MATERIAŁY SZKOLENIOWE Zakres podstawy faktycznej

Zakres podstawy faktycznej odpowiedzialności posiłkowej…
MATERIAŁY SZKOLENIOWE
Tomasz Razowski
Zakres podstawy faktycznej odpowiedzialności
posiłkowej w prawie karnym skarbowym
Streszczenie
Przedmiotem artykułu jest określenie – niejednokrotnie mylnie pojmowanej – podstawy faktycznej odpowiedzialności posiłkowej za przestępstwa
skarbowe. Jego teza zaś sprowadza się do wykazania, Ŝe w zakres tej podstawy faktycznej nie wchodzi stwierdzenie winy w wyborze lub winy w nadzorze mającej obciąŜać odpowiedzialnego posiłkowo.
1.
Instytucja odpowiedzialności posiłkowej za karę grzywny wymierzoną
sprawcy przestępstwa skarbowego, jakkolwiek w polskim prawie karnym
skarbowym funkcjonuje nieprzerwanie od 1926 r., to dopiero od stosunkowo
niedługiego okresu bardzo istotnie zyskała na znaczeniu. Stało się tak, poniewaŜ do dnia wejścia w Ŝycie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie
ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw1, czyli do
końca 16 grudnia 2005 r., odpowiedzialność posiłkowa była fakultatywna.
W praktyce powodowało to, Ŝe właściwie nie była stosowana. Począwszy
zaś od 17 grudnia 2005 r. jest ona obligatoryjna (verba legis: czyni się –
art. 24 § 1 in principio k.k.s.), co skutkuje tym, Ŝe w zdecydowanej większości postępowań prowadzonych w sprawach o przestępstwa skarbowe ko1
Dz. U. Nr 178, poz. 1479.
Prokuratura
i Prawo 12, 2010
137
T. Razowski
nieczne jest rozwaŜenie istnienia przesłanek uzasadniających wdroŜenie
tego rodzaju odpowiedzialności prawnej. Stąd usprawiedliwione staje się
podjęcie próby ustalenia katalogu podstaw faktycznych jej zastosowania,
który siłą rzeczy znajduje swoje zastosowanie takŜe w ramach ściągnięcia
równowartości pienięŜnej przepadku przedmiotów (art. 24 § 2 k.k.s.).
2.
Jakkolwiek przewidziana przez kodeks karny skarbowy odpowiedzialność
posiłkowa nie cieszy się przesadnym zainteresowaniem doktryny, o orzecznictwie nie wspominając, to jednak juŜ pobieŜna lektura najczęściej zdawkowych wypowiedzi, które jej poświęcono, przekonuje o jednym – odpowiedzialność ta w zasadzie jest ściśle wiązana z istnieniem po stronie odpowiedzialnego posiłkowo cywilistycznie ujętej winy w zakresie wyboru (culpa in
eligendo) lub nadzoru (culpa in custodiendo), odniesionych do sprawcy
przestępstwa skarbowego2. Co więcej, wśród głosów akceptujących taki
punkt widzenia na szczególną uwagę zasługuje zapatrywanie Z. Siwika identyfikującego wskazane rodzaje winy z podstawą faktyczną odpowiedzialności posiłkowej3. W konsekwencji prowadzi to zaś do szczególnie waŜnego
następstwa dotyczącego bezpośrednio tych postępowań w sprawach
o przestępstwa skarbowe, w których aktualizuje się odpowiedzialność posiłkowa. Chodzi mianowicie o to, Ŝe przy przyjęciu, iŜ o stwierdzeniu podstaw
do obciąŜenia określonego podmiotu odpowiedzialnością posiłkową moŜna
mówić dopiero w kontekście jego winy w wyborze lub w nadzorze odniesionej do sprawcy przestępstwa skarbowego, nie ma wątpliwości, Ŝe ustalenie
istnienia któregokolwiek z tych rodzajów winy będzie elementem większej
całości, czyli „ustaleń faktycznych”. Te ostatnie zaś, co bezsporne, oznacza-
2
Zob. tego rodzaju zapatrywania autorstwa np. Z. S i w i k a, Systematyczny komentarz do
ustawy karnej skarbowej. Część ogólna, Wrocław 1993, s. 377; F. P r u s a k a, Ustawa karna
skarbowa z komentarzem, Warszawa 1995, s. 67, Prawo i postępowanie karne skarbowe,
Warszawa 1996, s. 35 oraz Kodeks karny skarbowy. Komentarz, t. I, Kraków 2006, s. 354;
T. G r z e g o r c z y k a, Odpowiedzialność posiłkowa w obecnym prawie karnym skarbowym
i w przyszłej u.k.s., Pal. 1997, nr 1–2, s. 24; K. S i t k o w s k i e j, Przestępstwa i wykroczenia
skarbowe. Komentarz. Przegląd orzecznictwa, Warszawa 1995, s. 33; Z. R a d z i k o w s k i e j,
(w:) G. B o g d a n, A. N i t a, Z. R a d z i k o w s k a, A. R. Ś w i a t ł o w s k i, Kodeks karny skarbowy z komentarzem, Gdańsk 2000, s. 79; A. K i s i e l a, Odpowiedzialność posiłkowa na
gruncie przepisów kodeksu karnego skarbowego, (w:) Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego,
pod red. L. B o g u n i, t. XIV, Wrocław 2003, s. 265–266, G. S k o w r o n k a, Szczególne strony postępowania w sprawach karnych skarbowych, Prok. i Pr. 2005, nr 7–8, s. 168, a takŜe
pogląd SN zawarty w uzasadnieniu postanowienia z dnia 29 stycznia 2009 r., I KZP 28/08,
OSNKW 2009, nr 2, poz. 14.
3
Z. S i w i k, Systematyczny komentarz…, s. 377.
138
Prokuratura
i Prawo 12, 2010
Zakres podstawy faktycznej odpowiedzialności posiłkowej…
ją dowodowe stwierdzenie istnienia lub nieistnienia określonych faktów4.
Innymi słowy uznanie, Ŝe odpowiedzialność posiłkowa za grzywnę wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego wiąŜe się z koniecznością wykazania po stronie odpowiedzialnego posiłkowo winy w wyborze takiego
sprawcy lub w nadzorze nad nim, powoduje:
1) konieczność dowodowego ustalenia przez występującego ze skargą zasadniczą oskarŜyciela publicznego któregokolwiek z tych rodzajów winy
i to w stopniu równowaŜnym ustaleniom niezbędnym do stwierdzenia
podstaw wniesienia do sądu tego rodzaju skargi karnej,
2) konieczność dowodowego ustalenia przez sąd orzekający któregokolwiek
z tych rodzajów winy i to w stopniu równowaŜnym ustaleniom niezbędnym do wydania wyroku stwierdzającego sprawstwo i winę określonej
osoby za zarzucony jej czyn.
Dostrzegając natomiast, Ŝe zarówno w praktyce oskarŜycielskiej, jak i sądowej tego rodzaju ustalenia nie są prowadzone (lub teŜ zakres ich prowadzenia jest subminimalny), nieuchronnie naleŜy postawić pytanie – czy taka
sytuacja stanowi przejaw wadliwości funkcjonowania organów wymiaru
sprawiedliwości, czy teŜ jest wynikiem właściwie powszechnego uznania
przez nie, Ŝe w strukturze przesłanek faktycznych odpowiedzialności posiłkowej nie mieści się ustalanie winy w wyborze lub winy w nadzorze mającej
obciąŜać odpowiedzialnego posiłkowo?
3.
Dostrzegając, Ŝe zastosowanie róŜnych dyrektyw wykładni moŜe prowadzić do odmiennych wyników interpretacyjnych, w piśmiennictwie i orzecznictwie w zasadzie bezspornie przyjmuje się, Ŝe jedną z dyrektyw preferencji
w procesie interpretacji tekstu prawnego jest zasada pierwszeństwa wykładni językowej5. Tymczasem z kształtującego podstawy (przesłanki) odpowiedzialności posiłkowej przepisu art. 24 § 1 k.k.s. językowo nijak nie da się
wyczytać obłoŜenia jej stwierdzenia warunkiem wykazania obciąŜającej odpowiedzialnego posiłkowo winy w wyborze lub winy w nadzorze. PrzecieŜ
gdyby którykolwiek z tych rodzajów winy miał być wprost określony w ustawie jako jedna z przesłanek odpowiedzialności posiłkowej, to racjonalny
ustawodawca uczyniłby to w sposób analogiczny do regulacji z art. 5 ustawy
z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych
za czyny zabronione pod groźbą kary6 (zwanej dalej u.o.p.z.). Ten ostatni
4
Zob. w tym zakresie uwagi S. Z a b ł o c k i e g o, Postępowanie odwoławcze w nowym kodeksie postępowania karnego. Komentarz praktyczny, Warszawa 1997, s. 82.
5
BliŜej na ten temat zob. L. M o r a w s k i, Wykładnia w orzecznictwie sądów, Toruń 2002, s. 79 i n.
6
Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.
Prokuratura
i Prawo 12, 2010
139
T. Razowski
przepis prawny, określając jedną z podstaw sui generis odpowiedzialności
prawnej, jaką stanowi odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary, nie tylko wprost lokuje w tym aspekcie winę
w wyborze lub winę w nadzorze, ale takŜe pojęcia te definiuje na potrzeby
wskazanego reŜimu odpowiedzialności. Dobitnie obrazuje to intencje ustawodawcy sprowadzające się do oparcia tego rodzaju odpowiedzialności
prawnej na zasadzie winy w wyborze lub winy w nadzorze, swoją drogą tym
bardziej, Ŝe przecieŜ ani Konwencja Rady Unii Europejskiej z dnia 26 lipca
1995 r. o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich7, ani Protokoły dodatkowe numer I i II do niej8, nie narzucały określonego modelu
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą
kary. Przepis art. 3 II Protokołu do Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich powiada jedynie o tym, Ŝe kaŜde z państw
członkowskich Unii Europejskiej podejmie konieczne środki do tego, aby
osoby prawne mogły być pociągnięte do odpowiedzialności za oszustwa lub
czynną korupcję i pranie pieniędzy, popełnione w ich interesie przez jakąkolwiek osobę, działającą indywidualnie lub wchodzącą w skład pełniącego
funkcję kierowniczą organu danej osoby prawej. Tylko tyle. Co w tym zakresie szczególnie znamienne, aktualne brzmienie przepisu art. 24 § 1 k.k.s.
pochodzi z daty późniejszej niŜ uregulowanie z (pierwotnej wersji) przepisu
art. 5 u.o.p.z. Innymi słowy, jeśliby celem ustawodawcy rzeczywiście było
oparcie odpowiedzialności posiłkowej na zasadzie winy w wyborze lub winy
w nadzorze, to z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością skorzystałby ze swoistego wzorca legislacyjnego, którym w tym zakresie jest przywołany przepis art. 5 u.o.p.z. Teza ta jest tym bardziej trafna, gdy się dostrzeŜe, Ŝe zarówno wina w wyborze, jak i wina w nadzorze to konstrukcje
właściwe zwłaszcza dla obszaru prawa cywilnego. Warto więc dostrzec, Ŝe
i na jego gruncie w istocie są one określone ustawowo (zob. np. art. 427 k.c.
i art. 429 k.c.), co oznacza, Ŝe np. przy okazji wyboru sprawdzeniu podlegają
kwalifikacje fachowe wybranego, a takŜe to, czy nie ma on przyzwyczajeń
lub skłonności mogących powodować niepoŜądane konsekwencje9. Zresztą
– paradoksalnie – podobnie rzecz się ma w obrębie samego kodeksu karnego skarbowego. Wszak typ czynu zabronionego z art. 84 § 1 k.k.s., jak trafnie zdiagnozował Trybunał Konstytucyjny10, oparty jest na specyficznie
określonej w jego treści winie w nadzorze. Jeśliby zatem inna instytucja
przewidziana w tym samym akcie prawnym (odpowiedzialność posiłkowa)
7
Dz. U. z 2004 r., Nr 273, poz. 2699.
TamŜe.
9
Tak G. B i e n i e k, (w:) G. B i e n i e k, H. C i e p ł a, S. D m o w s k i, J. G u d o w s k i, K. Ko ł a k o w s k i, M. S y c h o w i c z, T. W i ś n i e w s k i, C. ś u ł a w s k a, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 1, Warszawa 1999, s. 314.
10
Zob. uzasadnienie wyroku z dnia 3 listopada 2004 r., K 18/03, OTK-A 2004, nr 10, poz. 103.
8
140
Prokuratura
i Prawo 12, 2010
Zakres podstawy faktycznej odpowiedzialności posiłkowej…
równieŜ miała się opierać na takim rodzaju winy, to wedle zasad poprawnej
legislacji z pewnością przewidywałby to przepis prawny kształtujący podstawy jej zastosowania, czyli przepis art. 24 § 1 k.k.s. PrzecieŜ w przeciwnym
wypadku doszłoby do dosyć wyraźnego naruszenia wysłowionej w przepisie
§ 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie
„Zasad techniki prawodawczej”11 zasady adekwatności tekstu prawnego do
zamiaru prawodawcy, która oznacza, Ŝe tekst aktu prawnego powinien być
tak zredagowany, aby dokładnie odpowiadał zamiarom prawodawcy. Skoro
bowiem odpowiedzialność posiłkowa nie ma charakteru absolutnego, a zatem znajduje zastosowanie wyłącznie w konkretnych okolicznościach i skoro
w takiej sytuacji okoliczności te jednoznacznie i wyczerpująco wskazuje się
w przepisie prawnym przez rodzajowe ich określenie (§ 145 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki
prawodawczej”), to niepodobna przyjąć, Ŝe intencją racjonalnego ustawodawcy było takie ukształtowanie wskazanego rodzaju odpowiedzialności,
które określone podstawy jej uruchomienia umiejscawiałoby poza wyczerpująco opisującym ją tekstem prawnym.
W zarysowanym kontekście wyznaczonym wykładnią językową przepisu
art. 24 § 1 k.k.s. bardzo mylące moŜe być sformułowanie Uzasadnienia rządowego projektu Kodeksu karnego skarbowego, które powiada o tym, Ŝe
przepisy art. 24 § 1–5 tej ustawy „regulują najwaŜniejsze przesłanki odpowiedzialności karnej w zakresie wykonania kary grzywny orzeczonej wobec
skazanego sprawy przestępstwa skarbowego”12. Wszak „najwaŜniejsze”, to
inaczej „zasadnicze, podstawowe, główne”13, a zatem z pewnością nie jedyne. Chodzi jednak o to, Ŝe wnioskowi o istnieniu pozaustawowych przesłanek odpowiedzialności posiłkowej jednoznacznie przeczy przedstawiona juŜ
wykładnia językowa przepisu art. 24 § 1 k.k.s.
Oczywiście, dyrektywa preferencji wykładni językowej nie moŜe być nazbyt demonizowana. Nie ma ona bowiem charakteru absolutnego. Truizmem
jest bowiem stwierdzenie, Ŝe gdy po zastosowaniu wykładni językowej przepis prawny nadal pozostaje niejasny, nieostry, wieloznaczny lub pozostaje
w sprzeczności z innymi przepisami, bądź to okazuje się niezgodny z ratio
legis danej regulacji, naleŜy zastosować wykładnię systemową i funkcjonalną14. Chodzi jednak o to, Ŝe Ŝadna ze wskazanych okoliczności in concreto
nie uzasadnia odstąpienia od semantycznej interpretacji przepisu art. 24 § 1
k.k.s. Paradoksalnie nawet zwolennicy oparcia odpowiedzialności posiłkowej
na podstawie faktycznej, którą ma stanowić wina w wyborze lub wina w nad11
Dz. U. Nr 100, poz. 908.
Nowa Kodyfikacja Karna. Kodeks karny skarbowy, z. 25, Warszawa 1999, s. 170.
13
Mały słownik języka polskiego, pod red. S. S k o r u p k i, H. A u d e r s k i e j, Z. Ł e m p i c k i e j,
Warszawa 1968, s. 880.
14
L. M o r a w s k i, Wykładnia…, s. 94.
12
Prokuratura
i Prawo 12, 2010
141
T. Razowski
zorze, nie wskazują na co innego, co jest o tyle istotne, Ŝe przecieŜ stanowienie przepisów niejasnych i wieloznacznych jest naruszeniem Konstytucji
RP15. Wszystko to jest następstwem tego, Ŝe obiektywnie patrząc, przepis
art. 24 § 1 k.k.s. jest jasny, nie jest nieostry lub wieloznaczny, a takŜe nie
pozostaje w sprzeczności z innymi przepisami. Poczynione niŜej pogłębione
rozwaŜania obrazują dodatkowo, Ŝe nie pozostaje on w sprzeczności z racją
prawną odpowiedzialności posiłkowej jako instytucji prawa karnego skarbowego.
4.
Zupełnie oczywisty rezultat interpretacji językowej zostaje wsparty szczególnie waŜnym argumentem systemowym. OtóŜ przesłanki kaŜdej odpowiedzialności prawnej wymagają ich ustawowego określenia. W przeciwnym
wypadku w sposób oczywisty nie zostałby spełniony postulat jej określoności, który jakkolwiek najsilniej jest akcentowany w ramach odpowiedzialności
karnej (którą odpowiedzialność posiłkowa bez wątpienia nie jest), to jednak
dotyczy kaŜdego rodzaju odpowiedzialności prawnej, a to z racji kształtowania przez nią określonej palety obowiązków, które na dodatek podlegają
konkretnemu usankcjonowaniu16. Co więcej, płaszczyzna normatywna, na
bazie której zbudowane są zasady rządzące odpowiedzialnością posiłkową,
nie stwarza jakichkolwiek podstaw do odstąpienia na jej gruncie od reguły
jednolitości (jedności) systemu prawa. Uwaga ta jest niezmiernie istotna,
poniewaŜ wszędzie tam, gdzie ustawodawca przewiduje odpowiedzialność
opartą na winie w wyborze lub winie w nadzorze, to po pierwsze powiada
o tym wprost w ustawie, a po wtóre określa, na czym oba te rodzaje winy mają
polegać. Bardzo dobrze jest to widoczne na gruncie przywołanego juŜ art. 5
u.o.p.z. (a pośrednio takŜe art. 429 k.c. oraz art. 84 § 1 k.k.s.), co dodatkowo
uzupełnione zauwaŜeniem niewątpliwie represyjnego charakteru tej odpowiedzialności17, jednoznacznie wyklucza jej oparcie na zasadzie ryzyka18.
15
Tak TK w wyrokach z dni: 21 marca 2001 r., K 24/00, OTK ZU 2001, nr 3, poz. 51; 30 października 2001 r., K 33/00, OTK ZU 2001, nr 7, poz. 217 i 22 maja 2002 r., K 6/02, OTK ZU
2002, nr 3A, poz. 33.
16
W wypadku odpowiedzialności posiłkowej tą swoiście pojmowaną sankcją jest jej nałoŜenie
na określony podmiot, a w sensie largo nawet jego swoista stygmatyzacja związana z występowaniem przez niego w charakterze strony biernej postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe.
17
Taki właśnie charakter odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod
groźbą kary trafnie zdiagnozował Trybunał Konstytucyjny, uzasadniając wyrok z dnia 3 listopada 2004 r., K 18/03.
18
BliŜej na ten temat zob. T. R a z o w s k i, Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych po nowelizacji, Prok. i Pr. 2006, nr 9, s. 135–136.
142
Prokuratura
i Prawo 12, 2010
Zakres podstawy faktycznej odpowiedzialności posiłkowej…
5.
Przywołanej argumentacji moŜna byłoby próbować dać odpór w sposób
odwołujący się do istoty odpowiedzialności posiłkowej, co zresztą uczyniono
juŜ w piśmiennictwie. Jeszcze w ubiegłym wieku Z. Siwik wskazał wszak, Ŝe
odpowiedzialność posiłkowa ma charakter mieszany, w którym jednak na
czoło wybijają się aspekty cywilnoprawne19, dodając, iŜ powiązanie podstawy faktycznej tego rodzaju odpowiedzialności z winą w wyborze lub winą
w nadzorze „ma pełne uzasadnienie w prawie cywilnym”20. Chodzi jednak
o to, Ŝe dla zastosowania odpowiedzialności posiłkowej nie ma znaczenia,
czy podmiot miał świadomość uzyskania lub moŜliwości uzyskania korzyści
majątkowej (oczywiście musi mieć świadomość zastępowania go przez
sprawcę przestępstwa skarbowego). W prostej linii prowadzi to do konieczności uznania, Ŝe jedyną podstawą odpowiedzialności posiłkowej jest
szczególny stosunek łączący podmiot ze sprawcą, określony w art. 24 § 1
in fine k.k.s. JuŜ zatem z tej perspektywy teza o tak silnym wpływie pierwiastków cywilnych, który ma uzasadniać oparcie odpowiedzialności posiłkowej na winie w wyborze bądź winie w nadzorze, jest dosyć wątła. Oczywiście, odpowiedzialność posiłkowa nie jest sensu stricto odpowiedzialnością
represyjną, poniewaŜ jakkolwiek ma charakter osobisty, to jednak nie opiera
się na systemie kar, a nadto jej funkcja zasadza się głównie na kompensacji.
Tezy tej nie neguje nawet to, Ŝe podmiot pociągnięty do odpowiedzialności
posiłkowej, jako strona bierna postępowania w sprawach o przestępstwa
skarbowe, jest wyposaŜony w szereg uprawnień właściwych dla oskarŜonego (art. 125 § 1 k.k.s.). Jest to bowiem wyłącznie następstwem usytuowania
odpowiedzialności posiłkowej w ramach odpowiedzialności represyjnej (za
przestępstwo skarbowe), a zatem nie stanowi następstwa charakteru tej
odpowiedzialności. Z drugiej strony widoczne w jej ramach pierwiastki odpowiedzialności cywilnej samoistnie nie mogą przesądzać o uznaniu, Ŝe
opiera się ona na zasadzie winy w wyborze lub winy w nadzorze odpowiedzialnego posiłkowo. Oprócz bowiem przedstawionej juŜ argumentacji warto
zauwaŜyć, Ŝe przecieŜ dla odpowiedzialności cywilnej typowe jest wprawdzie wzruszalne, ale jednak ustawowe domniemanie winy w nadzorze (art.
427 k.c.) lub winy w wyborze (art. 429 k.c.), dookreślone podaniem konkretnych okoliczności ekskulpacyjnych. W ramach odpowiedzialności posiłkowej
sytuacja taka w sposób oczywisty nie występuje, co dodatkowo nakazuje
uznać, Ŝe próba jej oparcia na zasadzie winy w wyborze lub winy w nadzorze jest w istocie pozaustawowym postulatem. Zastosowanie odpowiedzialności posiłkowej w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe to
19
20
Z. S i w i k, Systematyczny komentarz…, s. 376.
Ibidem, s. 377.
Prokuratura
i Prawo 12, 2010
143
T. Razowski
konsekwencja szczególnie silnej funkcji kompensacyjnej prawa karnego
skarbowego, o czym aŜ nadto przekonuje uregulowanie z art. 114 § 1 k.k.s.
Wszak to ostatnie uregulowanie dodatkowo odzwierciedla postulat przewagi
egzekucji nad represją. Nie stanowi przy tym wyłącznie pustej deklaracji,
poniewaŜ kodeks karny skarbowy wielokrotnie się do niej odwołuje, zwłaszcza przy przewidywanych formach degresji lub wręcz wyłączenia odpowiedzialności karnej, w wypadku których uiszczenie naleŜności publicznoprawnej lub co najmniej obciąŜenie takim obowiązkiem jest warunkiem sine qua
non ich zastosowania (zob. art. 16 § 2 k.k.s., art. 17 § 1 pkt 1 k.k.s. w zw.
z art. 143 § 1 pkt 1 k.k.s., art. 19 § 2 k.k.s., art. 41 § 2 i 4 k.k.s., art. 137 § 2
pkt 1 k.k.s.)21. Jedną z takich egzemplifikacji w istocie jest takŜe konstrukcja
podstaw faktycznych odpowiedzialności posiłkowej. Innymi słowy, naleŜy
uznać, Ŝe kodeks karny skarbowy, mimo tego, Ŝe prima facie mogłoby się
wydawać, iŜ jest inaczej, w rzeczywistości opiera odpowiedzialność posiłkową na zasadzie ryzyka, co swoją drogą moŜe budzić uzasadnione wątpliwości natury konstytucyjnej22. Zasada winy, a dokładnie właśnie winy w wyborze lub winy w nadzorze, pojawia się zaś dopiero w ramach ewentualnego
postępowania wynikającego z dochodzenia przez odpowiedzialnego posiłkowo niewątpliwie przysługującego mu roszczenia regresowego wobec
sprawcy przestępstwa skarbowego, za którego uiścił on karę grzywny. Wtedy bowiem właśnie znajdują swoje zastosowanie przywołane juŜ uregulowania, które odpowiedzialność cywilną (a dokładnie deliktową) opierają właśnie
na zasadzie winy w nadzorze (art. 427 k.c.) lub winy w wyborze (art. 429 k.c.).
Trafnie zatem wywodzi H. Skwarczyński23 (a za nim L. Wilk24), Ŝe umiejscawianie w strukturze przesłanek odpowiedzialności posiłkowej winy w wyborze lub winy w nadzorze odpowiedzialnego posiłkowo jest w rzeczywistości
„jakby poszukiwaniem podbudowy teoretycznej do przyjęcia odpowiedzialności posiłkowej niŜ faktyczną przesłanką, która winna być spełniona do
przypisania”. Jak juŜ bowiem wykazano, ustawa Ŝadnego takiego warunku
nie wprowadza.
21
T. R a z o w s k i, (w:) P. K a r d a s, G. Ł a b u d a, T. R a z o w s k i, Kodeks karny skarbowy.
Komentarz, Kraków 2010, s. 849.
22
Zob. w tym zakresie pogląd L. W i l k a, który wskazując, Ŝe odpowiedzialność posiłkowa jest
oparta na „elementach zasady ryzyka”, nie dostrzega w tym jednak problemu konstrukcyjnego – L. W i l k, J. Z a g r o d n i k, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2007,
s. 118.
23
H. S k w a r c z y ń s k i, Odpowiedzialność posiłkowa w prawie karnym skarbowym, PUG
2006, nr 6, s. 14.
24
L. W i l k, Szczególne cechy odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia podatkowe,
Katowice 2006, s. 253.
144
Prokuratura
i Prawo 12, 2010
Zakres podstawy faktycznej odpowiedzialności posiłkowej…
Scope of the actual basis for ancillary liability in
penal fiscal law
Abstract
This paper aims at specifying an actual basis for ancillary liability for fiscal
offences, this basis being frequently wrongly understood. The reasoning
herein comes down to showing that the scope of the said actual basis does
not include a statement of fault in selection or fault in supervision, which is to
be charged upon an ancillary liable person.
Prokuratura
i Prawo 12, 2010
145