Małe Pieniny

Natura 2000
w GMINIe SZCZAWNICA
2
Obszar ostoi obejmuje:
rzekę Dunajec na odcinku od północnej granicy Ostoi Pieniny, do miejsca w którym to lewy dopływ Smolnik wpada do Dunajca.
potok Ochotnica na odcinku od mostu w miejscowości Ochotnica Górna do jego
ujścia do Dunajca.
potok Kamienica Gorczańska na odcinku od mostu w Szczawie do mostu w miejscowości Zabrzeż.
potok Słomka na odcinku od mostu w miejscowości Przyszowa do ujścia do Dunajca.
Dolina rzeki Dunajec ma zróżnicowaną szerokość: od kilkuset metrów do kilku
kilometrów. Dominują tu tereny rolnicze sąsiadujące ze stosunkowo dużą jeszcze
powierzchnią lasów. Koryto rzeki, wzdłuż której biegnie droga krajowa łącząca
Szczawnicę/Krościenko i Nowy Sącz, jest z jednej strony uregulowane, ograniczone
wałem drogowym, a z drugiej strony jest wzniesienie nadbrzeżne. W korycie rzeki
występują pojedyncze, duże głazy otoczone przez kamienie i żwir. Piasek występuje
tutaj rzadko. W zróżnicowanym nurcie dobrze zaznaczone są bystrza i plosa. Widać
tu częste odsypy porośnięte pionierskimi gatunkami roślin, a z kolei w dolinach Kamienicy i Ochotnicy występują rozlegle kamieńce nadrzeczne. Tu również na dnie
dominują kamienie i żwir. Dopływy Dunajca są istotnym i niezbędnym zapleczem
tarliskowym dla chronionych gatunków ryb.
Znajduje się tutaj pięć cennych w skali Europy siedlisk, są to:
pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków,
łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe,
zarośla wierzby siwej oraz wrześni na kamieńcach i żwirowiskach górskich
potoków,
zarośla wrześni na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków,
grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny.
Potwierdzono tu obecność 19 gatunków ryb, m.in. takich gatunków jak: piekielnica,
brzana, świnka, lipień, głowacz pręgopłetwy, lipień, certa i pstrąg potokowy.
(PLH 120037)
Podkowce
w Szczawnicy
(PLH 120037)
środkowy Dunajec z dopływami
O
stoja obejmuje dwa zabytkowe obiekty w Szczawnicy, w których schronienie znalazła kolonia rozrodcza podkowca małego licząca 240 osobników. Druga częścią
ostoi jest żerowisko tych nietoperzy położone również na terenie miasta.
Pierwszy obiekt to strych murowanego kościoła z 1892 r. zlokalizowany w centrum
Szczawnicy. W jego otoczeniu dominuje niska zabudowa miejska, liczne są zadrzewienia i zakrzaczenia. Tuż obok płynie potok Grajcarek, przebiega ruchliwa jezdnia, a nieopodal znajduje się park miejski. Wlot na strych możliwy jest przez okienka w wieży.
Drugim obiektem jest stara willa stojąca na styku lasu mieszanego i parku miejskiego, w sąsiedztwie małego stawu. Dostęp do dużego, niskiego strychu budynku
prowadzi przez pojedynczy, duży otwór wlotowy.
Podkowiec mały jest jedynym z rodziny podkowcowatych występujących w naszym kraju na stałe. Jednocześnie jest on najmniejszym gatunkiem polskiego i europejskiego nietoperza. Ostoja w Szczawnicy należy do elitarnego grona zaledwie
kilkudziesięciu takich miejsc w naszym kraju.
1. Szczawnica – Muzeum Pienińskie
2. Pluszcz
Małe Pieniny
(PLH120025)
1
M
ałe Pieniny – wydłużone
pasmo górskie z paroma
krótkimi odgałęzieniami,
o długości 12 km i szerokości 5 km.
Teren ten ciągnie się po stronie
polskiej i słowackiej, od Pienin
Właściwych do Beskidu Sądeckiego,
od którego oddziela go przełęcz
Rozdziela (803 m n.p.m.). Północną
granicą tego obszaru jest dolina
Grajcarka i Białej Wody. Nad tym
pierwszym potokiem leżą uzdrowiskowe miejscowości: Szczawnica,
Grzbiet Małych Pienin – widok na Durbaszkę
Szlachtowa i Jaworki.
Typowe dla tutejszego pejzażu
są wypiętrzenia wapiennych skał, mające kształt niedużych, pojedynczych, malowniczych wzniesień. Najwyższym punktem tego pasma górskiego jest Wysoka
(1052 m n.p.m.). Grzbiet Małych Pienin jest stosukowo wąski i niemal bezleśny,
a zbocza porozcinane są przez głębokie doliny o stromych stokach. Do najciekawszych z nich należą niewątpliwie wąwozy: Homole, Biała Woda i Skalskie, spośród
których największe wrażenie robią 120 m wysokości ściany Wąwozu Homole oraz
potężne głazy leżące na jego dnie, pośród których płynie potok Kamionka.
Opisywane pasmo górskie znajduje się w strefie regla dolnego, a jedynie górne
fragmenty Wysokiej (1052 m n.p.m.) mają po części charakter regla górnego. W czasach nam współczesnych na próżno szukać tu pierwotnej roślinności, gdyż lasy
zostały przekształcone w łąki i pastwiska, a w trudniej dostępnych miejscach znaleźć można głównie lasy świerkowe nasadzane przez człowieka. Z kolei na otwartej
przestrzeni użytków zielonych prowadzi się ekstensywną gospodarkę pasterską.
Obszar ostoi zajmuje część pasma Małych Pienin, na południe od wsi Jaworki,
a w jego granicach znajdują się rezerwaty przyrody: Biała Woda, Homole, Wysokie
Skałki i Zaskalskie - Bodnarówka.
Niemal połowę ostoi porasta las iglasty, a tylko 15% las mieszany. Łąki i pastwiska
to 35% powierzchni ostoi, a pozostała część zajęta jest przez użytki rolne z udziałem naturalnych elementów i luźną zabudowę.
Stwierdzono tu aż 15 rodzajów siedlisk cennych w skali europejskiej, a do najciekawszych, w krajowym wymiarze, należy z pewnością jedyne poza Tatrami stanowisko górnoreglowej świerczyny na podłożu wapiennym. Ogółem potwierdzono tu
występowanie 300 gatunków roślin naczyniowych.
Ostoja jest miejscem lęgowym dla największej krajowej sowy puchacza, a kolejnym
niezwykle ciekawym gatunkiem zasiedlającym tą okolicę jest podkowiec mały,
który zresztą w pobliskich Jaworkach ma swą kolonię rozrodczą. Warto również
wspomnieć, że jest tu jedno z nielicznych stanowisk okazałego motyla – niepylaka
apollo, a tutejsze, krystalicznie czyste wody są siedliskiem dla ciekawego i rzadkiego gatunku ryby – głowacza pręgopłetwego. Spośród płazów i gadów na szczególna uwagę zasługują: kumak górski, salamandra i gniewosz.
O
stoja obejmuje dwa duże pasma w Beskidzie Sądeckim: Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej, a dodatkowo Góry Czerchowskie – małą grupę górską, której
tylko niewielka część leży po polskiej stronie. Istotne dla walorów Ostoi
Popradzkiej są również łąki w pobliżu Tylicza, Muszynki i Mochnaczki. Najważniejsze szczyty w granicach tego terenu to: Radziejowa (1265 m n.p.m.), Skałka (1168 m
n.p.m.) i Jaworzyna (1116 m n.p.m.). Do ciekawostek tych pasm górskich zaliczają się
wychodnie skał magmowych – andezytów. Dzięki dużemu zróżnicowaniu wysokościowemu wykształcił się tu piętrowy układ roślinności:
piętro pogórza do wysokości 550–600 m n.p.m. z typową dla Beskidów mozaiką
środowisk złożoną z lasów, łąk i pól uprawnych.
piętro regla dolnego do wysokości 1100 m n.p.m., złożone z dominujących tu
lasów jodłowo-bukowych buczyny karpackiej. Piętro to wzbogacone jest przez
pola i pastwiska.
piętro regla górnego, występujące tylko fragmentarycznie w Paśmie Radziejowej, a złożone z wysokogórskiego boru świerkowego.
Powierzchnie ostoi w prawie 80% porasta las, w większości mieszany. Znajdujące się
w wyższych partiach drzewostany zbudowane są głównie przez: jodłę, buka i świerka. W dolinach z kolei dominują: grądy, łęgi i wierzbowiska. Na górskich grzbietach
i zboczach nie brakuje polan, stanowiących doskonałe punkty widokowe.
W czasie badań terenowych oznaczono tu 14 siedlisk cennych dla Europy, spośród
których największą powierzchnię zajmują żyzne buczyny.
Rozległe, leśne obszary Ostoi Popradzkiej są matecznikiem dużych drapieżników:
rysia, wilka i niedźwiedzia. Ponadto nad wodami spotyka się bobra i wydrę. Nocą
z kolei ujawnia się bogaty skład gatunkowy nietoperzy, spośród których należy
wymienić ważne dla europejskiej przyrody nocki: Bechsteina, dużego i orzęsionego
oraz podkowca małego. Spośród ptaków na wyjątkowa uwagę zasługują trzy kuraki: głuszec, cietrzew i jarząbek, a także: puchacz, orlik krzykliwy, derkacz i bocian
czarny.
Obszar ostoi w dużej części pokrywa się z Popradzkim Parkiem Krajobrazowym.
Przyroda jest też chroniona przez 14 rezerwatów przyrody. Na terenie gminy
Szczawnica znajduje się południowo-zachodni fragment opisywanej ostoi.
4
5
6
3
Pieniny
2
(PLB120008 i PLH120013)
Ostoja Popradzka
(PLH120019)
1
7
O
stoja obejmuje północny, brzegowy fragment Pienińskiego Pasa Skałkowego
– teren grupy górskiej Pienin, zbudowanej z wapieni i piaskowców. Charakterystyczna jest tu bogata sieć źródeł krasowych o dużej wydajności, a także potoki
licznie spływające do Dunajca lub Krośnicy. W Pieninach odnaleziono 22 jaskinie,
z których największą jest Jaskinia w Ociemnem o długości prawie 200 m i głębokości niemal 50 m. Typowe dla tego terenu są znaczące różnice w lokalnym klimacie,
pomiędzy południowymi i północnymi stokami. Skutkuje to oczywiście różnicą w szacie roślinnej. I tak to na północnych zboczach dominuje żyzna buczyna karpacka,
a nieco niżej jaworzyna górska. Z kolei na południowej części przeważa ciepłolubny
las bukowy i jodłowy, w miejscach otwartych królują bujne murawy kserotermiczne,
a u podnóża skał znajdziemy rozrośnięte płaty ciepłolubnych zarośli.
Typowe dla tej ostoi są bogate, półnaturalne kompleksy łąkowe z licznymi
storczykami, a także kolorowe od kwiatów górskie murawy naskalne i reliktowe,
kserotermiczne laski sosnowe. Poza bogatą flora i fauną obszar ten słynie z niezwykłych walorów krajobrazowych, którego esencją jest powszechnie znany przełom
Dunajca, rozciągający się pomiędzy Czerwonym Klasztorem a Szczawnicą. Dno
doliny jest tu wyjątkowo kręte, o czym doskonale świadczy fakt, że na odcinku tym,
liczącym w linii prostej zaledwie 2,5 km, rzeka ma długość 9 km, a to dzięki 7 ostrym
zakrętom. Rzeka momentami wypełnia tu całe dno doliny i płynie dosyć wartko,
choć spadek terenu nie jest równomierny i występują tu na przemian odcinki
z szybko płynącym nurtem, jaki te spokojniejsze tzw. plosa. Co ciekawe, do dziś
geneza powstania przełomu Dunajca pozostaje zagadką.
Na terenie ostoi naliczono ponad 20 siedlisk ważnych dla zachowania pełnej
bioróżnorodności w Europie. Do wyjątkowo bogatych należy tutejsza flora, licząca
ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych, spośród których szczególnie należy
podkreślić fakt występowania dwóch endemitów: mniszka i pszonaka pienińskiego. Ważne jest też występowanie tu kilku odmian endemicznych m.in.: chabra
barwnego i rozchodnika ostrego, a także obecność istotnych w skali kontynentu:
obuwika pospolitego i mszaka – sierpowca błyszczącego.
Z bogatego świata zwierząt należy wymienić: niedźwiedzia,
8
rysia i wilka, a także bogaty zespół nietoperzy m.in.: nocka
łydkowłosego i dużego oraz podkowca małego. Spośród
ptaków szczególnie istotne jest występowanie mieszkańca
pionowych, wapiennych skał - pomurnika, a także orła
przedniego, sokoła wędrownego, puchacza i dzięcioła
białogrzbietego.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Naparstnica zwyczajna
Jesienna buczyna
Jałowiec
Dno wąwozu z kwitnącym parzydłem leśnym
Wodospad Zaskalnik
Widok na Trzy Korony
Prom nad Dunajcem
Skałki z ciepłolubnymi roślinami