docPobierz artykuł PDF
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz artykuł PDF
WPŁYW POLITYKI WHO NA KSZTAŁTOWANIE ZACHOWA ZDROWOTNYCH POLAKÓW KATARZYNA SZALONKA Streszczenie Polityka prozdrowotna WHO, oprócz czynnoci eliminujcych rozwój chorób kształtuje działalno prewencyjn, polegajc na ochronie zdrowia, kreowaniu zdrowego stylu ycia lub poprawie jakoci ycia osobom przewlekle chorym. Polityka zdrowotna przyczynia si nie tylko do podnoszenia komfortu ycia, ale przede wszystkim do zapobiegania rozprzestrzeniania si chorób i obniania kosztów leczenia. Kraje członkowskie WHO w celu wdroenia polityki prewencyjnej musz kreowa prozdrowotne zachowania w społeczestwie. Do prozdrowotnych zachowa naley zaliczy : prawidłowe odywianie, aktywno fizyczn, higieniczny tryb ycia i eliminowanie konsumpcji autodestrukcyjnej. Wdroenie prozdrowotnego stylu ycia w poszczególnych krajach przyczynia si do poprawy stanu zdrowia społeczestwa, wzrostu PKB a take zmniejszenia wydatków na opiek zdrowotn. WHO wdroyło programy zdrowotne, których efekty mierzy si od kilkunastu lat w wielu krajach. Zmniejsza si sukcesywnie konsumpcja tytoniu zarówno w Polsce w 2009 r. (27% palcych), Niemczech (16% palcych), jak te USA (21% palcych). Niestety ronie konsumpcja alkoholu a stanowi na tle innych badanych pastw i tak do du ilo – ponad 110 l na osob w roku. Dla porównania mieszkacy Azji konsumowali w 2008 r. 22 l a USA blisko 99 l. Polacy na tle krajów Europy s mało aktywni fizycznie. Mniej aktywni s mieszkacy Rumunii, Grecji, Portugalii. W Polsce ponad 40% badanych nie uprawia adnego sportu. Wród Niemców jest tylko 24 % nieaktywnych fizycznie. Najlepszy wynik w Europie osignli Finowie z aktywnoci na poziomie 83%. Słowa kluczowe: zdrowie, polityka WHO, promocja zdrowia w Polsce, zachowania prozdrowotne 1. Wprowadzenie Zdrowie jest najwysz wartoci. Człowiek posiadajc zdrowie, moe w pełni realizowa wszystkie yciowe funkcje, które daj pełn satysfakcj z ycia: uczy si, pracowa, funkcjonowa w strukturze rodziny i wypełnia swoje obowizki bez pomocy osób trzecich. Wolno i swoboda w wykonywaniu codziennych zada, bez ogranicze daje pełn satysfakcj i rado ycia. Zdrowie naley do dóbr, które w sposób naturalny zostały przypisane danej jednostce. Nie mona si nim podzieli, odda, sprzeda – posiadamy jego warto uytkow, a nie wymienn1. Bez wzgldu na stan zdrowia, kady musi pielgnowa, zapobiega wszelkim czynnikom, które mogłyby wpłyn na jego pogorszenie. Mona zatem sformułowa stwierdzenie, e zdrowie to stan człowieka w danej chwili, który polega na dobrym samopoczuciu, nad którym trzeba pracowa, 1 Kowalska K., Koordynowana opieka zdrowotna. Dowiadczenia polskie i midzynarodowe, UW, Warszawa 2009, s. 27. 285 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 50, 2011 eby utrzyma w jak najdłuszym czasie. Naley zauway, e powysze definicje odzwierciedlaj czynniki endogeniczne, zalene od psychiki człowieka, jego osobowoci, percepcji, stanu wiedzy i skłonnoci do jej poszerzania. Celem niniejszego opracowania jest wskazanie polityki WHO jako wiodcej w kreowaniu zachowa prozdrowotnych członków organizacji w tym take Polaków. Sformułowano hipotez, e stan zdrowia Polaków poprawia si dziki promocji zdrowia. Praca powstała w oparciu o ródła literaturowe oraz badania wtórne z wykorzystaniem analizy porównawczej. 2. Geneza polityki zdrowotnej wiatowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) została powołana do ycia 7 kwietnia 1948 roku jako jedna z wyspecjalizowanych organizacji systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych. W tym dniu została uchwalona Konstytucja wiatowej Organizacji Zdrowia. Głównym celem WHO okrelonym w Konstytucji jest osignicie moliwie najwyszego i wyrównanego poziomu zdrowia na całym wiecie. Jest realizowany poprzez współprac pomidzy pastwami, przygotowywanie koncepcji polityki zdrowotnej, standardów jakoci usług medycznych oraz przepływie know-how w zakresie technologii i informacji dotyczcej ochrony zdrowia. Wszystkie działania s ukierunkowane na wsparcie i pomoc pastwom członkowskim, aby zapewniały bezpieczestwo i popraw zdrowia na całym wiecie2. wiatowe Zgromadzenie Zdrowia jest najwyszym organem decyzyjnym dla WHO. WGenewie, w maju kadego roku, uczestnicz delegacje wszystkich 193 pastw członkowskich. Jego główn funkcj jest okrelenie polityki organizacji. Zgromadzenie Zdrowia mianuje dyrektora generalnego, nadzoruje polityk finansow organizacji, opiniuje i zatwierdza proponowany budet programu. Zarzd składa si z 34 członków posiadajcych kwalifikacje wdziedzinie zdrowia. Członkowie wybierani s na trzyletni kadencj. Na posiedzeniu rady podejmuje si decyzje, które powinny ułatwi prace wdroeniowe w zakresie polityki zdrowotnej w poszczególnych pastwach członkowskich. Pastwa członkowskie, aby osign cel, powinny posiada (urzdy) do pełnienia funkcji kierowania i koordynacji ochrona zdrowia. Najczciej takie zadania pełni Ministerstwo Zdrowia przy współpracy z biurami krajowymi WHO. Do głównych zada tych instytucji mona zaliczy3: • skuteczn współprac pastwa z WHO, • wspieranie polityki pastwa w celu poprawy jakoci usług zdrowotnych, • koordynacj działa rzdu w zakresie obszarów uzupełniajcych usług medyczn, np. rozwój nowych technologii, przydatnych do unowoczenienia usług medycznych, • zapewnienie obywatelom równego dostpu do usług medycznych, bez wzgldu na poziom ycia; ustanowienie i utrzymanie takich słub administracyjnych i technicznych, które s niezbdne do prowadzenia statystyki medycznej oraz epidemiologicznej; prowadzenie działa w zakresie wyeliminowania chorób cywilizacyjnych i epidemiologicznych; zapobieganie obrae ciała w wyniku wypadków, 2 3 www.who.un.org.pl/files/431/WHO%2060%20lat%20broszura.pdf. www.who.un.org.pl/files/431/WHO%2060%20lat%20broszura.pdf. 286 Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowa zdrowotnych polaków popraw warunków mieszkaniowych, sanitarnych, ywieniowych, rodowiska naturalnego, warunków i higieny pracy, • wspieranie współpracy midzy grupami zawodowymi, naukowymi, które przyczyniaj si do rozwoju ochrony zdrowia; • inicjowanie wniosków w celu poprawy polityki zdrowotnej pastw członkowskich. Ochrona zdrowia w Europie jest kształtowana przez polityk WHO i UE oraz wewntrzn polityk pastw zrzeszonych i niezrzeszonych. Kraje członkowskie posiadaj jednak du swobod i samodzielno. Oznacza to, e proces realizacji działalnoci w zakresie ochrony zdrowia przebiega w kadym kraju inaczej. wiadczy o tym mog np. zrónicowane wydatki na ochron zdrowia. Opublikowano jednak dokumenty, które miały decydujcy wpływ na skal działania na rzecz zdrowia. W 1993 r. Wspólnota Europejska na mocy art. 129 Traktatu z Maastricht uzyskała kompetencje w zakresie tworzenia polityki zdrowia publicznego. W 1997 r. na podstawie art. 152 Traktatu Amsterdamskiego zostały rozszerzone kompetencje krajów, zgodnie z którym: wszelkie opracowywane i wdraane programy polityczne oraz działania Wspólnoty powinny mie na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia, popraw stanu zdrowia publicznego, zapobieganie chorobom oraz likwidowanie ródeł zagroe dla ludzkiego zdrowia. Ustanowiono wspólnie zasad, e organizowanie słuby zdrowia i wiadczenie usług medycznych naley do kompetencji pastw członkowskich. wiadczenie usług zdrowotnych, ich organizacja, sposób finansowania nie podlegaj harmonizacji wspólnotowej. Poszczególne kraje Unii Europejskiej tworz własne systemy finansowania i organizacji wiadcze zdrowotnych. W konsekwencji powstaj narzdzia do realizacji wspólnej unijnej polityki zdrowotnej4. Głównym celem WHO w Europie jest koordynacja działa w pastwach członkowskich. W 2000 roku, podczas Europejskiego Komitetu Regionalnego WHO, opracowano strategi „Dostosowanie usług do nowych potrzeb” (RC50/10 Matching services to new needs), która gwarantowała spójno działa dotyczcych konkretnych potrzeb zdrowotnych pastw europejskich a tym samym zwikszenie efektywnoci programów krajowych. Sformułowano równie inne cele organizacji5: • wspieranie krajów członkowskich w rozwijaniu własnej polityki zdrowotnej, systemów ochrony zdrowia i programów zdrowia publicznego, • promowanie zdrowia publicznego, • zapobieganie i przezwycianie zagroe zdrowia, • przewidywanie przyszłych wyzwa zdrowotnych. wiatowa Organizacja Zdrowia dysponuje wiedz, umiejtnociami oraz grup ekspertów, aby wspiera kraje członkowskie w zakresie poprawy zdrowia. Przed rokiem 2000 główne działania WHO EURO były ukierunkowane na ogólne problemy zdrowotne regionu europejskiego, w przeciwiestwie do specyficznych problemów poszczególnych pastw. Z chwil przyjcia strategii działalno skupiła si na problemach zdrowotnych i potrzebach konkretnych pastw. Stworzono umowy pomidzy WHO a krajami europejskimi na konkretne zadania do wykonania, koordynowane przez odpowiednie organy wykonawcze. • 4 5 www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m481&ms=48&ml=pl&mi=87&mx=0&ma=13677. www.who.un.org.pl/files/431/WHO%2060%20lat%20broszura.pdf. 287 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 50, 2011 23 padziernika 2007 r. Komisja Europejska przyjła now strategi „Razem na rzecz zdrowia: strategiczne podejcie dla UE na lata 2008–2013”, której celem jest zapewnienie bezpieczestwa zdrowotnego solidarnoci, a w konsekwencji zwikszenie dobrobytu obywateli UE. Wyznaczono trzy główne zadania: • popraw bezpieczestwa zdrowotnego obywateli, • promocj zdrowia w celu zwikszenia dobrobytu i solidarnoci, • tworzenie i rozpowszechnianie wiedzy na temat zdrowia. Działania pastw Wspólnoty miały obejmowa: • promowanie zdrowego stylu ycia oraz minimalizowanie nierównoci w zakresie zdrowia poprzez promowanie zdrowego starzenia si, a take promowanie inicjatyw dcych do równoci zdrowotnej w społeczestwach, • rozpowszechnianie zdrowego stylu ycia oraz oddziaływanie na polityk zdrowotn celem zmniejszenia zachorowalnoci a take działania profilaktyczne w zakresie powanych schorze6. Wymienione zadania zostały sformułowane w sposób ogólny, nie narzucały metod realizacji. Wymagaj pełnego zaangaowania wielu podmiotów. W zwizku z powyszym naley podejmowa si realizacji zada dotyczcych bezpieczestwa zdrowotnego obywateli, promocji zdrowia i popularyzowania wiedzy o zdrowiu. Aby zrealizowa plany i zamierzenia w dziedzinie promocji i poprawy zdrowia OZ zaprojektowała i rozpowszechniła szereg projektów: • „Zdrowe miasta” • „Zdrowe miejsce pracy” • „Szkoła promujca zdrowie” • „Szpital promujcy zdrowie”. W zwizku z przystpieniem Polski do grona krajów Unii Europejskiej powstała potrzeba wprowadzenia zmian lub uzupełnie oraz nowych uregulowa prawnych pozostajcych w zgodnoci z normami legislacyjnymi Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego. Promocj zdrowia wymienia si na pierwszym miejscu. W Polsce opracowano w 1987 roku, przyjty do realizacji przez Komitet Rady Ministrów, dokument “Zdrowie dla wszystkich w roku 2000”. Była to pierwsza próba włczenia do działa na rzecz ochrony zdrowia wszystkich resortów, instytucji centralnych i całego społeczestwa. W 1990 r. opracowano drugi dokument, który po raz pierwszy otrzymał nazw Narodowy Program Zdrowia (NPZ). W latach 1987–2000 opracowano pi kolejnych wersji Programu. W kocu 1999 r., z inicjatywy m. in. Sejmowej Komisji Zdrowia, rozpoczto w Ministerstwie Zdrowia prace nad nadaniem NPZ wyszego “statusu” oraz stworzeniem warunków do jego realizacji. Załoono wydanie ustawy o Narodowym Programie Zdrowia. Prowadzenie efektywnej polityki zdrowotnej wymagało sformułowania celów i priorytetów, a take zada, które powinny by realizowane. W procesie tym niezbdne jest te monitorowanie uwzgldniajce precyzyjnie wyznaczone cele z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia. Narodowy Program Zdrowia (NPZ) jest narzdziem słucym do wspierania polskiej polityki zdrowotnej. 6 Załcznik do decyzji nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy. 288 Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowa zdrowotnych polaków Program podejmował wyzwania dotyczce zmniejszenia zachorowalnoci na choroby układu krenia, minimalizacja konsumpcji tytoniu i alkoholu. Konstrukcja NPZ na lata 1996–2005 zakładała przede wszystkim wielosektorowo działa na rzecz zdrowia populacji Polski7. Pomimo uregulowa prawnych, NPZ – nie był wdraany równomiernie przez kolejne rzdy. Te niekorzystne sytuacje nie przekładały si jednake na zaburzenie prac samorzdu lokalnego i organizacji pozarzdowych, które czstokro podejmowały zadania zawarte w celach NPZ na bieco, bez wsparcia ze strony administracji rzdowej. Przerwy w pracach Midzyresortowego Zespołu Koordynujcego nie zaszkodziły równie samej procedurze monitoringowej, która była kontynuowana przez Wojewódzkie Centra Zdrowia Publicznego (WCZP) i Pastwowy Zakład Higieny (PZH), który kolejno w latach 2004, 2005 wydał publikacje „Monitoring oczekiwanych efektów realizacji Narodowego Programu Zdrowia 1996–2005”8. 3. Podstawowe załoenia Narodowego Programu Zdrowia Narodowy Program Zdrowia opiera si na kilku podstawowych załoeniach: • kady ponosi odpowiedzialno za zdrowie własne i innych ludzi, • w celu osignicia maksymalnej skutecznoci na rzecz poprawy zdrowia i zwizanej z nim jakoci ycia powinny by podejmowane wspólne i oparte na midzysektorowej współpracy działania, • w wyniku realizacji poszczególnych celów operacyjnych nastpi wiele korzystnych zmian w stanie zdrowia ludnoci, w tym take zmniejszenie rozpowszechnienia i skutków głównych problemów zdrowotnych, • istnieje potrzeba budowania zdrowotnej polityki publicznej. Polityka zdrowotna musi by budowana na wszystkich szczeblach i przez wszystkie podmioty ycia publicznego, a podstaw tych działa powinny by załoenia promocji zdrowia. Narodowy Program Zdrowia uwzgldnia główne kierunki polityki zdrowotnej i stwarza szanse na bardziej skuteczn realizacj zada zwizanych ze zdrowiem społeczestwa. Podstawowym warunkiem osignicia celów NPZ jest włczenie si do ich realizacji organów administracji rzdowej, organizacji pozarzdowych, a przede wszystkim samorzdów, społecznoci lokalnych i samych obywateli. Rol rzdu jest natomiast tworzenie warunków sprzyjajcych realizacji działa podejmowanych przez wszystkie ww. podmioty. Tylko przy wspólnym wysiłku i cisłym współdziałaniu obywateli mona poprawi stan zdrowia Polaków, a tym samym jako ich ycia. Podstaw Narodowego Programu Zdrowia jest koncepcja promocji zdrowia zgodna z Kart Ottawsk Promocji Zdrowia (1986), definiujc promocj zdrowia jako: proces umoliwiajcy ludziom zwikszenie kontroli nad swoim zdrowiem przez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjajcych zdrowiu. Na zdrowie człowieka wpływa styl ycia w 50%, rodowisko ycia w 20%, czynniki genetyczne w 20% oraz opieka zdrowotna w 10%. 7 Halik R., Kuszewski K. Narodowy program zdrowia 2007-2015 jako narzdzie kształtujce polityk zdrowotn Polski. Pastwowy Zakład Higieny, Warszawa. 8 Monitoring oczekiwanych efektów realizacji Narodowego Programu Zdrowia, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2004; Pachecka J, Tomaszewski P, Kubiak G., Farmacja XXI w., Farmacja Polska 1999, nr 55, s. 6–11. 289 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 50, 2011 Zatem zachowanie dobrego stanu zdrowia determinuje głównie styl ycia. Od polityków, administracji rzdowej i samorzdowej oraz organizacji pozarzdowych bdzie zalee rozwijanie polityki zdrowotnej sprzyjajcej dokonywaniu przez ludzi wyborów korzystnych dla ich zdrowia9. 4. Przyczyny zgonów w Europie Przeledmy przyczyny zgonów w Polsce i krajach Unii Europejskiej. ŶŽǁŽƚǁŽƌLJ ϭϳ͕ϭ ϳ͕ϲ ϱ͕ϱ Ϭ͕ϱ ϭ͕ϰ ϰϳ͕ϰ ϭ͕ϵ ϯ͕ϲ ϭ͕ϭ ϭ͕ϯ njĞǁŶħƚƌnjŶĞƉƌnjLJĐnjLJŶLJnjŐŽŶſǁ ĐŚŽƌŽďLJƵŬųĂĚƵŽĚĚĞĐŚŽǁĞŐŽ njĂďƵƌnjĞŶŝĂƉƐLJĐŚŝĐnjŶĞ njĂďƵƌnjĞŶŝĂƉƌnjĞŵŝĂŶLJŵĂƚĞƌŝŝ ĐŚŽƌŽďLJƵŬųĂĚƵŬƌČǏĞŶŝĂ ǁLJƉĂĚŬŝŬŽŵƵŶŝŬĂĐLJũŶĞ ĐŚŽƌŽďLJƵŬųĂĚƵƚƌĂǁŝĞŶŶĞŐŽ ĐŚŽƌŽďLJƵŬųĂĚƵŶĞƌǁŽǁĞŐŽ ĐƵŬƌnjLJĐĂ ĐŚŽƌŽďLJnjĂŬĂǍŶĞ ϭϵ͕ϰ ϳ͕ϴ ϰ͕ϭ Ϭ͕ϰ ϭ͕ϲ ϱϯ͕ϱ Ϯ͕ϱ ϯ͕Ϯ Ϭ͕ϵ ϭ͕ϱ ϭ͕ϲ Ϭй ϮϬй ϮϮ͕ϲ Ϯϱ͕ϭ ϲ͕ϳ ϲ͕ϲ ϲ͕ϱ ϰ͕ϴ ϰ͕ϵ ϱ͕ϭ Ϭ͕ϰ Ϭ͕ϱ Ϭ͕ϲ ϭ͕ϱ ϭ͕ϲ ϭ͕ϴ ϰϱ͕ϵ ϰϰ͕ϭ ϰϱ ϭ͕ϵ ϭ͕ϲ ϭ͕ϲ ϯ͕ϴ ϰ͕ϯ ϰ͕ϰ Ϭ͕ϵ ϭ͕ϯ ϭ͕ϯ ϭ͕ϰ ϭ͕ϰ ϭ͕ϳ Ϭ͕ϴ Ϭ͕ϲ Ϭ͕ϲ Ϭ͕ϲ ϰϬй Ϯϰ͕Ϯ ϲϬй ϴϬй ϭϵϴϬ ϭϵϵϬ ϮϬϬϬ ϮϬϬϱ ϮϬϬϳ ϭϬϬй Rysunek 1. Przyczyny zgonów Polaków w latach 1980–2007 ródło: Opracowanie własne na podst. GUS, Rocznik Demograficzny 2009, GUS, Warszawa, s. 330, w: www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rocznik_demograficzny_2009.pdf. Z rysunku 1 mona odczyta, e sukcesywnie wzrasta udział w strukturze przyczyn zgonów udział chorób układu trawiennego, cukrzycy, chorób nowotworowych, których podłoem jest przede wszystkim styl odywiania. Gdy dokonamy porównania przyczyn zgonów Polaków do innych krajów (rys. 2), okazuje si, e w Polsce dominujc pozycj s choroby układu krenia a nastpnie nowotwory. Aby zapobiega rozwojowi tych chorób wyznaczono jako jeden z głównych celów w NPZ zwikszenie aktywnoci fizycznej, zdrowe odywianie oraz eliminacj konsumpcji autodestrukcyjnej, do której zalicza si przede wszystkim (ze wzgldu na skal zjawiska) palenie papierosów i picie alkoholu. W dalszej czci pracy przeledzone zostan dwa czynniki: skłonno społeczestwa do aktywnoci fizycznej i skal konsumpcji autodestrukcyjnej. Styl odywiania stanowi do istotny, ale złoony problem, który wymaga przeprowadzenia bada nie tylko ilociowych, ale te jakoci odywiania. Ze wzgldu na ograniczon objto publikacji zostanie pominity. 9 Narodowy Program Zdrowia 2007-2015, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Warszawa 2007. 290 Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowa zdrowotnych polaków ƵƐƚƌŝĂ ƵųŐĂƌŝĂ ĂŶŝĂ &ƌĂŶĐũĂ 'ƌĞĐũĂ ,ŝƐnjƉĂŶŝĂ /ƌůĂŶĚŝĂ EŝĞŵĐLJ EŽƌǁĞŐŝĂ WŽůƐŬĂ WŽƌƚƵŐĂůŝĂ ^njǁĂũĐĂƌŝĂ ^njǁĞĐũĂ tħŐƌLJ tŝĞůŬĂƌLJƚĂŶŝĂ tųŽĐŚLJ ĐŚŽƌŽďLJ njĂŬĂǍŶĞ ŶŽǁŽƚǁŽƌLJ ĐŚŽƌŽďLJƵŬųĂĚƵ ŬƌČǏĞŶŝĂ ĐŚŽƌŽďLJƵŬųĂĚƵ ŽĚĚĞĐŚŽǁĞŐŽ ĐŚŽƌŽďLJƵŬųĂĚƵ ƚƌĂǁŝĞŶŶĞŐŽ ƵƌĂnjLJŝnjĂƚƌƵĐŝĂ Ϭй ϮϬй ϰϬй ϲϬй ϴϬй ϭϬϬй Rysunek 2. Zgony według przyczyn w wybranych krajach Europy w 2007 na 100 tys. ludnoci (w %, przyczyny wymienione w legendzie=100%) ródło: Opracowanie własne na podst. GUS, Rocznik Demograficzny 2009, GUS, Warszawa, s. 496–497, w: www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rocznik_demograficzny _2009.pdf. Im odsetek wikszy, tym skala problemu wiksza. Analizujc dane z rysunku 3 nie mona wskaza przyczyn okrelonego poziomu aktywnoci fizycznej. Mona zaobserwowa jedynie, e wród pastw o najwyszym odsetku braku aktywnoci znajduj si kraje wolniej rozwijajce si. Naley jednak zwróci uwag, e Francja i Grecja charakteryzuje si nisk stop aktywnoci, zblion do Polski. Na taki stan zachowa mieszkaców wymienionych pastw mog mie wpływ czynniki społeczno-kulturowe oraz naturalne – klimatyczne. Jednak WHO zwraca uwag na konieczno propagowania aktywnoci fizycznej bez wzgldu na wszelkie czynniki warunkujce postpowania obywateli pastw. Powysze informacje naley zweryfikowa z danymi profilujcymi stan zdrowia: nadwaga, otyło, alkoholizm. 291 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 50, 2011 %HOJLD%( %XáJDULD%* 5HSXEOLND&]HVND&= 'DQLD'. 1LHPF\'( (VWRQLD(( ,UODQGLD,( *UHFMD(/ +LV]SDQLD(6 )UDQFMD)5 :áR FK\,7 &\SU&< àRWZD/9 /LWZD/7 /XNVHPEXUJ/8 :ĊJU\+8 0DOWD07 1LGHUODQG\1/ $XV WULD$7 3ROV ND3/ 3RUWXJDOLD37 5XPXQLD52 6áRZHQLD6, 6áRZDFMD6. )LQODQGLD), 6]ZHFMD6( =MHGQRF]RQH.UyOHVWZR8. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 3. Odsetek respondentów nieuprawiajcych jakiejkolwiek aktywnoci fizycznej w UE w 2006 ródło: Opracowanie własne na podst. europa.eu/abc/keyfigures/qualityoflife/healthy/index_ pl.htm #chart11. 5. Zjawisko otyłoci w Polsce Ministerstwo Zdrowia – Departament Polityki Zdrowotnej przygotował „Narodowy Program zapobiegania nadwadze i otyłoci oraz przewlekłym chorobom niezakanym poprzez popraw ywienia i aktywnoci fizycznej na lata 2007–2011”. Celem projektu jest zmniejszenie zachorowalnoci i umieralnoci na przewlekłe choroby niezakane10. Otyło z jednej strony jest schorzeniem i równie zwiksza ryzyko rozwoju wielu chorób, w tym m.in. układu krenia, niektórych nowotworów, chorób przewodu pokarmowego, cukrzycy typu 2. U osób z nadmiern mas ciała moe wystpowa take niedoywienie w wybrane skład- 10 www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npz_nadwadze_otylosci_25072007.pdf. 292 Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowa zdrowotnych polaków niki pokarmowe11. Na podstawie danych zgromadzonych przez GUS w 1996 i 2004 roku mona wywnioskowa, e blisko 60% populacji Polski posiadało w 2004 roku wag ciała w normie (rys. 4). O jeden punkt procentowy wzrósł odsetek kobiet z niedowag (prawdopodobiestwo wystpowania choroby anoreksji i bulimii) do poziomu 17%. 27% kobiet posiadała nadwag i otyło12. KƚLJųŽƑđ EĂĚǁĂŐĂ ϲ ϲ ϲϱ ϲϮ tŶŽƌŵŝĞ EŝĞĚŽǁĂŐĂ ϭϲ ϭϳ ϱϴ ϱϳ ϭϵ ϮϬ ϭϰ ϭϰ ϭϬ ϭϯ ϭϮ ϭϯ DħǏĐnjLJǍŶŝϭϵϵϲ DħǏĐnjLJǍŶŝϮϬϬϰ <ŽďŝĞƚLJϭϵϵϲ <ŽďŝĞƚLJϮϬϬϰ Rysunek 4. Otyło w społeczestwie polskim w 2004 roku ródło: www.stat.gov.pl/gus/5840_658_PLK_HTML.htm. W tym samym czasie (2003–2005) realizowane były Wieloorodkowe ogólnopolskie badania stanu zdrowia ludnoci – WOBASZ, którego autorem, koordynatorem i organizatorem był Zakład Epidemiologii i Prewencji Chorób Układu Krenia13. Badania zostały zrealizowane na próbie 13 408 respondentów wg standardowych procedur. Wyniki odbiegaj od przedstawionych danych GUS-u. Prawidłow mas ciała charakteryzowało si 44% badanej populacji, w tym 38,4% mczyzn i 49,7% kobiet14. Otyłych jest 20% Polaków, a nadwag ma 40,4% mczyzn i 27,9% kobiet. Rónice pomidzy wynikami bada GUS-u i WOBASZ mog wynika z metodologii bada. GUS prawdopodobnie bazował na informacji podanej przez respondenta, WOBASZ dokonywał pomiaru samodzielnie. Naley domniema, e zapytany o wag mczyzna nie znał jej dokładnie lub po prostu wstydził si poda prawidłow. Podobnie duym optymizmem przy okrelaniu stanu zdrowia charakteryzuj si mczyni, co nie potwierdza si praktycznie ani ze stanem wagi ani te ze statystyk chorób i miertelnoci (Polska znajduje si wród krajów o najwikszej miertel- 11 www.rpo.gov.pl/pliki/1195045369.pdf. www.stat.gov.pl/gus/5840_658_PLK_HTML.htm. 13 Broda G., Rywik S., Wieloorodkowe ogólnopolskie badania stanu zdrowia ludnoci – projekt WOBASZ. Zdefiniowanie problemu oraz cele badania, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4). 14 Biela U. i in., Czsto wystpowania nadwagi i otyłoci u kobiet i mczyzn w wieku 20–74 lat. Wyniki programu WOBASZ, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4). 12 293 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 50, 2011 noci mczyzn w UE na 100 tys. mieszkaców, o czym pisano wczeniej). Zatem naley bazowa na mierzalnych danych, a nie na samoocenie badanego. Reasumujc, nadwaga i otyło dotyczyła 61,6% mczyzn i 50,3% kobiet w analizowanym okresie. Jak podaje U. Biela i in. na przestrzeni lat 1984–1993 nastpił wzrost wskanika masy ciała a obecnie mona zaobserwowa tendencj niewielk spadkow. Jednak niekorzystnym zjawiskiem jest do czste wystpowanie otyłoci brzusznej, która wpływa na przedwczesn miertelno osób w rednim wieku. Osoby otyłe (20%) wymagaj szczególnej pomocy w obnieniu masy ciała, za z nadwag wsparcia w celu zapobiegania dalszemu jej przyrostowi. 6. Konsumpcja autodestrukcyjna – wystpowanie zjawiska alkoholizmu i palenia tytoniu Palenie tytoniu powoduje i przyspiesza proces miadycowy poprzez zmniejszenie dotlenienia tkanek, w zwizku z czym zwiksza si dwukrotnie (w stosunku do niepalcych) ryzyko wystpowania chorób układu krenia (choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, choroby naczy obwodowych) oraz istnieje trzykrotnie wysze ryzyko wystpienia nagłego zgonu15. Zatem nadrzdnym celem polityki zdrowotnej WHO i jej pastw członkowskich jest zmniejszenie palenia. W 2004 roku systematycznie paliło 42% mczyzn i 25% kobiet. rednia liczba wypalanych papierosów dziennie wynosiła 16 sztuk. 10% badanych stanowili respondenci, którzy z nałogiem zerwali. Nieco inne wyniki bada przedstawia diagnoza J. Czapiskiego (rys. 5). Rysunek 5. Problemy nikotynowe w Polsce i w Niemczech w latach 1995–2009 ródło: Opracowanie własne na podst. Czapiski J., Zachowania autodestrukcyjne, [w:] Czapliski J. (red.), Diagnoza społeczna 2009, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2009, s. 208, www.diagnoza.com; Statistisches Bundesamt, Pressemitteilung Nr 238 vom 30.05.2005 Statistisches Bundesamt, Zahl der Woche Nr 014 vom 29.03.2011, Statistisches Bundesamt 2009. 15 Polakowska M. i in., Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4). 294 Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowa zdrowotnych polaków Jak wynika z przedstawionych wyników bada, liczba palcych Polaków i Niemców systematycznie spada. Mona przyj, e programy prozdrowotne s skuteczne, uwiadamiaj zagroenia wynikajce z palenia. Naley jednak zaakcentowa, e wiksze efekty w walce z paleniem osignli Niemcy ze stop niespełna 16% palcych nałogowo. W Polsce, wprowadzanie zakazu palenia w miejscach publicznych, pracy, kreowanie „mody na niepalenie” przyczynia si do spadku konsumpcji tytoniu. Wród palcych dominuj mczyni z wykształceniem zasadniczym zawodowym, bezrobotni i pracownicy najemni sektora prywatnego. Najniszy odsetek jest wród osób starszych oraz młodych – uczniów i studentów, a take osób z wyszym wykształceniem (20%) i kobiet (23%). Mona domniema, e liczba palcych bdzie systematycznie si zmniejszała, dziki wprowadzanym programom zapobiegawczym. W Stanach Zjednoczonych w 2008, oszacowano, e 24,8 mln mczyzn (23,1%) i 21,1 mln kobiet (18,3%) to palacze. Wród białych 23,5% mczyzn i 20,6% kobiet paliło papierosy (2008)16. Zatem rednio 20% mieszkaców Stanów Zjednoczonych pali papierosy, a w Polsce blisko 28%. Polska dopiero za 10 lat osignie poziom Stanów Zjednoczonych a za 15 Niemiec. W Europie pali 26% codziennie i 5% sporadycznie. Najczciej pal mczyni w wieku 25–54 lat i pracownicy fizyczni. Najwyszy odsetek palaczy jest w Grecji (42%), nastpnie w Bułgarii (39%), Łotwie (37%), Rumunii, Wgrzech, Litwie, Czechach i Słowacji (36%)17. Stany Zjednoczone przy redniej 20% palaczy maj znacznie niszy odsetek. UE zatem musi uaktywni programy likwidujce w szybszym tempie liczb palcych. Podobnie jak w przypadku palenia, WHO i Komisja Europejska ds. promocji zdrowia przygotowały pakiet dyrektyw, których celem jest zmniejszenie spoycia alkoholu i zmiany struktury spoycia. Polski Urzd Rady Ministrów ujł jako jedno z podstawowych celów i załoe w Narodowym Programie Zdrowia. Innym istotnym problemem wpływajcym negatywnie na stan zdrowia jest alkoholizm. Według Instytutu Studiów nad Alkoholem powołanym przy Komisji Europejskiej, alkohol jest narkotykiem powodujcym uzalenienie. Jest równie przyczyn 60 rónego typu chorób, w tym urazów, zaburze psychicznych, chorób przewodu pokarmowego, nowotworów, chorób układu sercowonaczyniowego, zaburze odpornoci, chorób płuc, chorób układu kostnego i miniowego, zaburzenia zdrowia reprodukcyjnego, nie wyłczajc ryzyka zgonu niemowlt i niskiej wagi urodzeniowej. Dla wikszoci chorób i zaburze działanie alkoholu jest proporcjonalne do wielkoci przyjtej dawki18. Jednak z drugiej strony stwierdza si, e małe dawki alkoholu ograniczaj ryzyko chorób serca. Obserwujc zachowania nabywców na rynku alkoholowym, mona stwierdzi jednoznacznie, e jego konsumpcja przynosi wicej strat ni korzyci przede wszystkim w Europie, gdzie poziom spoycia jest piciokrotnie wyszy ni w Azji i znacznie wyszy ni w Ameryce Północnej. Transformacja ustrojowa w Polsce przyniosła wzrost dostpnoci rónorodnych produktów, które przyczyniły si do poprawy jakoci ycia, ale te powikszyła si dostpno substancji psychoaktywnych, w tym napojów alkoholowych, ze wszystkimi tego konsekwencjami dla zdrowia 16 National Health Interview Survey (NHIS), 2008, Narodowe Centrum Statystyki Zdrowia, www.americanheart.org/presenter.jhtml%3Fidentifier%3D4559. 17 ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Tobacco/Documents/eb_253_en.pdf. 18 Anderson P., Baumberg B., Alcohol in Europe public health perspective, ec.europa.eu/healtheu/doc/alcoholineu_sum_pl_en.pdf. 295 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 50, 2011 i porzdku publicznego. Według WHO, alkohol jest przyczyn 10% wszystkich chorób (global burden of diseases). W 2002 roku obniono akcyz na napoje spirytusowe, w konsekwencji czego w latach 2002–2004 nastpił 15-procentowy wzrost konsumpcji rejestrowanej przez statystyk sprzeday z ok. 7 do 9,2 l czystego alkoholu na jednego mieszkaca w 200719. ϭϬϬ tLJƌŽďLJƐƉŝƌLJƚƵƐŽǁĞ;ϭϬϬйĂůŬŽŚŽůƵͿ ϱϬ ϰϵ͕ϴ ϯϴ͕ϲ Ϭ ϱϰ͕ϭ tŝŶŽŝŵŝŽĚLJƉŝƚŶĞ ϲϬ͕ϭ ϲϲ͕ϵ ϲϲ͕ϱ ϳϬ͕ϳ ϳϰ͕ϴ WŝǁŽ ϴϮ ϵϬ͕ϴ ϵϯ͕ϰ ϴϬ͕ϳ ϰϮ͕ϴ ϯϯ ϯϲ͕ϰ ϯϵ ϳ͕ϲ ϳ͕ϱ ϲ͕ϵ ϲ͕ϴ ϭϬ͕ϯ ϭϮ͕ϴ ϭϯ͕ϳ ϭϯ͕ϲ ϭϮ ϭϬ͕ϲ ϭϭ͕Ϯ ϭϭ͕ϯ ϭϬ͕ϲ ϴ͕ϲ ϵ͕ϭ ϴ͕ϵ ϯ͕ϱ ϯ͕ϴ ϯ͕ϴ ϯ͕ϱ Ϯ͕ϵ Ϯ͕ϴ Ϯ͕ϰ Ϯ͕ϭ Ϯ ϭ͕ϳ ϭ͕ϳ Ϯ͕ϰ Ϯ͕ϱ Ϯ͕ϱ Ϯ͕ϳ ϯ ϭϵϵϮ ϭϵϵϯ ϭϵϵϰ ϭϵϵϱ ϭϵϵϲ ϭϵϵϳ ϭϵϵϴ ϭϵϵϵ ϮϬϬϬ ϮϬϬϭ ϮϬϬϮ ϮϬϬϯ ϮϬϬϰ ϮϬϬϱ ϮϬϬϲ ϮϬϬϳ Rysunek 6. Spoycie alkoholu w litrach na jednego mieszkaca w Polsce ródło: www.parpa.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=156&Itemid=16. Uwaga: Obliczenia PARPA na podstawie danych GUS. Przyjmuje si załoenie, e w jednym litrze: 1) piwa zawartych jest 5,5% alkoholu, 2) wina (miodu pitnego) zawartych jest 12% alkoholu. Struktura i dynamika spoycia alkoholu wskazuje na znaczcy udział w konsumpcji wyrobów alkoholowych piwa. Spoycie wina pocztkowo wzrastało, po czym od roku 2000 utrzymuje si w trendzie spadkowym (pomimo rozwinitej oferty asortymentowej oraz sieci dystrybucji m.in. sklepy specjalistyczne np. Wina wiata). 19 www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_urm_npz_90_15052007p.pdf. 296 Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowa zdrowotnych polaków Rysunek 4. rednie spoycie alkoholu w Polsce per capita w litrach ródło: Opracowanie własne na podst. www.parpa.pl/index.php. Spoycie alkoholu w Polsce stale ronie (rys. 7). W 2007 roku wynosiło ponad 110 l per capita. Głównie wzrasta konsumpcja piwa i napojów alkoholowych wysokoprocentowych. Powysze dane naley skonfrontowa z europejskimi statystykami. W 2006 roku Europejczycy wypili 79 mld l alkoholu, czyli 101,25 l na osob. Mieszkacy Stanów Zjednoczonych w porównywalnym okresie spoyli 98,7 l alkoholu per capita, podczas gdy w krajach Azji i Pacyfiku wskanik ten wyniósł zaledwie 22,120. Reasumujc, konsumpcja alkoholu w Polsce ronie. Głównie zwiksza si poziom spoycia piwa, ale te i wódki. Wino znajduje si w trendzie spadkowym. Z raportu J. Czapiskiego wynika, e najwikszy odsetek osób naduywajcych alkohol (14% w 2009 roku) znajduje si midzy 34 a 59 rokiem ycia. Niepokojcym zjawiskiem jest cigły wzrost od 2003 roku odsetek naduywajcych alkoholu, zarówno kobiet, jak te mczyzn21. Kuriozalny jest wrcz najwyszy odsetek pijcych Polaków wród osób najwicej zarabiajcych. Zatem alkoholik to nie tylko bezrobotny, brudny mczyzna z butelk pod sklepem, ale te elegancka zadbana kobieta, która nawet przed sob nie jest w stanie przyzna si, e jest alkoholiczk. 7. Podsumowanie Zdrowe społeczestwo stanowi bardzo cenny kapitał narodowy. Po pierwsze nie generuje kosztów na leczenie, po drugie stanowi potencjał do rozwoju kraju. Dodatkowo, pojawiajce si dolegliwoci mog si szybko rozprzestrzenia (zwłaszcza choroby zakane), co stanowi due zagroenie dla wszystkich pastw (ze wzgldu na du mobilno ludnoci). Dlatego WHO wraz zwszystkimi organizacjami wspierajcymi polityk prozdrowotn wdroyły programy, których efekty mierzy si od kilkunastu lat w wielu krajach. Zmniejsza si sukcesywnie konsumpcja tytoniu zarówno w Polsce (27% palcych), Niemczech (16% palcych), jak te USA (21% palcych). Niestety ronie konsumpcja alkoholu a stanowi na tle innych badanych pastw i tak 20 ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Alcohol/Documents/eb_257_en.pdf. Czapiski J., Zachowania autodestrukcyjne. Naduywanie alkoholu, [w:] Czapiski J. (red.), Diagnoza społeczna 2009, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2009, s. 209, www.diagnoza.com. 21 297 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 50, 2011 do du ilo – ponad 110 l na osob w roku. Dla porównania mieszkacy Azji konsumuj 22 l aUSA blisko 99 l. Dodatkowo Polacy konsumuj du ilo alkoholu wysokoprocentowego, głównie w postaci wódki. Tylko przez krótki czas rosła konsumpcja wina, niestety w 2007 roku stanowiła zaledwie 10% w strukturze skonsumowanego alkoholu. Polacy na tle krajów Europy s mało aktywni fizycznie. Mniej aktywni s mieszkacy Rumunii, Grecji, Portugalii. W Polsce ponad 40% badanych nie uprawia adnego sportu. Wród Niemców jest tylko 24 % nieaktywnych fizycznie. Najlepszy wynik w Europie osignli Finowie zaktywnoci na poziomie 83%. Społeczestwo polskie zdecydowanie mniej jest obcione problemem otyłoci. Mona powiedzie, e właciwie na przestrzenie 10 lat odsetek osób znadwag wzrósł tylko wród mczyzn o 1%. Koniecznym staje si prowadzenie dalszych bada dotyczcych stylu ycia i zachowa zdrowotnych Polaków, celem moliwoci wykrywania zagroe i wprowadzania programów eliminujcych nieprawidłowe zachowania, które mogłyby doprowadzi pogorszenia stanu zdrowia. Bibliografia [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] Anderson P., Baumberg B., Alcohol in Europe public health perspective, ec.europa.eu/health-eu/doc/alcoholineu_sum_pl_en.pdf. Biela U. i in., Czsto wystpowania nadwagi i otyłoci u kobiet i mczyzn w wieku 20–74 lat. Wyniki programu WOBASZ, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4). Broda G., Rywik S., Wieloorodkowe ogólnopolskie badania stanu zdrowia ludnoci – projekt WOBASZ. Zdefiniowanie problemu oraz cele badania, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4). Czapiski J., Zachowania autodestrukcyjne. Naduywanie alkoholu, [w:] Czapiski J. (red.), Diagnoza społeczna 2009, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2009, s. 209, www.diagnoza.com. ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Alcohol/Documents/eb_257_en.pdf. ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Tobacco/Documents/eb_253_en.pdf. Halik R., Kuszewski K. Narodowy program zdrowia 2007–2015 jako narzdzie kształtujce polityk zdrowotn Polski. Pastwowy Zakład Higieny, Warszawa. Kowalska K., Koordynowana opieka zdrowotna. Dowiadczenia polskie i midzynarodowe, UW, Warszawa 2009, s. 27. Monitoring oczekiwanych efektów realizacji Narodowego Programu Zdrowia, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2004. Narodowy Program Zdrowia 2007–2015, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Warszawa 2007. National Health Interview Survey (NHIS), 2008, Narodowe Centrum Statystyki Zdrowia, www.americanheart.org/presenter.jhtml%3Fidentifier%3D4559. Pachecka J, Tomaszewski P, Kubiak G., Farmacja XXI w., Farmacja Polska 1999, nr 55, s. 6–11. Polakowska M. i in., Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ, Kardiologia Polska, 2005, nr 6 (supl. 4). www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npz_nadwadze_otylosci_25072007.pdf. www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_urm_npz_90_15052007p.pdf. www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m481&ms=48&ml=pl&mi=87&mx=0&ma=13677. 298 [17] [18] [19] [20] Katarzyna Szalonka Wpływ polityki WHO na kształtowanie zachowa zdrowotnych polaków www.rpo.gov.pl/pliki/1195045369.pdf. www.stat.gov.pl/gus/5840_658_PLK_HTML.htm. www.who.un.org.pl/files/431/WHO%2060%20lat%20broszura.pdf. Załcznik do decyzji nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy. THE POLICY INFLUENCE ON THE SHAPING OF WHO HEALTH BEHAVIOR Summary WHO has enforced healthy programs, which effects are measured from over ten years in many countries. Consumption of tobacco decreases successively – in Poland (27 % smokers), in Germany (16 % smokers), also in USA (21 % smokers). Unfortunately consumption of alcohol increases and makes (between other countries) and so quite large amount – over 110 liters per person per one year. When we want to compare, inhabitants of Asia consume 22 liters and people in USA nearly 99 liters. The Poles between European countries are not so physically active as they should. Inhabitants of Romania, Greece, Portugal are less active then polish people. In Poland over 40 % of persons being tasted don’t practice sport. Among the Germans only 24 % are not physically active. The best result in Europe achieve Finns with sport activity at the level of 83 %. Keywords: health, WHO policy, health promotion, health related behavior Katarzyna Szalonka Katedra Handlu i Marketingu Wydział Ekonomiczno-Menederski Wysza Szkoła Handlowa we Wrocławiu e-mail: [email protected]
