Od redaktora polskiego wydania

Od redaktora polskiego wydania
Oddajemy w ręce polskich czytelników tom niezwykły. Jest to wynik współpracy
32 polskich i rosyjskich uczonych – historyków, politologów, ekonomistów. Z inicjatywy
Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych powstała praca, której istotą jest próba
przedstawienia stosunków między Polską a Rosją w ostatnich dziewięćdziesięciu latach, ze
szczególnym uwzględnieniem spraw najbardziej złożonych i kontrowersyjnych – w ujęciu
polskich i rosyjskich badaczy. Zamiarem autorów było nie tyle poszukiwanie nowych
nieznanych faktów i dokumentów dotyczących najnowszej historii polsko-rosyjskich stosunków, ile raczej zaprezentowanie syntezy zdarzeń i procesów znanych i niekwestionowanych, ale postrzeganych z dwóch różnych perspektyw. W ten sposób w 17 rozdziałach
polscy i rosyjscy badacze ukazali, jakie miejsce w pamięci obu narodów zajmują sprawy,
które często budzą emocjonalne spory i utrudniają układanie zorientowanych na przyszłość normalnych stosunków między Polską a Rosją.
Spory i odmienne interpretacje tych samych faktów i procesów są wśród uczonych
rzeczą naturalną i normalną. Nie tylko ze względu na różną pamięć narodową czy też
różnice w mentalności i kulturze różnych społeczeństw, ale również ze względu na różne
szkoły metodologiczne w badaniach historycznych. Oceny zależą nie tyle od narodowości
autorów, ile od ich przygotowania zawodowego, kompetencji, ale też od czynnika czasu,
zmiany pokoleń, dostępu do nowych źródeł archiwalnych, a co najważniejsze – są funkcją
zmiany systemu wartości, którymi społeczeństwa kierują się we wzajemnych relacjach na
różnych etapach historycznego procesu.
W pracy nad tym zbiorem nie dążyliśmy do zacierania różnic. Nie kierowaliśmy się
też żadną polityczną poprawnością. Przeciwnie – pozostawiliśmy autorom pełną swobodę
w przedstawianiu swoich punktów widzenia; niekiedy stanowiska polskich i rosyjskich
autorów okazywały się zbieżne, a oceny faktów historycznych niemal tożsame; w ocenie
niektórych spraw przeważają różnice. Redaktorzy tomu szanowali w pełni i bez żadnych
ograniczeń prawo autorów do prezentowania swoich niezależnych opinii i swobodnego
wyboru obranej metodologii. W efekcie niektóre rozdziały – głównie polskich autorów –
mają charakter syntez, natomiast inne – przeważnie autorstwa rosyjskich uczonych – mają
charakter analityczny i opisowy. Jedne są skrótowe i odwołują się do znanej już wiedzy, inne
przypominają szczegółowo rozwój wypadków i obszernie przytaczają różne dokumenty –
BIAŁE PLAMY – CZARNE PLAMY
9
Od redaktora polskiego wydania
depesze dyplomatyczne, raporty i literaturę przedmiotu. Jednak elementem wspólnym dla
wszystkich autorów – polskich i rosyjskich – było dążenie do rzetelnego i uczciwego
przedstawienia prawdy historycznej na tym poziomie źródłowej wiedzy, jaki dostępny był
w momencie, kiedy powstawały teksty zamieszczone w zbiorze.
Prezentowana publikacja stanowi pierwszą próbę sporządzenia swoistej „inwentaryzacji” spraw wymagających dalszych badań. Niektóre z problemów – jak choćby
zbrodnia katyńska – były przez lata zakłamywane i wymagały przywrócenia i ujawnienia
pełnej prawdy. Autorzy rozdziału poświęconego tej zbrodni – Andrzej Przewoźnik (Polska)
i Natalija Lebiediewa (Rosja) – różnią się w niektórych kwestiach szczegółowych i w ocenach motywów tej zbrodni; ich rozważania jednak uzupełniają się wzajemnie i w swej
istocie są zbieżne, zwłaszcza w warstwie faktograficznej oraz moralnej kwalifikacji sprawców tej zbrodni. Podobne spostrzeżenia i refleksje budzi lektura wielu innych rozdziałów.
Pracę zamykają dwa rozdziały zawierające charakterystykę stanu badań czyli historiografii
polskiej (Marek Kornat) i rosyjskiej (Iniessa Jażborowskaja). Ich autorzy odpowiadają na
pytanie, co wiemy na podstawie dotychczasowych badań. Całość zamykają komunikaty
z sześciu sesji plenarnych Grupy do Spraw Trudnych.
Publikowany tom jest podsumowaniem dotychczasowej wiedzy. Stanowi zarazem
punkt wyjścia do dalszych badań – do wypełniania „białych plam” nowymi ustaleniami
historyków i usuwania „czarnych plam” przez odkłamywanie historii i odrzucanie gromadzonych przez lata fałszerstw i półprawd, mitów, legend i stereotypów. Były one produktem
czasów, w których pseudohistorycy byli na usługach propagandy, a swoboda badań i dostęp
do archiwów były utrudniane i ograniczane względami ideologicznymi i politycznymi.
Współpraca polskich i rosyjskich badaczy nad tym tomem świadczy o tym, że w sferze historii
w relacjach Polski z Rosją przywracana jest normalność, której istotą jest poznanie całej
prawdy.
Prace edytorskie nad polską i rosyjską wersją językową były prowadzone równolegle.
Teksty w obu wydaniach są identyczne. Różnice dotyczą kolejności, w jakiej zamieszczone są
rozdziały: w polskiej edycji na pierwszym miejscu są teksty napisane przez autorów polskich,
natomiast w rosyjskiej – odwrotnie. Obie edycje różni też szata graficzna oraz sposób
umieszczenia przypisów: w polskim tomie są one publikowane na dole strony, natomiast
w rosyjskim – na końcu każdego rozdziału. Polską edycję wzbogaciliśmy ilustracjami (zdjęcia,
reprodukcje dokumentów) oraz indeksem, których nie ma w wersji rosyjskiej.
Pragnę przy tej sposobności podziękować tłumaczom, redaktorom i tym wszystkim,
bez których zaangażowania polska edycja wspólnego tomu w takim opracowaniu i szacie
graficznej nie mogłaby się tak szybko ukazać. Szczególne podziękowania należą się redaktorowi tomu Piotrowi Budnemu, redaktorkom: pani Małgorzacie Krystyniak i pani Dorocie
Dołęgowskiej oraz pani Katarzynie Rawskiej-Góreckiej, mojej asystentce, a zarazem koordynatorce prac polskiej części Grupy do Spraw Trudnych w polsko-rosyjskich relacjach.
Dotacja Ministerstwa Spraw Zagranicznych i życzliwy stosunek dra Marcina Zaborowskiego, dyrektora Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, umożliwiły pomyślną
finalizację całego projektu, którego częścią jest publikacja niniejszego tomu.
Adam Daniel Rotfeld
10
Warszawa, październik 2010 roku
BIAŁE PLAMY – CZARNE PLAMY