenie polowe wykonano
metodą losowanych podbloków, w czterech powtórzeniach.
Warunki glebowe przedstawiono w I części pracy [Skinder i in. 2007].
Czynnikami doświadczenia były:
– I – rodzaj przyorywanej biomasy:
– cała wytworzona biomasa,
– biomasa resztek pozbiorowych;
– II – gatunek rośliny uprawianej w międzyplonie ścierniskowym:
– seradela ‘Igela’,
– groch siewny ‘Grapis’,
– łubin Ŝółty ‘Legat’,
– kontrola (bez międzyplonów).
Przedmiotem badań była pszenica jara ‘Nawra’, którą wysiewano w kolejnych
latach w terminie od 31 marca do 5 kwietnia w stanowisku z przyoraną biomasą
podziemną lub całkowitą międzyplonów (zgodnie z przedstawionym schematem).
Ziarno zaprawiano przed siewem Vitavaxem 200 FS. Siew wykonano siewnikiem
rzędowym ‘Poznaniak’ przy zakładanej obsadzie roślin po wschodach 500 szt.⋅m-2.
W celu ochrony przed chwastami stosowano w okresie krzewienia oprysk mieszaniną herbicydów Puma Super 069 EW i Granstar 75 WG. Zbiór roślin przeprowadzano od 7 do 17 sierpnia na poletkach o powierzchni 24 m2.
NawoŜenie pszenicy jarej:
– azot (N) – 40 kg⋅ha-1 – przedsiewnie w formie saletry amonowej oraz 40 kg⋅ha-1
w fazie strzelania w źdźbło,
– fosfor (P) – 22 kg⋅ha-1 – wiosną w formie superfosfatu potrójnego,
– potas (K) – 58 kg⋅ha-1 – wiosną w formie 60% soli potasowej.
Acta Sci. Pol.
Wartość wybranych... Cz. III. Wpływ następczy...
47
Obserwacje i analizy dokonywane w trakcie wzrostu i rozwoju roślin:
– obserwacja przebiegu rozwoju roślin,
– określenie obsady roślin po wschodach, szt.·m-2,
– przed zbiorem pszenicy analiza zachwaszczenia na powierzchni 1 m2 oraz podstawowe pomiary roślin (wysokość roślin, długość kłosa, obsada kłosów [szt.·m-2]
oraz liczba ziaren w kłosie).
Po zbiorze pszenicy określano plon ziarna i słomy oraz pobierano próby w celu
określenia masy 1000 ziaren. Wkład elementów plonowania w zróŜnicowanie plonu
ziarna pszenicy jarej obliczono metodą Rudnickiego [Rudnicki 2000].
Charakterystykę warunków pogodowych przeprowadzono w oparciu o odczyty wykonane w miejscowym punkcie obserwacyjno-pomiarowym.
Analizę wariancji wykonano przy wykorzystaniu programu komputerowego AWAR
(opracowanego przez IUNG w Puławach) dla układu losowanych podbloków. Istotność
róŜnic określono półprzedziałem ufności Tukeya dla poziomu istotności α = 0,05.
WYNIKI I DYSKUSJA
Warunki pogodowe w okresie wegetacji pszenicy jarej były raczej niekorzystne (tab. 1).
W 2003 roku zanotowano wyraźny deficyt opadów w fazie krzewienia (7,1 mm na
dekadę) i strzelania w źdźbło (2,8 mm na dekadę). Dodatkowo stosunkowo wysokie
temperatury w maju i czerwcu powodowały skrócenie tych faz. Po kłoszeniu warunki
nieznacznie się poprawiły, ale nadal występował pewien deficyt wody.
Tabela 1. Warunki pogodowe w okresie wegetacji pszenicy jarej
Table 1. Weather conditions over spring wheat cultivation
Średnia z lat 1949-2005
1949-2005 mean
2003
2004
2005
Sumy opadów atmosferycznych – Total monthly rainfall, mm
Marzec – March
11,9
35,8
22,5
22,9
Kwiecień – April
18,5
32,1
34,8
27,2
Maj – May
18,1
54,4
82,6
41,4
Czerwiec – June
30,4
39,6
30,5
53,8
Lipiec – July
106,2
53,5
33,6
71,3
Sierpień – August
17,7
138,7
43,4
49,3
Suma Marzec – Sierpień
202,8
354,1
247,4
265,9
Total March – August
Średnie temperatury powietrza – Mean air temperature, oC
Marzec – March
1,5
2,9
-0,4
1,9
Kwiecień – April
6,4
7,5
7,4
7,3
Maj – May
14,4
11,3
12,2
12,7
Czerwiec – June
17,6
14,7
14,9
16,2
Lipiec – July
19,2
16,4
19,4
17,8
Sierpień – August
18,4
17,9
16,3
17,4
Średnia Marzec – Sierpień
12,9
11,8
11,6
12,2
Mean March – August
Miesiąc – Month
Agricultura 6(1) 2007
Rok – Year
E. Wilczewski, Z. Skinder, G. Lemańczyk
48
Według Panek [1993], pszenica jara w okresie od siewu do krzewienia potrzebuje
od 9 do 14 mm opadów na dekadę, w trakcie strzelania w źdźbło około 21 mm, a po
kłoszeniu około 25 mm na dekadę. Zatem zapotrzebowanie roślin na wodę nie zostało
zaspokojone, wskutek czego plony ziarna i słomy były bardzo niskie. Rok 2004 był
zdecydowanie lepszy. Wysokie opady w fazie krzewienia (14,7 mm na dekadę) oraz
niezbyt wysokie temperatury przyczyniły się do wydłuŜenia tej fazy. W efekcie uzyskano dobre zagęszczenie kłosów oraz większą niŜ w pozostałych latach liczbę ziaren w kłosie. W 2005 roku zaopatrzenie w wodę w początkowym okresie rozwoju było bardzo
sprzyjające dla krzewienia i tworzenia elementów kwiatostanów. W późniejszym okresie wegetacji pszenicy (po kłoszeniu) odnotowano zdecydowany deficyt opadów, co
spowodowało słabe wykształcenie ziarna i zebrane plony były bardzo niskie. Średnie
miesięczne temperatury powietrza były podobne jak dla wielolecia. Jedynie w lipcu
stwierdzono wyŜsze temperatury, które dodatkowo negatywnie wpływały na wypełnienie ziarna.
Średnia w doświadczeniu obsada pszenicy jarej po wschodach wynosiła 385 szt.·m-2
(tab. 2). Nie wykazano istotnego wpływu międzyplonów na obsadę pszenicy.
Tabela 2. Obsada po wschodach pszenicy jarej, szt.·m-2 (średnie z lat 2003-2005)
Table 2. Post-emergence spring wheat plant density, pcs.·m-2 (2003-2005 mean)
Rodzaj przyoranej
Międzyplon – Intercrop (II)
biomasy
Kontrola
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna Groch siewny Łubin Ŝółty
Serradella
Field pea
Yellow lupine
Control
(I)
A
B
Średnia – Mean
NIR – LSD I – ni – ns
391
377
399
385
378
378
388
378
388
II – ni – ns II w I – ni – ns I w II – ni – ns
Średnia
Mean
384
389
386
388
383
385
A – biomasa części podziemnych i nadziemnych – underground and aboveground parts biomass
B – biomasa resztek pozbiorowych – post-harvest residue biomass
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Stosowane w zasiewach pszenicy herbicydy nie ochroniły jej w pełni przed zachwaszczeniem. Analiza składu gatunkowego chwastów przeprowadzona przed zbiorem roślin wykazała głównie zachwaszczenie przez takie gatunki jak: Viola arvensis
Murr., Polygonum convolvulus L., Erodium cicutarium L., Capsella bursa – pastoris L.,
Sonchus arvensis L., Galinsoga parviflora Cav. i Poa annua L. Badane rośliny motylkowate uprawiane w międzyplonie ścierniskowym nie wpłynęły istotnie na liczbę
i masę chwastów w pszenicy jarej (tab. 3 i 4). Wyniki innych badań prowadzonych
w tym zakresie wskazują na znaczne zróŜnicowanie wpływu międzyplonów ścierniskowych na zachwaszczenie roślin następczych. W badaniach Dworakowskiego [1998]
międzyplon gorczycy białej ograniczał zachwaszczenie zbóŜ chwastami jedno- i dwuliściennymi. Duer [1994] stwierdziła zmniejszenie liczby chwastów przy jednoczesnym
zwiększeniu ich suchej masy. Według Stupnickiej-Rodzynkiewicz i in. [1988], uprawa
międzyplonów moŜe mieć negatywne skutki, wynikające z ograniczenia liczby zabiegów poŜniwnych, pozwalających w klasycznym systemie przygotowania roli na znaczne wyeliminowanie zagroŜenia zachwaszczenia zbóŜ jarych.
Acta Sci. Pol.
Wartość wybranych... Cz. III. Wpływ następczy...
49
Tabela 3. Zachwaszczenie pszenicy jarej przed zbiorem – liczba chwastów, szt.·m-2 (średnie z lat
2003-2005)
Table 3. Weed infestation of spring wheat prior to harvest – number of weeds, pcs.·m-2 (20032005 mean)
Rodzaj przyoranej
biomasy
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna
Serradella
(I)
A
B
Średnia – Mean
NIR – LSD I – ni – ns
Międzyplon (II) – Intercrop
Groch siewny
Field pea
Łubin Ŝółty
Yellow lupine
42,2
39,8
40,3
42,5
45,7
50,3
42,4
42,8
45,3
II – ni – ns II w I – ni – ns I w II – ni – ns
Kontrola
Control
Średnia
Mean
42,7
42,3
42,5
41,3
45,2
43,2
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Tabela 4. Zachwaszczenie pszenicy jarej przed zbiorem – sucha masa chwastów, g·m-2 (średnie
z lat 2003-2005)
Table 4. Weed infestation of spring wheat prior to harvest – dry matter of weeds, g·m-2 (20032005 mean)
Rodzaj przyoranej
Międzyplon (II) – Intercrop
biomasy
Łubin Ŝółty
Kontrola
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna Groch siewny
Serradella
Field pea
Yellow lupine
Control
(I)
A
18,3
12,0
12,9
18,7
B
11,8
14,3
16,7
12,9
Średnia – Mean
15,1
13,2
14,8
15,8
NIR – LSD I – ni – ns II – ni – ns II w I – ni – ns I w II – ni – ns
Średnia
Mean
15,5
13,9
14,7
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Wszystkie badane rośliny motylkowate przyczyniły się do istotnego zwiększenia
plonu ziarna uprawianej po nich pszenicy jarej, które wynosiło średnio od 5,9% (po
łubinie) do 7,3% (po seradeli) (tab. 5). Najsilniejszy wpływ międzyplonów stwierdzono
w 2004 roku, w którym wszystkie badane rośliny przyczyniły się do istotnego w porównaniu z obiektem kontrolnym zwiększenia plonu ziarna pszenicy. W 2005 roku
jedynie w stanowisku po grochu wykazano statystycznie udowodnione zwiększenie
plonu ziarna, zaś w 2003 roku stwierdzono pozytywny wpływ międzyplonu seradeli
i łubinu na tę cechę. Uzyskane wyniki wskazują, Ŝe wartość badanych roślin jako czynnika łagodzącego negatywne skutki uprawy zbóŜ po sobie jest większa w warunkach
sprzyjającego dla tej grupy roślin przebiegu pogody. Kuś i in. [1993] w badaniach dotyczących wpływu gorczycy białej uprawianej w międzyplonie ścierniskowym stwierdzili
zróŜnicowany w latach wpływ następczy tej rośliny dla jęczmienia jarego. Autorzy
uwaŜają, Ŝe to zróŜnicowanie działania międzyplonów w latach moŜna wiązać z zachwianiem gospodarki wodnej gleby i przedłuŜonym okresem rozkładu masy organicznej międzyplonu w niekorzystnych warunkach wilgotnościowych.
W badaniach własnych pozytywny wpływ roślin strączkowych ujawnił się zarówno
w obiektach z przyoraną całą biomasą, jak równieŜ w przypadku stanowiska z wykorzystaną do tego celu wyłącznie masą resztek pozbiorowych. Pszenica uprawiana po mię-
Agricultura 6(1) 2007
E. Wilczewski, Z. Skinder, G. Lemańczyk
50
dzyplonie seradeli i grochu plonowała istotnie wyŜej w obiektach A niŜ B. W przypadku uprawy po łubinie rodzaj przyoranej biomasy nie wpływał istotnie na tę cechę.
Tabela 5. Plon ziarna pszenicy jarej, t·ha-1 (średnie z lat 2003-2005)
Table 5. Grain yield of spring wheat, t·ha-1 (2003-2005 mean)
Rodzaj przyoranej
biomasy
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna
Serradella
(I)
A
B
Średnia – Mean
NIR – LSD I – ni – ns
3,14
3,02
3,08
II – 0,083
Międzyplon (II) – Intercrop
Groch siewny
Field pea
3,13
3,01
3,07
II w I – 0,117
Łubin Ŝółty
Yellow lupine
3,07
3,01
3,04
I w II – 0,114
Kontrola
Control
Średnia
Mean
2,86
2,89
2,87
3,05
2,98
3,02
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Zebrane w badaniach plony ziarna były bardzo niskie, co wynikało z omówionego
wcześniej, niesprzyjającego układu warunków pogodowych, a takŜe z uprawy pszenicy
na glebie stosunkowo słabej i po przedplonie zboŜowym. Jednak uzyskane wyniki pozwalają pozytywnie ocenić wszystkie badane rośliny motylkowate, które uprawiane
w międzyplonie ścierniskowym istotnie poprawiły wartość stanowiska. Wyniki te potwierdzają prezentowane w literaturze badania dotyczące wpływu międzyplonów
z roślin strączkowych na plonowanie innych zbóŜ jarych, prowadzone przez Deryło
[1991] oraz Jaskulskiego i in. [1998, 2000].
Analiza statystyczna wykazała wpływ badanych roślin strączkowych uprawianych
w międzyplonie ścierniskowym na obsadę kłosów pszenicy jarej (tab. 6). W stanowisku
po międzyplonie seradeli i grochu była ona istotnie większa niŜ w obiekcie kontrolnym
i po łubinie. W obiektach z przyoraną całą biomasą międzyplonów równieŜ po łubinie
stwierdzono istotnie więcej pędów generatywnych niŜ w kontroli. Wpływ międzyplonów na obsadę kłosów uprawianej po nich pszenicy jarej był zmienny w latach. W 2005
roku w obiekcie kontrolnym było istotnie mniej kłosów niŜ w obiektach z przyoraną
biomasą seradeli, a w 2004 roku mniej niŜ po grochu i seradeli. W 2003 roku, charakteryzującym się niedoborem opadów w okresie krzewienia, nie stwierdzono istotnych
róŜnic pomiędzy obiektami.
Tabela 6. Obsada kłosów przed zbiorem pszenicy jarej, szt.·m-2 (średnie z lat 2003-2005)
Table 6. Spike density prior to spring wheat harvest, pcs.·m-2 (2003-2005 mean)
Rodzaj przyoranej
biomasy
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna
Serradella
(I)
A
B
Średnia – Mean
NIR – LSD I – ni – ns
419
408
414
II – 10,7
Międzyplon (II) – Intercrop
Groch siewny
Field pea
406
412
409
II w I – 15,1
Łubin Ŝółty
Yellow lupine
402
393
398
I w II – ni – ns
Kontrola
Control
Średnia
Mean
384
391
388
403
401
402
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Acta Sci. Pol.
Wartość wybranych... Cz. III. Wpływ następczy...
51
Nie udowodniono zwiększenia liczby ziaren w kłosie pod wpływem przyoranej
biomasy międzyplonów (tab. 7). Jedynie w 2004 roku, charakteryzującym się sprzyjającymi warunkami pogodowymi, liczba ziarniaków w kłosie pszenicy jarej uprawianej
w stanowisku z przyoraną biomasą seradeli była istotnie większa niŜ w obiekcie kontrolnym bez międzyplonów. W pozostałych latach wystąpiła tylko tendencja do zwiększania wartości tej cechy w pszenicy zbieranej z obiektów po międzyplonach. Przeprowadzone badania nie wykazały istotnego wpływu rodzaju przyoranej biomasy na masę
1000 ziaren pszenicy (tab. 8). Średnie dla badanych gatunków równieŜ nie róŜniły się
istotnie. Jedynie w obiektach B ziarno było istotnie bardziej dorodne po łubinie niŜ po
seradeli.
Tabela 7. Liczba ziaren w kłosie (średnie z lat 2003-2005)
Table 7. Number of grains per spike (2003-2005 mean)
Rodzaj przyoranej
biomasy
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna
Serradella
(I)
A
B
Średnia – Mean
NIR – LSD I – ni – ns
Międzyplon (II) – Intercrop
Groch siewny
Field pea
Łubin Ŝółty
Yellow lupine
23,1
23,0
23,2
23,1
22,0
23,1
23,1
22,5
23,2
II – ni – ns II w I – ni – ns I w II – ni – ns
Kontrola
Control
Średnia
Mean
21,9
21,5
21,7
22,8
22,4
22,6
Kontrola
Control
Średnia
Mean
38,7
38,9
38,8
38,8
39,0
38,9
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Tabela 8. Masa 1000 ziaren pszenicy jarej, g (średnie z lat 2003-2005)
Table 8. 1000 grain weight of spring wheat, g (2003-2005 mean)
Rodzaj przyoranej
biomasy
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna
Serradella
(I)
A
B
Średnia – Mean
NIR – LSD I – ni – ns
Międzyplon (II) – Intercrop
Groch siewny
Field pea
Łubin Ŝółty
Yellow lupine
38,6
39,4
38,7
38,6
38,8
39,6
38,6
39,1
39,1
II – ni – ns II w I – 0,86 I w II – ni – ns
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Analiza udziału elementów plonowania w róŜnicowaniu plonu ziarna wskazuje na
duŜe znaczenie liczby ziaren w kłosie, która spowodowała zwiększenie plonu o 2,6-4,1%
w porównaniu z obiektem kontrolnym oraz obsady kłosów – o 1,5-3,9% (tab. 9). Masa
1000 ziaren najczęściej ulegała niewielkiemu zmniejszeniu; świadczy to o tym, Ŝe
składniki wprowadzane do gleby w postaci biomasy roślin uprawianych w międzyplonie ścierniskowym są dostępne dla pszenicy jarej tylko we wczesnych fazach rozwojowych. Wskazują na to równieŜ wyniki badań przezentowane w literaturze krajowej i zagranicznej [Thorup-Kristensen 1994, Jaskulski i in. 2000]. Zdaniem Thorup-Kristensen
[1994] pobranie przez zboŜa jare azotu pochodzącego z biomasy międzyplonów ścierniskowych jest wysokie przed kłoszeniem, zaś niskie po kłoszeniu. Ponadto zwiększona
Agricultura 6(1) 2007
E. Wilczewski, Z. Skinder, G. Lemańczyk
52
w obiektach po międzyplonach liczba ziaren w przeliczeniu na jednostkę powierzchni
potęguje efekt deficytu składników dla rozwijającego się ziarna, które w tych warunkach moŜe być gorzej wykształcone.
Tabela 9. Wkład elementów plonowania w zróŜnicowanie plonu ziarna pszenicy jarej uprawianej
po międzyplonach ścierniskowych w porównaniu do kontroli (średnie z lat 2003-2005)
Table 9. Share of yielding components in the grain yield variation of spring wheat grown after
stubble intercrops as compared with the control (2003-2005 mean)
Międzyplon (II) – Intercrop
Cecha – Feature
Seradela – Serradella
Groch – Pea
średnia
średnia
A
B
A
B
mean
mean
RóŜnice plonów – Difference of yields, dt·ha-1
Łubin – Lupine
A
B
średnia
mean
Obsada kłosów
1,8
0,5
1,1
1,2
0,9
1,1
0,9
0,1
0,4
Spike density
Liczba ziaren w kłosie
1,1
0,9
1,1
1,1
0,4
0,7
1,2
0,9
1,2
Number of grains per spike
Masa 1000 ziaren
-0,1
-0,1
-0,1
0,4
0,0
0,2
0,0
0,2
0,1
1000 grain weight
Suma – Total
2,8
1,3
2,1
2,7
1,2
2,0
2,1
1,2
1,7
RóŜnice względne plonów – Relative difference of yields, %
Obsada kłosów
6,3
1,7
3,9
4,3
3,0
3,9
3,2
0,2
1,5
Spike density
Liczba ziaren w kłosie
3,7
3,1
3,7
3,8
1,3
2,6
4,1
3,2
4,1
Number of grains per spike
Masa 1000 ziaren
-0,2
-0,3
-0,3
1,3
-0,1
0,5
0,0
0,7
0,4
1000 grain weight
Suma – Total
9,8
4,5
7,3
9,4
4,2
7,0
7,3
4,2
5,9
Udział elementów plonowania w róŜnicowaniu plonów – Share of yield components in the variation of yields, %
Obsada kłosów
64,3
38,6
52,9
46,0
72,7
55,4
43,8
5,0
24,5
Spike density
Liczba ziaren w kłosie
37,4
68,0
50,9
40,0
30,6
37,1
56,2
77,3
68,3
Number of grains per spike
Masa 1000 ziaren
-1,7
-6,5
-3,8
14,0
-3,3
7,6
0,0
17,7
7,2
1000 grain weight
Suma – Total
100
100
100
100
100
100
100
100
100
Błąd oceny – Error of estimate 17,23 17,91 17,8
16,26 15,51 16,02 16,25 17,22 17,04
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
Pszenica jara uprawiana po międzyplonie seradeli wykształcała dłuŜsze kłosy niŜ
w obiekcie kontrolnym (tab. 10). Rodzaj przyoranej biomasy wpływał istotnie na tę
cechę tylko w przypadku uprawy pszenicy po grochu, po którym w obiekcie A kłos był
dłuŜszy niŜ w B. Wpływ międzyplonów ścierniskowych na długość kłosa uprawianej po
nich pszenicy jarej był zmienny w latach. W 2003 i 2004 roku kłosy pochodzące
z obiektów z przyoraną biomasą seradeli były dłuŜsze od zebranych z obiektów kontrolnych. W 2005 roku, cechującym się zdecydowanym niedoborem opadów w okresie
formowania ziarna, nie stwierdzono istotnego wpływu międzyplonów na tę cechę.
Plon słomy pszenicy jarej zaleŜał od stanowiska (tab. 11). Po międzyplonie seradeli
wartość tej cechy była istotnie wyŜsza niŜ w obiekcie kontrolnym, a takŜe od plonu
Acta Sci. Pol.
Wartość wybranych... Cz. III. Wpływ następczy...
53
uzyskanego w stanowisku po międzyplonie łubinu. RóŜnice wystąpiły tylko w obiektach
z przyoraną całą biomasą, jednak średnie dla rodzaju biomasy były bardzo zbliŜone.
Tabela 10. Długość kłosa pszenicy jarej, cm (średnie z lat 2003-2005)
Table 10. Spike length of spring wheat, cm (2003-2005 mean)
Rodzaj przyoranej
biomasy
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna
Serradella
(I)
A
B
Średnia – Mean
NIR – LSD I – ni – ns
7,63
7,48
7,56
II – 0,230
Międzyplon (II) – Intercrop
Groch siewny
Field pea
Łubin Ŝółty
Yellow lupine
7,56
7,53
7,24
7,37
7,40
7,45
II w I – ni – ns I w II – 0,297
Kontrola
Control
Średnia
Mean
7,31
7,24
7,28
7,51
7,33
7,42
Kontrola
Control
Średnia
Mean
2,48
2,44
2,46
2,54
2,49
2,52
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Tabela 11. Plon słomy pszenicy jarej, t·ha-1 (średnie z lat 2003-2005)
Table 11. Straw yield of spring wheat, t·ha-1 (2003-2005 mean)
Rodzaj przyoranej
biomasy
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna
Serradella
(I)
A
B
Średnia – Mean
NIR – LSD I – ni – ns
2,69
2,57
2,63
II – 0,129
Międzyplon (II) – Intercrop
Groch siewny
Field pea
2,54
2,50
2,52
II w I – 0,183
Łubin Ŝółty
Yellow lupine
2,44
2,46
2,45
I w II – ni – ns
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Na wyŜszy plon słomy po seradeli składały się – omówiona wcześniej liczba źdźbeł
produkcyjnych, a takŜe większa długość źdźbła niŜ po innych międzyplonach i w obiekcie kontrolnym (tab. 12). RóŜnice na korzyść seradeli zaobserwowano dla obu wariantów przyoranej biomasy. Nie stwierdzono interakcji pomiędzy latami badań a czynnikami doświadczenia w odniesieniu do plonu słomy pszenicy jarej.
Tabela 12. Długość źdźbła pszenicy jarej, cm (średnie z lat 2003-2005)
Table 12. Stalk length of spring wheat, cm (2003-2005 mean)
Rodzaj przyoranej
biomasy
Ploughed-in biomass kind Seradela uprawna
Serradella
(I)
A
B
Średnia – Mean
NIR – LSD I – ni – ns
58,8
57,3
58,1
II – 1,76
Międzyplon (II) – Intercrop
Groch siewny
Field pea
56,5
54,7
55,6
II w I – 2,49
A, B jak w tab. 2 – see Table 2
ni – ns – róŜnice nieistotne – non-significant differences
Agricultura 6(1) 2007
Łubin Ŝółty
Yellow lupine
55,9
55,8
55,8
I w II – ni – ns
Kontrola
Control
Średnia
Mean
54,5
53,8
54,1
56,4
55,4
55,9
54
E. Wilczewski, Z. Skinder, G. Lemańczyk
Uzyskane wyniki wskazują na duŜą przydatność badanych roślin motylkowatych do
poprawy stanowiska pod pszenicę jarą. Ich wartość jest większa, gdy przyoruje się całą
wytworzoną biomasę. Jedynie w przypadku łubinu przyoranie całej biomasy nie przyniosło lepszych skutków niŜ wykorzystanie do tego celu wyłącznie resztek pozbiorowych. MoŜe to wynikać z duŜego zróŜnicowania ich suchej masy. Po grochu i seradeli,
wytwarzających stosunkowo małe ilości resztek pozbiorowych, wprowadzenie dodatkowo biomasy nadziemnej przyczyniło się do istotnego zwiększenia plonu ziarna.
W stanowisku po międzyplonie łubinu Ŝółtego, wytwarzającego zdecydowanie więcej
resztek pozbiorowych, nie przyniosło ono takiego skutku. MoŜna zatem stwierdzić, Ŝe
rodzaj oraz ilość wytworzonej i przyoranej biomasy ma duŜe znaczenie dla jej wpływu
następczego, jednak tylko w pewnym zakresie. Znaczenie rodzaju przyoranej biomasy
jest tym większe, im mniejszą masę resztek pozbiorowych wytwarzają rośliny uprawiane w międzyplonach. W przypadku niskiego plonu części podziemnych celowe jest
wykorzystanie całej biomasy na przyoranie. JeŜeli plon resztek pozbiorowych jest duŜy,
to bardziej uzasadnione wydaje się wykorzystanie części nadziemnych na cele paszowe.
WNIOSKI
1. Badane rośliny motylkowate uprawiane w międzyplonie ścierniskowym mogą
znacząco poprawiać stanowisko dla pszenicy jarej, będącej elementem płodozmianu
zboŜowego. Pozytywny wpływ przyoranej biomasy ujawnia się poprzez zwiększenie
obsady kłosów oraz plonu ziarna i słomy pszenicy jarej.
2. Nie stwierdzono istotnego wpływu badanych roślin motylkowatych uprawianych
w międzyplonie ścierniskowym na liczbę ziaren w kłosie i masę 1000 ziaren uprawianej
po nich pszenicy jarej.
3. Wpływ następczy międzyplonu grochu i seradeli był silniejszy, gdy wykorzystano
na zielony nawóz całą wytworzoną biomasę. W przypadku łubinu Ŝółtego dla uzyskania
maksymalnego efektu, mierzonego plonem ziarna pszenicy jarej, wystarczyło przyorać
same resztki pozbiorowe.
PIŚMIENNICTWO
Andrzejewska J., 1999. Międzyplony w zmianowaniach zboŜowych. Post. Nauk Rol. 1(99), 19-31.
Deryło S., 1991. Wpływ międzyplonu ścierniskowego na strukturę plonu pszenicy ozimej i jęczmienia jarego w płodozmianach o róŜnym udziale zbóŜ. Mat. V Seminarium płodozmianowego nt. Synteza i perspektywa nauki o płodozmianach, ART Olsztyn – VŠZ Brno, 101-106.
Duer I., 1994. Wpływ międzyplonu ścierniskowego na plonowanie i zachwaszczenie jęczmienia
jarego. Fragm. Agron. 4(44), 36-45.
Dworakowski T., 1998. Działanie międzyplonu ścierniskowego w ogniwie zmianowania zboŜa
ozime – zboŜa jare. Fragm. Agron. 3(59), 90-99.
Dzienia S., 1990. Wpływ międzyplonów na niektóre właściwości gleby i plonowanie roślin. Mat.
Seminarium Nauk. Międzyplony we współczesnym rolnictwie. AR Szczecin, 27-34.
Gruczek T., 1994. Gospodarka bezobornikowa na glebie lekkiej. Fragm. Agron. 2(42), 72-81.
Jaskulski D., Kotwica K., Tomalak S., 1998. Przydatność łubinu Ŝółtego do uprawy
w międzyplonie ścierniskowym w warunkach rachunku energetycznego i ekonomicznego.
Mat. Ogólnopolskiego Seminarium Nauk. Łubin w rolnictwie ekologicznym, Przysiek, 87-90.
Acta Sci. Pol.
Wartość wybranych... Cz. III. Wpływ następczy...
55
Jaskulski D., Tomalak S., Rudnicki F., 2000. Regeneracja stanowiska po pszenicy ozimej dla
jęczmienia jarego przez rośliny międzyplonu ścierniskowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol.
470, 49-57.
Jelinowski S., 1990. Rola poplonów w warunkach uproszczonej struktury produkcji roślinnej.
Mat. Sem. Nauk. Międzyplony we współczesnym rolnictwie, AR Szczecin, 121-122.
Kuś J., Siuta A., Mróz A., Kamińska M., 1993. MoŜliwość kompensacji ujemnego wpływu stanowiska na plonowanie jęczmienia jarego. Pam. Puł. 103, 133-144.
Łoginow W., 1985. Nowoczesne podstawy nawoŜenia organicznego. Post. Nauk Rol. 6, 25-37.
Panek K., 1993. Opady [W:] Czynniki plonotwórcze – plonowanie roślin, pod red. J. DzieŜyca,
PWN Warszawa – Wrocław.
Parylak D., 1998. Międzyplony ścierniskowe jako czynnik regeneracyjny w monokulturze pszenŜyta ozimego uprawianego na glebie lekkiej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 460, 711-718.
Rocznik Statystyczny GUS, 2005.
Rudnicki F., 2000. Wyznaczanie wpływu poszczególnych elementów plonowania na róŜnice
plonów między obiektami doświadczalnymi. Fragm. Agron. 3(67), 53-65.
Runowska-Hryńczuk B., Hryńczuk B., Weber R., 1998. Wpływ przyorania poplonów ścierniskowych na właściwości chemiczno-biologiczne gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 460, 145-152.
Skinder Z., Lemańczyk G., Wilczewski E., 2007. Wartość wybranych roślin motylkowatych
uprawianych w międzyplonie ścierniskowym na glebie lekkiej. Cz. I. Wydajność biomasy
i zdrowotność roślin. Acta Sci. Pol., Agricultura 6(1), 23-33.
Smoliński S., Kotwica K., Jaskulski D., Tomalak S., 1997. Wpływ poplonu ścierniskowego na
aktywność mikrobiologiczną gleby. Zmiany liczebności bakterii uczestniczących w przemianach C i N. Mat. konf. nauk. Drobnoustroje w środowisku, występowanie, aktywność i znaczenie, AR Kraków, 625-630.
Songin W., 1990. Międzyplony jako nawozy zielone w warunkach Pomorza Zachodniego (tezy
do dyskusji). Mat. Seminarium Nauk. Międzyplony we współczesnym rolnictwie, AR Szczecin, 14-20.
Songin W., 1998. Międzyplony w rolnictwie proekologicznym. Post. Nauk Rol. 2(98), 43-51.
Stupnicka-Rodzynkiewicz E., Kozłowska A., Hochół T., 1988. Wpływ roślin regenerujących
uprawianych w zmianowaniach zboŜowych na zachwaszczenie. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol.
331, 393-400.
Sypniewski J., 1990. Niektóre uwarunkowania uprawy poplonów w Polsce. Mat. Seminarium
Nauk. Międzyplony we współczesnym rolnictwie, AR Szczecin, 21-26.
Thorup-Kristensen K., 1994. The effect of nitrogen catch crop species on the nitrogen nutrition of
succeding crops. Fertilizer Research 37, 227-234.
Wilczewski E., 2004. Wpływ sposobu nawoŜenia na plon biomasy roślin niemotylkowatych
uprawianych w międzyplonie ścierniskowym. Acta Sci. Pol., Agricultura 3(1), 139-148.
Wilczewski E., Skinder Z., 2005. Zawartość i akumulacja makroskładników w biomasie roślin
niemotylkowatych uprawianych w międzyplonie ścierniskowym. Acta Sci. Pol., Agricultura
4(1), 163-173.
Wojciechowski W., 1998. Międzyplony ścierniskowe jako czynnik zapobiegający negatywnym
skutkom wysycenia struktury zasiewów zboŜami. Post. Nauk Rol. 5(98), 29-36.
VALUE OF SELECTED PAPILIONACEOUS CROPS GROWN
IN STUBBLE INTERCROP ON LIGHT SOIL
PART III. AFTER-EFFECT FOR SPRING WHEAT
Abstract. The aim of the present research was to determine the after-effect of legumes:
serradella, pea and yellow lupin, grown in stubble intercrop, for spring wheat. Field
experiments were carried out at the Experiment Station of the Faculty of Agriculture at
Agricultura 6(1) 2007
56
E. Wilczewski, Z. Skinder, G. Lemańczyk
Mochełek, in the vicinity of Bydgoszcz, over 2003-2005. The papilionaceous plants
researched considerably enhanced the stand for spring wheat. A positive effect of the
ploughed-in biomass was seen by increasing the density of spikes and the grain and straw
yield. There was found no significant effect of the plants researched on the number of
grains per spike and 1000 grain weight of spring wheat grown after them. The after-effect
of the intercrop of pea and serradella was stronger when the entire biomass produced was
used for green fertilizer. In the case of yellow lupin, to obtain a maximum effect, it was
enough to plough in post-harvest residue only.
Key words: stubble intercrop, serradella, field pea, yellow lupin, successive effect, spring
wheat
Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 02.03.2007
Acta Sci. Pol.